Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III UK 62/11
POSTANOWIENIE
Dnia 26 stycznia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Maciej Pacuda
w sprawie z odwołania A.K.
od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
o emeryturę,
na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 26 stycznia 2012 r.,
na skutek skargi kasacyjnej ubezpieczonej od wyroku Sądu Apelacyjnego w […] z
dnia 19 stycznia 2011 r.,
odmawia przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 19
stycznia 2011 r. oddalił apelację wniesioną przez ubezpieczoną A. K. od wyroku
Sądu Okręgowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 30 września
2010 r. oddalającego odwołanie od decyzji organu rentowego odmawiającej
przyznania ubezpieczonej prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym, w
związku z wykonywaniem pracy w szczególnych warunkach.
Ubezpieczona wywiodła skargę kasacyjną od wymienionego wyroku i
opierając ją na obu podstawach kasacyjnych (naruszenia prawa materialnego przez
błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie § 1 ust. 1 i 2 oraz § 2 ust. 1
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku
emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze w związku z art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia
2
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a także
naruszenia przepisów postępowania mogącego mieć istotny wpływ na wynik
sprawy, tj. art. 233 § 1 k.p.c. oraz art. 278 § 1 k.p.c. w związku z art. 217 § 1 i 2
k.p.c. i w związku z art. 381 k.p.c.), wniosła o uchylenie tego wyroku i przekazanie
sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
W skardze kasacyjnej został zawarty wniosek o przyjęcie jej do rozpoznania
wskazujący na istnienie potrzeby wykładni przepisów § 1 ust. 1 i 2 oraz § 2 ust. 1
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku
emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze w związku z art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Ubezpieczona, formułując ten wniosek, stwierdziła równocześnie, że istotnym
zagadnieniem prawnym wymagającym zajęcia stanowiska przez Sąd Najwyższy
jest odpowiedź na pytanie: „czy rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego
1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze stosuje się tylko i wyłącznie do
pracowników wykonujących prace wymienione w tym rozporządzeniu i jego
załącznikach, czy wobec stwierdzenia w opinii biegłego, iż ubezpieczony
wykonywał pracę – wprawdzie niewymienioną w rozporządzeniu – w warunkach
szkodliwych dla zdrowia, tj. narażony na oddziaływanie czynników
przekraczających dopuszczalne normy i w ten sposób wywołujących lub
przyczyniających się do zaostrzenia określonych chorób, może ono znaleźć
zastosowanie także do niego?”. Cytując treść art. 32 ust. 2 ustawy o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, skarżąca zauważyła ponadto, iż
przepis ten nie pozostawia wątpliwości, jakie były intencje ustawodawcy przy
ustalaniu wykazu stanowisk uprawniających do wcześniejszej emerytury –
decydująca szkodliwość dla zdrowia. Dlatego też zdaniem skarżącej wątpliwe
wydaje się, aby ustawodawca bądź Rada Ministrów byli w stanie ustalić absolutnie
zamknięty katalog stanowisk pracy, podczas wykonywania których pracownicy
narażeni są na czynniki szkodliwe dla zdrowia. Intuicyjnie wydaje się więc, że
zawsze można znaleźć takie stanowisko, które nie zostało ujęte w wykazie, a które
winno się tam znaleźć, jeśli jedynym kryterium jego kwalifikacji byłoby szkodliwe
3
środowisko. Nie można przy tym wykluczyć zwykłego przeoczenia ze strony
autorów rozporządzenia. Z kolei kierowanie się przez ustawodawcę uznaniem w
tym zakresie nie dałoby się pogodzić z zasadą sprawiedliwości społecznej.
Ubezpieczona podniosła także, iż wskazane zagadnienie zrodziło się na kanwie
dwóch spraw o emeryturę toczących się przed Sądem Okręgowym z wniosków
dwóch pracownic wykonujących niemal dokładnie te same obowiązki u tego
samego pracodawcy, zakończonych odmiennymi wyrokami.
Sąd Najwyższy zważył co następuje.
Stosownie do art. 3989
§ 1 k.p.c. Sąd Najwyższy przyjmuje skargę kasacyjną
do rozpoznania, jeżeli w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne (pkt 1),
istnieje potrzeba wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub
wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów (pkt 2), zachodzi nieważność
postępowania (pkt 3) lub skarga jest oczywiście uzasadniona (pkt 4). Wypada
również dodać, iż zgodnie z art. 3984
§ 2 k.p.c., określającym wymogi formalne
skargi kasacyjnej, skarga kasacyjna powinna zawierać wniosek o przyjęcie do
rozpoznania i jego uzasadnienie. Należy zatem stwierdzić, że wniosek o przyjęcie
skargi kasacyjnej do rozpoznania powinien wskazywać, że zachodzi przynajmniej
jedna z okoliczności wymienionych w powołanym wcześniej art. 3989
§ 1 k.p.c., a
jego uzasadnienie winno zawierać argumenty świadczące o tym, że rzeczywiście,
biorąc pod uwagę sformułowane w ustawie kryteria, istnieje potrzeba rozpoznania
skargi przez Sąd Najwyższy. Skarga kasacyjna nie jest bowiem (kolejnym)
środkiem zaskarżenia przysługującym od każdego rozstrzygnięcia sądu drugiej
instancji kończącego postępowanie w sprawie, z uwagi na przeważający w jej
charakterze element interesu publicznego. Służy ona kontroli prawidłowości
stosowania prawa, nie będąc instrumentem weryfikacji trafności ustaleń
faktycznych stanowiących podstawę zaskarżonego orzeczenia.
Wypada również dodać, że zgodnie z dotychczasowym orzecznictwem Sądu
Najwyższego, przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania z uwagi na potrzebę
wykładni przepisów prawa wymaga od skarżącego nie tylko określenia, które
przepisy wymagają wykładni Sądu Najwyższego, ale także wskazania, na czym
4
polegają poważne wątpliwości związane ze stosowaniem tych przepisów, lub
przedstawienia rozbieżności w orzecznictwie sądów (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 11 stycznia 2002 r., III CKN 570/01, Biuletyn SN, 2002, nr 7, s.
10). Ponadto konieczne jest opisanie tych wątpliwości lub rozbieżności, wskazanie
argumentów, które prowadzą do rozbieżnych ocen prawnych, a także
przedstawienie własnej propozycji interpretacyjnej (por. m.in. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 3 listopada 2003 r., II UK 184/03, z dnia 22 czerwca 2004 r., III
UK 103/04, czy też z dnia 17 grudnia 2007 r., I PK 233/07). W przypadku
powoływania się na rozbieżności w orzecznictwie konieczne jest także, choćby
przykładowe, wskazanie orzeczeń, w których ten sam przepis prawa byłyby
odmiennie wykładany. Podkreślenia wymaga również to, że nie istnieje potrzeba
wykładni przepisów prawnych (art. 3989
§ 1 pkt 2 k.p.c.), analogicznie jak nie
występuje w sprawie istotne zagadnienie prawne (art. 3989
§ 1 pkt 1 k.p.c.), jeżeli
Sąd Najwyższy zajął już stanowisko w kwestii tego zagadnienia prawnego lub
wykładni przepisów i wyraził swój pogląd we wcześniejszych orzeczeniach, a nie
zachodzą żadne okoliczności uzasadniające zmianę tego poglądu (por.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 stycznia 2003 r., I PK 230/02,
OSNAPiUS – wkładka z 2003 r., nr 13, poz. 5).
Zdaniem Sądu Najwyższego sformułowany przez ubezpieczoną wniosek o
przyjęcie jej skargi kasacyjnej do rozpoznania nie spełnia wyżej wskazanych
kryteriów przede wszystkim dlatego, iż wykładnia wskazanych we wniosku
ubezpieczonej przepisów prawa materialnego była wielokrotnie przedmiotem
orzecznictwa Sądu Najwyższego i obecnie ma ugruntowany charakter. Należy
również dodać, iż wykładnia wskazanego we wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej
do rozpoznania art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z FUS nie może być dokonywana w oderwaniu od całego przepisu art. 32,
a zwłaszcza jego ust. 4, zgodnie z którym wiek emerytalny, o którym mowa w ust.
1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom
wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie
przepisów dotychczasowych. Szczegółowej wykładni użytego w art. 32 ust. 4
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS pojęcia „przepisy
dotychczasowe” dokonał Sąd Najwyższy w uchwale z 13 lutego 2002 r., III ZP
5
30/01 (OSNP 2002, nr 10, poz. 243), wskazując tam na niektóre tylko przepisy
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku
emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze, z wyłączeniem tych, które zobowiązywały ministrów,
kierowników urzędów centralnych i centralne związki spółdzielcze do ustalania
wykazów stanowisk pracy w podległych im zakładach pracy. Sąd Najwyższy
stwierdził przy tym, że odesłanie do „przepisów dotychczasowych” w kwestii
wykazów obejmujących świadczenie pracy w warunkach szczególnych, zawarte w
art. 32 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, nie obejmuje przepisów
kompetencyjnych, tj. § 1 ust. 2 – 3 rozporządzenia. Odesłanie odnosi się więc tylko
do „wieku emerytalnego, rodzajów prac, stanowisk, warunków” uprawniających do
wcześniejszej emerytury. To zaś z kolei pozwala na wniosek, iż „przepisy
dotychczasowe”, o których mowa w odesłaniu, to § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U.
Nr 8, poz. 43 ze zm.) stanowiący, że okresami pracy uzasadniającymi prawo do
świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze była wykonywana stale
i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy, § 4
– 8a wymienionego rozporządzenia określające wiek emerytalny i okres
wykonywania pracy w szczególnych warunkach pracowników wykonujących prace
w szczególnych warunkach wymienione w wykazach A i B stanowiących załącznik
do rozporządzenia oraz § 9 – 15 tego rozporządzenia dotyczące wieku
emerytalnego i warunków przechodzenia na emeryturę osób zatrudnionych w
szczególnym charakterze. Zaprezentowany przez Sąd Najwyższy w powołanej
uchwale pogląd prawny zyskał następnie poparcie w wyroku Sądu Najwyższego z
dnia 21 kwietnia 2004 r., II UK 337/03 (OSNP 2004, nr 22, poz. 392), w
uzasadnieniu którego została sformułowana ogólna teza, iż skutki prawne
wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze
określone są w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS i
utrzymanym jej przepisami w mocy rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego
1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych
6
warunkach lub w szczególnym charakterze. Z kolei w wyroku z dnia 20
października 2005 r., I UK 41/05 (OSNP 2006, nr 19-20, poz. 306) Sąd Najwyższy
wyraził pogląd, że wykonywanie pracy na stanowisku określonym w zarządzeniu
resortowym, której nie wymieniono w wykazach A i B, stanowiących załącznik do
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku
emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze, nie uprawnia do uzyskania emerytury na podstawie art.
32 ust. 1 w związku z art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach
i rentach z FUS. Wypada także dodać, iż w wyroku z dnia 22 lutego 2007 r., I UK
258/06 (M.P.Pr. 2007, nr 6, poz. 316) podkreślił, że wcześniejsza emerytura jest dla
powszechnego systemu świadczeń emerytalnych „instytucją" wyjątkową,
określającą szczególne uprawnienia. Zawarcie przez ustawodawcę w zamkniętym
katalogu wykazu pracowników zatrudnionych w szczególnym charakterze wyłącza
możliwość jego rozszerzania w procesie stosowania prawa. Możliwość odstępstwa
od zasady powszechnej - zwłaszcza ze względu na przesłankę szczególnego
charakteru zatrudnienia - pozostaje atrybutem władzy ustawodawczej, a nie
sądowniczej. Podsumowując należy zatem stwierdzić, że „przepisy dotychczasowe"
w rozumieniu art. 32 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach, to wyłącznie przepisy
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 16 czerwca 2009 r., I UK 20/09, LEX nr 515698). Jeżeli
natomiast chodzi o pracę wymienioną w pkt 24, działu XIV, wykazu A do
rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U.
Nr 8, poz. 43), do której odnoszona była praca wykonywana przez ubezpieczoną, to
w jej przypadku podstawowe znaczenie ma ustalenie, jakie prace wykonywali
pracownicy podwładni (ewentualnie podlegający kontroli). Warunkiem jest tu
pozytywne stwierdzenie, że jako podstawowe wykonywali oni prace wymienione w
wykazie. Dopiero wówczas można oceniać czy określona kontrola bądź dozór
stanowiły pracę w szczególnych warunkach, przy czym łącznikiem jest narażenie
ubezpieczonego na czynniki istniejące na stanowiskach pracy podwładnych
zatrudnianych w szczególnych warunkach (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
4 listopada 2008 r., I UK 111/08, LEX nr 741095).
7
Podkreślenia wymaga i to, że przepis § 2 rozporządzenia Rady Ministrów z
dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w
szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze
zm.) także był wielokrotnie przedmiotem wykładni sądowej i jest jednolicie
interpretowany. W wyroku z dnia 15 grudnia 1997 r., II UKN 417/97 (OSNP 1998 nr
21, poz. 638) Sąd Najwyższy wyjaśnił bowiem, że nie korzysta z uprawnienia do
emerytury przy niższym wieku emerytalnym pracownik, który nie udowodnił, że
wykonywał pracę w szczególnych warunkach i w pełnym wymiarze czasu pracy
obowiązującym na danym stanowisku. Podobnej wykładni wymienionego przepisu
dokonał Sąd Najwyższy w wyrokach: z dnia 5 czerwca 2007 r., I UK 376/06 (OSNP
2008 nr 13-14, poz. 203) oraz z dnia 19 września 2007 r., III UK 38/07 (OSNP 2008
nr 21-22, poz. 329). Analogicznie wypowiadał się na ten temat także Naczelny Sąd
Administracyjny, stwierdzając w wyrokach z dnia 25 czerwca 1998 r., II SA 660/98
(LEX nr 41951) oraz z dnia 25 lipca 2001 r., II SA 429/01 (LEX nr 121886), że
zgodnie z przepisami § 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w
sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze, tylko praca wykonywana stale i w
pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy może
zostać uznana za pracę wykonywaną w warunkach szczególnych.
Nawet bardzo pobieżna lektura pisemnych motywów zaskarżonego wyroku
musiała zdaniem Sądu Najwyższego prowadzić do wniosku, że ocena prawna
ustalonego w rozpoznawanej sprawie stanu faktycznego dokonana przez sąd
drugiej instancji uwzględniała przedstawioną wyżej wykładnię art. 32 ustawy o
emeryturach i rentach oraz rozumianych jako „przepisy dotychczasowe” przepisów
rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wieku emerytalnego pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze,
pozostając z nią w pełnej zgodności. Skarżąca w uzasadnieniu swojego wniosku o
przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania w żaden sposób nie podała natomiast w
wątpliwość słuszności przedstawionych wyżej poglądów. W szczególności nie
mogła bowiem podważać słuszności dotychczasowej wykładni omawianych
przepisów prawa sugestia, jakoby wątpliwe było, aby „ustawodawca bądź Rada
Ministrów była w stanie ustalić absolutnie zamknięty katalog stanowisk pracy,
8
podczas wykonywania których pracownicy narażeni są na czynniki szkodliwe dla
zdrowia”, czy też że „nie można wykluczyć zwykłego przeoczenia ze strony autorów
rozporządzenia”. Wskazana sugestia oparta została bowiem na niedopuszczalnym
założeniu, że prawodawca mógł działać nieracjonalnie. Takie założenie nie może
zaś w żadnym razie stanowić punktu wyjścia do interpretacji przepisów prawa.
Przeciwnie, podstawę wykładni musi stanowić założenie racjonalnego działania
prawodawcy.
Pisząc z kolei o rozbieżności w orzecznictwie sądów, skarżąca jako przykład
wskazała jedynie orzeczenie Sądu Okręgowego i chociaż podała przy tym, że
zapadło ono w sprawie „pracownic wykonujących niemal dokładnie te same prace u
tego samego pracodawcy”, to jednak przyznała równocześnie, iż dotyczyło ono
innej ubezpieczonej. Wypadało więc jeszcze raz podkreślić, że w przypadku
powoływania się na rozbieżności w orzecznictwie konieczne jest wskazanie
orzeczeń, w których ten sam przepis prawa byłyby odmiennie wykładany, a nie
tych, w których doszło do różnej oceny stanu faktycznego. W sprawach z zakresu
ubezpieczeń społecznych różnice w orzekaniu o prawie do określonego
świadczenia, wynikające z ocen różnych stanów faktycznych w stosunku do
różnych osób, ubiegających się o takie same świadczenia, nie są bowiem
„rozbieżnościami w orzecznictwie", o których stanowi art. 3989
§ 1 pkt 2 k.p.c., a
okoliczność, że nie wszyscy wnioskodawcy uzyskują świadczenia, o które się
ubiegali, nie jest okolicznością uzasadniającą rozpoznanie skargi kasacyjnej (por.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 lutego 2002 r., II UKN 144/01, OSNP-
wkł. 2002 nr 13, poz. 11).
Kierując się przedstawionymi motywami, Sąd Najwyższy uznał, iż
ubezpieczona nie wykazała potrzeby rozpoznania jej skargi kasacyjnej. Dlatego, na
podstawie art. 3989
§ 2 k.p.c., orzekł, jak w sentencji.