Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UZ 45/13
POSTANOWIENIE
Dnia 11 września 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Zbigniew Korzeniowski
SSN Romualda Spyt
w sprawie z wniosku R. K.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o wysokość świadczenia,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 11 września 2013 r.,
zażalenia wnioskodawcy na postanowienie Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 28 marca 2013 r.,
oddala zażalenie.
UZASADNIENIE
Postanowieniem z dnia 28 marca 2013 r. Sąd Apelacyjny, działając na
podstawie art. 3986
§ 2 k.p.c., odrzucił skargę kasacyjną R. K. od wyroku Sądu
Apelacyjnego z dnia 23 listopada 2012 r., oddalającego apelację wnioskodawcy od
wyroku z dnia 22 lutego 2012 r., którym Sąd Okręgowy w G. oddalił jego odwołanie
od decyzji organu rentowego odmawiającej przeliczenia świadczenia rentowego.
Sąd Apelacyjny uznał, że sprawa, której skarga ta dotyczy, nie jest sprawą o
przyznanie i o wstrzymanie emerytury lub renty oraz o objęcie obowiązkiem
ubezpieczenia społecznego, w których wartość przedmiotu zaskarżenia byłaby bez
znaczenia. Sprawa o wysokość emerytury jest sprawą o prawo majątkowe, a zatem
wartość przedmiotu zaskarżenia ustala się na podstawie art. 22 k.p.c. odnośnie do
2
świadczeń przyszłych, zaś w odniesieniu do świadczeń zaległych na podstawie
art. 19 § 2 k.p.c. W razie dochodzenia świadczeń przyszłych i zaległych stosuje się
art. 21 k.p.c. Z akt emerytalnych wnioskodawcy wynika, że pismem z dnia 31
grudnia 2010 r. wystąpił on do organu rentowego o przeliczenie świadczenia w
oparciu o zarobki z lat 1973-1975 na podstawie zarobków współpracowników.
Organ rentowy decyzją z dnia 31 stycznia 2011 r. odmówił tego przeliczenia, a
odwołanie wnioskodawcy od tej decyzji zostało oddalone wyrokiem Sądu pierwszej
instancji z dnia 22 lutego 2012 r. W wykonaniu zobowiązania do uzupełnienia braku
apelacji wnioskodawca wskazał jako wartość przedmiotu zaskarżenia kwotę 10.294
zł stanowiącą różnicę w wysokości emerytury za lata 2008-2012. Postanowieniem z
dnia 13 lutego 2013 r. Sąd drugiej instancji zarządził dochodzenie w celu
sprawdzenia wartości przedmiotu zaskarżenia określonego przez pełnomocnika
ubezpieczonego w skardze kasacyjnej na tę samą kwotę (10.924 zł). Wyliczona
przez organ rentowy na żądanie tego Sądu różnica w wysokości emerytury
wnioskodawcy za okres od 1 grudnia 2010 r. do 28 lutego 2013 r. wynosi 5.334,06
zł.
Sąd Apelacyjny wskazał, że po pierwsze - oznaczona przez wnioskodawcę
w postępowaniu apelacyjnym wartość przedmiotu zaskarżenia nie wymagała
sprawdzenia, gdyż przepisy Kodeksu postępowania cywilnego dotyczące apelacji
nie zawierają odpowiednika art. 3982
§ 1 k.p.c., a po drugie - wartość ta nie jest
wiążąca dla postępowania kasacyjnego. Przytaczając szeroko orzecznictwo Sądu
Najwyższego, Sąd odwoławczy podniósł, że obowiązek oznaczenia w
postępowaniu kasacyjnym wartości przedmiotu zaskarżenia nie może ograniczać
się do wskazania kwoty przekraczającej kwotę decydującą o dopuszczalności
skargi. Sąd, do którego wniesiono skargę kasacyjną jest zobowiązany do kontroli jej
dopuszczalności, w związku z czym może z urzędu sprawdzić podaną wartość
przedmiotu zaskarżenia. Ani z wniosku z dnia 31 grudnia 2010 r., ani z zaskarżonej
decyzji organu rentowego z dnia 31 stycznia 2011 r. nie wynika, by wnioskodawca
domagał się przeliczenia świadczenia i jego wyrównania za okres wsteczny - tj. od
2008 r. Żądanie takie nie było przedmiotem postępowania sądowego, gdyż w
sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych przedmiot rozpoznania sprawy
sądowej wyznacza decyzja organu rentowego, od której wniesiono odwołanie.
3
Skoro zatem ubezpieczony nie domagał się we wniosku z grudnia 2010 r.
przeliczenia emerytury za okres wsteczny, to przedmiotem rozpoznania zarówno
przez organ rentowy jak i w postępowaniu sądowym było żądanie przeliczenia
emerytury i jej wypłata w wyższej kwocie od daty złożenia wniosku, tj. od grudnia
2010 r. Różnica w wysokości świadczenia skarżącego za ten okres wynosi
5.334,06 zł, a więc jest niższa od wymaganej przez art. 3982
§ 1 k.p.c., co stanowi
o niedopuszczalności skargi kasacyjnej.
W zażaleniu na powyższe postanowienie wnioskodawca zarzucił: 1)
naruszenie art 3986
§ 2 w związku z art 3982
§ 1 zdanie drugie k.p.c., przez błędne
przyjęcie, że sprawa, której dotyczy skarga kasacyjna, nie stanowi sprawy z
zakresu ubezpieczeń społecznych o przyznanie emerytury w rozumieniu art. 3982
§
1 zdanie drugie k.p.c., a w konsekwencji wadliwe stwierdzenie, że skarga
kasacyjna jest przedmiotowo niedopuszczalna; 2) na wypadek nieuwzględnienia
powyższego zarzutu - naruszenie art. 25 § 1 i art. 26 w związku z art 3986
§ 2 w
związku z art. 3982
§ 1 zdanie pierwsze k.p.c., przez bezpodstawne sprawdzenie
przez Sąd odwoławczy z urzędu wartości przedmiotu zaskarżenia oznaczonej w
skardze kasacyjnej na kwotę 10.294 zł i zarządzenie w tym celu dochodzenia oraz
błędne uznanie, że wartość przedmiotu zaskarżenia wskazana w postępowaniu
apelacyjnym nie jest wiążąca dla postępowania kasacyjnego, a także wadliwe
przyjęcie, że wartość przedmiotu zaskarżenia jest niższa od kwoty 10.000 zł, a
skarga kasacyjna jest przedmiotowo niedopuszczalna; 3) na wypadek
nieuwzględnienia tego zarzutu - naruszenie art. 25 § 1 i art 26 w związku z art. 3986
§ 2 w związku z art. 3982
§ 1 zdanie pierwsze k.p.c., polegające na błędnym
stwierdzeniu, że skarga kasacyjna jest przedmiotowo niedopuszczalna w sytuacji,
gdy Sąd drugiej instancji - po zarządzeniu dochodzenia w celu sprawdzenia
wartości przedmiotu zaskarżenia - nie ustalił w drodze stosownego orzeczenia
wartości przedmiotu zaskarżenia na kwotę inną niż oznaczona w skardze
kasacyjnej wniesionej w niniejszej sprawie, poprzestając na odwołaniu się do kwoty
zawartej w treści stanowiska prezentowanego w tym zakresie przez organ rentowy,
co mogło mieć istotny wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia; 4) na wypadek
nieuwzględnienia powyższych zarzutów - naruszenie art. 3986
§ 2 w związku z
art. 3982
§ 1 zdanie pierwsze oraz art. 132 § 1 zdanie trzecie w związku z art. 132 §
4
1 zdanie pierwsze i zdanie drugie w związku z art. 391 § 1 zdanie pierwsze w
związku z art 39821
k.p.c., przez bezzasadne oparcie przez Sąd drugiej instancji
ustaleń co do wartości przedmiotu zaskarżenia na treści pism organu rentowego z
dnia 25 lutego oraz z dnia 20 marca 2013 r. i jego załącznikach, w sytuacji gdy
wymienione pisma organu rentowego nie zostały złożone w Sądzie z dowodami
doręczenia albo dowodami wysłania odpisu każdego z pism przesyłką poleconą na
adres pełnomocnika ubezpieczonego, a w związku z tym powinny ulec zwrotowi; 5)
na wypadek nieuwzględnienia tych zarzutów - naruszenie art. 25 § 1 i art. 26 w
związku z art. 21 i art. 22 w związku z art. 3986
§ 2 w związku z art. 3982
§ 1 zdanie
pierwsze k.p.c., polegające na błędnym przyjęciu, że wartość przedmiotu
zaskarżenia jest niższa od kwoty 10.000 zł, a skarga kasacyjna wniesiona w
niniejszej sprawie jest przedmiotowo niedopuszczalna, skoro wnioskodawca we
wcześniejszych wnioskach z dnia 25 czerwca 2008 r. i z dnia 7 kwietnia 2009 r.
domagał się przeliczenia emerytury również za okres wsteczny i za taki okres
oznaczył wartość przedmiotu zaskarżenia w apelacji.
Skarżący wniósł nadto - na podstawie art. 380 w związku z art. 397 § 2
zdanie drugie k.p.c. - o rozpoznanie przez Sąd Najwyższy postanowienia Sądu
Apelacyjnego z dnia 13 lutego 2013 r. o sprawdzeniu z urzędu wartości przedmiotu
sporu, określonej przez pełnomocnika ubezpieczonego na kwotę 10.294 zł i
zarządzeniu w związku z tym dochodzenia przez zobowiązanie pełnomocnika
organu rentowego do ustosunkowania się do tak określonej wartości przedmiotu
zaskarżenia skargą kasacyjną przez wskazanie kwoty wyliczonej przez organ
rentowy.
Wskazując na powyższe skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego
postanowienia w całości.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Zażalenie nie zawiera usprawiedliwionych zarzutów.
Odnośnie do pierwszego z nich należy wskazać, że stosownie do art. 3982
§
1 k.p.c., w sprawach o prawa majątkowe skarga kasacyjna jest co do zasady
niedopuszczalna, jeżeli wartość przedmiotu zaskarżenia jest niższa niż dziesięć
5
tysięcy złotych, chyba że przedmiotem sprawy jest przyznanie lub wstrzymanie
emerytury i renty, albo objęcie obowiązkiem ubezpieczenia społecznego. W
orzecznictwie Sądu Najwyższego zgodnie przyjmuje się, że sprawa, w której
ubezpieczony żąda przeliczenia emerytury i przyznania mu w wyniku tego
przeliczenia wyższego świadczenia emerytalnego, nie jest sprawą o przyznanie
emerytury, ale o jej wysokość. Sprawa, w której przedmiotem sporu jest wysokość
świadczenia, jest sprawą o prawa majątkowe, w której o dopuszczalności skargi
kasacyjnej decyduje wartość przedmiotu zaskarżenia (por. postanowienia z dnia 27
października 2009 r., II UZ 34/09, LEX nr 574545; z dnia 10 listopada 2010 r., II UZ
30/10, LEX nr 707896; z dnia 2 marca 2011 r., II UZ 1/11, LEX nr 844747; z dnia 23
stycznia 2012 r., II UK 84/11, LEX nr 1163332 i orzeczenia w nich powołane).
W ramach drugiego z podniesionych zarzutów skarżący kwestionuje
dopuszczalność sprawdzenia przez sąd odwoławczy z urzędu wartości przedmiotu
zaskarżenia skargą kasacyjną w sytuacji, gdy oznaczona przez wnioskodawcę
wartość przedmiotu zaskarżenia apelacją nie była podważana, a tym samym - w
jego ocenie - jest wiążąca w postępowaniu kasacyjnym. W tym zakresie również
wystarczające jest odwołanie się do judykatury Sądu Najwyższego, w którym
utrwalił się pogląd, że skarga kasacyjna - jako szczególny środek zaskarżenia
wnoszony poza tokiem instancji od prawomocnych orzeczeń - musi spełniać
określone ustawowo wymagania, które określają jej dopuszczalność. Takie
wymaganie statuuje, między innymi, art. 3982
§ 1 k.p.c., zgodnie z którym skarga
kasacyjna nie przysługuje w sprawach (z zakresu ubezpieczeń społecznych) o
prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu zaskarżenia jest niższa niż
dziesięć tysięcy złotych. Przepis art. 3982
k.p.c. ma charakter bezwzględny i nie jest
dopuszczalne dowolne, zależne wyłącznie od woli stron, „oznaczenie” wartości
przedmiotu zaskarżenia po to, ażeby uzyskać uprawnienie do wniesienia skargi
kasacyjnej w sprawie, w której skarga taka jest niedopuszczalna. Z tego względu
badanie wartości przedmiotu zaskarżenia podanej w skardze kasacyjnej ma na celu
sprawdzenie, czy skarga kasacyjna jest dopuszczalna ze względu na minimalną
wartość zaskarżenia wymaganą od skargi kasacyjnej według art. 3982
§ 1 k.p.c. i
nie może być utożsamiane ze sprawdzeniem wartości przedmiotu sporu, o którym
stanowi art. 25 i art. 26 k.p.c. Przepisy te wyrażają potrzebę ustabilizowania w
6
postępowaniu cywilnym wartości przedmiotu sporu na potrzeby określenia
właściwości rzeczowej sądu i wysokości należnych opłat sądowych. Gdy chodzi o
określenie wartości przedmiotu zaskarżenia na użytek ustalenia dopuszczalności
skargi kasacyjnej potrzeba taka nie występuje, ważne jest natomiast, by
rozpoznaniu przez Sąd Najwyższy podlegały jedynie te skargi kasacyjne, których
dopuszczalność przewidują przepisy procesowe, a nie niewłaściwe określenie
wartości przedmiotu sporu przez stronę. W rezultacie brak sprawdzenia wartości
przedmiotu zaskarżenia podanej w apelacji nie eliminuje możliwości weryfikacji
prawidłowości podanej wartości przedmiotu zaskarżenia w skardze kasacyjnej.
Zgodnie bowiem z art. 39821
k.p.c. w postępowaniu kasacyjnym ma odpowiednie
zastosowanie, między innymi, art. 368 § 2 k.p.c., który w zdaniu trzecim przewiduje,
że przepisy art. 19-24 i 25 § 1 k.p.c. stosuje się odpowiednio. Oznacza to, że
wskazana błędnie w postępowaniu instancyjnym wartość przedmiotu sporu lub
przedmiotu zaskarżenia apelacją nie jest wiążąca dla postępowania kasacyjnego, a
w rezultacie zarówno sąd drugiej instancji, jak również Sąd Najwyższy w ramach
badania warunków formalnych skargi kasacyjnej może sprawdzić, czy podana w
skardze kasacyjnej wartość przedmiotu zaskarżenia jest zgodna z zasadami jej
ustalenia zawartymi w art. 19-24 k.p.c. (por. postanowienia z dnia 2 lutego 2011 r.,
II CZ 197/10, LEX nr 738550 oraz z dnia 26 stycznia 2012 r., III UZ 31/11, LEX nr
1130398). Błędne pouczenie strony przez sąd odwoławczy o prawie do wniesienia
skargi kasacyjnej nie oznacza jej dopuszczalności, gdyż o tym stanowi
bezwzględnie obowiązujący art. 3982
k.p.c. W konsekwencji za niezasadny musi
być uznany zarzut niedopuszczalności wydania przez Sąd drugiej instancji
postanowienia o sprawdzeniu wartości przedmiotu zaskarżenia skargą kasacyjną,
która nie mogła być wyższa niż wartość przedmiotu sporu .
Niezasadny jest trzeci z podniesionych przez skarżącego zarzutów, w którym
kwestionuje on dopuszczalność nieustalenia przez Sąd drugiej instancji w drodze
stosownego orzeczenia wartości przedmiotu zaskarżenia skargą kasacyjną i
poprzestania w tym zakresie wyłącznie na odwołaniu się do kwoty wskazanej przez
organ rentowy. Mając na względzie dokonane wyżej rozważania co do znaczenia
art. 25 § 1 i art. 26 k.p.c. należy zauważyć, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego
prezentowane jest stanowisko, iż sąd drugiej instancji jest nie tylko uprawniony, ale
7
i zobowiązany do sprawdzenia - w razie wątpliwości - wskazanej w skardze
kasacyjnej wartości przedmiotu zaskarżenia. Uprawnienie sądu obejmuje
skontrolowanie danych składających się na tę wartość oraz wskazanego przez
skarżącego sposobu jej obliczenia, natomiast nie nakłada powinności jej
samodzielnego ustalenia. W sprawach o świadczenia emerytalno-rentowe
zwrócenie się do organu rentowego o ustosunkowanie się do wskazanej w skardze
kasacyjnej wartości przedmiotu zaskarżenia jest uprawnionym sposobem jej
weryfikacji (por. np. postanowienia z dnia 2 kwietnia1998 r., II UZ 24/98,
OSNAPiUS 1999r. nr 8, poz. 291; z dnia 2 sierpnia 2011 r., II UZ 27/11, LEX nr
1106736). Gdyby nawet uznać, że niewydanie przez sąd odwoławczy
postanowienia w przedmiocie ustalenia wartości przedmiotu zaskarżenia skargą
kasacyjną stanowi uchybienie procesowe, to uznanie takie nie może samo w sobie
stanowić o niezasadności postanowienia o odrzuceniu skargi kasacyjnej, do czego
zmierza skarżący, gdyż właśnie to ostatnie orzeczenie uzasadnia motywy, które
doprowadziły Sąd drugiej instancji do podjęcia postanowienia takiej treści.
Judykatura Sądu Najwyższego przyjmuje, że art. 25 § 1 k.p.c. nie zakłada
sztywnych ram postępowania weryfikacyjnego, co jest zrozumiałe, albowiem
sprawdzenie wartości przedmiotu zaskarżenia może polegać na procesie
myślowym, niepozostawiającym materialnych śladów w aktach sprawy, który
ujawniony zostaje dopiero w uzasadnieniu postanowienia o odrzuceniu środka
zaskarżenia. Samo zatem niewydanie formalnego postanowienia o sprawdzeniu
wartości przedmiotu zaskarżenia i/lub o ustaleniu tej wartości nie stanowi
uchybienia, które dyskwalifikuje zaskarżone postanowienie odrzucające skargę
kasacyjną, jeśli z treści tego ostatniego wynika, że sprawdzenie takie miało
miejsce, a przedstawione wyliczenie właściwej - według sądu - wartości nastąpiło w
sposób poddający się kontroli. Weryfikacja trafności stanowiska w tym względzie
odbywa się przez zaskarżenie postanowienia o odrzuceniu skargi kasacyjnej (por.
postanowienie z dnia 21 listopada 2011 r., II UZ 36/11, LEX nr 1311784).
Nieusprawiedliwiony jest zarzut obrazy art. 132 § 1 k.p.c. Przepis ten
dotyczy wyłącznie pism procesowych w rozumieniu art. 125 § 1 k.p.c., a więc pism
obejmujących wnioski i oświadczenia stron składane w toku sprawy poza rozprawą.
Przepis art. 132 § 1 k.p.c. ma charakter wyjątkowy i nie może być wykładany w
8
sposób rozszerzający, gdyż jego celem jest wyłącznie przyspieszenie rozpoznania
sprawy. Pismo, w którym organ rentowy dokonał własnych obliczeń wartości
przedmiotu zaskarżenia, nie było pismem procesowym w rozumieniu powołanych
wyżej przepisów, ale stanowiło wyłącznie wykonanie zobowiązania nałożonego
przez Sąd odwoławczy dokonujący sprawdzenia wartości przedmiotu zaskarżenia
dla potrzeb ustalenia dopuszczalności skargi kasacyjnej przysługującej poza tokiem
instancji w sprawie, a skarżący nie kwestionuje wynikających z niego danych (por.
także postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 marca 2011 r., II UZ 6/11, LEX nr
846583 oraz wyrok z dnia 26 czerwca 2012 r., II PK 273/11, Monitor Prawa Pracy
2013r. nr 4, s. 203-208).
Nie można wreszcie podzielić zarzutu skarżącego, że przedmiotem sporu w
sprawie, w której wniesiona została skarga kasacyjna, było nie tylko przeliczenie
świadczenia emerytalnego, ale także wyrównanie go za okres wsteczny. W
orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że zakres rozpoznania i orzeczenia
(przedmiot sporu) w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych wyznaczany
jest w pierwszej kolejności przedmiotem decyzji organu rentowego zaskarżonej do
sądu, a w drugim rzędzie przedmiotem postępowania sądowego, określonego
zakresem odwołania od decyzji organu rentowego do sądu. Roszczenie niebędące
przedmiotem decyzji organu rentowego oraz rozpoznania sądu nie może podlegać
uwzględnieniu przy ocenie dopuszczalności skargi kasacyjnej ani stanowić
podstawy określenia wartości przedmiotu zaskarżenia skargą kasacyjną (por.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 sierpnia 2011 r., III UZ 18/11, LEX nr
1101335 i przywołane w nim orzecznictwo).
Skarżący nie kwestionuje, że po pierwsze - wartość przedmiotu zaskarżenia
wynikająca z rocznej różnicy świadczenia emerytalnego żądanego i wypłacanego
(art. 22 k.p.c.) jest niższa niż dziesięć tysięcy złotych oraz po drugie - żądanie
wyrównania emerytury od 2008 r. nie wynika ze skierowanego do organu
rentowego wniosku z dnia 31 grudnia 2010 r. oraz nie zostało ono objęte
zaskarżoną decyzją z dnia 31 stycznia 2011 r. ani odwołaniem od tej decyzji.
Powołuje się jedynie na treść kierowanych do organu rentowego wcześniejszych
wniosków z dnia 25 czerwca 2008 r. i z dnia 7 kwietnia 2009 r., w których domagał
się przeliczenia emerytury i wyrównania różnicy w przeliczonym świadczeniu od
9
dnia przejścia na emeryturę, tj. od marca 2008 r. Okoliczność ta nie ma jednak
znaczenia, gdyż żądanie zgłoszone w wymienionych wnioskach stanowiło
przedmiot rozpoznania w sprawie zakończonej prawomocnym wyrokiem Sądu
Apelacyjnego z dnia 5 marca 2010 r., i nie było przedmiotem sprawy wszczętej w
następstwie wniosku z dnia 31 grudnia 2010 r. Okoliczność, że w wykonaniu
wezwania do oznaczenia wartości przedmiotu zaskarżenia apelacją skarżący
wskazał kwotę 10.294 zł, obejmującą wyrównanie emerytury od 2008 r., wraz ze
sposobem jej wyliczenia, jest bez znaczenia dla ustalenia dopuszczalności skargi
kasacyjnej, gdyż w postępowaniu apelacyjnym nie można rozszerzać żądania, ani
występować z nowymi roszczeniami, w tym obejmującymi rozszerzenie żądania
wyrównania świadczeń powtarzających się za okresy wsteczne (art. 383 k.p.c.).
Skoro zatem wartość przedmiotu zaskarżenia skargą kasacyjną jest niższa
niż dziesięć tysięcy złotych, przeto trafnie Sąd drugiej instancji skargę tę odrzucił na
podstawie art. 3986
§ 2 k.p.c.
Z tych względów zażalenie podlega oddaleniu z mocy art. 3941
§ 3 w
związku z art. 39814
k.p.c.