Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 485/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 lutego 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Bogusław Cudowski (przewodniczący)
SSN Zbigniew Myszka
SSN Romualda Spyt (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania J. Z.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o rentę z tytułu niezdolności do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 6 lutego 2013 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 21 lutego 2012 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 2 marca 2011 r. Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w T. zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 29
2
kwietnia 2010 r. w ten sposób, że przyznał J. Z. rentę z tytułu częściowej
niezdolności do pracy od 1 marca 2010 r. do 31 grudnia 2010 r.
Sąd Okręgowy ustalił, że wnioskodawca, posiadający wykształcenie
zawodowe ślusarz-mechanik, pracował jako ślusarz, zbrojarz, operator sprzętu
ciężkiego. Od dnia 24 maja 1992 r. pobierał rentę inwalidzką III grupy inwalidów, a
następnie rentę z tytułu częściowej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem
przy pracy, wypłacaną do 30 września 2002 r. W okresie od 1 października 2002 r.
do 30 czerwca 2003 r. pobierał rentę szkoleniową, a od 1 lipca 2003 r. do 28 lutego
2010 r. rentę z tytułu częściowej niezdolności do pracy z ogólnego stanu zdrowia.
W dniu 22 lutego 2010 r. wnioskodawca wystąpił z wnioskiem o ponowne ustalenie
prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy. Wnioskodawca legitymuje się
wymaganym okresem składkowym i nieskładkowym.
Celem ustalenia uprawnień wnioskodawcy do renty Sąd Okręgowy dopuścił
dowód z opinii biegłych lekarzy, specjalistów z zakresu ortopedii, neurologii, oraz
psychiatrii, którzy uznali wnioskodawcę za częściowo niezdolnego do pracy od 1
marca 2010 r. do 31 grudnia 2011 r. Na tej podstawie Sąd Okręgowy przyznał
wnioskodawcy rentę z tytułu częściowej niezdolności do pracy od 1 marca 2010 r.
do 31 grudnia 2010 r.
Od powyższego wyroku apelację złożył organ rentowy, zarzucając mu
naruszenie prawa materialnego - art. 12 ustawy z dnia z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U.
z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm., dalej ustawa o emeryturach i rentach z FUS),
poprzez niepoprawne odniesienie stwierdzonych ograniczeń funkcji organizmu
wnioskodawcy do poziomu posiadanych kwalifikacji oraz naruszenie przepisów
prawa procesowego, tj. art. 233 §1 k.p.c. w związku z art. 285 k.p.c., poprzez brak
wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału i dowolną jego
ocenę, polegającą na uznaniu opinii neurologa i reumatologa za przekonywującą,
pełną i dostatecznie wyjaśniającą istotę sporu. Organ rentowy wniósł o
dopuszczenie dowodu z opinii biegłych tożsamych specjalizacji.
Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 21
lutego 2012 r. zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie.
3
W uzasadnieniu wskazał, że spór w niniejszej sprawie sprowadzał się do
kwestii, czy wnioskodawca jest nadal niezdolny do pracy w rozumieniu art. 12
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS.
Sąd Apelacyjny, mając na uwadze zarzuty organu rentowego, uznał za
niezbędne uzupełnienie zebranego w sprawie materiału dowodowego i w tym celu
dopuścił dowód z opinii biegłych specjalistów neurologa i reumatologa dla
ustalenia, czy wnioskodawca jest nadal niezdolny do pracy, a mając na uwadze ich
sugestię, dopuścił także dowód z opinii biegłych lekarzy: specjalisty neurochirurga i
ortopedy. Sąd Apelacyjny uznał sporządzone w toku uzupełniającego
postępowania dowodowego opinie za miarodajny dowód stanowiący podstawę
oceny stanu zdrowia wnioskodawcy i jego zdolności do pracy. Opinie te są jasne,
spójne, pełne oraz zawierają bardzo obszerne, szczegółowe i przekonujące
uzasadnienia. Nie bez znaczenia pozostaje także fakt, że opinie te zostały
sporządzone przez biegłych właściwych dla schorzeń wnioskodawcy specjalności,
dysponujących odpowiednią wiedzą i doświadczeniem orzeczniczym, dlatego też
zajęte przez nich stanowisko w zakresie oceny stanu zdrowia wnioskodawcy oraz
jego zdolności do pracy zasługuje na pełną akceptację. Biegli szczegółowo i
przekonująco uzasadnili sformułowane przez siebie wnioski.
Sąd podkreślił, że z opinii tych w sposób jednoznaczny wynika, że
schorzenia wnioskodawcy w obecnym stopniu ich nasilenia nie czynią go choćby
częściowo niezdolnym do pracy, stan zdrowia wnioskodawcy uległ bowiem
polepszeniu.
Sąd Apelacyjny nie uznał opinii wydanej w postępowaniu przed Sądem
pierwszej instancji przez biegłych neurologa i reumatologa za miarodajny i
wiarygodny dowód w sprawie, ponieważ zawarte w niej wnioski zostały oparte na
ustaleniach, które nie znajdują potwierdzenia w wynikach przeprowadzonych
badań oraz dostępnej dokumentacji medycznej.
Wyrok ten został zaskarżony przez wnioskodawcę skargą kasacyjną w
całości. Zarzucono mu naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 57 ust. 1
w związku z art. 12 ust. 1 i 3 i art. 13 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, przez
ich niewłaściwe zastosowanie i błędną wykładnię, poprzez uznanie wnioskodawcy
za zdolnego do pracy zgodnie z posiadanymi kwalifikacjami, a także naruszenie
4
przepisów postępowania, tj. art. 232 k.p.c., art. 233 § 1 k.p.c., art. 316 § 1 k.p.c. w
związku z art. 391 k.p.c., art. 47714a
k.p.c. w związku z art. 47714
§ 4 k.p.c. oraz
art. 217 § 2 k.p.c., art. 381 k.p.c. i art. 382 k.p.c., które miało istotny wpływ na
wynik sprawy, poprzez przyjęcie że ustalenie zdolności do pracy wnioskodawcy za
okres po wydaniu decyzji o odmowie przyznania renty, uzasadnia odmowę
przyznania ubezpieczonemu prawa do renty w dacie wydania decyzji oraz art. 382
k.p.c., które miało istotny wpływ na wynik sprawy, polegające na całkowitym
pominięciu przez Sąd drugiej instancji dowodów zebranych w postępowaniu w
pierwszej instancji w postaci łącznej opinii biegłych specjalistów neurologa oraz
reumatologa, internisty z dnia 6 lipca 2010 r. i przyjęcie za podstawę
rozstrzygnięcia łącznej opinii biegłych specjalistów reumatologa i neurologa z dnia
17 października 2011 r. oraz opinii biegłych specjalistów neurochirurgii i chirurgii
ogólnej z dnia 19 grudnia 2011 r., które zostały przeprowadzone przez Sąd drugiej
instancji, a w dodatku opinie te dotyczyły stanu zdrowia po dniu 31 grudnia 2010 r.,
podczas gdy będąca przedmiotem sporu niezdolność do pracy dotyczyła okresu od
1 marca 2010 r. do dnia 31 grudnia 2010 r.
W uzasadnieniu wskazano, że skoro postępowanie sądowe w sprawach z
zakresu ubezpieczeń społecznych wszczyna się poprzez wniesienie odwołania od
negatywnej decyzji organu rentowego, to postępowanie to ma na celu
zweryfikowanie stanowiska tego organu wyrażonego w decyzji, a więc ze swej
istoty weryfikacja ta nie powinna uwzględniać stanu istniejącego w dacie
późniejszej niż data jej wydania. Przepis art. 47714
§ 4 k.p.c. wyklucza zatem
stosowanie w tych sprawach reguły wynikającej z art. 316 § 1 k.p.c., skoro
istniejący stan rzeczy powstały w trakcie postępowania sądowego nie może być
brany pod uwagę przez sąd i co więcej stanowi on przeszkodę procesową w
wydaniu merytorycznego rozstrzygnięcia w ogóle. W sprawie z odwołania od
decyzji organu rentowego sąd pierwszej instancji kontroluje zgodność z prawem
zaskarżonej decyzji. Z kolei sąd drugiej instancji kontroluje prawidłowość
rozstrzygnięcia sądu pierwszej instancji w odniesieniu do stanu rzeczy
(faktycznego i prawnego) istniejącego w chwili wydania przez organ rentowy
decyzji. Postępowanie dowodowe przed sądem jest postępowaniem
sprawdzającym, weryfikującym ustalenia dokonane przez organ rentowy. Biegli
5
sądowi nie zastępują lekarza orzecznika ZUS lub komisji lekarskiej ZUS. Zgodnie z
posiadaną wiedzą specjalistyczną poddają ocenie merytorycznej trafność
wydanego orzeczenia o zdolności wnioskodawcy do pracy lub jej braku.
Pominięcie przez Sąd Apelacyjny tej istotnej okoliczności spowodowało, iż
biegli sądowi powołani przed Sądem drugiej instancji wydali w oparciu o ponowne
badanie wnioskodawcy opinię o tym, iż wobec poprawy jego stanu zdrowia nie jest
on niezdolny do pracy. Ta ocena stanu zdrowia odwołującego odnosiła się zatem
do okresu z daty jego ponownego badania, co w świetle orzecznictwa Sądu
Najwyższego jest wadliwe. Nie ulega wątpliwości, że biegli nie ocenili stanu
zdrowia odwołującego z daty wydania zaskarżonej decyzji ani też z okresu, w jakim
Sąd Okręgowy ustalił niezdolność do pracy odwołującego. Sąd Apelacyjny
całkowicie pominął dowód z opinii biegłych sporządzonej w dniu 6 lipca 2010 r. i
dokonał oceny niezdolności do pracy ubezpieczonego w oparciu o okoliczności
faktyczne istniejące po dacie decyzji, a także za okres ustalony przez Sąd
Okręgowy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Z przepisu art. 316 § 1 k.p.c. wynika ogólna zasada obowiązująca w
postępowaniu cywilnym, zgodnie z którą podstawą rozstrzygnięcia roszczenia jest
stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy, przy czym nie budzi
wątpliwości, że sformułowanie "stan rzeczy" obejmuje również stan faktyczny. Na
gruncie spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych reguła ta doznaje weryfikacji z
tego względu, że postępowanie sądowe w tych sprawach wszczynane jest na
skutek odwołania wniesionego od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, które
zastępuje pozew. Postępowanie to ma zatem charakter odwoławczy, a jego
przedmiotem jest ocena zgodności z prawem wydanej decyzji. Co do zasady więc,
kontrolna rola postępowania sądowego przed sądem ubezpieczeń społecznych
dotyczy stanu rzeczy na dzień wydania decyzji przez organ rentowy (por. między
innymi wyroki z dnia 10 marca 1998 r., II UKN 555/97, OSNAPiUS 1999, Nr 5, poz.
181; z dnia 20 maja 2004 r., II UK 395/03, OSNP 2005, Nr 3, poz. 43; z dnia 25
6
stycznia 2005 r., I UK 152/04, OSNP 2005, Nr 17, poz. 273; z dnia 2 sierpnia
2007 r., III UK 25/07, OSNP 2008 nr 19-20, poz. 293).
Przekładając te uwagi na grunt niniejszej sprawy, stwierdzić należy że rolą
Sądu w niniejszej sprawie było ustalenie przesłanek koniecznych prawa do renty na
dzień wydania zaskarżonej decyzji. Sąd był więc zobowiązany do stwierdzenia
między innymi, czy w tej dacie ubezpieczony był niezdolny do pracy. Stąd też tego
rodzaju ocena powinna znaleźć się w opiniach sądowo-lekarskich stanowiących
podstawę rozstrzygnięcia Sądu drugiej instancji. Tymczasem ani z tezy dowodowej
Sądu drugiej instancji, ani z uzasadnienia opinii sądowo-lekarskich sporządzonych
w postępowaniu apelacyjnym (zwłaszcza dotyczących rozpoznania
neurologicznego, które Sąd pierwszej instancji przyjął za podstawę niezdolności do
pracy) nie wynika, aby ocena stanu zdrowia odniesiona została do okresu
wstecznego, sięgającego daty wydania zaskarżonej decyzji. Sąd Apelacyjny
zobowiązał biegłych ogólnie do odpowiedzi na pytanie: „czy rozpoznane schorzenia
czynią go [wnioskodawcę] nadal niezdolnym do pracy (jeśli tak to na jaki okres)”
oraz „czy też w stanie zdrowia nastąpiła poprawa i ewentualnie na czym polega”,
nie precyzując okresu, którego ma dotyczyć opinia. Również udzielone przez
biegłych odpowiedzi nie dają postawy do stwierdzenia, że stan zdrowia
wnioskodawcy był oceniany na dzień wydania zaskarżonej decyzji. Wątpliwości
budzi stwierdzenie: „w porównaniu z poprzednim badaniem sądowo-lekarskim
nastąpiła poprawa (…)”, zawarte w opinii z dnia 17 października 2011 r., które
sugeruje ocenę stanu zdrowia dopiero od dnia badania przez biegłych przed
Sądem pierwszej instancji (co miało miejsce w lipcu 2010 r.). Także treść opinii z
dnia 19 grudnia 2011 r. wskazuje na aktualną do daty badania ocenę stanu zdrowia
wnioskodawcy. W istocie zatem w opiniach stanowiących podstawę rozstrzygnięcia
Sądu drugiej instancji brak jednoznacznych wypowiedzi, które pozwalałyby przyjąć,
że ocenia stanu zdrowia odnosi się do okresu wcześniejszego (od 1 marca 2010 r.).
Nie oznacza to oczywiście potwierdzenia zasadności wywodów skarżącego,
że Sąd Apelacyjny powinien oprzeć się na dowodzie z opinii biegłych sporządzonej
w dniu 6 lipca 2010 r. Jeśli budziła ona wątpliwości co do zgodności z rzeczywistym
stanem rzeczy, Sąd był nie tylko uprawniony, ale wręcz zobowiązany do ich
wyjaśnienia. Według art. 286 k.p.c., od uznania sądu zależy konieczność
7
przedstawienia dodatkowej opinii od tego lub innego biegłego (wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 10 lutego 2000 r., II UKN 399/99, OSNAPiUS 2001, nr 15, poz.
497). W orzecznictwie Sądu Najwyższego przeważa pogląd, że ocena potrzeby
dokonania czynności określonych w tym przepisie pozostawiona jest sądowi
orzekającemu. Oznacza to, że sąd rozpoznający sprawę powinien w każdej sytuacji
rozważyć i racjonalnie ocenić potrzebę, a nawet konieczność uzupełnienia
postępowania dowodowego w tym zakresie. (por. wyroki: z dnia 24 czerwca
2008 r., I UK 373/07, LEX nr 496398; z dnia 28 października 2008 r., I UK 84/08,
OSNP 2010 nr 9-10, poz. 120; z dnia 13 kwietnia 1965 r., II CR 8/65, LEX nr 5778;
z dnia 13 marca 1969 r., II CR 65/69, LEX nr 6474; z dnia 16 września 1998 r., II
UKN 220/98, OSNP 1999 nr 18, poz. 597; z dnia 17 czerwca 2010 r., III CSK
297/09, LEX nr 852669; z dnia 14 marca 1975 r., II CR 34/75, LEX nr 7673; z dnia
20 stycznia 1989 r., II CR 310/88, LEX nr 8940; z dnia 28 października 2008 r., I UK
84/08, LEX nr 558574).
W powyższym kontekście nieuprawnione jest twierdzenie skargi, że
naruszony został art. 382 k.p.c. Zarzut jego naruszenia może zatem stanowić
podstawę kasacyjną jedynie wtedy, gdy sąd drugiej instancji bezpodstawnie nie
uzupełni postępowania dowodowego lub pominie część zebranego w sprawie
materiału dowodowego i wyda orzeczenie wyłącznie na podstawie materiału
zebranego przed sądem pierwszej instancji lub na podstawie własnego materiału z
pominięciem wyników postępowania dowodowego przeprowadzonego w
postępowaniu pierwszoinstancyjnym, jeżeli przy tym uchybienia te mogły mieć
istotny wpływ na wynik sprawy. Natomiast ocena dowodów niezgodna z
oczekiwaniami strony nie uzasadnia zarzutu naruszenia art. 382 k.p.c. (por. wyroki
Sądu Najwyższego: z dnia 27 kwietnia 2010 r., II PK 315/09, LEX nr 603415 oraz z
dnia 9 września 2010 r., II UK 98/10, LEX nr 707423 i orzeczenia w nich powołane).
W niniejszej sprawie „pominięcie dowodu z opinii biegłych sporządzonej w dniu 6
lipca 2010 r.” stanowiło wynik negatywnej oceny tego dowodu w konfrontacji z
materiałem dowodowym zebranym w postępowaniu apelacyjnym, a nie
zignorowania faktu istnienia tego dowodu.
8
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1
k.p.c. orzekł jak w sentencji. O kosztach postępowania kasacyjnego rzeczona na
podstawie art. 108 § 1 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c.