Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 35/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 16 grudnia 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Pietrzykowski (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Marta Romańska
SSA Roman Dziczek
w sprawie z powództwa Zbigniewa J.
przeciwko Andrzejowi G., Jarosławowi R. i P. Zakładom Metalowym Sp. z o.o. w C.
o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 16 grudnia 2011 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 6 sierpnia 2010 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Powód domagał się uznania bezskuteczności w stosunku do niego
czynności prawnych, na podstawie których jego dłużnik - Centrala Handlu Węglem
W. spółka z o.o. przeniosła na rzecz pozwanych wierzytelność przysługującą mu
wobec P. Ciepłownia spółki z o.o. w S.
Sąd Okręgowy w wyroku z dnia 23 marca 2010 r. uznał, że zawarta w dniu
26 listopada 2004 r. między spółką CHW W. a pozwanym Andrzejem G. umowa, na
podstawie której spółka przelała na niego przysługującą jej wobec P. Ciepłownia
spółki z o.o. w S. wierzytelność wraz z odsetkami, jest bezskuteczna w stosunku do
powoda, któremu przysługuje wynikająca z wyroku Sądu Okręgowego z dnia
4 października 2004 r. wierzytelność w kwocie głównej 71 331,78 zł, oddalił
powództwo w pozostałej części i orzekł o kosztach.
Sąd Okręgowy ustalił, że CHW W. zawarła w dniu 30 września 2004 r. z P.
Ciepłownia spółką z o.o. w S. porozumienie w sprawie uznania przez spółkę P.
Ciepłownia długu w kwocie 170 072,97 zł wobec spółki CHW W. Sąd Okręgowy
wyrokiem z dnia 4 października 2004 r. zasądził na rzecz powoda od CHW W.
kwotę 71 331,78 zł. Prowadzona egzekucja nie odniosła zamierzonego skutku.
Spółka CHW W. zawarła dnia 26 listopada 2004 r. trzy umowy przelewu
przysługującej jej wierzytelności do spółki P. Ciepłownia, m.in. z pozwanym
Andrzejem G. na kwotę 70 000 zł. Pozwany zobowiązał się do zapłaty za przelew
jedynie ze środków wyegzekwowanych od dłużnika w ramach powiernictwa.
Sąd Okręgowy podkreślił, że bezsporna była niewypłacalność spółki CHW
W. w listopadzie 2004 r. Zbycie przez nią na rzecz Andrzeja G. części
wierzytelności przysługującej jej w stosunku do spółki P. Ciepłownia nie prowadziło
jednak do osiągnięcia żadnych korzyści finansowych. Sąd Okręgowy uznał, że
pozwany Andrzej G. wiedział, iż spółka CHW W. działała ze świadomością
pokrzywdzenia powoda, dlatego przyjął, że w stosunku do pozwanego Andrzeja G.
zachodziły przesłanki określone w art. 527 i nast. k.c.
Pozwany Andrzej G. wniósł apelację od wyroku Sądu Okręgowego.
3
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 6 sierpnia 2010 r. zmienił zaskarżony wyrok
w punkcie 1 w ten sposób, że powództwo oddalił i w punkcie 3 w ten sposób, że
zawarte w nim orzeczenie uchylił oraz zasądził od powoda na rzecz pozwanego
Andrzeja G. 5 000 zł tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.
Sąd Apelacyjny uznał, że mimo bezzasadności zarzutów podniesionych
w apelacji musi ona być uwzględniona z tego powodu, że celem skargi pauliańskiej
jest – jak wprost wynika to z art. 532 k.c. – umożliwienie wierzycielowi zaspokojenia
się ze składnika majątkowego, który na skutek dokonanej z jego pokrzywdzeniem
czynności prawnej wyszedł z majątku jego dłużnika. Tymczasem – jak wynika ze
znajdujących się w aktach sprawy dowodów (karty 146-148 i 150) – przelana
wierzytelność została zaspokojona przez spółkę P. Ciepłownia niezwłocznie po
przelewie, bo jeszcze przed końcem 2004 r. i na skutek spełnienia świadczenia
przez dłużnika wygasła. W takiej sytuacji uznanie umowy przelewu wierzytelności
za bezskuteczną nie spełniłoby swego celu, a wyrok w tym zakresie byłby
pozbawiony jakiegokolwiek znaczenia, nie mógł zatem zapaść.
Powód wniósł skargę kasacyjną, w której zaskarżył wyrok Sądu
Apelacyjnego w całości, zarzucając naruszenie przepisów prawa materialnego,
mianowicie art. 527 § 1 i art. 532 k.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W niniejszej sprawie Sądy ustaliły, że niewypłacalna spółka CHW W.,
zawierając z pozwanym Andrzejem G. nieekwiwalentną umowę przelewu
wierzytelności, działała ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela (powoda),
skoro stała się niewypłacalna w większym stopniu, a pozwany Andrzej G. o tym
wiedział. Zostały zatem spełnione przesłanki uznania tej umowy za bezskuteczną w
stosunku do powoda (art. 527 § 1 i 2 k.c.). Problem sprowadza się natomiast do
tego, czy w razie uznania umowy przelewu wierzytelności za bezskuteczną
wierzyciel (powód) będzie mógł dochodzić od osoby trzeciej (pozwanego)
zaspokojenia z przedmiotów majątkowych, które wyszły z majątku dłużnika (spółki
CHW W.), jeżeli będąca przedmiotem przelewu wierzytelność wygasła na skutek
spełnienia świadczenia przez spółkę P. Ciepłownia (art. 532 k.c.).
4
Sąd Najwyższy podkreślił w wyroku z dnia 22 marca 2001 r., V CKN 280/00
(niepubl.), że pokrzywdzenie wierzyciela należy oceniać nie według chwili
dokonania czynności prawnej dłużnika z osobą trzecią, lecz według chwili jej
zaskarżenia (wystąpienia z żądaniem uznania bezskuteczności czynności prawnej).
Podobny pogląd Sąd Najwyższy wypowiedział w wyrokach z dnia 23 lipca 2003 r.,
II CKN 299/01 (niepubl.) i z dnia 29 czerwca 2004 r., II CK 367/03 (niepubl.). Z kolei
w wyroku z dnia 5 marca 2008 r., V CSK 471/07 (niepubl.) Sąd Najwyższy
stwierdził, że ocena zasadności skargi pauliańskiej wymaga ustalenia, czy
pokrzywdzenie wierzycieli zachodzi w chwili orzekania, w innej chwili nie wiadomo
bowiem, czy prawo zaspokojenia doznało uszczerbku.
W uzasadnieniu zaskarżonego wyroku in fine Sąd Apelacyjny przyjął, że
przelana wierzytelność została zaspokojona przez spółkę P. Ciepłownia
niezwłocznie po przelewie, bo jeszcze przed końcem 2004 r. i na skutek spełnienia
świadczenia przez dłużnika wygasła. Podkreślił, że wynika to z akt sprawy (karty
146-148 i 150). Tymczasem ani z wymienionych kart, ani z innych dokumentów
znajdujących się w aktach sprawy wspomniana okoliczność nie wynika. W tej
sytuacji, wobec takich ustaleń faktycznych nie można ocenić zasadności
podniesionych w skardze kasacyjnej zarzutów naruszenia prawa materialnego.
Sąd Najwyższy przyjmuje w swoim orzecznictwie, że o prawidłowym
zastosowaniu prawa materialnego można mówić dopiero wówczas, gdy ustalenia
stanowiące podstawę wydania zaskarżonego wyroku pozwalają na ocenę tego
zastosowania. Tym samym brak stosownych ustaleń uzasadnia zarzut skargi
kasacyjnej naruszenia prawa materialnego przez niewłaściwe jego zastosowanie
(zob. wyrok z dnia 26 marca 1997 r., II CKN 60/97, OSNC 1997, nr 9, poz. 128,
postanowienie z dnia 11 marca 2003 r., V CKN 1825/00, niepubl., wyrok z dnia
20 kwietnia 2004 r., V CK 92/04, niepubl., wyrok z dnia 5 października 2005 r.,
I UK 40/05, OSNP 2006, nr 17-18, poz. 280, wyrok z dnia 17 marca 2006 r., I CSK
81/05, OSP 2007, nr 3, poz. 30, postanowienie z dnia 27 kwietnia 2006 r., I CSK
55/10, wyrok z dnia 5 marca 2007 r., I PK 228/06, OSNP 2008, nr 7-8, poz. 100,
wyrok z dnia 4 października 2007 r., I UK 111/07, niepubl., wyrok z dnia 9 listopada
2007 r., V CSK 245/07, OSNC-ZD 2008 D, poz. 95, wyrok z dnia 28 maja 2008 r.,
II CSK 658/07, niepubl., wyrok z dnia 24 lipca 2008 r., IV CSK 87/08, Monitor
5
Prawniczy 2008, nr 16, s. 844, wyrok z dnia 20 sierpnia 2008 r., I PK 39/08, OSNP
2010, nr 1-2, poz. 9, wyrok składu siedmiu sędziów z dnia 15 stycznia 2009 r.,
I CSK 333/07, OSNC-ZD 2009 D, poz. 97, wyrok z dnia 19 marca 2009 r., IV CSK
492/08, niepubl., wyrok z dnia 3 kwietnia 2009 r., II CSK 459/08, niepubl., wyrok
z dnia 15 maja 2009 r., II CSK 708/08, niepubl., wyrok z dnia 19 listopada 2009 r.,
IV CSK 219/09, wyrok z dnia 17 lutego 2010 r., IV CSK 345/09, niepubl., wyrok
z dnia 17 marca 2010 r., II CSK 507/09, niepubl., wyrok z dnia 29 września 2010 r.,
V CSK 55/10).
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1
k.p.c. orzekł, jak w sentencji.
Kontakt: saos_malpka_saos_kropka_org_kropka_pl | Wersja SAOS: 0.9.13