II UK 330/12
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:19-07-2013
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt II UK 330/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 czerwca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Beata Gudowska
SSN Romualda Spyt (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku M. K.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o wypłatę emerytury,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 6 czerwca 2013 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 12 kwietnia 2012 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 6 grudnia 2011 r. Sąd Okręgowy oddalił odwołanie M. K. od
decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 16 września 2011 r., którą organ
rentowy wstrzymał wnioskodawczyni wypłatę emerytury.
2
Sąd pierwszej instancji stwierdził, że wnioskodawczyni M. K. (urodzona
[…]1948 r.) pracuje bez przerwy od 1 grudnia 1970 r. do chwili obecnej w […], jako
dyrektor […] w pełnym wymiarze czasu pracy.
W dniu 25 marca 2009 r. wnioskodawczyni złożyła wniosek o emeryturę. Na
mocy decyzji z dnia 9 czerwca 2009 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych przyznał
wnioskodawczyni prawo do emerytury od 1 marca 2009 r. Organ rentowy decyzją z
dnia 16 września 2011 r. wstrzymał wnioskodawczyni wypłatę emerytury na
podstawie art. 103a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz.
1227 ze zm.) w związku z art. 6 ust. 2 i art. 28 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o
zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr
257, poz. 1726 ze zm.). Równocześnie organ rentowy poinformował
wnioskodawczynię, że w celu podjęcia wypłaty emerytury należy przedłożyć
świadectwo pracy lub zaświadczenie potwierdzające fakt rozwiązania stosunku
pracy z każdym pracodawcą na rzecz, którego praca była wykonywana
bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury.
W tym stanie Sąd uznał, że odwołanie wnioskodawczyni nie zasługuje na
uwzględnienie. Sąd wskazał, że z dniem 1 stycznia 2011 r. wszedł w życie przepis
art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych,
na mocy którego prawo do emerytury ulega zawieszeniu bez względu na wysokość
przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez
uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego
wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, ustalonym w
decyzji organu rentowego. Osobom, które na dzień 1 stycznia 2011 r. pobierały
emeryturę i pracowały bez rozwiązania stosunku pracy, ustawodawca pozostawił
możliwość łączenia świadczenia z wynagrodzeniem do końca września 2011 r.
Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 12
kwietnia 2012 r. oddalił apelację wnioskodawczyni od powyższego wyroku.
W uzasadnieniu wskazał, że Sąd pierwszej instancji prawidłowo
przeprowadził postępowanie dowodowe, wyprowadził trafne wnioski i wydał wyrok
zgodny z obowiązującym stanem prawnym.
3
Sąd podkreślił, że sprzeczność zaskarżonej decyzji z 16 września 2011 r. z
art. 2, art. 21, art. 32 ust. 1, art. 64 i art. 65 ust. 1 i art. 65 ust. 5 Konstytucji RP oraz
z art. 1 deklaracji Protokołu dodatkowego nr 1 do Konwencji o ochronie praw
człowieka i podstawowych wolności nie może być usuwana przez sąd powszechny
samodzielnie z uwagi na to, że zgodnie z art. 178 ust. 1 Konstytucji sędziowie
podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom. Choć art. 193 Konstytucji przewiduje
możliwość przedstawienia przez każdy sąd Trybunałowi Konstytucyjnemu, który
jest jedynym organem powołanym do badania aktów normatywnych z Konstytucją,
pytania prawnego co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją,
ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, taka konieczność nie
zachodzi w sprawie, bowiem w Trybunale Konstytucyjnym już toczy się
postępowanie w tej kwestii. Sąd uznał zatem, że kierowanie kolejnego pytania do
Trybunału Konstytucyjnego dotyczące tego samego problemu jest niecelowe, a z
drugiej strony nie pozbawia wnioskodawczyni, gdy zapadnie dla niej i dla innych
ubezpieczonych korzystny wyrok Trybunału, prawa do wznowienia postępowania w
myśl art. 4011
k.p.c.
Wnioskodawczyni zaskarżyła ten wyrok skargą kasacyjną w całości,
zarzucając mu naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na
wynik sprawy, a mianowicie art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. w związku z art. 3 i art. 20
ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102, poz.
643 ze zm.), przez niezawieszenie postępowania z urzędu, choć rozstrzygnięcie
sprawy zależało od wyniku innego toczącego się postępowania cywilnego i
odpowiedzi na pytanie prawne, a także naruszenie prawa materialnego przez jego
niewłaściwe zastosowanie, polegające na zastosowaniu przepisu art. 103a ustawy
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z art. 28
ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz
niektórych innych ustaw, choć norma prawna wynikająca z ich wykładni jest
niezgodna z art. 2, art. 21, art. 32 ust. 1 i art. 64 Konstytucji RP i art. 1 deklaracji
protokołu dodatkowego nr 1 do Konwencji o ochronie praw człowieka i
podstawowych wolności, a zatem przepisy te nie mogły być zastosowane ani przez
organ rentowy, jak i Sądy obu instancji.
4
W piśmie procesowym z dnia 22 listopada 2012 r. skarżąca przywołała
nadto wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 r., sygn. akt K
2/12.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Po wydaniu zaskarżonego wyroku Trybunał Konstytucyjny orzeczeniem z
dnia 13 listopada 2012 r., K 2/12 (Dz.U. z 2012 r. poz. 1285) uznał, że art. 28
ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz
niektórych innych ustaw w związku z art. 103a ustawy o emeryturach i rentach
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie
do osób, które nabyły prawo do emerytury przed 1 stycznia 2011 r., bez
konieczności rozwiązania stosunku pracy, jest niezgodny z zasadą ochrony
zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa wynikającą z art. 2
Konstytucji RP.
W utrwalonej judykaturze przyjmuje się, że skutkiem uznania za
niekonstytucyjne przepisów w określonym zakresie jest obowiązek zapewnienia
przez wszystkie sądy, które orzekły na podstawie niekonstytucyjnych przepisów
prawa, stanu zgodnego z Konstytucją w zakresie wiążąco rozstrzygniętym
wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego (por. uchwałę z dnia 23 stycznia 2001 r.,
III ZP 30/00, OSNAPiUS 2001 nr 23 poz. 685 i wyroki: z dnia 5 września 2001 r.,
II UKN 542/00, OSNAPiUS z 2004 r. nr 2 poz. 36, z dnia 12 czerwca 2002 r.,
II UKN 419/01, OSNAPiUS z 2002 r. nr 23 poz. 58, z dnia 27 września 2002 r.,
II UKN 581/01, OSNAPiUS z 2002 r. nr 23 poz. 581, z dnia 18 grudnia 2002 r.,
I PKN 668/01, OSNAPiUS z 2004 r. nr 3 poz. 47, z dnia 18 maja 2010 r., III UK
2/10, OSNP 2011 nr 21-22 poz. 278 i z dnia 4 lipca 2012 r., III UK 132/11 -
niepublikowany). Skoro uznane za niezgodne z Konstytucją przepisy prawa
naruszały ustawę zasadniczą już od dnia ich wejścia w życie (ex tunc), przeto nie
mogą być legalną podstawą orzekania przez sądy powszechne i Sąd Najwyższy.
Należy mieć tu na uwadze przepis art. 190 ust. 4 Konstytucji, który traktuje
orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego jako podstawę do wznowienia
postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie
5
określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania. Skoro więc może
być wzruszone prawomocne orzeczenie wydane przed datą wejścia w życie
orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, nie można wymagać, aby w sprawach
zawisłych i nierozstrzygniętych do tej daty, sądy stosowały sprzeczne z Konstytucją
przepisy (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 grudnia 2000 r., III ZP
27/00, OSNAPiUS 2001, nr 10 poz. 331; przywołane wyżej wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 5 września 2001 r., II UKN 542/00 i z dnia 12 czerwca 2002 r.,
II UKN 419/01 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 czerwca 2002 r., II UKN
281/0, OSNP 2004 nr 2, poz. 36).
Z tych względów, jak już wskazał Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 7 marca
2013 r., I UK 519/12 (niepublikowany) i z dnia 25 kwietnia 2013 r., I UK 593/12
(niepublikowany) - wydanych w analogicznych stanach faktycznych i prawnych,
zaskarżony wyrok oparty na niezgodnym ex tunc z art. 2 Konstytucji RP - art. 103a
ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (w jego
niekonstytucyjnym zakresie, o którym mowa w powołanym wyroku Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 r., K 2/12), podlega uchyleniu na
podstawie art. 190 ust. 4 Konstytucji RP w związku z art. 39815
k.p.c., bez
zbędnego i naruszającego zasady ekonomii procesowej odesłania sprawy na drogę
wniesienia skargi o wznowienie postępowania na podstawie art. 4011
k.p.c.
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1
k.p.c. orzekł jak w sentencji. O kosztach postępowania kasacyjnego rozstrzygnięto
po myśli art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c.
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 czerwca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Beata Gudowska
SSN Romualda Spyt (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku M. K.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o wypłatę emerytury,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 6 czerwca 2013 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 12 kwietnia 2012 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 6 grudnia 2011 r. Sąd Okręgowy oddalił odwołanie M. K. od
decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 16 września 2011 r., którą organ
rentowy wstrzymał wnioskodawczyni wypłatę emerytury.
2
Sąd pierwszej instancji stwierdził, że wnioskodawczyni M. K. (urodzona
[…]1948 r.) pracuje bez przerwy od 1 grudnia 1970 r. do chwili obecnej w […], jako
dyrektor […] w pełnym wymiarze czasu pracy.
W dniu 25 marca 2009 r. wnioskodawczyni złożyła wniosek o emeryturę. Na
mocy decyzji z dnia 9 czerwca 2009 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych przyznał
wnioskodawczyni prawo do emerytury od 1 marca 2009 r. Organ rentowy decyzją z
dnia 16 września 2011 r. wstrzymał wnioskodawczyni wypłatę emerytury na
podstawie art. 103a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz.
1227 ze zm.) w związku z art. 6 ust. 2 i art. 28 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o
zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr
257, poz. 1726 ze zm.). Równocześnie organ rentowy poinformował
wnioskodawczynię, że w celu podjęcia wypłaty emerytury należy przedłożyć
świadectwo pracy lub zaświadczenie potwierdzające fakt rozwiązania stosunku
pracy z każdym pracodawcą na rzecz, którego praca była wykonywana
bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury.
W tym stanie Sąd uznał, że odwołanie wnioskodawczyni nie zasługuje na
uwzględnienie. Sąd wskazał, że z dniem 1 stycznia 2011 r. wszedł w życie przepis
art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych,
na mocy którego prawo do emerytury ulega zawieszeniu bez względu na wysokość
przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez
uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego
wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, ustalonym w
decyzji organu rentowego. Osobom, które na dzień 1 stycznia 2011 r. pobierały
emeryturę i pracowały bez rozwiązania stosunku pracy, ustawodawca pozostawił
możliwość łączenia świadczenia z wynagrodzeniem do końca września 2011 r.
Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 12
kwietnia 2012 r. oddalił apelację wnioskodawczyni od powyższego wyroku.
W uzasadnieniu wskazał, że Sąd pierwszej instancji prawidłowo
przeprowadził postępowanie dowodowe, wyprowadził trafne wnioski i wydał wyrok
zgodny z obowiązującym stanem prawnym.
3
Sąd podkreślił, że sprzeczność zaskarżonej decyzji z 16 września 2011 r. z
art. 2, art. 21, art. 32 ust. 1, art. 64 i art. 65 ust. 1 i art. 65 ust. 5 Konstytucji RP oraz
z art. 1 deklaracji Protokołu dodatkowego nr 1 do Konwencji o ochronie praw
człowieka i podstawowych wolności nie może być usuwana przez sąd powszechny
samodzielnie z uwagi na to, że zgodnie z art. 178 ust. 1 Konstytucji sędziowie
podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom. Choć art. 193 Konstytucji przewiduje
możliwość przedstawienia przez każdy sąd Trybunałowi Konstytucyjnemu, który
jest jedynym organem powołanym do badania aktów normatywnych z Konstytucją,
pytania prawnego co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją,
ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, taka konieczność nie
zachodzi w sprawie, bowiem w Trybunale Konstytucyjnym już toczy się
postępowanie w tej kwestii. Sąd uznał zatem, że kierowanie kolejnego pytania do
Trybunału Konstytucyjnego dotyczące tego samego problemu jest niecelowe, a z
drugiej strony nie pozbawia wnioskodawczyni, gdy zapadnie dla niej i dla innych
ubezpieczonych korzystny wyrok Trybunału, prawa do wznowienia postępowania w
myśl art. 4011
k.p.c.
Wnioskodawczyni zaskarżyła ten wyrok skargą kasacyjną w całości,
zarzucając mu naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na
wynik sprawy, a mianowicie art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. w związku z art. 3 i art. 20
ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102, poz.
643 ze zm.), przez niezawieszenie postępowania z urzędu, choć rozstrzygnięcie
sprawy zależało od wyniku innego toczącego się postępowania cywilnego i
odpowiedzi na pytanie prawne, a także naruszenie prawa materialnego przez jego
niewłaściwe zastosowanie, polegające na zastosowaniu przepisu art. 103a ustawy
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z art. 28
ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz
niektórych innych ustaw, choć norma prawna wynikająca z ich wykładni jest
niezgodna z art. 2, art. 21, art. 32 ust. 1 i art. 64 Konstytucji RP i art. 1 deklaracji
protokołu dodatkowego nr 1 do Konwencji o ochronie praw człowieka i
podstawowych wolności, a zatem przepisy te nie mogły być zastosowane ani przez
organ rentowy, jak i Sądy obu instancji.
4
W piśmie procesowym z dnia 22 listopada 2012 r. skarżąca przywołała
nadto wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 r., sygn. akt K
2/12.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Po wydaniu zaskarżonego wyroku Trybunał Konstytucyjny orzeczeniem z
dnia 13 listopada 2012 r., K 2/12 (Dz.U. z 2012 r. poz. 1285) uznał, że art. 28
ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz
niektórych innych ustaw w związku z art. 103a ustawy o emeryturach i rentach
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie
do osób, które nabyły prawo do emerytury przed 1 stycznia 2011 r., bez
konieczności rozwiązania stosunku pracy, jest niezgodny z zasadą ochrony
zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa wynikającą z art. 2
Konstytucji RP.
W utrwalonej judykaturze przyjmuje się, że skutkiem uznania za
niekonstytucyjne przepisów w określonym zakresie jest obowiązek zapewnienia
przez wszystkie sądy, które orzekły na podstawie niekonstytucyjnych przepisów
prawa, stanu zgodnego z Konstytucją w zakresie wiążąco rozstrzygniętym
wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego (por. uchwałę z dnia 23 stycznia 2001 r.,
III ZP 30/00, OSNAPiUS 2001 nr 23 poz. 685 i wyroki: z dnia 5 września 2001 r.,
II UKN 542/00, OSNAPiUS z 2004 r. nr 2 poz. 36, z dnia 12 czerwca 2002 r.,
II UKN 419/01, OSNAPiUS z 2002 r. nr 23 poz. 58, z dnia 27 września 2002 r.,
II UKN 581/01, OSNAPiUS z 2002 r. nr 23 poz. 581, z dnia 18 grudnia 2002 r.,
I PKN 668/01, OSNAPiUS z 2004 r. nr 3 poz. 47, z dnia 18 maja 2010 r., III UK
2/10, OSNP 2011 nr 21-22 poz. 278 i z dnia 4 lipca 2012 r., III UK 132/11 -
niepublikowany). Skoro uznane za niezgodne z Konstytucją przepisy prawa
naruszały ustawę zasadniczą już od dnia ich wejścia w życie (ex tunc), przeto nie
mogą być legalną podstawą orzekania przez sądy powszechne i Sąd Najwyższy.
Należy mieć tu na uwadze przepis art. 190 ust. 4 Konstytucji, który traktuje
orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego jako podstawę do wznowienia
postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie
5
określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania. Skoro więc może
być wzruszone prawomocne orzeczenie wydane przed datą wejścia w życie
orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, nie można wymagać, aby w sprawach
zawisłych i nierozstrzygniętych do tej daty, sądy stosowały sprzeczne z Konstytucją
przepisy (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 grudnia 2000 r., III ZP
27/00, OSNAPiUS 2001, nr 10 poz. 331; przywołane wyżej wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 5 września 2001 r., II UKN 542/00 i z dnia 12 czerwca 2002 r.,
II UKN 419/01 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 czerwca 2002 r., II UKN
281/0, OSNP 2004 nr 2, poz. 36).
Z tych względów, jak już wskazał Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 7 marca
2013 r., I UK 519/12 (niepublikowany) i z dnia 25 kwietnia 2013 r., I UK 593/12
(niepublikowany) - wydanych w analogicznych stanach faktycznych i prawnych,
zaskarżony wyrok oparty na niezgodnym ex tunc z art. 2 Konstytucji RP - art. 103a
ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (w jego
niekonstytucyjnym zakresie, o którym mowa w powołanym wyroku Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 r., K 2/12), podlega uchyleniu na
podstawie art. 190 ust. 4 Konstytucji RP w związku z art. 39815
k.p.c., bez
zbędnego i naruszającego zasady ekonomii procesowej odesłania sprawy na drogę
wniesienia skargi o wznowienie postępowania na podstawie art. 4011
k.p.c.
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1
k.p.c. orzekł jak w sentencji. O kosztach postępowania kasacyjnego rozstrzygnięto
po myśli art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c.