Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CZ 71/13
POSTANOWIENIE
Dnia 14 listopada 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Krzysztof Pietrzykowski (przewodniczący)
SSN Wojciech Katner
SSN Maria Szulc (sprawozdawca)
w sprawie ze skargi W. M.
o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem
Sądu Okręgowego w Ł. z dnia 15 czerwca 2010 r., sygn. akt III […],
wydanego w sprawie z powództwa W. M.
przeciwko Skarbowi Państwa - Naczelnikowi Urzędu Skarbowego […], Zakładowi
Ubezpieczeń Społecznych, K. S. i Z.K.
o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 14 listopada 2013 r.,
zażalenia powoda - skarżącego
na postanowienie Sądu Okręgowego w Ł.
z dnia 27 lutego 2013 r.,
1) oddala zażalenie;
2) oddala wniosek Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej
Skarbu Państwa o zasądzenie kosztów postępowania
zażaleniowego.
UZASADNIENIE
2
Zaskarżonym postanowieniem Sąd Okręgowy odrzucił na podstawie art. 410
§ 1 k.p.c. skargę W. M. o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym
wyrokiem tego Sądu z dnia 15 czerwca 2010 r. wydanym w sprawie z powództwa
skarżącego przeciwko Skarbowi Państwa - Naczelnikowi Urzędu Skarbowego,
Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych, K. S. i Z. K., o uzgodnienie treści księgi
wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Wskazał, że w wypadku powołania
jako podstawy wznowienia art. 4011
k.p.c., przyczynę wznowienia może stanowić
wyłącznie oparcie rozstrzygnięcia sądu orzekającego w sprawie na treści przepisu
obowiązującego w dacie orzekania, następnie uznanego przez Trybunał
Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją RP. Wyroki Sądu pierwszej i drugiej
instancji zostały wydane w roku 2010 r. na podstawie art. 76 ust. 1 ustawy z dnia
6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece w brzmieniu obowiązującym przed
nowelizacją tego przepisu wprowadzoną ustawą z dnia 26 czerwca 2009 r. z dniem
20 lutego 2011 r. (Dz. U. z 2009 r., nr 131, poz. 1075; dalej u.k.w.h.). Wyrokiem
z dnia 10 lipca 2012 r. Trybunał Konstytucyjny uznał za niezgodne z art. 64 ust. 1
i 3 w zw. z art. 31 ust. 3 i art. 21 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, zdanie
drugie ustępu pierwszego artykułu 76 u.k.w.h. wprowadzone tą nowelą.
Za pozbawiony znaczenia Sąd Okręgowy uznał argument powoda, że w dacie
wyrokowania Sądu drugiej instancji znana była treść zmiany art. 76 u.k.w.h. oraz
przepisy wprowadzające ustawy nowelizującej, jak również argument, że wykładnia
tego przepisu dokonana przez Sąd Najwyższy była niemal tożsama z treścią zdania
drugiego art. 76 ust. 1 u.k.w.h., po nowelizacji.
W zażaleniu skarżący zarzucił naruszenie art. 4011
k.p.c. przez
nieodpowiednią wykładnię podstawy wznowienia postępowania w wypadku, gdy
Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności z Konstytucją ustawy, na podstawie
której zostało wydane orzeczenie oraz art. 233 § 1 w zw. z art. 102 k.p.c. przez
niezastosowanie tego przepisu w sytuacji, kiedy zachodzi szczególnie uzasadniony
wypadek. Wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
3
Skarżący wywodzi, że skoro podstawą rozstrzygnięcia Sądu drugiej instancji
była wykładnia art. 76 ust. 1 u.k.w.h. dokonana w oparciu o pogląd wyrażony
przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 20 marca 2003 r., III CZP 1/03 (OSNC
z 2004 r. nr 1, poz. 3), tożsamy z treścią art. 76 ust. 1 zd. 2 u.k.w.h. po nowelizacji
i wykładnia ta została podniesiona do rangi przepisu prawnego - art. 76 ust. 1 zd. 2
po nowelizacji, to wobec stwierdzenia niezgodności tego przepisu z Konstytucją RP
przez Trybunał Konstytucyjny zachodzi podstawa do wznowienia postępowania.
Skarga o wznowienie postępowania jest wyjątkowym i nadzwyczajnym środkiem
zaskarżenia, bowiem jej przedmiotem jest zaskarżenie prawomocnego orzeczenia
sądowego. Podstawy wznowienia postępowania zostały enumeratywnie wymienione
w art. 401 - 403 k.p.c. i wykluczone jest konstruowanie dopuszczalności wznowienia
na innej podstawie (z innych przyczyn), niż określone w ustawie. Artykuł 4011
k.p.c.
ma zastosowanie do tych orzeczeń, których podstawą prawną był akt normatywny
wyeliminowany z obrotu prawnego wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego.
Niekonstytucyjny przepis musi zatem stanowić podstawę prawną decydującą
o wyniku rozstrzygnięcia zaskarżonego skargą (postanowienia Sądu Najwyższego
z dnia 20 czerwca 2007 r., V CNP 45/07, nie publ., z dnia 19 marca 2009 r., III UO
2/08, OSNP z 2010 r., nr 21 - 22, poz. 273, z dnia 6 listopada 2009 r., I CO 17/09, nie
publ., z dnia 26 stycznia 2011 r., I PZ 36/10, nie publ., z dnia 20 kwietnia 2011 r.,
I CSK 410/10, OSNC z 2012 r., nr 1, poz. 14, z dnia 13 lutego 2012 r., I CZ 152/11,
niepubl.). Moc wiążącą ma wyrok Trybunału Konstytucyjnego , zaś w orzecznictwie
zdecydowanie przeważa pogląd o jego skuteczności ex tunc (wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 20 kwietnia 2011 r., I CSK 410/10, OSNC z 2012 r., nr 1, poz. 14
i orzeczenia w nim powołane). Wobec nie określenia zatem przez Trybunał
Konstytucyjny w wyroku z dnia 10 lipca 2012 r., P 15/12 (OTK-A z 2012 r., nr 7,
poz. 77, Dz. U. z 2012 r. Nr 827) innej daty utraty mocy obowiązującej art. 76 ust. 1
zd. 2 w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 26 czerwca 2009 r. przyjąć należy,
że przepis ten utracił moc ex tunc, od dnia wprowadzenia w życie, tj. 20 lutego 2011 r.
Prawidłowo wskazał jednak Sąd Okręgowy, że wyroki objęte skargą
o wznowienie zapadły przed tą datą. Skoro zatem niekonstytucyjny przepis nie
obowiązywał w dniu ich wydania, to skutek orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego
w postaci stwierdzenia jego niekonstytucyjności i utraty mocy obowiązującej nie
4
może stanowić podstawy wznowienia. Takiej podstawy nie może również stanowić
dokonanie przez Sąd wykładni art. 76 ust. 1 w brzmieniu obowiązującym przed
dniem 20 lutego 2011 r., zbieżnej z treścią niekonstytucyjnego przepisu, który
wszedł w życie już po wydaniu wyroku. Zgodnie z utrwalonym stanowiskiem Sądu
Najwyższego podstawy wznowienia nie może stanowić wyrok Trybunału
Konstytucyjnego o charakterze interpretacyjnym. Jeżeli Trybunał stwierdził
w sentencji niezgodność z Konstytucją określonej wykładni aktu normatywnego, nie
stanowi to podstawy do wznowienia postępowania przewidzianej w art. 4011
k.p.c.
(uchwała siedmiu sędziów Sądu Najwyższego - zasada prawna z dnia 17 grudnia
2009 r., III PZP 2/09, OSNC z 2010 r., nr 7-8, poz. 97, postanowienie z dnia
26 stycznia 2011 r., I PZ 36/10, niepubl.). Tym bardziej podstawy wznowienia nie
może stanowić stanowisko Trybunału Konstytucyjnego wyrażone w uzasadnieniu
wyroku, odnoszące się do dorobku judykatury i dokonujące interpretacji stanu
prawnego obowiązującego przed datą wejścia wyroku w życie i wskazujące na
kierunek wykładni właściwy po jego wejściu w życie. Reasumując, dokonanie przez
sąd wykładni przepisu stanowiącego podstawę rozstrzygnięcia, zbieżnej z treścią
normy prawnej, która weszła w życie po wydaniu orzeczenia i która została uznana
przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodną z Konstytucją RP, nie stanowi
podstawy wznowienia na podstawie art. 4011
k.p.c.
Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 233 § 1 w zw. z art. 102 k.p.c.
wskazać należy, że art. 102 k.p.c. realizujący zasadę słuszności, stanowi wyjątek
od ogólnej reguły obciążania stron kosztami procesu, zgodnie z którą
strona przegrywająca sprawę jest zobowiązana zwrócić przeciwnikowi, na jego
żądanie, wszystkie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej
obrony (art. 98 § 1 k.p.c.) - tzw. zasada odpowiedzialności za wynik procesu.
Hipoteza tego przepisu, odwołująca się do występowania „wypadków szczególnie
uzasadnionych", pozostawia sądowi orzekającemu swobodę oceny, czy fakty
związane z przebiegiem procesu, jak i dotyczące sytuacji życiowej strony, stanowią
podstawę do nie obciążania jej kosztami procesu (por. postanowienie SN z dnia
13 grudnia 2007 r., I CZ 110/07, niepubl.). Do kręgu „wypadków szczególnie
uzasadnionych" należą okoliczności zarówno związane z samym przebiegiem
procesu, jak i leżące na zewnątrz. Do pierwszych zaliczane są sytuacje wynikające
5
z charakteru żądania poddanego rozstrzygnięciu, jego znaczenia dla strony,
subiektywne przekonanie strony o zasadności roszczeń, przedawnienie.
Drugie natomiast wyznacza sytuacja majątkowa i życiowa strony, z tym
zastrzeżeniem, że niewystarczające jest powoływanie się jedynie na trudną
sytuację majątkową, nawet jeśli była podstawą zwolnienia od kosztów sądowych
i ustanowienia pełnomocnika z urzędu (por. postanowienia Sądu Najwyższego
z dnia 1 grudnia 2011 r., I CZ 26/11, niepubl., z dnia 25 sierpnia 2011 r., II CZ 51/11,
niepubl.). Wbrew twierdzeniom skarżącego Sąd Okręgowy prawidłowo zastosował
art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. przyjmując za znajdującą zastosowanie w niniejszym
przypadku, zasadę odpowiedzialności za wynik procesu. Skarżący uzasadniając
celowość zastosowania art. 102 k.p.c. ograniczył się w szczególności do wskazania
na swoją niekorzystną sytuację majątkową, podeszły wiek i zły stan zdrowia.
Tymczasem sam stan majątkowy, czy sytuacja finansowa skarżącego nie stanowi
okoliczności wyłącznie decydującej o zwolnieniu od kosztów procesu w pełnym
zakresie. O ile bowiem taki stan może uzasadniać zwolnienie strony - całkowicie
lub częściowo - od kosztów sądowych, co wiąże się z zagwarantowaniem jej prawa
do sądu, o tyle w przypadku kontynuowania procedowania mimo przegranej, strona
powinna liczyć się z obowiązkiem pokrycia kosztów obrony strony przeciwnej.
Mając powyższe na uwadze orzeczono jak w sentencji na podstawie art.
39814
w zw. z art. 3941
§ 3 k.p.c. Wniosek Skarbu Państwa - Prokuratorii
Generalnej Skarbu Państwa o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego
w postępowaniu zażaleniowym został oddalony, bowiem odpowiedź na zażalenie
nie spełnia warunków tego pisma procesowego nie zawierając wywodów prawnych
w zakresie problemu zagadnienia przedstawionego w zażaleniu.
jw
Kontakt: saos_malpka_saos_kropka_org_kropka_pl | Wersja SAOS: 0.9.13