Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 552/11
POSTANOWIENIE
Dnia 21 czerwca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marta Romańska (przewodniczący)
SSN Dariusz Dończyk
SSN Maria Szulc (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku J. T.
przy uczestnictwie J. S., J. T., T.
S. i Gminy O.
o wpis prawa własności w księdze wieczystej Kw nr „x”, numer
elektroniczny […],
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 21 czerwca 2012 r.,
skarg kasacyjnych wnioskodawczyni oraz uczestników postępowania J.
S. i J. T.
od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 15 marca 2011 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 3 listopada 2010 r. utrzymał w mocy
wpis Referendarza Sądowego w księdze wieczystej KW nr „x”, na mocy którego w
dziale II wpisano T. K. S., J. W. S., J. M. T. do 1/8 części każdego z nich oraz J. K.
T. i J. M. T.do 5/8 części na prawach wspólności ustawowej małżeńskiej, jako
współwłaścicieli w miejsce dotychczasowego właściciela - Gminy O. Podstawę
wpisu stanowiły wniosek J. T., decyzje Ministra Spraw Wewnętrznych i
Administracji z dnia 2 lipca 2010 r. i z dnia 31 marca 2010 r., prawomocne
postanowienia Sądu Powiatowego z dnia 21 lipca 1966 r., II Ns 316/66 i Sądu
Rejonowego z dnia 25 marca 1991 r., III Ns 899/91/4, akt notarialny rozwiązania
przedwstępnej umowy sprzedaży pod warunkiem oraz umowa sprzedaży z dnia 27
marca 2007 r., Rep. […] sporządzona przez notariusza W. K. w P., znajdujące się
w aktach KW nr „y”. Sąd ten ustalił, że Gmina O. została wpisana do działu II księgi
wieczystej na podstawie decyzji Wojewody K. z dnia 19 listopada 1992 r. nr […],
która została unieważniona ostateczną decyzją Ministra Spraw Wewnętrznych i
Administracji z dnia 31 marca 2010 r., stanowiącą podstawę wpisu do księgi
wieczystej mimo jej zaskarżenia do sądu administracyjnego. Z kolei ostateczną
decyzją Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 21 września 2007 r. stwierdzono
nieważność orzeczenia Ministra Rolnictwa z dnia 12 marca 1959 r. oraz
utrzymanego nim orzeczenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w P. z
dnia 30 listopada 1955 r., którym na mocy dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r.
o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz. U. Nr 4, poz. 17, dalej dekret PKWN)
orzeczono przejęcie przez Skarb Państwa majątku ziemskiego G., należącego do
spadkod.awców wnioskodawczyni. Skutkiem powyższych orzeczeń było to, że
Skarb Państwa nie był właścicielem nieruchomości w chwili wydania decyzji
komunalizacyjnej, na podstawie której Gmina O. została wpisana do księgi
wieczystej. W konsekwencji stwierdzenia jej nieważności decyzją Ministra Spraw
Wewnętrznych i Administracji z dnia 31 marca 2010 r. zaistniała podstawa do
dokonania wpisu wskazanych we wniosku współwłaścicieli, którzy wykazali swoje
następstwo prawne.
Sąd Okręgowy zmienił powyższe postanowienie w ten sposób, że uchylił
wpis z dnia 27 sierpnia 2010 r. w dziale II księgi wieczystej KW „x” i oddalił wniosek
o wpis. Stwierdził, że dokumenty dołączone do akt księgi wieczystej wskazywały na
3
następstwo prawne wnioskodawczyni i uczestników postępowania (poza Gminą
O.) po pierwotnym właścicielu majątku ziemskiego G. L. Z. M. oraz na brak tytułu
własności po stronie Gminy O., natomiast nie mogły stanowić podstawy
zaskarżonego wpisu w świetle art. 38 ust. 2 i art. 34 zd. drugie ustawy z dnia 6
lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn. Dz. U. z 2001 r. Nr. 124,
poz. 1361 ze zm., dalej u.k.w.h.). Na uwzględnienie wniosku nie pozwala
ostateczna decyzja Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 21 września 2007r.,
która stwierdza nieważność orzeczenia Ministra Rolnictwa z dnia 12 marca 1959 r.
i utrzymanego nim orzeczenia Prezydium WRN w P. z dnia 30 listopada 1955 r.
jedynie z powodu wady prawnej w postaci braku wniosku uprawnionej osoby.
W konsekwencji Sąd drugiej instancji uznał, że decyzja ta nie rozstrzyga, czy
nieruchomość podlegała reformie rolnej na podstawie dekretu PKWN, a zatem nie
można w sposób pewny i definitywny stwierdzić, czy poprzednik prawny Gminy O. -
Skarb Państwa, nie jest właścicielem tego Majątku. Skoro z dokumentów sprawy
wynika, że Skarb Państwa został wpisany jako właściciel nieruchomości w dniu 17
maja 1961 r., zaś prawo własności nieruchomości ziemskich wymienionych w art. 2
ust. 1 lit. e dekretu PKWN przeszło na Skarb Państwa z mocy prawa z dniem
wejścia dekretu w życie, to nie można było pominąć Skarbu Państwa na podstawie
tej decyzji. Sąd Okręgowy przyjął, że w tej sytuacji istnieje spór, czy nieruchomość
podpada pod wskazany przepis dekretu o przeprowadzeniu reformy rolnej i może
być on rozstrzygnięty jedynie w postępowaniu przewidzianym w art. 10 u.k.w.h., a
nie w postępowaniu o wpis.
Od powyższego postanowienia skargę kasacyjną złożyli wnioskodawczyni
oraz uczestnicy postępowania J. T. i T. S.
W skardze kasacyjnej opartej na obu podstawach kasacyjnych określonych
w art. 3983
§ 1 pkt 1 i 2 k.p.c. wnioskodawczyni zarzuciła : obrazę przepisów
postępowania, która miała istotny wpływ na wynik sprawy - art. 6268
§ 2 k.p.c., art.
6269
k.p.c., art. 31 ust. 2 u.k.w.h., art. 34 zd. 2 u.k.w.h. oraz art. 1 ust. 1 dekretu
Rady Ministrów z dnia 8 sierpnia 1946 r. o wpisywaniu w księgach hipotecznych
(gruntowych) prawa własności nieruchomości przejętych na cele reformy rolnej
(Dz. U. Nr 39, poz. 233 ze zm.); - art. 234 k.p.c. w zw. z art. 382 k.p.c. w zw. z art.
391 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.; - art. 244 § 1 k.p.c. w zw. z art. 382 k.p.c. w
4
zw. z art. 391 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.; - art. 365 § 1 k.p.c. w zw. z art.
382 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 1 k.p.c. oraz naruszenie
prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 2 ust. 1 dekretu PKWN oraz art. 6
k.c. W oparciu o te zarzuty wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu.
Uczestnik postępowania J. T. w skardze kasacyjnej opartej na obu
podstawach kasacyjnych określonych w art. 3983
§ 1 pkt 1 i 2 k.p.c. zarzucił
w ramach pierwszej podstawy pominięcie art. 140 k.c. w zw. z art. 2 ust. 1 i 3
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, zaś w ramach drugiej podstawy naruszenie :
- art. art. 6268
§ 1 i 2 k.p.c., art. 6269
k.p.c.; - art. 31 u.k.w.h.; - art. 34 u.k.w.h. i art.
31 ust. 2 u.k.w.h. oraz art. 3 ust. 1, art. 4 i art. 31 ust. 2 u.k.w.h. w zw. z art. 234
k.p.c. i art. 13 § 2 k.p.c. oraz art. 6268
§ 2 k.p.c. w zw. z art.244 § 1 k.p.c. i art. 234
w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.
Skarga kasacyjna uczestnika postępowania J. S., oparta na obu podstawach
kasacyjnych określonych w art. 3983
§ 1 pkt 1 i 2 k.p.c., zawiera zarzuty naruszenia
przepisów postępowania : - art. 626 § 2 k.p.c. w zw. z art. 189 k.p.c.; - art. 6269
k.p.c.; - art. 244 § 1 k.p.c. w zw. z art. 328 § 2 k.p.c.; - art. 365 § 1 k.p.c. i art. 38
ust. 2 u.k.w.h. w zw. z art. 328 § 2 k.p.c. oraz zarzuty naruszenia prawa
materialnego tj. art. 1 w zw. z art. 3 u.k.w.h. oraz art. 34 zd. 2 u.k.w.h.
Obaj uczestnicy postępowania wnieśli o uchylenie postanowienia
i orzeczenie co do istoty sprawy poprzez oddalenie apelacji Gminy O., ewentualnie
o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
Okręgowemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Uczestniczka postępowania Gmina O. podniosła, że w postępowaniu
kasacyjnym wystąpiła nowa okoliczność, bowiem po wydaniu zaskarżonego
postanowienia Wojewódzki Sąd Administracyjny w W. wyrokiem z dnia
26 października 2011 r., I SA/Wa1867/10 uchylił decyzję Ministra Spraw
Wewnętrznych i Administracji z dnia 2 lipca 2010 r. i utrzymaną nią decyzję tego
Ministra z dnia 31 marca 2010 r. Uwzględnieniu tej okoliczności stoi jednak na
5
przeszkodzie treść art. 39813
§ 2 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. stanowiącego zasadę
niedopuszczalności powoływania nowych faktów i dowodów w postępowaniu
kasacyjnym. Z uwagi jednak na uwzględnienie skargi kasacyjnej, przy ponownym
rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy rozważy, czy jest to okoliczność, która może
być podniesiona w tym postępowaniu, a jeżeli tak, to jakie wywołała skutki prawne.
Brak jest podstaw, by podzielić zarzut naruszenia art. 234 k.p.c. w zw. z art.
382 k.p.c., art. 391 § 1 i art. 13 § 2 k.p.c. połączony z nieuwzględnieniem
domniemania prawnego wynikającego z art. 3 u.k.w.h. co do nieistnienia prawa
własności Skarbu Państwa do nieruchomości wobec jego wykreślenia. Wykreślenie
tego prawa nastąpiło bowiem w związku z jego nabyciem przez Gminę O., zaś
decyzja Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 31 marca 2010 r.
podważała zarówno domniemanie z art. 3 u.k.w.h., że prawo własności Gminy nie
istnieje, jak i domniemanie, że nie istnieje prawo własności Skarbu Państwa
wykreślone z księgi wieczystej. Nie jest trafny zarzut naruszenia art. 244 § 1 k.p.c.
w zw. z art. 328 § 2 k.p.c., art. 282, art. 391 § 1 k.p.c. i art. 13 § 2 k.p.c. bowiem,
wbrew twierdzeniu skarżących, Sąd Okręgowy nie zakwestionował ani treści
decyzji Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 31 marca 2010 r., ani innych
dokumentów urzędowych dołączonych do wniosku, a zwłaszcza nie ustalił stanu
faktycznego w sposób sprzeczny z okolicznościami z nich wynikającymi.
Nie dokonał zwłaszcza ustalenia, że nieruchomość stanowi własność Skarbu
Państwa lecz uznał, że stan prawny nieruchomości powinien być ustalony
w drodze powództwa z art. 10 u.k.w.h. Niezasadny jest także zarzut naruszenia
art. 365 § 1 w zw. z art. 382, art. 391 § 1 i art. 13 § 2 k.p.c., bowiem w niniejszym
postępowaniu o wpis Sąd nie był związany rozstrzygnięciami zapadłymi
w poprzednich postępowaniach o wpisy dotyczących innych części nieruchomości.
Wprawdzie zarówno orzeczenie sędziego referendarza, jak i wpis do księgi
wieczystej korzystają z cech prawomocności materialnej (art. 6268
§ 6 k.p.c., art.
365 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.), ale związanie to nie ma charakteru
prejudycjalnego i obejmuje tylko treść orzeczenia, a nie jego uzasadnienie. Z uwagi
na to, że Sąd Okręgowy nie przyjął, by z przepisów dekretu PKWN wynikało
domniemanie przejścia własności nieruchomości na rzecz Skarbu Państwa, nie są
uzasadnione zarzuty naruszenia art. 2 ust. 1 dekretu PKWN i art. 6 k.c. oraz art.
6
626 § 1 i 2 k.p.c., art. 6269
k.p.c. w zw. z art. 2 ust. 1 dekretu PKWN. Odnosząc się
do zarzutu naruszenia art. 140 k.c. w zw. z art. 2 i art. 64 Konstytucji wskazać
należy, że Sąd drugiej instancji przyjął, iż wnioskodawczyni powinna wykazać
swoje prawo własności w postępowaniu procesowym, co nie oznacza ani
pozbawienia prawa własności, ani jego ograniczenia. Nie jest trafny zarzut
naruszenia art. 31 ust. 1 u.k.w.h. uzasadniony uznaniem przez Sąd Okręgowy
praw Skarbu Państwa i Gminy O., mimo braku podstaw w treści księgi wieczystej i
złożonych dokumentach. Przepis ten odnosi się jedynie do formy dokumentu
stanowiącego podstawę wpisu, zaś forma dokumentów dołączonych do wniosku
nie została przez ten Sąd zakwestionowana. Ponieważ podstawy zaskarżonego
postanowienia nie stanowił art. 4 u.k.w.h., zarzut naruszenia tego przepisu nie
znajduje uzasadnionych podstaw. Z tej przyczyny nie można podzielić również
zarzutu naruszenia art. 626 § 2 u.k.w.h. w zw. z art. 189 k.p.c., bowiem w ocenie
Sądu Okręgowego wyjaśnienie wątpliwości co do stanu prawnego nieruchomości
powinno nastąpić w drodze powództwa opartego o art. 10 u.k.w.h., a nie w drodze
powództwa określonego w art. 189 k.p.c.
Uzasadnione są natomiast zarzuty naruszenia art. 6268
§ 2 k.p.c., art. 6269
k.p.c., art. 234 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 i art. 13 § 2 k.p.c., art. 1 ust. 1, art. 3 ust.
1, art. 31 ust. 2 i art. 34 zd. 2 u.k.w.h. oraz art. 1 ust. 1 dekretu Rady Ministrów
z dnia 8 sierpnia 1946 r. o wpisywaniu w księgach hipotecznych (gruntowych)
prawa własności na cele reformy rolnej. Podzielić także należy zarzut błędnego
zastosowania art. 38 ust. 2 u.k.w.h., bowiem istotnie przepis ten nie obowiązywał
w dacie wydania zaskarżonego postanowienia.
Podstawowe znaczenie w niniejszej sprawie ma określenie zakresu
orzekania sądu wieczystoksięgowego w granicach zakreślonych artykułem 31
ust. 1 u.k.w.h. Przepis ten stanowi, że wpis potrzebny do usunięcia niezgodności
pomiędzy treścią księgi wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym może
nastąpić, gdy niezgodność będzie wykazana orzeczeniem sądu lub innymi
odpowiednimi dokumentami. Niezgodność ta może powstać m. in. już w chwili
dokonania wpisu z uwagi na wadliwość dokumentów stanowiących jego podstawę,
w tym - jak w sprawie niniejszej - wadliwość ostatecznej decyzji administracyjnej.
Usunięcie wadliwości dokumentów w odpowiednim postępowaniu poprzez
7
uchylenie lub stwierdzenie nieważności ostatecznej decyzji administracyjnej albo
poprzez orzeczenie sądowe (inne niż wydane na podstawie art. 10 u.k.w.h.)
stwarza możliwość wykreślenia ostatniego wadliwego wpisu lub kilku wadliwych
wpisów i powrotu do stanu zgodnego z rzeczywistym stanem prawnym
oraz dokonania nowego wpisu w wypadku wykazania następstwa prawnego
po osobie niewadliwie ujawnionej w księdze wieczystej (art. 34 u.k.w.h.).
W orzecznictwie Sądu Najwyższego zarysowały się dwa stanowiska co do
zagadnienia, czy usunięcie niezgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym
stanem prawnym może nastąpić tylko w ramach powództwa przewidzianego w art.
10 u.k.w.h., czy również w postępowaniu wieczystoksięgowym przez wykazanie tej
niezgodności orzeczeniem sądu lub innym odpowiednim dokumentem (art. 31 ust.
2 u.k.w.h.). Pierwsze, wyrażone w uzasadnieniach uchwał siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 16 grudnia 2009 r., III CZP 80/09 (OSNC 2010, nr. 6, poz. 84)
i z dnia 18 maja 2010 r., III CZP 134/09 (OSNC 2010, nr 10, poz. 131)
oraz w postanowieniu z dnia 14 lutego 2003 r., IV CK 108/02, niepubl., opowiada
się za drogą postępowania określoną w art. 10 u.k.w.h. Drugie nie wyklucza
możliwości usunięcia omawianej niezgodności na podstawie orzeczenia sądu
lub innych odpowiednich dokumentów bez konieczności wszczęcia postępowania
określonego w art. 10 u.k.w.h. (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada
2004 r., V CK 251/04, PS z 2006 r., nr 3, poz. 113, postanowienia: z dnia 22 lutego
2007 r., III CSK 344/06, OSNC 2008, nr. 1, poz. 12, z dnia 10 października 2007,
I CSK 232/07, niepubl., z dnia 5 listopada 2008 r., I CSK 169/08, niepubl., z dnia
25 sierpnia 2011 r. II CSK 665/10, OSP 2012, nr 3, poz. 31). Sąd Najwyższy
w niniejszym składzie przychyla się do drugiego stanowiska. Przepis art. 31 ust. 2
u.k.w.h. dopuszcza bowiem usunięcie wadliwości wpisu w wypadku, gdy ta
wadliwość zostanie wykazana późniejszym orzeczeniem sądu lub innym
odpowiednim dokumentem, w tym także ostateczną decyzją administracyjną, jeżeli
odnoszą się one do zdarzenia, które stanowiło materialnoprawną podstawę wpisu.
Zważywszy na ograniczoną kognicję sądu wieczystoksięgowego (art. 6266
§ 1 i 2
k.p.c.) zastosowanie art. 31 ust. 2 u.k.w.h. jest uzależnione od możliwości ustalenia
stanu prawnego nieruchomości na podstawie wskazanego przez wnioskodawcę
orzeczenia sądu lub innego dokumentu. W wypadku natomiast, gdy ustalenie to
8
będzie wymagało uwzględnienia innych, prawnie doniosłych okoliczności
wykraczających poza te, które były przedmiotem oceny wyrażonej w tych
dokumentach (wada oświadczenia woli, ocena możliwości zastosowania przepisów
o rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych), konieczne będzie wykazanie
wadliwości wpisu poprzez przedstawienie wyroku wydanego w następstwie
rozpoznania powództwa wytoczonego na podstawie art. 10 u.k.w.h. Dokumentem
w rozumieniu art. 31 ust. 2 u.k.w.h. jest również ostateczna decyzja
administracyjna, nawet jeżeli została zaskarżona do sądu administracyjnego.
Ugruntowane jest stanowisko, że ostateczna decyzja wydana na podstawie art. 18
ust. 1 w zw. z art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 10 maja 1990 r. przepisy wprowadzające
ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych
(Dz. U. z 1990 r., Nr 32, poz. 191 ze zm.), aczkolwiek ma charakter deklaratoryjny,
to stanowi wyłączny dowód nabycia z mocy prawa własności nieruchomości przez
Gminę. Jest ona wiążąca dla sądu i może być wyeliminowana jako podstawa wpisu
gminy w księdze wieczystej tylko w sposób przewidziany w art. 16 k.p.a., natomiast
jej wyeliminowanie z obrotu wyłącza możliwość wykazania przez Gminę nabycia
z mocy ustawy komunalizacyjnej własności danej nieruchomości (wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 19 listopada 2004 r., V CK 251/04, PS 2006, nr 3, poz. 113,
uzasadnienie uchwały siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 29 lipca 1993 r.,
III CZP 64/93, OSNC 1993, nr 12, poz. 209, postanowienie Sądu Najwyższego
z dnia 24 lutego 2010 r., III CSK 144/09, niepubl.). Taka była sytuacja w niniejszej
sprawie, bowiem Sąd Okręgowy przyjął na podstawie ostatecznych decyzji
administracyjnych Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 31 marca
2010 r. i 2 lipca 2010 r., że Gmina O. nie posiada tytułu prawnego
do nieruchomości wobec stwierdzenia nieważności decyzji Wojewody K.
potwierdzającej nabycie prawa własności do nieruchomości objętej wnioskiem
na podstawie przepisów ustawy komunalizacyjnej. Kwestią zatem było, czy
odpadnięcie tytułu prawnego Gminy do nieruchomości oraz treść decyzji Ministra
Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 21 września 2007 r. stwierdzającej nieważność
orzeczeń wydanych w dniach 30 listopada 1955 r. i 12 marca 1959 r.
w przedmiocie podlegania nieruchomości pod art. 2 ust. 1 lit.e dekretu PKWN,
pozwala na uwzględnienie wniosku o wpis spadkobierców L. Z. M. z uwagi na brak
9
rozstrzygnięcia w tych decyzjach, czy przedmiotowa nieruchomość podpada pod
działanie przepisów dekretu PKWN. Zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt b - e dekretu PKWN
wymienione w tym przepisie nieruchomości ziemskie przechodziły z mocy prawa
na własność Państwa na cele reformy rolnej. Tylko w odniesieniu do nieruchomości
wymienionych w art. 2 ust. 1 lit e dekretu przewidziano obowiązek orzekania przez
urzędy ziemskie, czy dana nieruchomość podlega pod działanie tego przepisu.
Stronie służyło prawo wniesienia odwołania od takiej decyzji do Ministra Rolnictwa
i Reform Rolnych (§ 5 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia
1 marca 1945 r. w sprawie wykonania dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia
Narodowego z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej Dz. U. Nr
l0, poz. 51 ze zm., dalej rozporządzenie). Ugruntowane jest obecnie stanowisko, że
§ 5 rozporządzenia może stanowić podstawę orzekania w drodze administracyjnej
o tym, czy dana nieruchomość lub jej część wchodzi w skład nieruchomości
ziemskiej, o której mowa w art. 2 lit. e dekretu PKWN, a decyzja wydana w tym
trybie ma charakter deklaratywny. Przyjmuje się również, że nie zawsze istniała
potrzeba wydawania takiej decyzji, gdy nieruchomość podpadała pod działanie
art. 2 ust. 1 lit. e dekretu PKWN, a konieczność rozstrzygania w tym trybie
aktualizowała się wówczas, gdy zainteresowany kwestionował jego zastosowanie
(uchwała Sądu Najwyższego z dnia 17 lutego 2011 r., III CZP 121/10, OSNC 2011
nr 10, poz. 109 oraz uchwały siedmiu sędziów Naczelnego Sądu
Administracyjnego z dnia 5 czerwca 2006 r., I OPS 2/06, ONSAiWSA 2006, nr 5,
poz. 123 i z dnia 10 stycznia 2011 r., I OPS 3/10, OSNAiWSA 2011, nr 2, poz. 23).
Decyzja wydana w tym trybie przesądzała jedynie o podleganiu (niepodleganiu)
nieruchomości temu przepisowi, natomiast nie rozstrzygała, czy istnieją podstawy
do zastosowania innych podstaw określonych w art. 2 lit. b - d dekretu. Wydanie
decyzji nie było potrzebne do ujawnienia prawa własności Skarbu Państwa,
bowiem jego nabycie następowało z mocy prawa, bez potrzeby wydania decyzji
deklaratoryjnych. Tytułem do wpisania na rzecz Skarbu Państwa w księdze
hipotecznej prawa nieruchomości ziemskich wymienionych w art. 2 ust. 1 lit. b- e
dekretu PKWN było natomiast zaświadczenie starosty stwierdzające,
że nieruchomość jest przeznaczona, w świetle tego przepisu, na cele reformy
rolnej (art. 1 ust. 1 dekretu Rady Ministrów z dnia 8 sierpnia 1946 r. o wpisywaniu
10
w księgach hipotecznych (gruntowych) prawa własności nieruchomości przejętych
na cele reformy rolnej, Dz. U. nr 39, poz. 233 ze zm.). Dokument ten, nie mający
charakteru decyzji administracyjnej, był konieczny do pozytywnego uwzględnienia
wniosku z tym, że w postępowaniu wieczystoksięgowym nie podlegała kontroli jego
zgodność z rzeczywistym stanem prawnym, a zwłaszcza niedopuszczalna była
ocena, czy nieruchomość istotnie podlegała przepisom dekretu PKWN.
W orzecznictwie przyjmowano, że z uwagi na ograniczoną kognicję sądu
wieczystoksięgowego i brak możliwości ustalenia w tym postępowaniu,
czy nieruchomość nie podpada pod inne podstawy przejęcia na cele reformy rolnej
określone w art. 2 ust. 1 lit. b - d dekretu PKWN, konieczne było wytoczenie przez
właściciela nieruchomości powództwa w trybie art. 10 ust. 1 u.k.w.h., również
w tym wypadku, gdy uzyskał on ostateczną decyzję administracyjną wydaną
na podstawie § 5 ust. 1 rozporządzenia stwierdzającą, że dana nieruchomość
nie podlegała przejęciu na podstawie art. 2 ust. 1 lit.e dekretu. Mieć należy jednak
na uwadze, że podstawą wpisu do księgi wieczystej prawa własności Skarbu
Państwa do nieruchomości przejętej na cele reformy rolnej jest zaświadczenie,
o którym mowa w art. 1 ust. 1 dekretu z 8 sierpnia 1946 r. stwierdzające, że jest
ona przeznaczona na cele reformy rolnej. Ostateczna decyzja administracyjna
wydana na podstawie § 5 ust. 1 rozporządzenia rozstrzyga wiążąco dla sądów
kwestię nabycia przez Skarb Państwa prawa własności nieruchomości. W wypadku
stwierdzenia braku przesłanek zastosowania art. 2 ust. 1 lit.e organ administracyjny
orzeka o wyłączeniu spod działania tego przepisu danej nieruchomości i decyzja
wywołuje wobec Skarbu Państwa skutki rzeczowe potwierdzając, że nie doszło
do nabycia prawa jej własności ex lege (wyrok Wojewódzkiego Sądu
Administracyjnego w Warszawie z dnia 10 listopada 2005 r., IV SA/Wa 1049/05,
niepubl.). W świetle art. 31 ust. 2 u.k.w.h. decyzja taka zatem mogłaby stanowić
odpowiedni dokument wykazujący niezgodność treści księgi wieczystej
z rzeczywistym stanem prawnym.
W sprawie niniejszej brak jest jednak wystarczających ustaleń faktycznych
do stwierdzenia, jaka była podstawa wpisu do księgi wieczystej prawa własności
Skarbu Państwa do objętej nią nieruchomości wchodzącej w skład majątku
ziemskiego G. Uznać jedynie można, że wpis ten nie nastąpił na podstawie
11
zaświadczenia wymienionego w art. 1 ust. 1 dekretu Rady Ministrów z dnia 8
sierpnia 1946 r. Wobec stwierdzenia nieważności wydanego na podstawie § 5
rozporządzenia orzeczenia Prezydium WRN w P. z dnia 30 listopada 1955 r.,
utrzymanego w mocy orzeczeniem Ministra Rolnictwa z dnia 12 marca 1959 r.,
odpadła podstawa wpisu Skarbu Państwa do księgi wieczystej. Na etapie
postępowania kasacyjnego nie jest możliwe zweryfikowanie twierdzenia
skarżących, że orzeczenia te stanowiły nie tylko podstawę wpisu, ale również
podstawę nabycia. Skutkiem stwierdzenia nieważności wyżej wskazanych
orzeczeń jest brak decyzji administracyjnej rozstrzygającej, czy nieruchomość
objęta księgą wieczystą KW „x” podlega działaniu art. 2 ust. 1 lit.e. W konsekwencji
brak jest jakichkolwiek wskazanych wyżej dokumentów (zaświadczenie lub
decyzja), które mogłyby potwierdzać, że nieruchomość ta podlega działaniu
dekretu PKWN. Kwestią jest zatem, czy w świetle dokumentów złożonych
w postępowaniu wieczystoksięgowym istnieje niepewność co do rzeczywistego
stanu prawnego nieruchomości, a zwłaszcza, co do tego, czy prawo jej własności
nabył z mocy prawa Skarb Państwa. Przede wszystkim nie można w postępowaniu
wieczystoksięgowym domniemywać ani ustalać takiego jej stanu prawnego w
oparciu o przepisy dekretu PKWN, bowiem poczynienie ustaleń faktycznych
pozwalających na ocenę przesłanek jego zastosowania przekracza zakres kognicji
sądu w tym postępowaniu. Rozstrzyganie w tym przedmiocie zostało ponadto
przekazane do kompetencji sądów administracyjnych. Istnienie decyzji
administracyjnej byłoby niezbędne, gdyby z dokumentów dołączonych do wniosku
lub z dokumentów, które stanowiły podstawę dokonanych wpisów wynikało, że
zachodzą okoliczności wskazujące na możliwość objęcia nieruchomości
przepisami dekretu PKWN.
Nie można jednak podzielić stanowiska Sądu Okręgowego, że taką
okolicznością jest stwierdzenie nieważności orzeczeń z dnia 30 listopada 1955 r.
i z dnia 12 marca 1959 r. jedynie z powodu wady prawnej - wydania bez wniosku
uprawnionej osoby. Właśnie wydanie tych decyzji wskutek wszczęcia
postępowania administracyjnego na wniosek właściciela nieruchomości mogłoby
uprawniać do wniosku, że nieruchomość mogła podlegać przepisom dekretu
PKWN i zostać przejęta na cele reformy rolnej, co skutkowało skorzystaniem
12
przez niego z uprawnienia określonego w § 5 rozporządzenia. W postępowaniu
nie zostało nadto złożone zaświadczenie właściwego organu wydane
na podstawie art. 1 ust. 1 dekretu Rady Ministrów z dnia 8 sierpnia 1946 r.
o wpisywaniu w księgach hipotecznych (gruntowych) prawa własności
nieruchomości na cele reformy rolnej, poświadczające objęcie nieruchomości
przepisami dekretu PKWN. Niepewności co odo stanu prawnego nieruchomości
nie uzasadnia także decyzja Wojewody K., skoro została stwierdzona jej
nieważność. Wydanie zatem orzeczenia reformatoryjnego w wyniku uznania, że
istnieje niepewność co do stanu prawnego nieruchomości uzasadniająca jej
wyjaśnienie w postępowaniu określonym w art. 10 u.k.w.h., nastąpiło
z naruszeniem art. 6268
§ 2 k.p.c.
Mając na uwadze powyższe orzeczono jak w sentencji na podstawie art.
39815
§ 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. oraz art. 108 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391
§ 1 k.p.c., art. 39821
i art. 13 § 2 k.p.c.