Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 95/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 listopada 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Zbigniew Hajn
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku B. T.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych II Oddziałowi w P.
o emeryturę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 8 listopada 2012 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 6 grudnia 2011 r.,
oddala skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 17 maja 2011 r. Sąd Okręgowy oddalił odwołania B. T. od
decyzji z dnia 9 marca i z dnia 31 grudnia 2010 r., którymi Zakład Ubezpieczeń
Społecznych - II Oddział w P. odmówił wnioskodawcy prawa do emerytury z tej
2
przyczyny, że udowodnił on jedynie 7 lat, 8 miesięcy i 5 dni okresów składkowych
oraz 8 lat i 23 dni okresów opłacania składek na ubezpieczenie społecznego
rolników zamiast wymaganych 25 lat stażu ubezpieczeniowego. Podstawę
rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia.
Wnioskodawca wiek emerytalny osiągnął w dniu 27 czerwca 2009 r. W
okresie od 18 grudnia 1961 r. do 15 czerwca 1962 r. zatrudniony był w Biurze
Projektów Budownictwa Komunalnego w Ł., w okresie od 5 lipca 1962 r. do 5
października 1962 r. w Fabryce Maszyn Jedwabniczych „P. – M.", a w okresie od
24 maja 1963 r. do 13 lipca 1963 r. w Kombinacie Budowlanym „P." w Ł. W
okresach od 23 listopada 1963 r. do 31 grudnia 1963 r. i od 14 stycznia 1964 r. do
29 lutego 1962 r. pracował w Urzędzie Pocztowym w Ł., od 14 sierpnia 1965 r. do
16 października 1966 r. zatrudniony był w ZPB „M.", a od 18 października 1966 r.
do 31 grudnia 1966 r. w Zakładach Zielarskich „H. – Ł.". W okresie od 21
października 1967 r. do 15 kwietnia 1968 r. wnioskodawca pracował w ŁZSP
Społecznym Przedsiębiorstwie Usług i Handlu w Ł., a w okresach od 23 grudnia
1971 r. do 23 czerwca 1974 r. i od 4 marca 1975 r. do 15 maja 1975 r. zatrudniony
był w Przedsiębiorstwie Gastronomicznym. Od 8 września 1975 r. do 29 marca
1976 r. wnioskodawca był zatrudniony w Przedsiębiorstwie Turystycznym, a od 30
sierpnia 1985 r. do 30 czerwca 1986 r. pracował w oparciu o umowę zlecenia w
Gminnym Ośrodku Kultury w W. W okresie od 2 kwietnia 1990 r. do 14 kwietnia
1991 r. wnioskodawca posiadał status bezrobotnego z prawem do zasiłku dla
bezrobotnych. W okresie od 1 lipca 1997 r. do 1999 r. wnioskodawca prowadził
własną działalność gospodarczą, od 1 stycznia 1998 r. w zakresie agroturystyki,
podlegając ubezpieczeniu rolniczemu. Łączny okres składkowy wnioskodawcy
wynosi 7 lat, 8 miesięcy i 5 dni.
Poza zatrudnieniem w oparciu o umowy o pracę wnioskodawca od 8 sierpnia
1968 r. rozpoczął działalność artystyczną, pracując jako gitarzysta i nagłaśniający,
między innymi, w Zespole Estradowym Folkloru Cygańskiego K. (prawidłowo: K. - w
okresie od 1 kwietnia 1969 r. do 8 października 1971 r.), w Zjednoczonym
Przedsiębiorstwie w W. w zespole T. V. G. (prawidłowo: T. G. V. - w okresie od 31
lipca 1978 r. do 10 kwietnia 1979 r.), w zespole P. (prawidłowo: P. - w okresie od 1
lipca 1974 r. do 31 sierpnia 1984 r.). W okresach tych nie został jednak zgłoszony
3
do ubezpieczenia społecznego jako osoba prowadząca działalność artystyczną - do
dnia 31 grudnia 1998 roku.
Wnioskodawca dołączył do wniosku o świadczenie emerytalne, między
innymi, świadectwa pracy, legitymację ubezpieczeniową, zaświadczenia z
zakładów pracy oraz zeznania świadków na potwierdzenie wykonywania pracy w
charakterze muzyka w okresach od 1 kwietnia 1969 r. do 8 października 1971 r. i
od 31 lipca 1978 r. do 10 kwietnia 1979 r. W toku postępowania wyjaśniającego
organ rentowy ustalił, że Zjednoczone Przedsiębiorstwo Rozrywkowe z siedzibą w
W. składało bezimienne deklaracje, stąd niemożliwe jest potwierdzenie okresu
ubezpieczenia wnioskodawcy. Zatem łączny okres składkowy i nieskładkowy wraz
z okresem uzupełniającym wynosi 16 lat i 28 dni. W dniu 9 grudnia 2010 r.
wnioskodawca wniósł o ponowne rozpoznanie wniosku o emeryturę, przedkładając
decyzję z dnia 18 października 2010 r. wystawioną przez Komisję do Spraw
Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców przy Ministrze Kultury i Dziedzictwa
Narodowego. W decyzji tej potwierdzono, że od 8 sierpnia 1968 r. wnioskodawca
prowadzi działalność artystyczną. Jako termin rozpoczęcia tej działalności Komisja
uznała datę uzyskania uprawnień zawodowych. W ocenie organu rentowego,
przedłożone przez wnioskodawcę dokumenty nie mają wpływu na prawo do
świadczenia emerytalnego.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał odwołanie
wnioskodawcy za niezasadne.
Wyrokiem z dnia 6 grudnia 2011 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację
wnioskodawcy od powyższego wyroku, podzielając ustalenia i ocenę prawną Sądu
pierwszej instancji.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, w zakresie ustalenia, czy wnioskodawcy
przysługuje prawo do emerytury z uwagi na wymagany okres składkowy i
nieskładkowy wobec uwzględnienia okresu prowadzenia działalności artystycznej,
zastosowanie w sprawie znajdują przepisy art. 6 ust. 1 pkt 1 i 2 oraz ust. 2 pkt 9
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.,
powoływanej dalej jako ustawa emerytalna).
4
Powołując się na treść tych przepisów, Sąd drugiej instancji wskazał, że nie
jest kwestionowana okoliczność prowadzenia przez wnioskodawcę działalności
artystycznej, ale uiszczanie w spornym okresie składek na ubezpieczenie
społeczne z tego tytułu, której to okoliczności wnioskodawca nie udowodnił, a do
czego był zobowiązany w myśl art. 232 k.p.c. Nie mogła być dowodem na tę
okoliczność decyzja Komisji do Spraw Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców przy
Ministrze Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 18 października 2010 r., gdyż jej
przedmiotem było tylko stwierdzenie prowadzenia działalności artystycznej przez
wnioskodawcę, a nie uiszczenia składek z tego tytułu. W świetle art. 6 ust. 2 pkt 9
ustawy emerytalnej, sam fakt prowadzenia działalności artystycznej nie może
prowadzić do uznania takiego okresu za okres składkowy. W rezultacie
wnioskodawca nie wykazał okresów składkowych i nieskładkowych w rozmiarze
wymaganym przez art. 27 i nast. tej ustawy.
W skardze kasacyjnej wnioskodawca zarzucił: I. naruszenie przepisów
postępowania, tj. art. 316 § 1 w związku z art. 391 § 1 k.p.c., poprzez wzięcie za
podstawę zaskarżonego wyroku stanu rzeczy wcześniejszego niż istniejący w chwili
zamknięcia rozprawy, co mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy, gdyż
doprowadziło do nieprawidłowego ustalenia długości okresu podlegania przez
wnioskodawcę ubezpieczeniu społecznemu rolników (tzw. okresu uzupełniającego),
który to okres na mocy art. 10 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej podlega
uwzględnieniu przy ustalaniu prawa do emerytury, a w konsekwencji do uznania, że
wnioskodawcy nie przysługuje prawo do tego świadczenia; II. naruszenie prawa
materialnego, a mianowicie: 1) art. 28 ustawy emerytalnej, poprzez jego
niewłaściwe zastosowanie wyrażające się w uznaniu, że wnioskodawcy nie
przysługuje prawo do emerytury, pomimo iż z ustaleń faktycznych wynika, że
wnioskodawca legitymuje się co najmniej 20-letnim okresem składkowym i
nieskładkowym uprawniającym do nabycia prawa do emerytury; 2) art. 5 ust. 1 pkt
2 w związku z art. 5 ust. 2 w związku z art. 7 pkt 1 lit. b ustawy emerytalnej,
poprzez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na nieuwzględnieniu okresu
pobierania przez wnioskodawcę zasiłku chorobowego od 1 grudnia 1997 r. do 30
marca 1998 r., podczas gdy okres ten jest okresem nieskładkowym w rozumieniu
art. 7 pkt 1 lit. b ustawy emerytalnej, który uwzględnia się przy ustalaniu prawa do
5
emerytury stosownie do art. 5 ust. 1 pkt 2 tej ustawy; 3) art. 6 ust. 2 pkt 9 lit. a i b
ustawy emerytalnej w związku z § 2 ust. 1 i 2 oraz § 15 ust. 1 i 2 oraz § 16 ust. 1 i 2
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 grudnia 1973 r. w sprawie wykonania
ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym twórców i ich rodzin (Dz.U. z 1974 r. Nr 1, poz.
1 ze zm., powoływanego dalej jako rozporządzenie wykonawcze), poprzez jego
zastosowanie i uznanie, że wnioskodawca podlegał ubezpieczeniu społecznemu z
tytułu prowadzonej działalności artystycznej i był zobowiązany do opłacania składek
na to ubezpieczenie, podczas gdy nie zostały poczynione wystarczające ustalenia
w zakresie objęcia ubezpieczonego ubezpieczeniem społecznym twórców i
obowiązku opłacania przez niego składek na to ubezpieczenie, pozwalające na
zastosowanie tego przepisu; 4) art. 5 ust. 1 pkt 1 w związku z art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. c
ustawy emerytalnej w związku z art. 4 ust. 1 umowy podpisanej w Warszawie dnia
13 lipca 1957 r. pomiędzy Polską Rzecząpospolitą Ludową i Niemiecką Republiką
Demokratyczną o współpracy w dziedzinie polityki społecznej (Dz.U. z 1958 r. Nr
51, poz. 246) uzupełnionej Protokołem podpisanym w Warszawie z dnia 14
października 1971 r. (Dz.U. z 1972 r. Nr 19, poz. 137), poprzez jego niewłaściwe
zastosowanie wyrażające się w ustaleniu, że wnioskodawcy nie przysługuje prawo
do emerytury, przy jednoczesnym pominięciu okresów składkowych od 1 lipca do
30 października 1974 r., od 1 czerwca do 30 sierpnia 1975 r., od 1 lipca 1976 r. do
28 lutego 1977 r., od 1 kwietnia do 30 maja 1977 r., od 1 do 30 lipca 1978 r., od 1
maja 1980 r. do 30 kwietnia 1981 r., od 1 października 1982 r. do 1 stycznia
1983 r., od 1 marca do 30 września 1983 r. oraz od 10 czerwca do 31 sierpnia
1984 r., pomimo że okresy te stanowiły okres zatrudnienia za granicą
wnioskodawcy, będącego obywatelem polskim, w zagranicznych zakładach, do
których został skierowany w ramach współpracy międzynarodowej, a więc były
okresami składkowymi w rozumieniu art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. c ustawy emerytalnej i
należało je uwzględnić przy ustalaniu prawa do emerytury; 5) art. 6 ust. 2 ustawy
emerytalnej, poprzez jego błędną wykładnię w zakresie wyrażenia „opłacona” i
uznanie, że okresami składkowymi są jedynie te okresy określone w pkt 1-17
powołanego przepisu, za które została faktycznie opłacona składka na
ubezpieczenie społeczne, podczas gdy dla uznania tych okresów - przypadających
przed dniem 15 listopada 1991 r. - za okresy składkowe, nie jest wymagane
6
wykazanie przez osobę ubiegającą się o emeryturę opłacania składek na
ubezpieczenie społeczne, jeżeli na opłacanie tych składek osoba ta nie miała
wpływu; 6) art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. a ustawy emerytalnej w związku z § 21 i § 22
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o
świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (Dz.U. Nr 10, poz.
49 ze zm.), poprzez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na nieuznaniu za
okresy składkowe okresów zatrudnienia wnioskodawcy od 1 kwietnia 1969 r. do 8
października 1971 r. w Zespole Estradowym Folkloru Cygańskiego „K.", od 2
listopada do 15 grudnia 1974 r. w Izbie Rzemieślniczej w Ł. i, od 31 lipca 1978 r. do
10 kwietnia 1979 r. w Zjednoczonym Przedsiębiorstwie Rozrywkowym w W. oraz
od 30 sierpnia 1985 r. do 30 czerwca 1986 r. w Gminnym Ośrodku Kultury w W.,
pomimo że zatrudnienie w tych okresach zostało przez wnioskodawcę
udowodnione zgodnie z przepisami powołanego rozporządzenia, tj. umowami o
pracę, innymi dokumentami potwierdzającymi zatrudnienie oraz zeznaniami
świadków, którym to dowodom Sąd Apelacyjny nie odmówił wiarygodności ani
mocy dowodowej; 7) art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej w związku z art. 79 ust.
1 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku
pracy (jednolity tekst: Dz.U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415 ze zm.), poprzez ich
niewłaściwe zastosowanie polegające na nieuwzględnieniu przy ustalaniu prawa do
emerytury okresu od 29 listopada 1991 r. do 29 lutego 1992 r., w którym
wnioskodawca posiadał status bezrobotnego i pobierał zasiłek dla bezrobotnych; 8)
art. 65 § 1 i 2 k.c. w związku z art. 734 § 1 k.p.c. w związku z art. 300 k.p. w
związku z art. 22 § 1 k.p., poprzez błędną wykładnię oświadczeń woli
wnioskodawcy i Gminnego Ośrodka Kultury w W. zawartych w umowach z dnia 30
sierpnia 1985 r. i z dnia 2 stycznia 1986 r. i uznanie, że strony zawarły umowy
zlecenia, podczas gdy wolą stron było zawarcie w tym czasie umów o pracę, a o
charakterze łączącego je stosunku prawnego nie może decydować brak dowodów
na naliczenie i odprowadzenie składek na ubezpieczenie społeczne.
Wskazując na powyższe zarzuty skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku oraz poprzedzającego do wyroku Sądu pierwszej instancji w całości i
przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania, względnie o
uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego
7
rozpoznania Sądowi drugiej instancji, ewentualnie - w przypadku, gdy podstawa
naruszenia przepisów postępowania okaże się nieuzasadniona - o uchylenie
zaskarżonego wyroku w całości i orzeczenie co do istoty sprawy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna nie zawiera usprawiedliwionych zarzutów.
Niezasadny jest zarzut obrazy art. 316 § 1 k.p.c., upatrywanej przez
skarżącego w nieuwzględnieniu przez Sąd drugiej instancji stanu rzeczy
istniejącego w chwili zamknięcia rozprawy, a w konsekwencji pominięciu, że przy
uwzględnieniu podlegania nieprzerwanie od 1 stycznia 1998 r. ubezpieczeniu
rolniczemu wnioskodawca legitymowałby się na datę wyrokowania 20-letnim
okresem ubezpieczenia, wymaganym do nabycia prawa do emerytury na podstawie
art. 28 ustawy emerytalnej.
Z art. 316 § 1 k.p.c. wynika ogólna zasada obowiązująca w postępowaniu
cywilnym, zgodnie z którą podstawą rozstrzygnięcia roszczenia jest stan rzeczy
istniejący w chwili zamknięcia rozprawy, przy czym nie budzi wątpliwości, że
sformułowanie „stan rzeczy” obejmuje również stan faktyczny. W orzecznictwie
Sądu Najwyższego przyjmuje się, że na gruncie spraw z zakresu ubezpieczeń
społecznych reguła ta doznaje weryfikacji z tego względu, iż postępowanie sądowe
w tych sprawach wszczynane jest na skutek odwołania wniesionego od decyzji
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, które zastępuje pozew. Postępowanie to ma
zatem charakter odwoławczy, a jego przedmiotem jest ocena zgodności z prawem
wydanej decyzji. Odmienna interpretacja powodowałaby, że odwołanie się do art.
316 § 1 k.p.c. wypaczałoby charakter postępowania w sprawach z zakresu
ubezpieczeń społecznych i prowadziłoby do jaskrawego pominięcia odrębności
tego postępowania poprzez całkowite pozbawienie znaczenia postępowania
administracyjnego poprzedzającego postępowanie sądowe. Niebezpieczeństwa
takiego nie ma w tych szczególnych sytuacjach, kiedy spełnienie się ostatniej z
przesłanek prawa do świadczenia w trakcie postępowania sądowego jest oczywiste
i niekwestionowane przez organ rentowy (por. np. wyroki z dnia 5 kwietnia 2011 r.,
8
III UK 106/10, LEX nr 852570 i z dnia 12 kwietnia 2012 r., II UK 235/11, LEX nr
1216853 i powołane w nich orzeczenia).
Taka sytuacja nie zachodzi w sprawie, w której wniesiona została
rozpoznawana skarga kasacyjna, gdyż z poczynionych w niej i wiążących Sąd
Najwyższy z mocy art. 39813
§ 2 k.p.c. ustaleń wynika, że na dzień wydania
zaskarżonej decyzji (9 marca 2010 r.) lub - jak twierdzi skarżący - datę złożenia
wniosku (31 lipca 2009 r.) wykazał on okres ubezpieczenia w łącznym rozmiarze 16
lat i 28 dni, w tym okres ubezpieczenia rolniczego w rozmiarze 8 lat i 23 dni. Już
tylko te ustalenia wskazują, że nawet podlegając nadal nieprzerwanie
ubezpieczeniu społecznemu rolników skarżący nie mógłby na datę wyrokowania
przez Sąd drugiej instancji (6 grudnia 2011 r.) legitymować się 20-letnim stażem
ubezpieczeniowym. Ponadto z ustalenia, że skarżący „od 1 stycznia 1998 r.
prowadzi działalność gospodarczą w zakresie agroturystyki podlegając
ubezpieczeniu rolniczemu” nie da się wyprowadzić wniosku, iż podleganie przez
niego temu ubezpieczeniu trwa od tej właśnie daty, nieprzerwanie i nadal.
Wobec nieskuteczności zarzutu naruszenia art. 316 § 1 k.p.c. bezzasadny
jest zarzut obrazy art. 28 ustawy emerytalnej w sposób wskazany w skardze
kasacyjnej.
Nieusprawiedliwione są również pozostałe zarzuty naruszenia prawa
materialnego, z których część zmierza w istocie do podważenia ustaleń
stanowiących podstawę zaskarżonego rozstrzygnięcia, a to możliwe jest tylko
poprzez sformułowanie stosownych zarzutów obrazy przepisów postępowania,
czego skarżący nie czyni. Dotyczy to w pierwszym rzędzie zarzutów naruszenia, po
pierwsze - art. 5 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 5 ust. 2 w związku z art. 7 pkt 1 lit. b
ustawy emerytalnej, poprzez nieuwzględnienie okresu pobierania przez skarżącego
zasiłku chorobowego od 1 grudnia 1997 r. do 30 marca 1998 r., po drugie - art. 6
ust. 2 pkt 1 lit. a ustawy emerytalnej w związku z § 21 i § 22 rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia
emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń, poprzez niezaliczenie okresu
zatrudnienia od 2 listopada 1974 r. do 15 grudnia 1974 r. w Izbie Rzemieślniczej w
Ł. oraz po trzecie - art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej w związku z art. 79 ust. 1
ustawy o promocji zatrudnienia, poprzez nieuwzględnienie okresu pobierania przez
9
skarżącego zasiłku dla bezrobotnych od 29 listopada 1991 r. do 29 lutego 1992 r.,
pomimo uznania tych wszystkich okresów przez organ rentowy. Należy zauważyć,
że istotnie wskazane okresy nie zostały wymienione wprost w motywach
zaskarżonego wyroku, jednakże z motywów tych wynika w sposób niebudzący
wątpliwości, iż Sąd odwoławczy uwzględnił za Sądem pierwszej instancji wszystkie
okresy składkowe, nieskładkowe i uzupełniające uznane za udowodnione przez
organ rentowy w rozmiarze 16 lat i 23 dni i w zakresie wykazanego przez
skarżącego łącznego okresu ubezpieczenia nie poczynił odmiennych ustaleń niż
przyjęte w zaskarżonych decyzjach.
Również zarzut obrazy art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. a ustawy emerytalnej w związku
z § 21 i § 22 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie
postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń -
poprzez nieuznanie za okresy składkowe okresów wykonywania przez skarżącego
działalności artystycznej od 1 kwietnia 1969 r. do 8 października 1971 r. w zespole
„K.”, od 31 lipca 1978 r. do 10 kwietnia 1979 r. w Zjednoczonym Przedsiębiorstwie
Rozrywkowym w W. oraz od 30 sierpnia 1985 r. do 30 czerwca 1986 r. w Gminnym
Ośrodku Kultury w W. - pozostaje poza stanem faktycznym sprawy, z którego
wynika, że wskazana działalność nie była prowadzona w ramach umów o pracę, a
wnioskodawca nie został zgłoszony do ubezpieczenia społecznego z tytułu jej
prowadzenia i nie uiszczał składek na to ubezpieczenie. Ustaleń tych skarżący nie
podważa stosownymi zarzutami naruszenia przepisów postępowania, a nadto
twierdzenie o wykonywaniu wskazanego wyżej zatrudnienia w ramach stosunku
pracy zostało sformułowane dopiero w skardze kasacyjnej, co musi być uznane za
spóźnione. Dokonanej przez Sądy obu instancji oceny co do wykonywania przez
skarżącego zatrudnienia w Gminnym Ośrodku Kultury w W. na podstawie umów
zlecenia nie podważa okoliczność, że zostały one zawarte na formularzach umów o
pracę. Z treści tych umów jasno bowiem wynika, że obejmowały one zatrudnienie
skarżącego w wymiarze 24 godzin miesięcznie, a wynagrodzenie z tego tytułu było
wypłacane każdego ostatniego dnia miesiąca z dołu „za przepracowaną
miesięcznie godzinę”. Już tylko takie określenie wymiaru pracy oraz sposobu
wynagradzania nie wskazuje na pracowniczy charakter zatrudnienia skarżącego w
tym okresie, co powoduje bezzasadność podniesionego w tym zakresie zarzutu
10
naruszenia art. 65 § 1 i 2 w związku z art. 734 § 1 k.c. w związku z art. 300 i w
związku z art. 22 § 1 k.p. Ubocznie tylko należy zauważyć, że w myśl art. 6 ust. 2
pkt 1 lit. a ustawy emerytalnej za okresy składkowe uważa się przypadające przed
dniem 15 listopada 1991 r. okresy zatrudnienia pracowniczego, ale wyłącznie
wykonywanego w wymiarze nie niższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy.
Uniemożliwiałoby to zaliczenie spornego okresu zatrudnienia do stażu
ubezpieczeniowego, od którego zależy nabycie prawa do emerytury, nawet przy
teoretycznym przyjęciu, że zatrudnienie to było przez skarżącego wykonywane w
ramach stosunku pracy.
W ramach zarzutu naruszenia art. 6 ust. 2 pkt 9 lit. a i b ustawy emerytalnej
w związku z § 2 ust. 1 i 2, § 15 ust. 1 i 2 oraz § 16 ust. 1 i 2 rozporządzenia
wykonawczego skarżący formułuje pogląd, że skoro w spornych okresach nie
legitymował się decyzją Komisji do Spraw Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców
uznającą wykonywaną przez niego działalność za artystyczną, a właściwy oddział
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych nie wydał decyzji ustalającej obowiązek
opłacania składek na ubezpieczenie społeczne z tego tytułu, to - mimo podlegania
temu ubezpieczeniu - nie miał obowiązku opłacania na nie składek. Pogląd ten jest
oczywiście błędny.
W myśl art. 6 ust. 2 pkt 9 ustawy emerytalnej, za okresy składkowe uważa
się również przypadające przed dniem 15 listopada 1991 r. następujące okresy
wykonywania działalności twórczej lub artystycznej na obszarze Państwa
Polskiego, za które została opłacona składka na ubezpieczenie społeczne albo za
które nie było obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne: po
pierwsze - objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego, za które opłacono
składkę na ubezpieczenie społeczne lub w których ubezpieczony był zwolniony od
opłacania składki (lit. a) oraz po drugie - przypadającej przed dniem 1 stycznia
1974 r., uznanej przez Komisję do Spraw Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców,
działającą przy ministrze właściwym do spraw kultury, pod warunkiem, że twórca
lub artysta opłacał składki na ubezpieczenie społeczne po dniu 31 grudnia 1973 r.
(lit. b).
Obowiązek ubezpieczenia społecznego twórców został wprowadzony z
dniem 1 stycznia 1974 r. ustawą z dnia 27 września 1973 r. o zaopatrzeniu
11
emerytalnym twórców i ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 31, poz. 145 ze
zm.), która ustanowiła prawo osób wykonujących działalność twórczą do
zaopatrzenia emerytalnego (art. 1) oraz odpowiadający mu obowiązek opłacania
przez twórców składek na pokrycie kosztów świadczeń z tego zaopatrzenia (ar 8
ust. 1). Przepisy ustawy zostały rozciągnięte na osoby wykonujące zawodowo
działalność artystyczną pod warunkiem spełnienia przez nie wymagań
kwalifikacyjnych określonych przez Ministra Kultury i Sztuki oraz wykonywania tej
działalności w jednostkach objętych Układem zbiorowym pracy pracowników
instytucji artystycznych, Układem zbiorowym pracy pracowników zjednoczonych
przedsiębiorstw rozrywkowych lub w filmie, fonografii, radiu, telewizji albo w
jednostkach uprawnionych do prowadzenia działalności artystycznej i rozrywkowej
zgodnie z przepisami o zezwoleniach na publiczną działalność artystyczną,
rozrywkową i sportową, przy czym o spełnieniu tych warunków orzekała Komisja do
Spraw Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców (§ 14 i 15 ustawy oraz § 15
rozporządzenia wykonawczego). O ile więc przed dniem 1 stycznia 1974 r. istotnie
nie istniał obowiązek opłacania składek na ubezpieczenie społeczne twórców, to
okresy wykonywania działalności twórczej lub artystycznej przed wskazaną datą są
traktowane - w myśl art. 6 ust. 2 pkt 9 lit. b ustawy emerytalnej - jako fikcyjne (bez
opłaconej składki) okresy składkowe tylko wówczas, gdy po pierwsze - zostały
uznane przez Komisję do Spraw Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców za okresy
prowadzenia takiej działalności oraz po drugie - twórca lub artysta po dniu 31
grudnia 1973 r. opłacał składki z tytułu jej wykonywania. W stanie faktycznym
sprawy, w której wniesiona została rozpoznawana skarga kasacyjna oznacza to, że
w przypadku skarżącego, który działalność artystyczną - zgodnie z decyzją Komisji
do Spraw Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców z dnia 18 października 2010 r. -
rozpoczął od 8 sierpnia 1968 r., uznanie okresów prowadzenia tej działalności
przed dniem 1 stycznia 1974 r. jest niemożliwe już tylko dlatego, że po tej dacie
wnioskodawca nie opłacał składek na ubezpieczenie społeczne twórców, mimo że
taki obowiązek obciążał go stosownie do art. 8 ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu
emerytalnym twórców.
Zgodnie z § 2 rozporządzenia wykonawczego, obowiązek opłacania składek,
podlegał ustaleniu przez właściwy ze względu na miejsce zamieszkania twórcy
12
(artysty) oddział Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, po przedstawieniu decyzji
Komisji do Spraw Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców, uznającej działalność za
twórczą lub artystyczną. Skarżący wyprowadza z tego przepisu wniosek, że -
pomimo podlegania obowiązkowi ubezpieczenia społecznego - obowiązek
opłacania składek z tego tytułu powstawał dopiero z dniem jego ustalenia decyzją
organu rentowego. Z taką koncepcją nie sposób się zgodzić, gdyż powstanie
obowiązku opłacenia składki przez osoby prowadzące zawodowo działalność
artystyczną, a określone w § 15 rozporządzenia, wynikało jednoznacznie z jego §
16 ust. 2. W myśl wskazanego przepisu, obowiązek ten powstawał z pierwszym
dniem miesiąca kalendarzowego następującego po miesiącu rozpoczęcia
działalności artystycznej, nie wcześniej niż od dnia wejścia w życie rozporządzenia,
przy czym ustalenie terminu rozpoczęcia tej działalności należało do kompetencji
Komisji do Spraw Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców. Takie rozwiązanie
uzasadniała swoistość zawodowa twórców i artystów (często niezwiązanych
stosunkiem zatrudnienia), w przypadku których ustalenie przez organ rentowy
twórczego lub artystycznego charakteru tej działalności i czasu jej trwania byłoby
niemożliwe (lub byłoby znacznie utrudnione). Ponieważ warunkiem podlegania
zaopatrzeniu emerytalnemu twórców było faktyczne bycie twórcą lub artystą oraz
zawodowe wykonywanie tej działalności, to stwierdzenie tych okoliczności - w
sprawach i trybie wskazanych w art. 15 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym
twórców - było wiążące dla organu rentowego, który nie mógł w tym zakresie
dokonywać własnych ustaleń (por. także wyrok Naczelnego Sądu
Administracyjnego w Warszawie z dnia 9 maja 1997 r., I SA 847/96, ONSA 1998 nr
2, poz. 57). Zapobiegało to możliwości zgłaszania się do ubezpieczenia
społecznego (zaopatrzenia emerytalnego) twórców i opłacania składki na to
ubezpieczenie przez osoby niespełniające warunków określonych w § 15
rozporządzenia wykonawczego. Z tego względu dopiero przedstawienie organowi
rentowemu przez twórcę lub artystę decyzji Komisji do Spraw Zaopatrzenia
Emerytalnego Twórców, uznającej działalność za twórczą lub artystyczną,
stanowiło podstawę ustalenia przez organ rentowy, że osoba ta ma obowiązek
opłacania składek z tytułu podlegania zaopatrzeniu emerytalnemu twórców od dnia
jego powstania (§ 2 i § 16 ust. 2), a w konsekwencji - ustalenia wysokości składek
13
zgodnie z zadeklarowanym przez twórcę lub artystę przychodem (§ 7 i § 8) bądź
ustalenia, że osoba ta jest zwolniona od obowiązku opłacania składki (§ 9). Okresy
wykonywania przez skarżącego działalności artystycznej objętej po dniu 31 grudnia
1973 r. obowiązkiem ubezpieczenia społecznego nie mogą więc być potraktowane
jak okresy składkowe w rozumieniu art. 6 ust. 2 pkt 9 lit. a ustawy emerytalnej,
skoro nie opłacono za nie składki na ubezpieczenie społeczne ani też skarżący nie
był zwolniony od tego obowiązku.
W dalszej części skarżący wywodzi, że okresy wykonywania przez niego
pracy w charakterze muzyka na terenie byłej NRD odbywały się na podstawie
skierowania przez agencję artystyczną PAGART w ramach realizacji umów między
Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Rządem Niemieckiej Republiki
Demokratycznej - o współpracy kulturalnej podpisanej w Warszawie dnia 6
października 1965 r. (Dz.U. z 1965 r. Nr 24, poz. 157) oraz o współpracy kulturalnej
i naukowej podpisanej w Berlinie dnia 5 czerwca 1980 r. (Dz.U. z 1981 r. Nr 2, poz.
6) i z tego tytułu powinny zostać potraktowane jako okresy składkowe w rozumieniu
art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. c ustawy emerytalnej. Skarżący odwołuje się do tej części
wskazanego przepisu, w myśl której okresami składkowymi są również
przypadające przed dniem 15 listopada 1991 r. okresy zatrudnienia obywateli
polskich za granicą - w zagranicznych instytucjach i w zakładach, do których zostali
skierowani w ramach współpracy międzynarodowej, za które to okresy została
opłacona składka na ubezpieczenie społeczne albo za które nie było obowiązku
opłacania składek na ubezpieczenie społeczne.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się zgodnie, że jeżeli umowy
międzynarodowe przewidywały transfer i pracę obywateli polskich na rzecz
zagranicznych pracodawców, a przepisy stanowiące podstawę prawną skierowania
pracownika do pracy za granicą nie przewidywały obowiązku odprowadzania
składek na ubezpieczenie społeczne, to okresy takiego zatrudnienia podlegają
zakwalifikowaniu jako okresy składkowe, mimo że składki na ubezpieczenie nie
zostały opłacone (art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. c ustawy emerytalnej - por. wyroki z dnia 8
sierpnia 2007 r., II UK 17/07, LEX nr 1001291; z dnia 5 listopada 2009 r., II UK
108/09, OSNP 2011 nr 11-12, poz. 163; z dnia 27 kwietnia 2010 r., II UK 329/09,
OSNP 2011 nr 19-20, poz. 262; z dnia 1 września 2010 r., II UK 77/10, OSNP 2012
14
nr 1-2, poz. 16). Pogląd ten nie może jednak znaleźć zastosowania w stanie
faktycznym sprawy, gdyż niewątpliwie art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. c ustawy emerytalnej
odnosi się do zatrudnienia pracowniczego, natomiast wykonywanie przez
skarżącego działalności artystycznej w okresie od 1 lipca 1974 r. do 31 sierpnia
1984 r. w ramach agencji artystycznej P. (błędnie określonej w uzasadnieniu
zaskarżonego wyroku jako P.) odbywało się „poza zatrudnieniem w oparciu o
umowy o pracę”. Ponadto w przepisach powołanych przez skarżącego umów o
współpracy kulturalnej nie można dopatrzeć się postanowień odnoszących się do
współpracy w zakresie zatrudnienia obywateli obu Umawiających się Stron, bądź z
których można by wyprowadzić upoważnienie dla jakiejkolwiek krajowej jednostki
do skierowania obywatela polskiego do pracy za granicą u zagranicznego
pracodawcy w ramach objętej tymi umowami współpracy międzynarodowej.
Podstawy takiej nie stanowią przywołane przez skarżącego postanowienia art. 4 pkt
c) i h) umowy o współpracy kulturalnej z 1980 r., które zawierają jedynie deklarację
realizacji tej współpracy przez, między innymi, podejmowanie wspólnych działań
służących upowszechnianiu dobrej muzyki rozrywkowej oraz wymianę solistów i
zespołów artystycznych, a zwłaszcza ich udział w ważnych imprezach kulturalnych
organizowanych w drugim Państwie. Błędnie również skarżący powiązuje art. 6 ust.
2 pkt 1 lit. c ustawy emerytalnej z art. 4 ust. 1 umowy o współpracy w dziedzinie
polityki społecznej. Pomijając już, że umowa ta regulowała wyłącznie
ubezpieczenie społeczne pracowników, a - w świetle ustaleń - takiego statusu
skarżący nie posiadał, to ubezpieczenie społeczne pracowników wysyłanych do
drugiego Państwa w celu przejściowego zatrudnienia regulował art. 4 ust. 3 pkt b
oraz ust. 4 umowy. Zgodnie z tymi przepisami ubezpieczenie społeczne takich
pracowników podlegało przepisom prawnym Państwa, w którym miały siedzibę
władze przedsiębiorstwa wysyłającego, właściwe do spraw osobowych wysyłanych
pracowników, a ubezpieczenie wykonywane było przez instytucje Państwa
wysyłającego.
Bezzasadne jest wreszcie odwoływanie się przez skarżącego do wykładni
art. 6 ust. 2 ustawy emerytalnej, zgodnie z którą dla uznania okresów
wymienionych w tym przepisie przypadających przed dniem 15 listopada 1991 r. za
okresy składkowe nie jest wymagane wykazanie przez osobę ubiegającą się o
15
emeryturę opłacania składek na ubezpieczenie społeczne, jeżeli na kwestie ich
opłacania osoba ta nie miała wpływu. Pogląd taki jest wyrażany przez Sąd
Najwyższy wyłącznie w odniesieniu do ubezpieczenia pracowniczego, w którym
obowiązek opłacania składek obciążał pracodawcę, a pracownik nie miał wpływu
na wywiązanie się pracodawcy z tego obowiązku (tak w uchwale z dnia 11 maja
1994 r., II UZP 5/94, OSNAPiUS 1994 nr 6, poz. 97 oraz wyrokach z dnia 24 marca
1995 r., II URN 7/95, OSNAPiUS 1995 nr 17, poz. 219; z dnia 5 kwietnia 1995 r.,
II URN 3/95, OSNAPiUS 1995 nr 17, poz. 222; z dnia 23 marca 1999 r., II UKN
535/98, OSNAPiUS 2000 nr 10, poz. 402; z dnia 14 marca 2006 r., I UK 205/05,
Prawo Pracy 2006, nr 5, s. 34; z dnia 6 kwietnia 2007 r., II UK 185/06, OSNP 2008
nr 9-10, poz. 143). Skoro ze stanu faktycznego sprawy wynika, że skarżący w
spornych okresach nie wykonywał działalności artystycznej w ramach stosunku
pracy, to właśnie na nim spoczywał obowiązek opłacania składek na ubezpieczenie
społeczne stosownie do art. 8 ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym twórców.
Nie może tym samym zasadnie twierdzić, że na realizację tego obowiązku nie miał
wpływu.
Z powyższych względów skarga kasacyjna podlega oddaleniu na podstawie
art. 39814
k.p.c.