Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I BU 10/11
POSTANOWIENIE
Dnia 10 stycznia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Romualda Spyt
w sprawie z odwołania J. A.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o prawo do emerytury,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 10 stycznia 2012 r.,
skargi ubezpieczonego o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 26 października 2010 r.,
odrzuca skargę.
UZASADNIENIE
Ubezpieczony – J. A. - wniósł w dniu 14 czerwca 2011 r. skargę o
stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia Sądu
Apelacyjnego z dnia 26 października 2010 r., zaskarżając je w całości.
Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił naruszenie przepisów postępowania: art.
217 § 1 i 2 k.p.c., przez pominięcie dowodu z przesłuchania świadków powołanych
w postępowaniu odwoławczym, art. 235 § 1 k.p.c., przez uchybienie zasadzie
bezpośredniości dowodów i pominięcie dowodów wnioskowanych przez
ubezpieczonego, których to Sąd orzekający nie uwzględnił oraz art. 249 k.p.c. w
związku z art. 235 k.p.c., przez pominięcie dowodu z dokumentów
przedsiębiorstwa, w którym ubezpieczony był zatrudniony. Skarżący wskazał, iż
wskutek wydania zaskarżonego orzeczenia i naruszenia przepisów postępowania,
2
doszło do naruszenia prawa materialnego: art. XXIV ustawy z dnia 26 czerwca
1974 r. - Przepisy wprowadzające Kodeks pracy (Dz. U. Nr 24, poz. 142 ze zm.) w
związku z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie
wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.), poprzez ich niewłaściwe
zastosowanie.
Skarżący podniósł, że w wyniku wydanego orzeczenia ubezpieczonemu
została wyrządzona szkoda w postaci odmowy przyznania mu prawa do
świadczenia z tytułu pracy w warunkach szczególnych.
Wskazał także, że „nie zachodzą przesłanki do wznowienia postępowania
wymienione w art. 401 k.p.c. czy z powodu jego niekonstytucyjności (art. 4011
k.p.c.). W sprawie brak jest również przesłanek do wznowienia postępowania
z przyczyn restytucyjnych i zachodzi niemożność wznowienia postępowania po raz
kolejny oraz nie został wydany prawomocny wyrok skazujący (art. 404 k.p.c.).
Skarga została wniesiona po upływie 60 dni od daty otrzymania wyroku wraz z
uzasadnieniem”.
Skarżący wniósł o stwierdzenie, że w zaskarżonym zakresie orzeczenie jest
niezgodne z prawem i „o uchylenie zaskarżonego orzeczenia w całości i
przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania lub przyznanie
ubezpieczonemu prawa do emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W myśl art. 4241
§ 1 k.p.c. - w brzmieniu nadanym przez art. 2 pkt 4 ustawy
z dnia 22 lipca 2010 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny, ustawy - Kodeks
postępowania cywilnego oraz ustawy - Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz. U. Nr
155, poz. 1037), obowiązującym od 25 września 2010 r., można żądać stwierdzenia
niezgodności z prawem prawomocnego wyroku sądu drugiej instancji kończącego
postępowanie w sprawie, jeżeli przez jego wydanie stronie została wyrządzona
szkoda, a zmiana lub uchylenie tego wyroku w drodze przysługujących stronie
środków prawnych nie było i nie jest możliwe.
3
Jedną z przesłanek uzasadniających złożenie skargi jest niemożność zmiany
lub uchylenia orzeczenia w drodze przysługujących stronie środków prawnych
(zarówno w chwili orzekania co do skargi, jak i w przeszłości). Skarga o
stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia jest dopuszczalna,
gdy zmiana lub uchylenie orzeczenia w drodze jednego z tak rozumianych środków
prawnych nie było i nie jest możliwe (co strona musi wykazać w treści skargi –
art. 4245
§ 1 pkt 5). W tym kontekście należy wskazać, że w sprawach o emeryturę
przysługuje skarga kasacyjna (art. 3982
§ 1 k.p.c.), a więc zmiana zaskarżonego
wyroku była możliwa w drodze wniesienia tego środka odwoławczego.
Z utrwalonego orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika, że skarga jest co do
zasady niedopuszczalna, jeżeli w sprawie strona miała możliwość zaskarżenia
wyroku apelacją, skargą kasacyjną, skargą o wznowienie postępowania lub mogła
skorzystać z innego środka, np. wniosku o przywrócenie terminu
(por. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 19 stycznia 2006 r., II CNP 2/06,
OSNC 2006 nr 6, poz. 112; z dnia 12 maja 2011 r., II BU 10/10, LEX nr 863955).
Od tego unormowania ustawodawca wprowadził wyjątek przewidziany w art. 4241
§
2 k.p.c. Na podstawie tej regulacji, skarga przysługuje także - w wyjątkowych
wypadkach - od prawomocnego wyroku sądu pierwszej lub drugiej instancji
kończącego postępowanie w sprawie, chociaż strony nie skorzystały
z przysługujących im środków prawnych, jeżeli niezgodność orzeczenia z prawem
wynika z naruszenia podstawowych zasad porządku prawnego lub konstytucyjnych
wolności albo praw człowieka i obywatela, chyba że jest możliwa zmiana lub
uchylenie orzeczenia w drodze innych przysługujących stronie środków prawnych.
Zatem wyjątek od zasady określony w art. 4241
§ 2 k.p.c. uzależnia
dopuszczalność skargi od kumulatywnego spełnienia dwóch przesłanek: po
pierwsze - istnienia wyjątkowego wypadku, który uniemożliwił wniesienie środka
odwoławczego lub środka zaskarżenia i po drugie - występowania niezgodności
z prawem o kwalifikowanym charakterze, wynikającej z naruszenia podstawowych
zasad porządku prawnego lub konstytucyjnych wolności albo praw człowieka
i obywatela.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się jednolicie, że wyjątkowe
wypadki, o których stanowi art. 4241
§ 2 k.p.c., odnoszą się także do przyczyn
4
nieskorzystania przez stronę z przysługujących jej środków zaskarżenia. Przyczyny
te muszą mieć charakter wyjątkowy w znaczeniu obiektywnym, co oznacza, że
chodzi o wyjątkowe okoliczności obiektywnie uniemożliwiające stronie wniesienie
środka zaskarżenia, a nie o okoliczności subiektywne, wynikające z woli lub
zaniedbań strony. Wnosząc skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego wyroku strona musi zatem wykazać, że nieskorzystanie przez nią
z przysługującego środka prawnego nastąpiło z wyjątkowych powodów mających
charakter siły wyższej, takich jak ciężka choroba, katastrofa, klęska żywiołowa czy
wyjątkowe okoliczności leżące po stronie osób trzecich, które obiektywnie rzecz
biorąc uniemożliwiły wniesienie środka zaskarżenia (por. np. postanowienia sądu
Najwyższego; z dnia 10 sierpnia 2010 r. II CNP39/10, LEX nr 603891; z dnia
2 lutego 2006 r., I CNP 4/06, OSNC 2006 nr 6, poz. 113; z dnia 29 listopada
2006 r., II CNP 85/06, LEX nr 738094; z dnia 7 lutego 2008 r., IV CNP 217/07,
OSNC-ZD 2008 nr 4, poz. 114; z dnia 10 sierpnia 2010 r., II CNP 38/10, LEX nr
603890).
Żadna z powyższych okoliczności nie została w skardze przywołana, a
dopiero wykazanie występowania wyjątkowego wypadku uzasadniającego
wniesienie skargi w sytuacji określonej w art. 4241
§ 2 k.p.c. stanowi o jej
dopuszczalności. Wykazanie wystąpienia wyjątkowego wypadku uzasadniającego
wniesienie skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
orzeczenia stanowi jej samoistny istotny element konstrukcyjny, gdyż z punktu
widzenia Skarbu Państwa odpowiadającego subsydiarnie, strona powinna
wykazać, że za pomocą dostępnych jej środków prawnych ustanowionych przez
prawo uczyniła wszystko, żeby szkody uniknąć lub zapobiec jej powstaniu
(postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 2009 r., II BP 6/08, LEX nr
746167). Stosownie do treści art. 4245
§ 1 pkt 5 in fine k.p.c., jeżeli skargę
wniesiono na podstawie art. 4241
§ 2 k.p.c., jej wymaganie formalne stanowi także
obowiązek wykazania, że występuje wyjątkowy wypadek uzasadniający wniesienie
skargi. Tego zaś w przedmiotowej skardze zabrakło, w szczególności zaś skarżący
w żaden sposób nie odniósł się do okoliczności związanych z odrzuceniem przez
Sąd drugiej instancji wniesionej przez niego skargi kasacyjnej z uwagi na
nieuzupełnienie w terminie jej braku formalnego.
5
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że każde z wymagań
przewidzianych w art. 4245
§ 1 k.p.c. ma charakter samoistny, powinno być zatem
spełnione niezależnie od innych wymagań. Brak choćby jednego z nich powoduje,
że skarga jest dotknięta istotną wadą, nienaprawialną w trybie właściwym dla
usuwania braków formalnych i podlega odrzuceniu a limine (por. postanowienia
Sądu Najwyższego: z dnia 16 października 2009 r., IV CNP 56/09, LEX nr 852574;
z dnia 17 czerwca 2008 r., I BU 18/07, LEX nr 646301).
Zauważyć też należy, że sformułowany w skardze wniosek „o uchylenie
zaskarżonego orzeczenia w całości i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do
ponownego rozpoznania lub przyznanie ubezpieczonemu prawa do emerytury z
tytułu pracy w warunkach szczególnych” nie ma podstawy prawnej, gdyż zgodnie z
art. 42411
§ 2 k.p.c. w razie uwzględnienia skargi Sąd Najwyższy stwierdza, że
wyrok jest w zaskarżonym zakresie niezgodny z prawem. Środek prawny w postaci
skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia nie
zmierza do podważenia zaskarżonego wyroku, lecz umożliwia uzyskanie
prejudykatu umożliwiającego dochodzenie w oddzielnym postępowaniu
naprawienia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie organu
Państwa. Stwierdzenie niezgodności z prawem nie uchyla prawomocności i mocy
obowiązującej zaskarżonego orzeczenia. (por. postanowienie Sądu Najwyższego z
dnia 2 kwietnia 2009 r., IV CNP 96/08, LEX nr 492152).
Z tych względów przedmiotowa skarga o stwierdzenie niezgodności z
prawem prawomocnego wyroku podlega odrzuceniu na podstawie art. 4248
§ 1
k.p.c., jako niespełniająca wymagań z art. 4245
§ 1 k.p.c.