Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 354/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 21 lutego 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący)
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
SSA Monika Koba (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa R. C.
przeciwko Skarbowi Państwa - Nadleśnictwu K.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 21 lutego 2013 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 8 marca 2012 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w części uwzględniającej apelację
powoda (punkt I) oraz rozstrzygającej o kosztach postępowania
(punkt II, III i IV) i w tym zakresie przekazuje sprawę
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania
pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie
o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Wyrokiem z 30 czerwca 2009 r. Sąd Okręgowy w O. rozstrzygając
powództwo R. C. przeciwko Skarbowi Państwa - Nadleśnictwu K. o zapłatę kwoty
552.583,75 zł, zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 31.213,54 zł z
ustawowymi odsetkami od 10 października 2008 r., a w pozostałym zakresie
powództwo oddalił.
Sąd Okręgowy ustalił, iż w dniu 19 marca 2007 r. strony zawarły
umowę w trybie ustawy o zamówieniach publicznych na przebudowę drogi leśnej
wewnątrzzakładowej o długości 1,717 km w Leśnictwie R., za wynagrodzeniem
ryczałtowym 773.861,41 zł, określając termin wykonania na dzień 15 listopada
2007 r. W toku robót nastąpiła zmiana przebiegu drogi, powodująca zwiększenie jej
długości o 138,5 m w związku z wykonaniem trzech pętli nawrotowych pierwotnie
nie przewidzianych w projekcie i ominięciem odcinka na którym było bagno.
Ponadto powód dokonywał utwardzenia drogi dojazdowej, z uwagi na niemożność
dowozu materiałów na plac budowy. W dniu 16 października 2007 r. strony zawarły
aneks do umowy zmieniając termin zakończenia robót na 30 czerwca 2008 r.
Powód zwracał się do pozwanego o zajęcie stanowiska w sprawie dodatkowego
zamówienia publicznego na roboty dodatkowe związane ze zmianą przebiegu
drogi, utwardzeniem drogi dojazdowej, jak i koniecznością zastosowania
dodatkowych materiałów i wydłużeniem czasu pracy, ale pozwany stał na
stanowisku, że wszystkie wykonane roboty mieszczą się w pierwotnie uzgodnionym
ryczałcie. Ostateczny odbiór robót, po usunięciu wskazywanych przez
zamawiającego usterek nastąpił 9 września 2008 r. Notą księgową z 17 września
2008 r. pozwany obciążył powoda karą umowną w kwocie 54.170,20 zł za
nieterminową realizację robót. Pismem z 30 września 2008 r. powód przesłał
pozwanemu kosztorysy na urządzenie dojazdu, dodatkowe roboty ziemne oraz
wykonanie dodatkowego odcinka drogi na kwoty odpowiednio 63.237,97 zł brutto,
400.337,73 zł brutto oraz 60.005,79 zł brutto. Pozwany odesłał je bez akceptacji
przy piśmie z 6 października 2008 r. wskazując, że jedynie na roboty dodatkowe
związane ze zwiększeniem długości drogi zawrze umowę na podstawie obmiaru
3
powykonawczego i zastosowaniu dotychczasowych cen na kwotę 31.313,54 zł
brutto, czego nie zaakceptował powód.
Sąd Okręgowy uznał, iż powództwo zasługuje na uwzględnienie na
podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu jedynie co do kwoty
31.213,54 zł, skoro powód wykonał dodatkowy odcinek drogi (138,5 m), pozwany
był gotów zapłacić tą kwotę w oparciu o stawki wskazane w kosztorysie ofertowym
powoda, a powód wbrew treści art. 6 k.c. nie wykazał, by należało mu się z tego
tytułu 60.005,79 zł. W pozostałym zakresie powództwo zostało oddalone wobec
przyjęcia, iż nie nastąpiła zmiana stosunków uzasadniająca podwyższenie
wynagrodzenia ryczałtowego (art. 632 § 2 k.c.), powód nie wykazał wykonania
na rzecz pozwanego innych prac nie objętych umową oraz braku podstaw do
naliczenia kary umownej i potrącenia odsetek bankowych wyszczególnionych
w pozwie.
Sąd Apelacyjny orzekając na skutek apelacji powoda wyrokiem z 5 stycznia
2010 r. zmienił zaskarżony wyrok podwyższając zasądzoną na rzecz powoda
kwotę do kwoty 59.072,50 zł, a w pozostałym zakresie apelację oddalił. Uznał, iż
obciążenie powoda karą umowną za nieterminową realizację robót potrąconą z
wynagrodzenia umownego nie znajduje uzasadnienia co do kwoty 27.858,96 zł. W
pozostałym zakresie podzielił ustalenia i stanowisko Sądu Okręgowego przyjmując,
iż zgłoszone przez powoda żądanie zasądzenia dodatkowego wynagrodzenia
pozostaje w sprzeczności z istotą ryczałtu, a w sprawie nie ma przesłanek do jego
podwyższenia na podstawie art. 632 § 2 k.c.
Sąd Najwyższy orzekając na skutek skargi kasacyjnej powoda wyrokiem
z 25 marca 2011 r. uchylił zaskarżony wyrok w części oddalającej apelację
i rozstrzygającej o kosztach postępowania i w tym zakresie przekazał sprawę
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania. Podzielił zaprezentowaną przez
Sąd Apelacyjny wykładnię art. 632 § 1 i 2 k.c., w tym przesłanki podwyższenia
ryczałtu i charakter wynagrodzenia ryczałtowego. O treści rozstrzygnięcia
zadecydowało natomiast bezzasadne pominięcie przez Sąd Apelacyjny
przedłożonych przez powoda kserokopii kosztorysów powykonawczych
i fragmentów księgi obmiarów, które według powoda miały dowodzić wykonania
4
robót objętych sporem oraz nie dopuszczenie dowodu z opinii biegłego w sytuacji,
gdy do oceny żądań pozwu niezbędne były wiadomości specjalne.
Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Apelacyjny wyrokiem z 8 marca
2012 r. zasądził na rzecz powoda dodatkowo kwotę 376.392,94 zł z ustawowymi
odsetkami od 10 października 2008 r., a w pozostałym zakresie apelację oddalił.
W oparciu o dokumenty przedstawione przez powoda w postaci kosztorysów
i wyciągów z księgi obmiarów robót oraz opinię biegłego przyjął, iż dokumentacja
projektowa, która była podstawą do określenia przedmiotu zamówienia na roboty
budowlane posiadała szereg wad, a powód wykonał roboty dodatkowe w postaci:
drogi dojazdowej o wartości 63.237,97 zł, dodatkowego odcinka drogi o wartości
60.005,79 zł oraz poniósł koszt robót dodatkowych przy odwadnianiu drogi,
udrażnianiu systemów melioracyjnych, reprofilacji rowów, nasypów na torfach,
stabilizacji podłoża wapnem oraz uzupełniania czaszy bagiennej z częściową
wymianą gruntów w łącznej kwocie 400.337,73 zł. O wykonaniu robót zdaniem tego
Sądu przekonuje dokonywanie wpisów w dzienniku budowy i brak jednoznacznego
odniesienia się do nich przez inspektora nadzoru przy jednoczesnym nie
wstrzymaniu wykonania robót, których nie było w kosztorysie wykonawcy.
Dowodzą tego również kosztorysy, wyciągi z księgi obmiarów, opinia biegłego,
zeznania świadka T. W., jak i postawa pozwanego, który zwrócił powodowi
kosztorysy na roboty dodatkowe bez akceptacji, nie dlatego, że roboty nie zostały
wykonane, ale z tej przyczyny, że nie mieściły się w specyfikacji technicznej
wykonania robót.
Wobec wadliwości dokumentacji projektowej nie uwzględniającej
rzeczywistego przebiegu drogi ani badań podłoża i wykonania przez powoda
niezbędnych prac Sąd Apelacyjny uznał, iż przesłanki z art. 632 § 2 k.c. zostały
zrealizowane, a powodowi wobec wykonania robót dodatkowych groziłaby rażąca
strata. Natomiast w zakresie kwoty 63.237,97 zł powództwo zostało oddalone,
droga dojazdowa była bowiem niedostępna jedynie w czasie opadów, a pozwany
nie jest wzbogacony wartością prac powoda na utwardzenie drogi, skoro nie jest jej
właścicielem.
5
W skardze kasacyjnej pozwany zaskarżył wyrok Sądu Apelacyjnego
w części uwzględniającej apelację (punkt I, II, III, IV) wnosząc o jego uchylenie
w zaskarżonej części i przekazanie sprawy w tym zakresie Sądowi Apelacyjnemu
do ponownego rozpoznania oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego
kosztów postępowania według norm przepisanych.
Skarga kasacyjna została oparta na zarzutach naruszenia prawa
procesowego i materialnego:
1) art. 231 k.p.c. poprzez dokonanie błędnego ustalenia, że skoro pozwany
zwrócił kosztorys z uzasadnieniem, że roboty nie mieściły się w specyfikacji
technicznej wykonania robót, a nie z uzasadnieniem, że nie zostały
wykonane, to roboty te zostały wykonane,
2) art. 632 § 2 k.c. poprzez niewłaściwe zastosowanie tego przepisu polegające
na uznaniu, że w sytuacji gdy umowa o roboty budowlane przewiduje
wynagrodzenie ryczałtowe przepis ten może być podstawą do zasądzenia
wynagrodzenia za roboty dodatkowe.
Powód wniósł o oddalenie skargi kasacyjnej i zasądzenie kosztów
postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna okazała się usprawiedliwiona, choć nie wszystkie
podniesione w niej zarzuty mogły być uznane za zasadne.
Domniemanie faktyczne przewidziane w art. 231 k.p.c. jest środkiem
pozwalającym ustalić określony element stanu faktycznego, konstruowany
z uwzględnieniem reguł art. 233 § 1 k.p.c., a tym samym należy do kręgu czynności
dotyczących ustaleń faktycznych i oceny dowodów. Zarzutowi kasacyjnemu
dotyczącemu zastosowania tej konstrukcji procesowej stoi na przeszkodzie
art. 3983
§ 3 k.p.c. i 39813
§ 3 k.p.c. (por. wyroki Sądu Najwyższego z 21 lutego
2007 r., I CKN 428/06, Lex nr 485986 oraz z 3 grudnia 2010 r., I CSK 123/10,
Lex nr 818557).
W orzecznictwie Sądu Najwyższego dopuszczono wprawdzie możliwość
powoływania się w skardze kasacyjnej na zarzut naruszenia art. 231 k.p.c.,
6
ale tylko w przypadku gdy Sąd meriti odrzucił możliwość dokonywania ustaleń
faktycznych w inny sposób niż tylko przez przeprowadzenie dowodów
bezpośrednich na zaistnienie okoliczności podlegających ustaleniu (por. wyroki
Sądu Najwyższego z 8 listopada 2006 r., III CSK 174/06, Lex nr 276362 oraz
z 25 lutego 2010 r., V CSK 295/09, Lex nr 786562).
W rozpatrywanej sprawie Sąd Apelacyjny z faktu, iż pozwany zwrócił
kosztorys wykonawcy z uwagi na to, że roboty nie mieściły się w specyfikacji
technicznej wykonania robót, a nie dlatego, że roboty nie zostały wykonane
i potwierdzone przez inspektora nadzoru wyprowadził wniosek, iż jest to jedna
z okoliczności potwierdzających wykonanie robót. Wykonanie robót dodatkowych
objętych sporem Sąd Apelacyjny ustalił również w oparciu o zeznania świadka T.
W., przedłożone przez powoda kosztorysy, wyciąg z księgi obmiarów oraz opinię
biegłego sądowego. Natomiast skarżący poprzez zakwestionowanie jednej z
przesłanek rozumowania Sądu Apelacyjnego dotyczącej elementu kształtującego
podstawę faktyczną rozstrzygnięcia, zmierza do zakwestionowania ustalenia tego
Sądu dotyczącego wykonania robót dodatkowych, co w postępowaniu kasacyjnym
jest niedopuszczalne.
Dowodzi tego uzasadnienie zarzutu naruszenia art. 231 k.p.c., gdzie
z pominięciem treści art. 3983
§ 3 k.p.c. i 39813
§ 2 k.p.c. skarżący koncentruje się
na wykazywaniu, iż Sąd Apelacyjny z uwagi na dotychczasowy przebieg
postępowania i zakres zaoferowanego przez strony materiału dowodowego nie miał
podstaw do ustalenia, że roboty dodatkowe zostały wykonane, zwłaszcza, że nie
zlecał biegłemu zweryfikowania tego faktu. Skarżący w postępowaniu kasacyjnym
nie dysponuje instrumentami pozwalającymi skutecznie kwestionować dokonane
przez Sąd Apelacyjny ustalenie wykonania robót dodatkowych, a argumentacja
pozwanego w zakresie w jakim nie uwzględnia tej zasady nie wymaga odniesienia.
O uwzględnieniu skargi zadecydowała zasadność zarzutu naruszenia art.
632 § 2 k.c., choć argumentacja skarżącego jedynie w części zasługiwała
na uwzględnienie.
Nie można zgodzić się z sugestią zawartą w odpowiedzi na skargę
kasacyjną, jakoby możliwość stosowania w rozpoznawanej sprawie art. 632 § 2 k.c.
7
i realizację przesłanek wynikających z tego przepisu przesądził Sąd Najwyższy
rozpoznając skargę kasacyjną powoda.
Po pierwsze, w aktualnym stanie prawnym nie ma w postępowaniu
kasacyjnym wskazań co do dalszego postępowania, wiążących Sąd, któremu
sprawa została przekazana, a związanie następuje jedynie co do wykładni prawa
dokonanej w sprawie przez Sąd Najwyższy (art. 39820
k.p.c.). Po drugie,
Sąd Najwyższy podzielił wykładnię art. 632 § 2 k.c., zaprezentowaną przez Sąd
Apelacyjny, a o uchyleniu wyroku zadecydowały błędy proceduralne, w zakresie
postępowania dowodowego, które mogły mieć istotny wpływ na wynik sprawy,
w tym ocenę przesłanek z art. 632 § 2 k.c.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego na tle regulacji art. 3571
k.c. wyrażono
pogląd, który może znaleźć odniesienie do stanów faktycznych objętych art. 632
§ 2 k.c., iż przepis ten nie może znaleźć zastosowania, gdy zobowiązanie zostało
już w całości wykonane i wygasło (por. wyroki Sądu Najwyższego z 9 kwietnia
2003 r., I CKN 255/01, Lex nr 78890; z 17 marca 2005 r., III CK 405/04, OSNC
2006/2/36 oraz postanowienie Sądu Najwyższego z 19 maja 2003 r., III CZP
118/05, Lex nr 189276). Wynika to z faktu, iż zawarte w powództwie
o ukształtowanie prawa żądanie modyfikacji treści zobowiązania lub rozwiązania
umowy nie jest możliwe do zrealizowania w stosunku do zobowiązań, które
wygasły.
Sytuacja taka nie wystąpiła jednak w rozpoznawanej sprawie, skoro strony
jeszcze przed protokolarnym odbiorem robót pozostawały w sporze odnośnie
wynagrodzenia za roboty dodatkowe i zakresu dopuszczalnego potrącenia
z wynagrodzenia kary umownej za opóźnioną realizację robót. Z ustaleń
poczynionych w sprawie wynika, iż pozwany nie wypłacił całego wynagrodzenia
dokonując nieakceptowanego przez powoda potrącenia kary umownej, strony
nie uzgodniły wysokości wynagrodzenia za wykonany dodatkowo odcinek drogi,
a powód pismem z 29 lutego 2008 r. zwrócił się o zapłatę za roboty dodatkowe,
czego nie zaakceptował pozwany. Po odbiorze końcowym (9.09.2008 r.),
powód przesłał pozwanemu kosztorysy na roboty dodatkowe, które pozwany
odesłał bez akceptacji przy piśmie z 6 października 2008 r., a 12 stycznia 2009 r.
8
wniósł pozew. Dokonanie końcowego odbioru robót i zapłaty w kwocie nie
odpowiadającej wynagrodzeniu umownemu i żądaniom wykonawcy nie może być
utożsamiane z wygaśnięciem zobowiązania wskutek całkowitego jego wykonania.
Żądanie rozwiązania umowy lub podwyższenia ryczałtu wskutek zmiany
stosunków (art. 632 § 2 k.c.) nie może być skutecznie zgłaszane, jeżeli zmiana
nastąpiła w okresie gdy przyjmujący zamówienie był w zwłoce z wykonaniem
dzieła (por. wyrok Sądu Najwyższego z 9 marca 1990 r., IV CR 867/89, OSNC
1991/5-6/76). Odmienne zapatrywanie mogłoby stanowić zachętę do opieszałego
wykonywania zobowiązania w oczekiwaniu na zmianę stosunków i korzystną dla
opieszałego kontrahenta umowy weryfikację ustalonego wynagrodzenia bądź
rozwiązanie umowy. Nie jest więc wystarczające, jak to ujmuje skarżący
stwierdzenie zwłoki wykonawcy w realizacji umowy, ale niezbędne jest by zmiana
stosunków w rozumieniu art. 632 § 2 k.c. nastąpiła w okresie zwłoki, a taki stan
rzeczy nie wynika z podstawy faktycznej rozstrzygnięcia.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego wyrażono trafny pogląd, który należy
podzielić, iż art. 632 § 2 k.c. może mieć zastosowanie w drodze analogii do umowy
o roboty budowlane i stanowić podstawę do modyfikacji wynagrodzenia
wykonawcy. W przypadku przyjęcia tego przepisu jako podstawy prawnej zmiany
wynagrodzenia wykonawcy robót budowlanych wykonywanych na podstawie
umowy zawartej w trybie zamówienia publicznego, art. 144 ust. 1 ustawy
z 29 czerwca 2004 r. Prawo zamówień publicznych (tekst jednolity, Dz.U. z 2010 r.,
Nr 113, poz. 759 z późn zm.; dalej p.z.p.) ma zastosowanie tylko w takim zakresie
w jakim w odniesieniu do art. 632 § 2 k.c. określa dopuszczalność zmiany umowy.
Zmiana umowy w zakresie wysokości wynagrodzenia będzie zatem dopuszczalna,
jeżeli jest korzystna dla zamawiającego albo wynika z okoliczności, których nie dało
się przewidzieć w chwili zawarcia umowy, zaś wynagrodzenie ulegnie zmianie jeżeli
zaistnieją materialnoprawne przesłanki określone w art. 632 § 2 k.c. (por. uchwała
składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z 29 września 2009 r., III CZP 41/09, OSNC
2010/3/33; wyroki Sądu Najwyższego z 20 listopada 2008 r., III CSK 184/08, Lex nr
479317 oraz z 4 lutego 2011 r., III CSK, 143/10, Lex nr 785535).
W doktrynie i orzecznictwie przyjmuje się, iż istotna zmiana stosunków
9
w rozumieniu art. 632 § 2 k.c. dotyczy wyłącznie zdarzenia zewnętrznego,
niezależnego od stron, którego nie były one w stanie obiektywnie przewidzieć
w dacie zawarcia umowy. Na gruncie tego przepisu wykluczone są natomiast
okoliczności zależne od stron, czy też zdarzenia losowe o charakterze
indywidualnym zagrażające wykonawcy rażącą stratą. Zgodzić należy się
ze skarżącym, iż Sąd Apelacyjny nie rozważał w okolicznościach sprawy,
wystąpienia istotnej, obiektywnej, niezależnej od stron zmiany stosunków
w rozumieniu art. 632 § 2 k.c. Natomiast wykonanie przez wykonawcę robót
dodatkowych, których potrzeba wynikła na skutek zmiany przebiegu drogi i wad
dokumentacji projektowej nie stanowi , wbrew stanowisku Sądu Apelacyjnego
zmiany stosunków, o której mowa w art. 632 § 2 k.c.
Na etapie rozpoznawania sprawy przez Sąd Apelacyjny, po
przeprowadzeniu dowodu z opinii biegłego, poza sporem pozostawało, iż powód
dochodził wynagrodzenia za roboty dodatkowe nie objęte umową. Art. 632 § 2 k.c.
dotyczy podwyższenia ryczałtu, w razie zaistnienia przesłanek materialnoprawnych,
w stosunku do uzgodnionego przez strony wynagrodzenia za przedmiot robót
objętych umową, nie może natomiast znaleźć zastosowania, w stosunku do robót
budowlanych nie objętych zakresem umowy. W tej części stron nie łączył bowiem
stosunek umowny z uzgodnionym wynagrodzeniem ryczałtowym, który ma być
zmodyfikowany przez Sąd na podstawie art. 632 § 2 k.c. przez podwyższenie
ryczałtu. Rację ma zatem skarżący, iż Sąd Apelacyjny naruszył art. 632 § 2 k.c.
zarówno przez nie zbadanie przesłanek uzasadniających jego zastosowanie jak
i poprzez zastosowanie tego przepisu do robót dodatkowych, nie objętych umową
stron, za które nie uzgodniono wynagrodzenia ryczałtowego.
Sąd Apelacyjny nie dostrzegł także, że wykonanie przez powoda robót
dodatkowych przy akceptacji zamawiającego, który nie wstrzymał ich wykonania,
mimo, że nie były wyszczególnione w kosztorysie wykonawcy, nie mogło
doprowadzić do zawarcia ważnej umowy, z uwagi na przewidziany w art. 139 ust. 2
p.z.p. wymóg formy pisemnej pod rygorem nieważności, dotyczący umów
zawieranych w trybie zamówień publicznych. W takiej sytuacji, skoro pozwany
korzysta z efektów wykonanych przez powoda prac, a powód nie miał obowiązku
szczegółowego sprawdzania dostarczonego projektu w celu wykrycia jego wad
10
(por. wyrok Sądu Najwyższego z 27 marca 2000 r., III CKN 629/98,
OSNC 2000/9/173), zgodzić należy się ze skarżącym, iż strony powinny rozliczyć
się w oparciu o przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu.
Ustawa o zamówieniach publicznych nie reguluje cywilno-prawnych skutków
zawarcia przez strony umowy z naruszeniem art. 139 ust. 2 p.z.p., a art.139 ust. 1
p.z.p. potwierdza cywilistyczny charakter umów zawieranych w ramach zamówień
publicznych, nakazując stosować do nich wprost przepisy kodeksu cywilnego.
Brak jest zatem podstaw do kwestionowania możliwości stosowania przepisów
o bezpodstawnym wzbogaceniu do umowy zawartej w trybie zamówienia
publicznego, która z braku właściwej formy okazała się nieważna i nie może być
podstawą dochodzenia wynagrodzenia.
Podstawę taką stanowi art. 410 § 1 k.c. w zw. z art. 405 k.c., albowiem
świadczenie zrealizowane w wykonaniu nieważnej umowy należy kwalifikować jako
świadczenie nienależne. Założeniem tego rozwiązania jest przyjęcie, iż stronie
która skorzystała z efektów prac wykonanych na podstawie nieważnej umowy jest
bezpodstawnie wzbogacona.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalił się przy tym pogląd, który
należy podzielić, iż przepisy o zamówieniach publicznych nie uchybiają przepisom
o bezpodstawnym wzbogaceniu, a roszczenie o zwrot wartości materiałów
budowlanych wbudowanych w budynek zamawiającego w wykonaniu umowy
nieważnej z uwagi na naruszenie przepisów p.z.p. jest roszczeniem o zwrot
wartości nienależnego świadczenia znajdującym swe podstawy w przepisach
art. 410 § 1 k.c. w zw. z 405 k.c. (por. wyroki Sądu Najwyższego z 29 kwietnia
2005 r., V CSK 537/04, Lex nr 519298; z 5 grudnia 2006 r., II CSK 527/06, Lex nr
238947; z 7 listopada 2007 r., II CSK 344/07, Lex nr 388844).
Sąd Apelacyjny nie rozważał rozliczenia robót dodatkowych wykonanych
przez powoda, w oparciu o przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu, mimo, że była
to jedna z podstaw faktycznych i prawnych pozwu do których odwoływał się powód.
Wprawdzie w doktrynie i orzecznictwie prezentowane jest stanowisko
o niedopuszczalności zbiegu bezpodstawnego wzbogacenia z roszczeniem
o wykonanie zobowiązania umownego, ale w niniejszej sprawie zbieg taki nie
11
zachodzi, o ile bowiem przyjąć, że powód realizował roboty dodatkowe w oparciu
o nieważną umowę, to nie rodziła ona roszczenia o jej wykonanie (art. 58 § 1 k.c.),
zaś spełnione na podstawie takiej umowy świadczenie jest nienależne. Natomiast
w przypadku gdy między stronami nie doszło do zawarcia nieważnej umowy
o wykonanie robót dodatkowych, to uzyskana przez pozwanego korzyść majątkowa
podlega zwrotowi na podstawie art. 405 k.c.
Z przytoczonych względów Sąd Najwyższy uchylił zaskarżone
orzeczenie w części wskazanej w sentencji wyroku i w tym zakresie przekazał
sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia
o kosztach postępowania kasacyjnego (art. 39815
§ 1 k.p.c. i 108 § 2 k.p.c. w zw.
z art. 391 § 1 k.p.c.).
jw