Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CNP 80/12
POSTANOWIENIE
Dnia 13 czerwca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący)
SSN Marian Kocon
SSN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)
w sprawie ze skargi strony powodowej
o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku
Sądu Okręgowego Sądu Gospodarczego w B.
z dnia 5 listopada 2010 r., w sprawie z powództwa Przedsiębiorstwa Produkcyjno -
Handlowo - Usługowego "A." Spółki z o.o. w S.
przeciwko Powszechnemu Zakładowi Ubezpieczeń SA w Warszawie
Centrum Likwidacji Szkód w B.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 13 czerwca 2013 r.,
oddala skargę i nie obciąża strony powodowej kosztami
postępowania wszczętego wniesieniem skargi.
Uzasadnienie
2
Sąd pierwszej instancji zasądził od pozwanego Ubezpieczyciela na rzecz
powodowej Spółki - Ubezpieczonego kwotę 20.000 zł wraz z ustawowymi
odsetkami, ustalając, że między 11 a 13 kwietnia 2009 r. doszło do kradzieży
z włamaniem do sklepu powódki i poniesienia przez nią szkody, za którą
odpowiada pozwany Ubezpieczyciel. Sąd ten ustalił, zarazem, że powódka nie
posiadała szczególnych zabezpieczeń, o których mowa w postanowieniach OWU.
Apelację pozwanego Ubezpieczyciela uwzględnił Sąd drugiej instancji, który
wyrokiem reformatoryjnym z dnia 5 listopada 2010 r. oddalił powództwo w zakresie
kwoty 20.000 zł.
W uzasadnieniu tego orzeczenia Sąd Okręgowy stwierdził, że Sąd I instancji
nie wziął pod uwagę okoliczności, iż sklep powódki nie był wyposażony
w zabezpieczenia okna wskazane w § 12 ust. 2 pkt d OWU, z którego wynika,
że okna w zabezpieczonym budynku winny być zabezpieczone kratami,
antywłamaniowymi roletami lub żaluzjami mającymi świadectwo kwalifikacyjne
upoważnionej jednostki lub okiennicami. Z kolei Sąd ten ustalił jako okoliczność
bezsporną, że okno przez które sprawca dostał się do wnętrza sklepu nie było
w żaden sposób zabezpieczone.
W tej sytuacji Sąd odwoławczy stwierdził, że skoro powodowy
Ubezpieczony nie spełnił wymaganych przez OWU wymogów bezpieczeństwa,
to nie doszło do przewidzianego w umowie wypadku (art. 805 § 1 k.c.),
a w konsekwencji brak było podstaw do wypłacenia przez stronę pozwaną
odszkodowania.
Powodowa Spółka wniosła skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego wyroku Sądu drugiej instancji w całości, opierając skargę na
następujących podstawach:
- rażącego naruszenia art. 382 k.p.c. i art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1
k.p.c. przez pominięcie w uzasadnieniu wyroku ustalenia faktów, które uznał za
udowodnione i na których się oparł;
- błędnej wykładni art. 805 § 1 k.c. i art. 65 § 2 k.c. w zw. z § 2 pkt 20 OWU
„PZU DORADCA”, przez dowolne przyjęcie, że nie dochodzi do wypadku objętego
3
umową ubezpieczenia, jeśli ubezpieczający nie wykona warunku ogólnych
warunków ubezpieczenia, co skutkowało bezzasadną odmową zastosowania
w sprawie art. 805 § 1 k.c.
- błędnej wykładni art. 65 § 2 k.c. w zw. z § 12 ust. 2 pkt d) OWU „PZU
DORADCA” przez dowolne przyjęcie, że okna w ubezpieczonym budynku winny
być zabezpieczone kratami, antywłamaniowymi roletami lub żaluzjami, mającymi
świadectwo kwalifikacyjne upoważnionej jednostki lub okiennicami.
Strona skarżąca wniosła o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego wyroku Sądu odwoławczego w całości.
Z kolei pozwany Ubezpieczyciel w odpowiedzi na skargę powódki wniósł
o oddalenie w całości tej skargi i o zasądzenie kosztów postępowania wg norm
przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga nie zasługiwała na uwzględnienie, pomimo oparcia jej na
uzasadnionych w części podstawach, ale wobec równoczesnego braku podstaw do
stwierdzenia, że zaskarżony wyrok jest niezgodny z prawem w rozumieniu art.
42411
§ 1 k.p.c.
Szczegółowe postanowienia dotyczące konkretnego ubezpieczenia ustalane
są w ogólnych warunkach ubezpieczenia (v. wyrok SN z dna 29 września 2004 r.,
II CK 549/03, niepubl.), z treści których wynika jakie zdarzenia (łącznie z ich
uwarunkowaniami) zaliczane są w danym ubezpieczeniu do wypadków
ubezpieczeniowych objętych ochroną ubezpieczeniową.
Wbrew stanowisku strony skarżącej Sąd drugiej instancji nie pominął
w uzasadnieniu wyroku ustalenia faktów, które uznał za udowodnione, a wprost
przeciwnie, Sąd ten uwzględnił w uzasadnieniu wyroku fakt, że sklep powódki
nie był wyposażony w zabezpieczenia okna przewidziane w § 12 ust. 2 pkt d)
OWU pozwanego, wręcz zarzucając Sądowi I instancji, że nie wziął tej okoliczności
pod uwagę. Uwzględnienie w uzasadnieniu wyroku ustalenia co do braku
zabezpieczenia okna lokalu w sposób przewidziany w postanowieniach OWU
doprowadziły Sąd odwoławczy do odmiennej oceny prawnej tożsamego stanu
4
faktycznego, aniżeli dokonana przez Sąd pierwszej instancji. Konstatacja ta nie
przesądza jednak o naruszeniu zaskarżonym skargą wyrokiem wskazanych
przepisów postępowania. Naruszeniem art. 382 k.p.c. przez Sąd drugiej instancji,
oddalający jako nieudowodnione powództwo wyrokiem reformatoryjnym,
jest bowiem pominięcie tylko tej części materiału dowodowego, która dla
Sądu I instancji stanowiła podstawę wydania wyroku uwzględniającego
powództwo (por. wyrok SN z dnia 22 lipca 2010 r. I CSK 511/09, niepubl.).
Tymczasem w sprawie niniejszej Sąd odwoławczy nie pominął w uzasadnieniu
zaskarżonego wyroku materiału dowodowego zgromadzonego w postępowaniu
pierwszoinstancyjnym, a tylko dokonał odmiennej jego oceny prawnej, co nie
uzasadnia zarzutu naruszenia wymienionych przepisów procesowych.
Zasadne okazały się natomiast zarzuty naruszenia przepisów prawa
materialnego, czego nie można jednak automatycznie utożsamiać z niezgodnością
wyroku z prawem w rozumieniu art. 42411
§ 1 k.p.c.
Zważyć bowiem należy, że o treści stosunku prawnego ubezpieczenia
przesądzają zarówno postanowienia umowy ubezpieczenia, jak i postanowienia
wzorca umownego Ubezpieczyciela (OWU), jeśli spełnione zostały przesłanki
związania drugiej strony tym wzorcem, określone odpowiednio w art. 384 k.c. i art.
3841
k.c. Rację ma więc strona skarżąca o tyle, gdy zarzuca błędną wykładnię
i w konsekwencji niezastosowanie art. 805 § 1 k.c. wskutek kategorycznego
przyjęcia przez Sąd odwoławczy, że niespełnienie przez skarżącą wynikającego
z OWU wymogu co do sposobu zabezpieczenia okna przesądza automatycznie
o niewystąpieniu przewidzianego w umowie wypadku ubezpieczeniowego.
Tymczasem o treści stosunku obligacyjnego wykreowanego zawarciem
umowy ubezpieczenia przesądza zarówno treść postanowień OWU jaki i treść
postanowień umowy, a w razie sprzeczności między nimi strony są związane
umową (art. 385 § 1 k.c.) Innymi słowy, określenie przewidzianego umową
wypadku (art. 805 § 1 k.c.) nie może odbyć się jedynie z wyłącznym
zastosowaniem brzmienia postanowień OWU, a więc z pominięciem zgodnej woli
stron umowy i to określonej przy zastosowaniu przesłanek wynikających z art. 65
§ 2 k.c.
5
Tymczasem zarówno umowa ubezpieczenia, jak i postanowienia OWU
pozwanego Ubezpieczyciela, składające się na treść stosunku prawnego
ubezpieczenia, podlegają wykładni wg reguł określonych w art. 65 § 2 k.c., a tym
samym określenie pojęcia wypadku ubezpieczeniowego wyłącznie poprzez
odesłanie do brzmienia postanowienia § 2 pkt 20 OWU stanowi o naruszeniu
przepisu art. 65 § 2 k.c. przez jego niezastosowanie (por. wyrok SN z dnia 7 marca
2007 r., II CSK 475/06, niepubl.).
Rację więc ma strona skarżąca o tyle, że dla ustalenia treści stosunku
prawnego ubezpieczenia istotne są przesłanki określone w art. 65 k.c. także
wówczas, gdy strona zawierając umowę posługuje się wzorcem umowy
w postaci OWU. Postanowienia ogólnych warunków ubezpieczenia również
podlegają wykładni z uwzględnieniem dyrektyw interpretacji oświadczeń woli
określonych w art. 65 § 2 k.c. i to z uwzględnieniem wynikającej z art. 385 § 2 k.c.
zasady interpretacji niejasnych postanowień wzorca w sposób korzystny
dla ubezpieczającego (wyroki SN: z dnia 26 sierpnia 2009 r., I CSK 46/09,
niepubl. i z dnia 26 stycznia 2006 r., V CSK 90/05, niepubl.). W judykaturze wręcz
podkreśla się, że niejasne sformułowania postanowień wzorca należy wykładać
z uwzględnieniem rozumienia ich znaczenia przez stronę przystępującą do umowy
(wyrok SN z dnia 7 października 2010 r. IV CSK 149/10, niepubl.).
Wszelkie niejasności sformułowań postanowień OWU obciążają
ubezpieczyciela, a przy wykładni woli stron umowy ubezpieczenia i ustalaniu w ten
sposób treści stosunku prawnego ubezpieczenia, niejasności te powinny być brane
pod uwagę na korzyść ubezpieczającego i prowadzić do przyjęcia takiej treści
łączącego ich stosunku prawnego, która byłaby zgodna z wolą ubezpieczającego,
gdyby niejasności tych nie było (wyrok SN z dnia 12 stycznia 2007 r., IV CSK
307/06, niepubl.).
Ponadto należy pamiętać, że umowa ubezpieczenia pełni funkcję ochronną
i przy wykładni jej postanowień nie można tracić z pola widzenia tego jej
zasadniczego celu (wyrok SN z dnia 9 października 2002 r., IV CKN 1421/00,
niepubl.). Z tego punktu widzenia konieczność dokonania wykładni woli stron
umowy i oceny rozumienia przez nie zarówno postanowień umowy jak
6
i postanowień OWU, wymaga zawsze uwzględnienia również okoliczności,
w których doszło do złożenia oświadczeń woli i zawarcia umowa ubezpieczenia.
Jednakże zasadność niektórych spośród zgłoszonych w skardze zarzutów
nie może być uznana za tożsamą z uznaniem zaskarżonego wyroku jako
niezgodnego z prawem w rozumieniu art. 42411
§ 1 k.p.c. i ukształtowanego w tej
materii stanowiska judykatury.
W wyroku z dnia 9 marca 2006 r. (II BP 6/05, OSNP 2007/3-4/42)
Sąd Najwyższy stwierdził, że skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia sądu jako nadzwyczajny środek zaskarżenia, mający na
celu uzyskanie odszkodowania z tytułu niezgodnego z prawem działania władzy
publicznej, może być uwzględniona tylko wówczas, gdy naruszenie prawa ma
charakter kwalifikowany, elementarny i nie może być traktowana jako środek
prowadzący do dochodzenia roszczeń odszkodowawczych w odniesieniu do
każdego wadliwego wyroku sądu.
Niezgodność orzeczenia z prawem powodująca odpowiedzialność
odszkodowawczą państwa musi polegać na oczywistej obrazie prawa. Nie jest nią
natomiast wybór jednej z możliwych interpretacji przepisów prawa, choćby
a posteriori okazała się nieprawidłowa. Niezgodność prawomocnego orzeczenia
z prawem może wynikać tylko z oczywistych błędów sądu, spowodowanych
rażącym naruszeniem zasad wykładni lub stosowania prawa (wyrok SN z dnia
10 czerwca 2008 r., I BP 54/07, niepubl.);
Ponadto w wyroku z dnia 20 września 2007 r. (II CNP 87/07, niepubl.),
Sąd Najwyższy stwierdził, że orzeczenie niezgodne z prawem, to orzeczenie
niewątpliwie sprzeczne z zasadniczymi i nie podlegającymi różnej wykładni
przepisami, z ogólnie przyjętymi standardami rozstrzygnięć albo wydane w wyniku
szczególnie rażąco błędnej wykładni lub niewłaściwego zastosowania prawa, które
jest oczywiste i nie wymaga głębszej analizy prawniczej. Niezgodność z prawem
rodząca odpowiedzialność odszkodowawczą Skarbu Państwa musi zatem mieć
charakter kwalifikowany, elementarny i oczywisty, tylko bowiem w takim przypadku
orzeczeniu sądu można przypisać cechy bezprawności.
7
Środek prawny w postaci skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia nie zmierza do podważenia zaskarżonego wyroku,
lecz umożliwia uzyskanie prejudykatu umożliwiającego dochodzenie w oddzielnym
postępowaniu naprawienia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem
działanie organu Państwa. Stwierdzenie niezgodności z prawem nie uchyla
prawomocności i mocy obowiązującej zaskarżonego orzeczenia (wyrok SN z dnia
10 stycznia 2012 r. I BU 10/11, niepubl.).
Wobec powyższego Sąd Najwyższy nie dopatrzył się podstaw do przyjęcia,
że zaskarżony skargą wyrok zapadł z rażącym naruszeniem prawa i w tej sytuacji
orzekł jak w sentencji na podstawie art. 42411
§ 1 k.p.c.
O kosztach postępowania wszczętego wniesieniem skargi orzeczono na
podstawie art. 102 k.p.c. w zw. z art. 42412
, art. 39821
k.p.c. i art. 391 k.p.c.
jw