Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 4 października 2011 r.
I UK 101/11
Warunek nabycia prawa do emerytury na podstawie art. 29 ust. 2 pkt 1
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpie-
czeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.), aby
ubezpieczony ostatnio przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę był pracowni-
kiem, ma zastosowanie również do ubezpieczonego, który uprawniony jest do
renty z tytułu niezdolności do pracy.
Przewodniczący SSN Józef Iwulski, Sędziowie SN: Katarzyna Gonera,
Zbigniew Korzeniowski (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 4 paździer-
nika 2011 r. sprawy z odwołania Władysława B. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń
Społecznych-Oddziałowi w R. o prawo do emerytury, na skutek skargi kasacyjnej
organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 9 listopada
2010 r. […]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu w
Katowicach do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny w Katowicach wyrokiem z 9 listopada 2010 r. oddalił apelację
pozwanego organu rentowego od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach z 28
stycznia 2010 r., zmieniającego decyzję pozwanego z 28 listopada 2008 r. i przy-
znającego ubezpieczonemu Władysławowi B. prawo do wcześniejszej emerytury od
30 czerwca 2008 r., na podstawie art. 29 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emerytu-
rach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r.
Nr 153, poz. 1127 ze zm. - dalej: ustawa lub ustawa emerytalna). Pozwany odmówił
ubezpieczonemu tej emerytury, gdyż ostatnio przed zgłoszeniem wniosku nie był
2
pracownikiem, lecz pracował na podstawie zlecenia. Nie spełnia też samodzielnie
warunku 35 lat ubezpieczenia pracowniczego, gdyż ubezpieczeniu z tego tytułu
podlegał przez 31 lat, 3 miesiące i 21 dni. Sądy Okręgowy i Apelacyjny uznały, że
ubezpieczony spełnia warunki do emerytury na podstawie art. 29 ustawy. Wykazał
ponad 35 lat okresów składkowych i nieskładkowych. Przed uzyskaniem prawa do
renty z tytułu niezdolności do pracy ubezpieczony był pracownikiem i nie utracił sta-
tusu pracownika przez zawarcie umowy zlecenia, korzystając z prawa do renty z ty-
tułu niezdolności do pracy.
Skarga kasacyjna zarzuciła naruszenie: 1) art. 29 ust. 1, ust. 2 i ust. 3 ustawy
emerytalnej, przez niewłaściwą wykładnię i błędne przyjęcie, że ubezpieczony speł-
nia wszystkie przesłanki do przyznania mu wcześniejszej emerytur przy obniżonym
wieku oraz że cały okres 35 lat stażu pracy ubezpieczonego wypełniony jest ubez-
pieczeniem społecznym, emerytalnym i rentowym z tytułu stosunku pracy, a zatem
nie musi być spełniony dodatkowy warunek określony w ust. 2, aby ubezpieczony
ostatnio przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę był pracownikiem; 2) art. 233 k.p.c.,
przez dowolną ocenę zebranego materiału dowodowego i uznanie, że ubezpieczony
posiada 35 lat stażu pracy z tytułu stosunku pracy, podczas gdy z akt rentowych, z
odpowiedzi na odwołanie oraz z ustaleń poczynionych przez Sądy obu instancji wy-
nika, że ubezpieczony posiada 31 lat, 3 miesiące i 21 dni stażu pracowniczego.
Ubezpieczony przed złożeniem wniosku o emeryturę świadczył pracę na podstawie
umowy zlecenia (od 1 września 2000 r. do 31 stycznia 2001 r. oraz od 1 lutego 2001
r. do 30 września 2002 r.) oraz nie posiada 35-letniego okresu ubezpieczenia z tytułu
pozostawania w stosunku pracy (posiada 31 lat, 3 miesiące i 21 dni zatrudnienia pra-
cowniczego), a zatem nie spełnia przesłanek określonych w art. 29 ust. 2 i ust. 3
ustawy. Brak było podstaw do przyznania prawa do wcześniejszej emerytury.
W odpowiedzi ubezpieczony wniósł o oddalenie skargi i zasądzenie kosztów
zastępstwa procesowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga zasadnie zarzuca naruszenie prawa materialnego przez błędną wy-
kładnię. Sąd Apelacyjny nietrafnie przyjmuje, że z art. 29 ustawy wynika norma, we-
dług której ubezpieczony, który jest niezdolny do pracy, nie musi wykazywać warun-
3
ków z art. 29 ust. 2 ustawy. Takie stanowisko przedstawiono też w wyroku Sądu
Apelacyjnego w Katowicach z 8 listopada 2007 r., III AUa 2315/06 (LEX nr 447169).
W ocenie składu rozpoznającego skargę taka wykładnia jest sprzeczna z lite-
ralną treścią przepisu art. 29. Na prawo do emerytury nie składa się tylko warunek
określonego wieku i okresów ubezpieczenia, w tym krótszych, gdy ubezpieczony jest
całkowicie niezdolny do pracy (art. 29 ust. 1). Muszą być spełnione jeszcze warunki z
ust. 2 albo z ust. 3 art. 29. To one wyrażają istotę przywileju wcześniejszego wieku
emerytalnego, czyli emerytura przysługuje temu ubezpieczonemu, który ostatnio
przed złożeniem wniosku o emeryturę był pracownikiem albo cały wymagany okres
ubezpieczenia wynika z pracowniczego zatrudnienia. W orzecznictwie (por. choćby
wyroki Sądu Najwyższego z 13 stycznia 2006 r., I UK 145/05, OSNP 2006 nr 23-24,
poz. 367 i z 28 stycznia 2010 r., II UK 50/09, LEX 564767) potwierdzono, że jest to
emerytura szczególna, gdyż przysługuje z tytułu ubezpieczenia wynikającego z pra-
cowniczego zatrudnienia.
Jeżeli cały wymagany staż emerytalny wypełniało ubezpieczenie z tytułu pozo-
stawania w stosunku pracy, to do przyznania emerytury nie są wymagane warunki z
art. 29 ust. 2 (w związku z art. 29 ust. 3). Skarżący nie ma 35 lat ubezpieczenia z
tytułu pozostawania w stosunku pracy (art. 29 ust. 3). Zarzut procesowy skargi jest tu
bezprzedmiotowy, gdyż zaskarżonego wyroku nie oparto na ustaleniu, że ubezpie-
czony posiada 35 lat ubezpieczenia wynikającego z pozostawania w stosunku pracy.
Ubezpieczony musiał spełnić zatem warunki z art. 29 ust. 2 ustawy. Te zaś pozostają
w koniunkcji, co oznacza, że oba warunki muszą się spełnić. Zgodnie bowiem z art.
29 ust. 2 sporna emerytura przysługuje ubezpieczonym, którzy: 1) ostatnio, przed
zgłoszeniem wniosku o emeryturę, byli pracownikami oraz 2) w okresie ostatnich 24
miesięcy podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu
i rentowym pozostawali w stosunku pracy co najmniej przez 6 miesięcy, chyba że w
dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę są uprawnieni do renty z tytułu niezdolności do
pracy. Myląca może być ta ostatnia część przepisu z art. 29 ust. 2 pkt 2 - „chyba że w
dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę są uprawnieni do renty z tytułu niezdolności do
pracy” - gdyż ta niezdolność do pracy nie wyłącza warunku z pkt 1, lecz tylko waru-
nek z pkt 2, to jest pozostawania co najmniej przez 6 miesięcy w stosunku pracy w
okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpie-
czeniom emerytalnemu i rentowym.
4
Nadal spełniony musi być jako odrębny warunek z art. 29 ust. 2 pkt 1, czyli
emerytura przysługuje temu ubezpieczonemu, który ostatnio przed zgłoszeniem
wniosku o emeryturę był pracownikiem. Jeżeli natomiast nie był pracownikiem, lecz
podlegał ubezpieczeniu z innego tytułu, to warunek z art. 29 ust. 2 pkt 1 nie spełnia
się. Na gruncie przepisów o emeryturach nie jest więc uprawniona wykładnia celo-
wościowa, jeżeli z wykładni literalnej przepisu jednoznacznie wynika określona
norma. Ta zaś jest inna niż norma przyjęta w zaskarżonym wyroku, czyli że upraw-
niony do renty z tytułu niezdolności do pracy nie musi wykazywać żadnego z dodat-
kowych warunków określonych w art. 29 ust. 2.
Ponadto Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów z 17 grudnia 2009
r., I UZP 7/09 (OSNP 2010 nr 11-12, poz. 141) stwierdził, że „że przesłanka z art. 29
ust. 2 pkt 1 ustawy emerytalnej jest spełniona tylko wówczas, gdy pomiędzy usta-
niem ostatniego stosunku pracy a złożeniem wniosku o emeryturę nie wystąpił żaden
okres podlegania ubezpieczeniom społecznym z tytułu niezwiązanego z zatrudnie-
niem w charakterze pracownika (...). Ubezpieczonego ostatnio przed złożeniem
wniosku o emeryturę z tytułu niezwiązanego z zatrudnieniem w charakterze pracow-
nika (w tym z tytułu umowy zlecenia) nie można bowiem uznać za pracownika w ro-
zumieniu art. 29 ust. 2 pkt 1 ustawy emerytalnej”. Stanowisko to jest utrwalone w
orzecznictwie (zob. wyroki Sądu Najwyższego: z 3 marca 2010 r., III UK 50/09, LEX
nr 585845; z 19 marca 2010 r., II UK 250/09, LEX nr 599774; z 7 grudnia 2010 r., I
UK 217/10, LEX nr 738529; z 11 stycznia 2011 r., I UK 272/10, LEX nr 738538).
W sprawie ustalono, że ubezpieczony po uzyskaniu renty z tytułu niezdolności
do pracy pracował na podstawie umów zlecenia; według skarżącego od 1 września
2000 r. do 31 stycznia 2001 r. i od 1 lutego 2001 r. do 30 września 2002 r. Praca
uprawnionego do renty z tytułu niezdolności do pracy na podstawie cywilnoprawnej
umowy zlecenia w tym czasie łączyła się z obowiązkiem podlegania ubezpieczeniom
emerytalnemu i rentowym z tego tytułu (art. 9 ust. 4a i 4b ustawy z dnia 13 paździer-
nika 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr
205, poz. 1585 ze zm.). W takiej sytuacji nie można było stwierdzić, że ubezpieczony
był pracownikiem przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę (art. 29 ust. 2 pkt 1).
Z tych motywów orzeczono jak w sentencji, stosownie do art. 39815
§ 1 k.p.c.
oraz art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c.
========================================