Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 26 stycznia 2012 r.
III PK 47/11
Wobec braku w ustawie z dnia 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej
(Dz.U. Nr 227, poz. 1505 ze zm.) przepisów regulujących zmianę warunków
pracy bez zgody pracowników służby cywilnej (art. 3 pkt 1 tej ustawy), zmiany
takie powinny być dokonywane na podstawie art. 42 k.p. (art. 9 ust. 1 ustawy o
służbie cywilnej).
Przewodniczący SSN Maciej Pacuda (sprawozdawca), Sędziowie SN: Halina
Kiryło, Jerzy Kwaśniewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 26 stycznia
2012 r. sprawy z powództwa Ryszarda C. przeciwko […] Urzędowi Skarbowemu w R.
o uznanie wypowiedzenia warunków pracy za bezskuteczne, na skutek skargi kasa-
cyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Radomiu z dnia 13 grudnia 2010 r. […]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Radomiu wyrokiem z
dnia 10 sierpnia 2010 r. uznał za bezskuteczne wypowiedzenie powodowi Ryszar-
dowi C. warunków pracy dokonane przez pozwany […] Urząd Skarbowy w R.
Swoje rozstrzygnięcie Sąd Rejonowy oparł na następujących ustaleniach fak-
tycznych. Powód Ryszard C. był początkowo zatrudniony w pozwanym […] Urzędzie
Skarbowym w R. na stanowisku informatyka (w okresie od dnia 16 maja 1997 r. do
dnia 31 grudnia 2002 r.) na podstawie dwóch kolejnych umów o pracę zawartych na
czas określony. W grudniu 1998 r. powód ukończył z wynikiem dobrym aplikację ad-
ministracyjną. Z kolei w dniu 27 marca 2000 r. Naczelnik […] Urzędu Skarbowego w
R. powierzył powodowi stanowisko starszego inspektora na jednoosobowym stano-
wisku do spraw ochrony informacji niejawnych oraz dwiema decyzjami […] z tego
2
samego dnia powołał go do pełnienia funkcji pełnomocnika do spraw ochrony infor-
macji niejawnych i administratora bezpieczeństwem informacji. W dniu 30 grudnia
2002 r. powód zawarł z pozwanym umowę o pracę na czas nieokreślony na stanowi-
sku informatyka. Do jego zakresu czynności należała między innymi: kontrola infor-
macji niejawnych oraz przestrzegania przepisów o ochronie tych informacji, okreso-
we kontrole ewidencji, materiałów i obiegu dokumentów, szkolenie pracowników w
zakresie ochrony informacji niejawnych, prowadzenie kancelarii informacji zastrzeżo-
nych, organizowanie ochrony fizycznej osób i mienia, zapewnienie właściwej ochrony
tajemnicy skarbowej, realizacja zadań z zakresu spraw obronnych i wojskowości. W
dniu 10 października 2007 r. powód złożył wniosek o awansowanie go na stanowisko
starszego informatyka lub starszego specjalisty. Uwzględniając ten wniosek, […]
Urzędu Urzędu Skarbowego w R. w dniu 1 czerwca 2009 r. powierzył powodowi sta-
nowisko starszego specjalisty. Wcześniej, decyzją […] z dnia 22 kwietnia 2009 r. Na-
czelnik Drugiego […] Skarbowego w R. powołał zaś powoda do pełnienia funkcji peł-
nomocnika do spraw systemu zarządzania jakością. W dniach 31 grudnia 2007 r. i 28
sierpnia 2009 r. powód otrzymał zakresy czynności, których treść była zgodna z opi-
sem stanowiska z dnia 26 maja 2003 r. Dodatkowo do owych zakresów czynności
zostały dodane czynności związane z administrowaniem bezpieczeństwem informacji
oraz wprowadzeniem i utrzymaniem systemu zarządzania jakością. Decyzją […] z
dnia 22 września 2009 r. Naczelnik […] Urzędu Skarbowego w R. powołał Anetę K.
do pełnienia funkcji pełnomocnika do spraw systemu zarządzania jakością, powodo-
wi polecił natomiast od dnia 24 września 2009 r. wykonywanie zadań zleconych
przez koordynatora wieloosobowego stanowiska pracy do spraw karnych skarbo-
wych. Z uwagi na brak kwalifikacji w tym zakresie, powód wykonywał na wymienio-
nym stanowisku w okresie od dnia 24 września 2009 r. do dnia 18 lutego 2010 r.
czynności polegające na kopertowaniu i wysyłaniu wezwań do sprawców czynów,
ewidencjonowaniu w repertorium spraw karnoskarbowych i wykonywaniu kserokopii
akt. Naczelnik […] Urzędu Skarbowego w R. decyzją […] z dnia 16 lutego 2010 r.
powołał tymczasem Anetę K. do pełnienia funkcji pełnomocnika do spraw ochrony
informacji niejawnych oraz pełnomocnika do spraw systemu zarządzania jakością i
administratora bezpieczeństwem informacji. W tym samym dniu powód odmówił na-
tomiast wyrażenia zgody na przeniesienie go z jednoosobowego stanowiska do
spraw ochrony informacji niejawnych do działu obsługi podatników, na podstawie
porozumienia stron. Naczelnik zwrócił się więc w dniu 25 lutego 2010 r. do Komisji
3
Zakładowej NSZZ Solidarność o wyrażenie zgody na zmianę zakresu czynności po-
woda polegającą na przeniesieniu go z jednoosobowego stanowiska do spraw
ochrony informacji niejawnych do działu obsługi podatników. Komisja Zakładowa
NSZZ Solidarność uchwałą […] z dnia 1 marca 2010 r. nie wyraziła zgody na tę
zmianę. Mimo to w dniu 2 marca 2010 r. powód otrzymał nowy zakres czynności w
dziale obsługi podatników, zgodnie z którym do jego podstawowych czynności miało
należeć między innymi udzielanie informacji interesantom o sposobie załatwienia
sprawy, przyjmowanie i sprawdzanie deklaracji w sprawie podatku od czynności cy-
wilnoprawnych oraz podatku od spadków i darowizn, sprawdzanie zgodności warto-
ści rynkowej przedmiotu czynności cywilnoprawnej z wartością podaną przez podat-
nika, tworzenie paczek z przyjętych deklaracji oraz wydawanie druków formularzy
podatkowych i identyfikacyjnych.
Wskazując na powyższe ustalenia oraz powołując się na treść art. 29 § 1 k.p.,
Sąd pierwszej instancji uznał, że do umownych warunków umowy o pracę zalicza się
rodzaj pracy, miejsce wykonywania pracy, wynagrodzenie za pracę odpowiadające
rodzajowi pracy, ze wskazaniem składników tego wynagrodzenia, wymiar czasu
pracy i termin rozpoczęcia pracy. Sąd Rejonowy stwierdził ponadto, że rodzaj pracy
może być określony w sposób mniej lub bardziej szczegółowy, przy czym pracodaw-
ca w ramach uprawnień kierowniczych może uszczegółowić zakres czynności pra-
cownika, który stanowi konkretyzację umówionego rodzaju pracy, zbiorcze polecenie
pracodawcy i nie wymaga zgody pracownika na jego zmianę. Natomiast w razie po-
czynienia przez strony stosunku pracy szczegółowych ustaleń co do rodzaju pracy w
treści umowy o pracę ustalenia te stają się istotnymi jej elementami, których zmiana
wymaga zgody pracownika, a w razie jej braku - wypowiedzenia zmieniającego. Sąd
pierwszej instancji podkreślił również, że zmiana warunków pracy może być istotna
lub nieistotna, przy czym jedynie nieistotna zmiana mieści się w zakresie uprawnień
kierowniczych pracodawcy i może być dokonana w drodze polecenia służbowego,
które wiąże pracownika. W ocenie Sądu Rejonowego, strony w umowie o pracę z
dnia 30 grudnia 2002 r. nie dokonały sprecyzowania zakresu czynności powoda.
Określiły stanowisko, które wynika z przepisów rozporządzenia Prezesa Rady Mini-
strów z dnia 2 grudnia 2009 r. w sprawie określenia stanowisk urzędniczych (Dz.U.
Nr 211, poz. 1630). Określenie stanowiska według tego rozporządzenia następuje
jednak dla potrzeb płacowych. Z nazwy stanowiska określonego w umowie o pracę
oraz z angażu z dnia 1 czerwca 2009 r. nie wynikało natomiast, jaki rodzaj pracy bę-
4
dzie wykonywał powód. W umowie o pracę z dnia 30 grudnia 2002 r. strony ustaliły
bowiem, że będzie on świadczył pracę na stanowisku informatyka, zaś w strukturze
organizacyjnej powód zajmował jednoosobowe stanowisko do spraw ochrony infor-
macji niejawnych. Zgodnie z zakresem czynności nie wykonywał on jednak typowych
czynności informatyka, ale czynności związane z ochroną informacji niejawnych oraz
z administrowaniem bezpieczeństwem informacji. W kwietniu 2009 r. jego zakres
czynności został z kolei rozszerzony o czynności związane z systemem zarządzania
jakością i pomimo powierzenia mu z dniem 1 czerwca 2009 r. stanowiska starszego
specjalisty jego zakres czynności i usytuowanie w strukturze organizacyjnej nie ule-
gły zmianie. Natomiast z zakresu czynności z dnia 2 marca 2010 r. wynikało, że po-
wód miał wykonywać czynności związane z podatkami od czynności cywilnopraw-
nych, spadków i darowizn. Zdaniem Sądu pierwszej instancji, z przedstawionego wy-
żej porównania wynikało więc jednoznacznie, iż czynności zlecone powodowi w za-
kresie czynności z dnia 2 marca 2010 r. były zdecydowanie innego rodzaju niż wyko-
nywane dotychczas. Przesunięcie pracownika zajmującego się czynnościami zwią-
zanymi z ochroną informacji niejawnych oraz z administrowaniem bezpieczeństwem
informacji do wykonywania czynności związanych z podatkami od czynności cywil-
noprawnych, spadków i darowizn powinno odbyć się w ramach wypowiedzenia zmie-
niającego, gdyż były to zupełnie inne rodzajowo czynności pracownicze, które nie
utrzymywały się w granicach dotychczasowego rodzaju pracy. Sąd Rejonowy pod-
kreślił także, iż powód dotychczas pracował na stanowisku jednoosobowym, wyod-
rębnionym w strukturze organizacyjnej i miał przyznawane dodatki specjalne oraz
zadaniowe w związku z wykonywanymi czynnościami. Sąd pierwszej instancji wska-
zał też na argumentację powoda, z której wynikało, że nie miał on przygotowania
zawodowego do wykonywania czynności związanych z podatkami od czynności cy-
wilnoprawnych, spadków i darowizn, gdyż został pierwotnie zatrudniony przez po-
zwanego do wykonywania czynności typowo informatycznych, a następnie modyfi-
kowano mu zakres czynności o zadania związane z ochroną informacji niejawnych,
administrowaniem bezpieczeństwem informacji i zarządzaniem jakością, które były
związane z informatyką. Reasumując przedstawione wyżej rozważania, Sąd Rejo-
nowy doszedł do przekonania, iż zmiana rodzaju pracy powoda wymagała porozu-
mienia stron lub wypowiedzenia zmieniającego. W ocenie tego sądu pozwany podjął
nawet działania mające na celu zmianę rodzaju pracy powoda w ten sposób, a do-
piero gdy powód odmówił zawarcia porozumienia, pozwany zwrócił się do organizacji
5
związkowej o wyrażenie zgody na zmianę warunków pracy pracownikowi podlegają-
cemu szczególnej ochronie z uwagi na pełnioną funkcję związkową. Ponadto Sąd
pierwszej instancji podkreślił, że pozwany w ostatnich latach zmieniał warunki pracy
pracownikom za porozumieniem stron, w związku ze zmianami organizacyjnymi.
Powinien więc dokonać takiej zmiany również w stosunku do powoda. Na koniec Sąd
Rejonowy uznał, że wypowiedzenie powodowi warunków pracy, które nastąpiło w
dniu 2 marca 2010 r. poprzez zmianę zakresu czynności - choć skuteczne - naru-
szało przepisy prawa pracy, gdyż dokonano go bez zachowania okresu wypowiedze-
nia oraz z naruszeniem art. 32 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związ-
kach zawodowych. W związku z tym Sąd pierwszej instancji orzekł na podstawie art.
42 § 1 k.p. i art. 45 § 1 k.p.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Radomiu wyrokiem z
dnia 13 grudnia 2010 r. oddalił apelację wniesioną przez pozwany […] Urząd Skar-
bowy w R. od wcześniej opisanego wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Radomiu, uznając że nie zasłużyła ona na uwzględnienie.
Sąd Okręgowy uznał, iż Sąd pierwszej instancji, wbrew odmiennemu stanowi-
sku apelującego, dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych i poddał je wnikliwej
ocenie, wyciągając prawidłowe wnioski oraz wskazując prawidłową podstawę prawną
rozstrzygnięcia, a swoje wywody szczegółowo uzasadnił. Odnosząc się do poszcze-
gólnych zarzutów apelacyjnych, Sąd drugiej instancji wstępnie zauważył, że Sąd Re-
jonowy odróżnił stanowisko „informatyka”, wskazując „iż użyto go dla potrzeb płaco-
wych w odróżnieniu od faktycznie wykonywanej przez powoda pracy”. W tym zakre-
sie Sąd Okręgowy dodał też, że nie sposób zaakceptować twierdzeń pozwanego, iż
określone w umowie o pracę stanowisko „informatyk” ma przełożenie jedynie na ta-
belę zaszeregowania, a nie odnosi się zupełnie do stanowiska jako rodzaju pracy,
gdyż taki pogląd pozwalałby na określenie w umowie - wbrew treści art. 29 § 1 k.p. -
rodzaju pracy w zupełnym oderwaniu od rzeczywiście realizowanego. Określenie w
umowie stanowiska „informatyk”, nawet z dopiskiem „zaliczane do grupy stanowisk
specjalistycznych”, określa rodzajowość czynności inaczej niż inne stanowiska spe-
cjalistyczne - starszy inspektor, starszy kontroler rozliczeń, starszy poborca skarbo-
wy, specjalista, inspektor, kontroler rozliczeń, czy komisarz skarbowy, których w tej
samej grupie używa rozporządzenie określające stanowiska. Skoro więc pracodawca
określił stanowisko jako „informatyk”, a nie np. „specjalista”, to musiał przywiązywać
do tego stanowiska jakieś znaczenie w kontekście rodzaju pracy. Sąd Rejonowy
6
wskazał przy tym, że powód nie wykonywał czynności informatyka, lecz inne, a w
strukturze organizacyjnej zajmował jednoosobowe stanowisko pracy do spraw
ochrony informacji niejawnych. Dlatego też Sąd drugiej instancji uznał zarzuty apela-
cji w tym zakresie za nietrafne. Za błędne, choć niemające decydującego znaczenia
w sprawie, uznał z kolei Sąd Okręgowy zapatrywanie Sądu pierwszej instancji, że po
zmianie stanowiska na starszego specjalistę powodowi przysługiwał wyższy mnożnik
do ustalania wynagrodzenia. Mnożnik ten zarówno dla stanowiska informatyka, jak i
starszego specjalisty zawierał się bowiem w identycznych granicach. Po zmianie sta-
nowiska wskaźnik wynagrodzenia powoda wzrósł jednak z 1,630 do 1,706. W
związku z tym mylny był zarzut autora apelacji dotyczący błędnych ustaleń Sądu
Rejonowego wiążących zmianę stanowiska ze wzrostem wynagrodzenia powoda.
Jako nietrafne określił Sąd drugiej instancji również zarzuty dotyczące błędnej wy-
kładni i zastosowania prawa materialnego. Stanął bowiem na stanowisku, iż art. 36
ust. 3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych oraz art. 18
ust. 2a ustawy z dnia 22 stycznia 1999 r. o ochronie informacji niejawnych przewidują
wprawdzie możliwość „powołania i wyznaczenia”, ale na gruncie niniejszej sprawy
abstrakcyjne wnioskowanie w powyższym zakresie nie ma znaczenia z uwagi na za-
uważony przez Sąd Rejonowy fakt, że w strukturze organizacyjnej pozwanego zo-
stało wyodrębnione jednoosobowe stanowisko do spraw ochrony informacji niejaw-
nych, a powód bezspornie wykonywał czynności w ramach tego wyodrębnienia. Sąd
pierwszej instancji negował zaś konieczność wydawania decyzji o powołaniu, uzna-
jąc iż powierzenie czynności może nastąpić przez wpis w zakresie czynności lub
przez wypowiedzenie zmieniające. Odnosząc się do sformułowanych w apelacji za-
rzutów naruszenia art. 29 § 1 k.p. i art. 42 § 1 i 2 k.p. oraz art. 31 ust. 1 pkt 2 ustawy
o związkach zawodowych w związku z art. 9 ustawy o służbie cywilnej, Sąd Okręgo-
wy doszedł natomiast do przekonania, że zarzuty te dotyczyły bardziej ustaleń fak-
tycznych niż rozważań prawnych. Stwierdził przy tym, iż nie sposób było zgodzić się
z twierdzeniem pozwanego, że rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego zostało spowodo-
wane przyjęciem pełnienia przez powoda obowiązków informatyka do dnia wręczenia
mu zakresu czynności. Sąd Rejonowy ustalił bowiem, że powód pełnił faktycznie zu-
pełnie inne obowiązki, co nie przeszkadzało wnioskowaniu, że obowiązki te oraz ob-
owiązki określone w nowym zakresie czynności, rodzajowo różniły się w sposób zde-
cydowany. W tej kwestii Sąd Okręgowy podniósł, iż rodzaj czynności jako rodzaj
pracy jest elementem umowy o pracę i winien być wskazany na piśmie. Możliwe jest
7
także wskazanie rodzaju pracy w formie stanowiska z jego konkretyzacją w zakresie
czynności. Jednakże, gdy stanowisko to jest wskazane w sposób ogólny, możliwość
dokonania konkretyzacji nie oznacza, że może ona w sposób zupełnie dowolny
zmieniać rodzaj pracy. Rodzaj pracy stanowi essentialia negotii umowy o pracę.
Może być ustalany rozmaicie, przy czym w literaturze przedmiotu przyjmuje się, iż
niezbędne jest określenie rodzaju pracy w taki sposób, aby można było z niego wno-
sić o związanych z nim powinnościach pracownika. Zaznacza się też, że określenie
w umowie zawodu, funkcji, stanowiska wyraża rodzaj pracy. Do określenia w umowie
rodzaju pracy może również dojść w sposób dorozumiany. W tym kontekście, na
gruncie rozpoznawanej sprawy, nie miało więc znaczenia nazewnictwo stanowiska
powoda - informatyk bądź starszy specjalista. Jakkolwiek nie precyzowało ono ro-
dzaju pracy, to utrwalenie tego rodzaju w okresie około 10 lat jako pracy związanej z
ochroną informacji niejawnych, administrowaniem bezpieczeństwem informacji i za-
rządzeniem jakości oznaczało jego określenie w sposób dorozumiany. Strony bez-
spornie bowiem w okresie 9 lat godziły się z tym, że stanowisko informatyka miało się
nijak do czynności wykonywanych przez powoda i kontynuowały ten stan także po
zmianie stanowiska na „starszego specjalisty”. W ocenie Sądu drugiej instancji rodzaj
pracy w rozumieniu art. 29 § 1 pkt 1 k.p. ustalony był pomiędzy stronami jako doty-
czący obowiązków w zakresie ochrony informacji niejawnych, administrowania bez-
pieczeństwem informacji i zarządzania jakością. Zmiana tego rodzaju pracy na doko-
nywanie czynności w dziale obsługi podatników była zaś zmianą istotną. Wymagała
zatem wypowiedzenia zmieniającego. Sąd Okręgowy uznał ponadto, że w przedsta-
wionej sytuacji nie mogła mieć znaczenia argumentacja pozwanego zmierzająca do
wykazania, iż pracownicy urzędu skarbowego tworzą korpus służby cywilnej. Powód
był bowiem członkiem tego korpusu, ale jako pracownik służby cywilnej, a nie jako
urzędnik (art. 3 ustawy o służbie cywilnej). Dlatego nie miały do niego zastosowania
regulacje art. 62 ustawy i możliwość przeniesienia go na inne stanowisko, gdyż doty-
czą one jedynie urzędników służby cywilnej. Do pozostałych członków korpusu mają
natomiast zastosowanie reguły ogólne. Na koniec Sąd drugiej instancji podkreślił
również, że pozwany pierwotnie zwracał się do powoda o zmianę w trybie porozu-
mienia stron i już tylko ten fakt wskazywał, iż traktował on zmianę rodzaju pracy jako
na tyle istotną, że w sytuacji powoda zmiana ta wymagała zgody obopólnej bądź wy-
powiedzenia. Brak zgody oznaczał natomiast skierowanie przez Naczelnika pozwa-
nego do zarządu zakładowej organizacji związkowej pisma informującego o zamiarze
8
zmiany zakresu czynności. Wbrew wywodom apelacji, pismo to należało traktować
jako pismo o wyrażenie zgody na czynność w rozumieniu art. 32 ust. 1 pkt 2 ustawy
o związkach zawodowych, gdyż ostatni jego akapit zawierał wniosek o zajęcie sta-
nowiska w terminie 5 dni. Nie była to zatem jedynie „informacja”, jak wywodził apelu-
jący, ponieważ strona pozwana nie podjęła czynności przed upływem terminu zakre-
ślonego organizacji związkowej. Czynności pozwanego wskazywały więc jedno-
znacznie, że zmiana zakresu czynności powoda była de facto wypowiedzeniem,
zawoalowanym w celu ominięcia wymogu uzyskania zgody w rozumieniu art. 32 ust.
1 pkt 2 ustawy o związkach zawodowych. Z jednej strony pozwany starał się bowiem
zachować tryb określony przy wypowiedzeniu zmieniającym - konsultację związkową
i pouczenie o prawie odwołania - z drugiej zaś swoje zachowanie określał jako
zmianę zakresu czynności. Należało mieć na uwadze w tym względzie także to, iż
uprzednio - przed zmianą - pozwany proponował powodowi zmianę w drodze poro-
zumienia stron, a po zmianie odsunął go od poprzednich obowiązków. W przedsta-
wionych warunkach czynność pozwanego, mimo braku oświadczenia o „wypowie-
dzeniu”, zasadnie została uznana przez Sąd pierwszej instancji za wypowiedzenie,
które wymagało konsultacji, zachowania okresu wypowiedzenia i podania przyczyny.
Biorąc powyższe motywy za podstawę swego rozstrzygnięcia, Sąd Okręgowy uznał,
że brak zasadności argumentów i zarzutów apelacji powinien prowadzić do jej odda-
lenia w oparciu o art. 385 k.p.c.
Pozwany […] Urząd Skarbowy w R. wywiódł skargę kasacyjną od wyroku
Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Radomiu, zaskarżając
ten wyrok w całości i w ramach pierwszej podstawy kasacyjnej zarzucając mu naru-
szenie prawa materialnego: 1) art. 29 § 1 pkt 1 k.p., przez jego błędną wykładnię po-
legającą na przyjęciu, że pracodawca, wręczając nowy zakres czynności, nie dokonał
konkretyzacji umowy o pracę, lecz dokonał wypowiedzenia zmieniającego umowy o
pracę, a w konsekwencji naruszenie; 2) art. 42 § 1 i 2 k.p. w związku z art. 31 ust. 1
pkt 2 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych oraz w związku z art.
9 ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej, przez przyjęcie, że pozwany
dokonał wypowiedzenia zmieniającego, co wymagało zgody związków zawodowych.
Na uzasadnienie tak sformułowanych zarzutów skarżący podniósł między in-
nymi, iż Sąd drugiej instancji, dokonując oceny stanu faktycznego, zupełnie zignoro-
wał ustawę o służbie cywilnej i oparł swoje rozważania wprost na Kodeksie pracy.
Tymczasem, zgodnie z art. 9 ustawy o służbie cywilnej, Kodeks pracy stosuje się
9
jedynie w sprawach nieunormowanych w tej ustawie. W zakładzie pracy, jakim jest
urząd skarbowy, pracownicy stanowią korpus służby cywilnej w rozumieniu ustawy z
dnia 28 listopada 2008 r. o służbie cywilnej. Ustawodawca nałożył zaś na członków
tego korpusu szczególne zadania a jednocześnie nadał ustawowo specyficzne roz-
wiązania w celu skutecznej i terminowej realizacji tych zadań. Autor skargi kasacyjnej
powołał się równocześnie na art. 153 Konstytucji RP oraz art. 1, art. 76 ust. 1 pkt 6,
art. 3 pkt 2, art. 61 i art. 64 ustawy o służbie cywilnej i stwierdził, że cel funkcjonowa-
nia służby cywilnej znajduje odzwierciedlenie w szczególnych obowiązkach członków
korpusu służby cywilnej, dodatkowych względem rozwiązań określonych w prawie
pracy, odnoszących się do stosunków pracy. Kategorią wykraczającą poza tradycyj-
ną treść stosunku pracy jest przy tym obowiązek wykonywania poleceń przełożonych
oraz obowiązek chronienia interesów państwa, a także praw człowieka i obywatela.
W rozdziale 6 ustawy normowane są obowiązki członków korpusu, na których ciąży
obowiązek rozwijania wiedzy zawodowej, czemu służą zarówno wewnętrzne jak i
zewnętrzne szkolenia pracowników, oraz zmiany dokonywane w zakresach czynno-
ści. Już na etapie przyjmowania do pracy (pomimo ogłoszenia naboru na konkretne,
czyli w tym momencie zwolnione stanowisko) wśród kryteriów uwzględnia się również
kreatywność. W konsekwencji następuje zatrudnienie pracownika (członka korpusu
służby cywilnej) na określonym stanowisku (np. referent, starszy referent, inspektor,
specjalista, starszy specjalista), a konkretyzacja umówionej pracy następuje w zakre-
sie czynności, który podlega zmianom w zależności od konieczności wykonania
określonych zadań urzędu. Nie można aprobować zatem stanowiska Sądu Okręgo-
wego, iż odpowiedzialność za realizację specyficznych zadań urzędu spoczywa wy-
łącznie na urzędnikach służby cywilnej w rozumieniu art. 3 pkt 2 ustawy o służbie
cywilnej. Tym bardziej że w przedmiotowej sprawie nie doszło do zmiany stanowiska
pracy, lecz jedynie do zmiany zakresu czynności. Sąd nie zwrócił ponadto uwagi na
istnienie możliwości przenoszenia pracowników na inne stanowiska również na pod-
stawie art. 61 i art. 64 ustawy o służbie cywilnej, a nie tylko urzędników na podstawie
art. 62. Sam Kodeks pracy nie precyzuje też znaczenia pojęcia rodzaju pracy. W
urzędach administracji publicznej, w których mają zastosowanie przepisy ustawy o
służbie cywilnej, kluczowe znaczenie ma zaś odróżnienie przez ustawodawcę pracy
na stanowiskach urzędniczych od pracy na stanowiskach pomocniczych i obsługi,
polegającej na obsłudze urzędu jako zakładu pracy, czego wyrazem jest między in-
nymi regulacja zawarta w art. 99 ustawy. W tej sytuacji realizacja art. 29 § 1 pkt 1 k.p.
10
polega na określeniu rodzaju pracy jako pracy urzędniczej albo jako pracy na stano-
wisku robotniczym lub pomocniczym. Podkreślenia wymaga fakt, że w przedmiotowej
sprawie pracodawca nie zmienił stanowiska pracy, a jedynie skonkretyzował rodzaj
umówionej pracy, przy czym zakres czynności był ustalony poleceniem pracodawcy.
Dlatego zmiana zakresu czynności nie stanowiła zmiany treści umowy o pracę, bo
nie wykraczała poza ustalony w umowie rodzaj pracy. Tym samym konkretyzacja
rodzaju umówionej pracy nie oznaczała zmiany warunków pracy i nie wymagała ich
wypowiedzenia. Mieściła się bowiem w ramach uprawnień kierowniczych pracodaw-
cy, zważywszy na szczególne zadania nałożone na urząd skarbowy przez ustawo-
dawcę.
Skarżący uzasadnił wniosek o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania ist-
nieniem potrzeby dokonania wykładni art. 29 § 1 pkt 1 k.p. w związku z art. 9 ust. 1
ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej, w kontekście szczególnego
usytuowania członków korpusu służby cywilnej jako pracowników, do których w
pierwszej kolejności mają zastosowanie przepisy pragmatyki służbowej, a także w
związku z tym, iż zagadnienie zmiany warunków pracy wywołuje rozbieżności w
orzecznictwie sądów, w tym Sądu Najwyższego, czego przykładem są wyroki tego
Sądu: z dnia 7 listopada 1974 r., I PR 332/74 (OSNCP 1975 nr 6, poz. 103), z dnia
18 maja 1978 r., I PRN 40/78 (LEX nr 14454), z dnia 7 września 1999 r., I PKN
265/99 (OSNAPiUS 2001 nr 1, poz. 17; z dnia 2 kwietnia 1998 r., I PKN 559/97
(OSNAPiUS 1999 nr 6, poz. 205) i z dnia 17 września 1997 r., I PKN 268/97
(OSNAPiUS 1998 nr 13, poz. 393) oraz uchwała z dnia 31 stycznia 1978 r., I PZP
34/78 (OSNCP 1979 nr 7-8, poz. 142).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie miała usprawiedliwionych podstaw. Rozstrzygnięcie roz-
poznawanej sprawy wymagało odniesienia się do występujących w niej dwóch za-
sadniczych problemów prawnych. Pierwszy z nich dotyczył możliwości zastosowania
w odniesieniu do członka korpusu służby cywilnej, będącego pracownikiem służby
cywilnej, regulacji zawartych w przepisach Kodeksu pracy, w szczególności zaś w
art. 42 k.p., w sytuacji - jak określił to skarżący - „szczególnego usytuowania człon-
ków korpusu służby cywilnej jako pracowników, do których w pierwszej kolejności
mają zastosowanie przepisy pragmatyki służbowej”. Drugi natomiast sprowadzał się
11
do ustalenia, czy w okolicznościach faktycznych niniejszej sprawy określenie dla po-
woda nowego zakresu czynności mieściło się w zakresie kierowniczych uprawnień
pracodawcy dotyczących skonkretyzowania w drodze polecenia rodzaju pracy, który
nie został określony w łączącej strony umowie o pracę, czy też wymagało dokonania
zmiany warunków pracy na podstawie porozumienia stron bądź w przypadku braku
porozumienia - na podstawie wypowiedzenia zmieniającego.
Odnosząc się do pierwszego ze wskazanych problemów, Sąd Najwyższy
uznał za stosowne przypomnieć, że we wcześniejszym orzecznictwie Sądu Najwyż-
szego, dotyczącym jednak poprzedniego stanu prawnego, tj. ustawy z dnia 18 grud-
nia 1998 r. o służbie cywilnej (Dz.U. Nr 49, poz. 483 ze zm.) oraz ustawy z dnia 24
sierpnia 2006 r. o służbie cywilnej (Dz.U. Nr 170, poz. 1218 ze zm.), ukształtował się
pogląd, zgodnie z którym zwolnienie z pracy w urzędzie członków korpusu służby
cywilnej, zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, z powodu ciężkiego narusze-
nia podstawowych obowiązków pracowniczych może nastąpić tylko w trybie zasto-
sowania przepisów o odpowiedzialności dyscyplinarnej tych pracowników służby
cywilnej, gdyż unormowanie ustawy ma charakter wyczerpujący. W wyroku z dnia 11
marca 2008 r., II PK 177/07, który dotyczył wypowiedzenia, Sąd Najwyższy wskazał
bowiem, że skoro jedną z kar dyscyplinarnych przewidzianych w ustawie z dnia 18
grudnia 1998 r. o służbie cywilnej jest wydalenie z pracy w urzędzie, powodujące
wygaśnięcie stosunku pracy, to zakończenie stosunku pracy z powodu zawinionego
naruszenia wymienionych w ustawie obowiązków przez pracownika służby cywilnej
może nastąpić tylko w wyniku dyscyplinarnego wydalenia z pracy, a nie wypowie-
dzenia stosunku pracy. Analogiczny pogląd wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia
11 marca 2008 r., II PK 193/07. Z kolei w wyroku z 7 kwietnia 2010 r., I PK 206/09,
potwierdzono tę tezę w zakresie obowiązywania ustawy z 2006 r., wskazując że
zwolnienie z pracy w urzędzie zatrudnionego na podstawie umowy o pracę członka
korpusu służby cywilnej za ciężkie naruszenie przez niego podstawowych obowiąz-
ków pracowniczych może nastąpić tylko w trybie zastosowania przepisów ustawy o
odpowiedzialności dyscyplinarnej tych pracowników służby cywilnej, bo unormowanie
ustawy z 2006 r. o służbie cywilnej, podobnie jak i ustawy z 1998 r., w tym zakresie
ma charakter wyczerpujący. Co więcej, w motywach tego wyroku Sąd Najwyższy
zaznaczył, że prezentowana przez niego wykładnia jest aktualna także pod rządami
ustawy z 2008 r.
12
Przełamaniem zaprezentowanej koncepcji było orzeczenie Sądu Najwyższego
z 2 lipca 2009 r., II PK 316/08 (LEX nr 533093), w którym Sąd Najwyższy zajmował
się dopuszczalnością zastosowania wypowiedzenia zmieniającego do umowy o
pracę urzędnika zatrudnionego na podstawie ustawy o służbie cywilnej z 2006 r. W
motywach tego orzeczenia stwierdzono, że sprawa zmiany warunków pracy w dro-
dze jednostronnego oświadczenia woli pracodawcy pozostaje (w ustawie z dnia 24
sierpnia 2006 r. o służbie cywilnej) nieuregulowana. W tym zakresie można i trzeba
(więc) stosować art. 42 w związku z art. 7 ust. 1 ustawy z 2006 r., o ile oczywiście
takie działanie jest merytorycznie uzasadnione. Do pracowników mianowanych
(urzędników służby cywilnej) instytucja wypowiedzenia zmieniającego nie może zna-
leźć zastosowania, bowiem analogiczny cel wynika z prawa pracodawcy do przenie-
sienia służbowego. Natomiast wobec pracownika korpusu służby cywilnej zatrudnio-
nego na podstawie umowy o pracę, pracodawca może zastosować wypowiedzenie
zmieniające nawet w sytuacji zarzutu naruszenia obowiązków członka korpusu
służby cywilnej. Brakuje bowiem instrumentu prawnego w ustawie z 2006 r. do doko-
nania zmiany warunków zatrudnienia w drodze jednostronnej decyzji pracodawcy
(przeniesienia). Inną natomiast kwestią jest wszczęcie postępowania dyscyplinar-
nego wobec takiego pracownika i ewentualne orzeczenie kary wydalenia ze służby.
Kontynuacją poglądów wyrażonych w sprawie II PK 316/08 był również wyrok
z dnia 24 sierpnia 2010 r., I PK 36/10, który dotyczył już ustawy z dnia 21 listopada
2008 r. o służbie cywilnej (Dz.U. Nr 227, poz. 1505 ze zm.). Zaprezentowano w nim
tezę, iż do członków korpusu służby cywilnej niebędących urzędnikami służby cywil-
nej stosuje się przepisy Kodeksu pracy dotyczące rozwiązania umowy o pracę za
wypowiedzeniem. Poza innymi argumentami odnoszącymi się do nieadekwatności
zastosowania sankcji dyscyplinarnej wydalenia ze służby w konkretnym przypadku
Sąd Najwyższy - w kwestiach istotnych dla rozstrzygnięcia tamtej sprawy - zauważył,
że regulacja ustawy z 2008 r. w stosunku do urzędników (pracownicy mianowani)
obejmuje rozwiązanie stosunku pracy z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wy-
powiedzenia (art. 71 ust. 1 i ust. 2 ustawy o służbie cywilnej) oraz rozwiązanie sto-
sunku pracy bez wypowiedzenia (art. 71 ust. 7 ustawy o służbie cywilnej). W kon-
tekście tych regulacji milczenie ustawy w zakresie rozwiązania stosunku pracy z pra-
cownikiem służby cywilnej, niebędącym urzędnikiem służby cywilnej, przemawia za
uznaniem tej problematyki za nieuregulowaną bezpośrednio w ustawie o służbie cy-
wilnej. Oznacza to, zgodnie z art. 9 ust. 1 tej ustawy, zastosowanie - inaczej niż wo-
13
bec urzędników służby cywilnej - regulacji przewidzianej w Kodeksie pracy. Zdaniem
Sądu Najwyższego nie ma bowiem przekonujących racji przemawiających za od-
mienną wykładnią, gdyż prowadziłaby ona do rozszerzenia stabilizacji zatrudnionych
na podstawie umowy w porównaniu ze stabilizacją zatrudnienia pracowników miano-
wanych. A przecież w dotychczasowej - także ujmowanej historycznie - praktyce le-
gislacyjnej pracownicy zatrudnieni na podstawie mianowania, tak jak obecnie urzęd-
nicy służby cywilnej, uzyskiwali wyższy standard ochrony stosunku pracy przed jego
rozwiązaniem. Jeżeli zatem urzędnicy służby cywilnej podlegają, tak jak inni człon-
kowie korpusu służby cywilnej, odpowiedzialności dyscyplinarnej, a mimo to obej-
muje ich regulacja przewidująca rozwiązanie stosunku pracy, to powinno się uznać,
że niebędący urzędnikami członkowie korpusu służby cywilnej także podlegają regu-
lacji przewidującej rozwiązanie stosunku pracy, z tym tylko, że w ich przypadkach
wynika ona z powszechnego prawa pracy - odpowiednich przepisów Kodeksu pracy.
Dodać wypada, iż podobny pogląd wyraża K. Rączka (zob. J. Jagielski, K. Rączka:
Ustawa o służbie cywilnej. Komentarz. Warszawa 2010, s. 298 i 299). Podzielając
przedstawione wyżej aktualne poglądy dotyczące zakresu stosowania ustawy o służ-
bie cywilnej, które nie oznaczają wszak negacji podnoszonej w skardze kasacyjnej
tezy, iż „do członków korpusu służby cywilnej jako pracowników (…) w pierwszej ko-
lejności mają zastosowanie przepisy pragmatyki służbowej”, Sąd Najwyższy stoi za-
tem na stanowisku, że zawarta w art. 9 ust. 1 ustawy o służbie cywilnej regulacja,
zgodnie z którą w sprawach dotyczących stosunku pracy w służbie cywilnej, nieure-
gulowanych w ustawie, stosuje się przepisy Kodeksu pracy, wobec braku w powoła-
nej ustawie o służbie cywilnej stosownych przepisów regulujących tryb przeprowa-
dzania zmian warunków pracy w stosunku do pracowników służby cywilnej (art. 3 pkt
1 ustawy) bez ich zgody, oznacza, że zmiany takie winny być dokonywane z
uwzględnieniem regulacji zawartych w Kodeksie pracy, w szczególności zaś w art. 42
tej ustawy, oraz na podstawie wymienionego przepisu. Przedstawionego stanowiska
w żadnym razie nie podważa natomiast podnoszona w skardze kasacyjnej sugestia,
iż ustawa o służbie cywilnej w art. 61 i art. 64 przewiduje możliwość przenoszenia
pracowników służby cywilnej na inne stanowiska. Przepis art. 61 ustawy o służbie
cywilnej dotyczy bowiem wyłącznie członków korpusu służby cywilnej zajmujących
enumeratywnie wymienione w nim wyższe stanowiska w służbie cywilnej, natomiast
w art. 64 przewidziano wprawdzie możliwość przeniesienia członka korpusu służby
cywilnej (a więc także pracownika służby cywilnej) do innego urzędu, także w innej
14
miejscowości, jednakże na jego wniosek lub za jego zgodą. Żaden z wymienionych
przepisów nie znajduje więc zastosowania w odniesieniu do sytuacji, w której docho-
dzi do zmiany warunków pracy pracownika służby cywilnej zatrudnionego na pod-
stawie umowy o pracę, innego niż wymienieni w art. 64, bez jego zgody. Podstawy
prawnej umożliwiającej dokonanie wobec pracownika służby cywilnej jednostronnej
zmiany warunków jego pracy nie można również doszukiwać się w treści art. 76 ust.
1 pkt 6 ustawy o służbie cywilnej. Przepis ten, wymieniając przykładowy katalog ob-
owiązków członka korpusu służby cywilnej, w tym między innymi obowiązek rozwija-
nia wiedzy zawodowej, nie może bowiem być wykładany w taki sposób, że wynika z
niego uprawnienie pracodawcy do dokonania każdej zmiany zakresu czynności pra-
cownika służby cywilnej w drodze polecenia, w zależności od potrzeb wynikających z
konieczności wykonania określonych zadań urzędu. Po pierwsze dlatego, iż nie za-
wiera on odpowiedniej regulacji w tym zakresie, po drugiej zaś z tej przyczyny, że
taka wykładnia pozostawałaby w sprzeczności z treścią art. 62 ust. 1 ustawy, który
umożliwia wprawdzie w przypadkach uzasadnionych potrzebami urzędu przeniesie-
nie na inne stanowisko służbowe w tym samym urzędzie w tej samej miejscowości,
jednakże wyłącznie urzędnika służby cywilnej, a nie pracownika służby cywilnej.
Przeciwko sugerowanej przez skarżącego wykładni art. 76 ust. 1 pkt 6 ustawy o
służbie cywilnej przemawia także zestawienie regulacji zawartych w art. 63 i art. 64
tej ustawy. O ile bowiem pierwszy z wymienionych przepisów przewiduje, na warun-
kach w nim przewidzianych, możliwość przeniesienia urzędnika służby cywilnej bez
jego zgody do innego urzędu w tej samej lub w innej miejscowości, o tyle drugi z tych
przepisów (co już zostało wcześniej wyjaśnione), jeśli odnieść go do pracownika
służby cywilnej, uzależnia możliwość przeniesienia go do innego urzędu od wniosku
tego pracownika lub jego zgody. Takie zróżnicowanie sytuacji prawnej członków kor-
pusu służby cywilnej w zależności od tego, czy mamy do czynienia z urzędnikiem
służby cywilnej, czy też z umownym pracownikiem służby cywilnej, stanowi natomiast
konsekwencję szczególnego statusu prawnego pracowników zatrudnionych na pod-
stawie mianowania, tak jak jest to obecnie w przypadku urzędników służby cywilnej,
którzy posiadają wprawdzie wyższy standard ochrony stosunku pracy przed jego
rozwiązaniem niż pracownicy umowni, ale równocześnie muszą podporządkować się
szczególnym przepisom pragmatyk służbowych dotyczącym zmiany niektórych wa-
runków ich pracy.
15
Przechodząc do omówienia drugiego ze wskazanych wyżej problemów praw-
nych, Sąd Najwyższy wstępnie uważa za stosowne podkreślić, że art. 42 k.p. dotyczy
wypowiedzenia zmieniającego, a więc wypowiedzenia wynikających z umowy warun-
ków pracy i płacy. Umownymi warunkami pracy są zaś w szczególności: miejsce wy-
konywania pracy oraz rodzaj pracy określone w art. 29 § 1 pkt 1 i 2 k.p. Rodzaj
pracy, co trafnie zauważył Sąd drugiej instancji, może być określony w sposób bar-
dziej lub mniej szczegółowy. Strony stosunku pracy, określając rodzaj pracy w spo-
sób ogólny, pozostawiają pracodawcy - w ramach jego uprawnień kierowniczych -
uszczegółowienie zakresu czynności pracownika. Zakres czynności pracownika sta-
nowi konkretyzację umówionego rodzaju pracy, stanowi zbiorcze polecenie praco-
dawcy i nie wymaga zgody pracownika na jego zmianę. Natomiast, w razie poczy-
nienia przez strony stosunku pracy szczegółowych ustaleń co do rodzaju pracy w
treści umowy o pracę, ustalenia te stają się z woli stron istotnymi jej elementami, któ-
rych zmiana wymaga zgody pracownika, a w razie jej braku - wypowiedzenia zmie-
niającego. Od sposobu ustalenia rodzaju pracy w umowie zależy, czy do jego zmiany
będzie konieczne porozumienie (wypowiedzenie) zmieniające, czy też może ona zo-
stać dokonana w ramach uprawnień kierowniczych pracodawcy (polecenia). Zmiana
warunków pracy może być przy tym istotna lub nieistotna. Nieistotna zmiana warun-
ków pracy lub płacy mieści się w zakresie uprawnień kierowniczych pracodawcy i jest
dokonywana w drodze polecenia (służbowego), które wiąże pracownika. Istotna
zmiana tych warunków natomiast - w razie braku zgody pracownika - wymaga wypo-
wiedzenia zmieniającego. Na to zróżnicowanie Sąd Najwyższy wielokrotnie zwracał
uwagę. W orzeczeniu z dnia 22 sierpnia 1950 r., C 194/50 (OSN 1951, nr 2, poz. 36)
przyjął bowiem, że przeniesienie przez pracodawcę pracownika bez jego zgody na
inne stanowisko i do innej pracy może być uważane za niezachowanie przez praco-
dawcę istotnych warunków umowy o pracę wówczas, gdy charakter spełnianych
funkcji na nowym stanowisku odbiega wydatnie od funkcji spełnianych poprzednio.
Charakter funkcji pracownika i rodzaj wykonywanej przez niego pracy należy bowiem
do istotnych warunków umowy o pracę. Jeżeli nowe funkcje, jakich spełnienia żąda
od pracownika pracodawca, odbiegają w sposób istotny od funkcji, jakich pełnienia
pracownik się podjął w umowie o pracę, to stanowisko pracodawcy może być uznane
za naruszające istotne warunki umowy o pracę. W wyroku z dnia 20 marca 1964 r., I
PR 32/64 (OSNCP 1965 nr 1, poz. 14), Sąd Najwyższy stwierdził z kolei, że obar-
czenie pracownika zatrudnionego na stanowisku kierowcy samochodowego dodat-
16
kowo funkcją konduktora, a więc powinnością inkasowania należności za przejazd i -
co za tym idzie - wyliczania się z pobranej gotówki, wprowadza zasadnicze zmiany
do zakresu dotychczasowych obowiązków pracowniczych niezależnie od stopnia
nasilenia samej pracy, dlatego wymaga ono uprzedniego wypowiedzenia dotychcza-
sowych warunków pracy. Z kolei w wyroku z dnia 18 maja 1964 r., I PR 189/64
(OSNCP 1965 nr 3, poz. 44) uznano, że przeniesienie siedziby zakładu pracy do in-
nego miasta, powodujące dla pracownika zmianę miejsca wykonywania pracy, sta-
nowi istotną zmianę warunków umowy o pracę, jeżeli w wyniku tego przeniesienia
sytuacja życiowa pracownika ulega pogorszeniu bądź to na skutek konieczności
straty w zmienionych warunkach znacznie większej ilości czasu od dotychczas zuży-
wanego na dojazd czy dojście do zakładu pracy, bądź też wobec uciążliwości dojaz-
dów ze względu na wiek i stan zdrowia pracownika. W wyroku z dnia 10 stycznia
1969 r., III PRN 83/68 (OSNCP 1969 nr 10, poz. 183) wyrażono zaś pogląd, że
zmiana organizacji pracy polegająca na tym, że zakład pracy, likwidując stanowisko
kierownika pociągu, zobowiązał maszynistów i ich pomocników do wykonywania -
prócz dotychczasowych czynności - także czynności, które dotychczas wykonywał
kierownik pociągu, jest zmianą warunków pracy wymagającą ich wypowiedzenia.
Podzielając przedstawione poglądy judykatury oraz uwzględniając je w ra-
mach dalszych rozważań, Sąd Najwyższy jest też zdania, że ocena, czy w konkret-
nym przypadku następuje zmiana na niekorzyść pracownika istotnych składników
(warunków) umowy o pracę, musi być dokonywana z uwzględnieniem wszystkich
okoliczności, w szczególności tego, co strony uzgodniły bądź bezpośrednio w umo-
wie o pracę, bądź w sposób pośredni, przez odwołanie się do związanych z rodzajem
pracy stawek płac wynikających z postanowień układów zbiorowych pracy, regulami-
nów premiowania lub właściwych w danym wypadku aktów normatywnych wyższego
rzędu. Z tego względu, zmiana zakresu czynności pracownika przez pracodawcę nie
stanowi istotnej zmiany warunków pracy wymagającej wypowiedzenia, jeżeli czynno-
ści, które ma wykonywać pracownik, nie wykraczają poza obowiązki związane z peł-
nioną przez niego funkcją (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 czerwca 1972 r., III
PZP 17/72, OSNCP 1972 nr 11, poz. 200; por. też wyrok z dnia 7 listopada 1974 r., I
PR 332/74, OSNCP 1975 nr 6, poz. 103; OSPiKA 1975 nr 9, poz. 206, z glosą L.
Florka). Wyznaczenie pracownikowi innego miejsca zatrudnienia, przy zachowaniu
dotychczasowego rodzaju pracy i wynagrodzenia, mieści się w ramach pracownicze-
go podporządkowania i nie wymaga wypowiedzenia warunków pracy i płacy, jeżeli
17
szczególne okoliczności pracy nie uzasadniają odmiennej oceny (wyrok Sądu Naj-
wyższego z dnia 19 lutego 1976 r., I PRN 5/76, OSNCP 1976 nr 10, poz. 226; NP
1977 nr 7-8, s. 1153, z glosą K. Kolby). W wyroku z dnia 18 maja 1978 r., I PRN
40/78 (OSNPG 1978 nr 12, poz. 33), a zwłaszcza w uchwale składu siedmiu sędziów
Sądu Najwyższego z dnia 12 marca 1981 r., V PZP 4/80 (OSNCP 1981 nr 10, poz.
182; OSPiKA 1982 nr 5-6, poz. 50, z glosą A. Świątkowskiego; NP 1982, nr 11-12, s.
225), Sąd Najwyższy zastrzegł przy tym, że zmiana warunków płacy w rozumieniu
art. 42 § 1 k.p. wymaga uprzedniego wypowiedzenia tylko wtedy, gdy dotyczy
uzgodnionych w umowie o pracę istotnych warunków pracy oraz pogarsza sytuację
pracownika.
Taka sama wykładnia prezentowana jest także w nowszym orzecznictwie.
Przyjmuje się w nim, że istotna zmiana rozkładu czasu pracy, uzgodnionego przez
pracodawcę z pracownikiem, wymaga wypowiedzenia warunków pracy lub porozu-
mienia stron (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 kwietnia 1998 r., I PKN 559/97,
OSNAPiUS 1999 nr 6, poz. 205), a jeżeli dochodzi do zmiany treści istotnych warun-
ków pracy na niekorzyść pracownika, to dla przekształcenia treści stosunku pracy
konieczne jest porozumienie stron lub wypowiedzenie zmieniające (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 24 marca 1999 r., I PKN 635/98, OSNAPiUS 2000 nr 10, poz.
384; OSP 2001 nr 6, poz. 97, z glosą P. Kucharskiego). Dlatego zmiana warunków
pracy polegająca wyłącznie na zmianie nazwy stanowiska, przy zachowaniu innych
warunków pracy i płacy, mieści się w ramach pracowniczego podporządkowania i nie
wymaga wypowiedzenia zmieniającego (art. 42 k.p.), jednak jeżeli strony zgodnie
traktują taką zmianę jako element podmiotowo istotny (np. gdy nazwa implikuje pre-
stiż stanowiska), to może ona wymagać wypowiedzenia warunków pracy (por. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 7 września 1999 r., I PKN 265/99, OSNAPiUS 2001 nr 1,
poz. 17). Oznacza to, że należy porównać dotychczasowe warunki pracy wynikające
z treści łączącego strony stosunku pracy (umowy o pracę) z nowymi warunkami (np.
dotyczącymi rodzaju pracy i miejsca jej świadczenia) i ocenić, czy w tym zakresie w
ogóle następuje zmiana, czy jest ona istotna i następuje na niekorzyść pracownika.
Jeżeli rodzaj pracy i miejsce jej świadczenia zostały w umowie o pracę określone w
sposób ogólny, to utrzymanie się w granicach wyznaczonych takim określeniem
oznacza, że nie mamy do czynienia ze zmianą warunków pracy, a jedynie z ich kon-
kretyzacją, dokonywaną w ramach uprawnień kierowniczych pracodawcy, gdyż do
18
istoty stosunku pracy należy jej świadczenie pod kierownictwem pracodawcy (pracy
podporządkowanej).
Przenosząc powyższe uwagi na grunt rozpoznawanej sprawy, należy stwier-
dzić, że w zawartej przez strony umowie o pracę rodzaj pracy, którą powód miał wy-
konywać, nie został określony w sposób konkretny, lecz ogólny. Powód zgodnie z
umową o pracę został bowiem zatrudniony na stanowisku informatyka, a w później-
szym czasie powierzono mu stanowisko starszego specjalisty. Skonkretyzowanie
rodzaju pracy powoda rozumianego jako zakres jego czynności następowało zaś w
kolejnych zakresach czynności, w związku z powierzaniem mu zadań w zakresie
kontroli ochrony informacji niejawnych, administrowania bezpieczeństwem informacji
oraz wprowadzaniem i utrzymaniem systemu zarządzania jakością. W związku z rea-
lizacją tych zadań powód pracował na jednoosobowym stanowisku wyodrębnionym w
strukturze organizacyjnej pozwanego. Jak on sam przyznawał, wszystkie wymienione
zadania były przy tym związane z informatyką. Skutkiem wyznaczenia powodowi od
dnia 2 marca 2010 r. nowego (kwestionowanego w sprawie) zakresu czynności było
natomiast przeniesienie go z owego jednoosobowego stanowiska do pracy w dziale
obsługi podatników, w którym do jego podstawowych obowiązków miało należeć
między innymi udzielanie informacji interesantom o sposobie załatwienia sprawy,
przyjmowanie i sprawdzanie deklaracji w sprawie podatku od czynności cywilno-
prawnych oraz podatku od spadków i darowizn, sprawdzanie zgodności wartości ryn-
kowej przedmiotu czynności cywilnoprawnej z wartością podaną przez podatnika,
tworzenie paczek przyjętych deklaracji, wydawanie druków formularzy podatkowych i
identyfikacyjnych. Nie mógł zatem ulegać wątpliwości fakt, iż poza dwiema ostatnimi
z wymienionych czynności, które nie wymagały zapewne żadnej szczególnej wiedzy i
umiejętności, wykonywanie pozostałych czynności było związane z koniecznością
posiadania odpowiedniej wiedzy merytorycznej w zakresie przepisów podatkowych,
której powód nie miał, skoro przez cały dotychczasowy okres zatrudnienia u pozwa-
nego wykonywał zupełnie inne obowiązki, wymagające wiedzy i w innym zakresie, na
wyodrębnionym w tym celu w strukturze organizacyjnej jednoosobowym stanowisku.
Nie miał on natomiast odpowiedniego przygotowania zawodowego do wykonywania
zadań określonych w nowym zakresie czynności. Zdaniem Sądu Najwyższego, wy-
mienione w tym zakresie obowiązki w oczywisty sposób odbiegały od tych, które
powód dotychczas realizował. W sposób obiektywny wymagały też one innego przy-
gotowania zawodowego. W związku z wyznaczeniem powodowi od dnia 2 marca
19
2010 r. nowego zakresu czynności doszło więc do istotnej zmiany rodzaju jego pracy.
Konieczność odbycia takiego przygotowania zawodowego wskazywała z kolei na to,
iż opisana zmiana była dla powoda niekorzystna. Dlatego też taka zmiana rodzaju
pracy nie mieściła się w zakresie uprawnień kierowniczych pracodawcy i nie mogła
być dokonana w drodze polecenia (służbowego), które wiąże pracownika. Przeciw-
nie, wymagała ona, jak trafnie przyjął sąd drugiej instancji, zgody powoda, a wobec
braku takiej zgody, wypowiedzenia zmieniającego dokonanego z uwzględnieniem
rygorów formalnych przewidzianych dla tej czynności w przepisach Kodeksu pracy.
Bezsporna w stanie faktycznym rozpoznawanej sprawy okoliczność, iż powód podle-
gał szczególnej ochronie trwałości stosunku pracy, z uwagi na pełnioną funkcję
związkową, determinowała zaś konieczność uzyskania przez pracodawcę zgody na
wypowiedzenie zmieniające, o której mowa w art. 32 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 23
maja 1991 r. o związkach zawodowych. Brak takiej zgody, niezależnie od innych
wskazanych przez Sądy meriti wad czynności dokonanej przez pozwanego, które
uniemożliwiały uznanie jej za wypowiedzenie zmieniające, musiały natomiast czynić
wypowiedzenie zmieniające bezskutecznym z mocy art. 45 § 1 k.p. w związku z art.
42 § 1 k.p. i wspomnianym art. 32 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związ-
kach zawodowych.
Kierując się przedstawionymi motywami, Sąd Najwyższy uznał, że sformuło-
wane w skardze kasacyjnej zarzuty naruszenia przepisów prawa materialnego nie
były usprawiedliwione. Z tej przyczyny, opierając się na treści art. 39814
k.p.c., Sąd
Najwyższy orzekł jak w sentencji swego wyroku.
========================================