Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CZ 101/13
POSTANOWIENIE
Dnia 23 stycznia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Kazimierz Zawada (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSN Barbara Myszka
w sprawie z wniosku A. R.
przy uczestnictwie W. R. i in.,
o dział spadku i zniesienie współwłasności,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 23 stycznia 2014 r.,
zażalenia uczestniczki postępowania K. N.
na postanowienie Sądu Okręgowego w K.
z dnia 3 września 2013 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie.
UZASADNIENIE
2
A. R. wniósł o dokonanie działu spadku po J. R. i o zniesienie
współwłasności. We wniosku podał, że w skład spadku wchodzą nieruchomości
położone w T., dla których prowadzone są księgi wieczyste o numerach […]. Sąd
Rejonowy, do którego wpłynął wniosek, po uzyskaniu wiadomości o toczącym się
przed tym Sądem, na skutek pozwu K. N., postępowaniu w mogącej mieć wpływ
na wynik sprawy o dział spadku sprawie o uzgodnienie stanu prawnego
ujawnionego w księgach wieczystych […] z rzeczywistym stanem prawnym,
połączył tę sprawę ze sprawą działową.
W pozwie o uzgodnienie treści ksiąg wieczystych z rzeczywistym stanem
prawnym K. N. określiła wartość przedmiotu sporu na 50.100 zł.
Sąd Rejonowy ze względu na konieczność ustalenia, czy nieruchomość, dla
której prowadzona jest księga wieczysta […], oraz nieruchomość, dla której
prowadzona jest księga wieczysta […], wchodzą w skład spadku po J. R., a ściślej,
w jakim zakresie ich własność wchodzi w skład tego spadku, ograniczył
postępowanie dowodowe tylko do związanych z tym kwestii. Postanowieniem
wstępnym z dnia 11 lutego 2013 r. Sąd Rejonowy ustalił, że w skład spadku po J. R.
wchodzi nieruchomość rolna położona w T. o powierzchni 3, 0454 ha (nr księgi
wieczystej […]), której współwłaścicielką jest m.in. N. w 3/40, oraz nieruchomość
rolna położona w T. o powierzchni 1, 0379 ha (nr księgi wieczystej […]), której
współwłaścicielką jest m.in. K.N. w 3/40.
K. N. zaskarżyła to postanowienie apelacją. Nawiązując do swych
wcześniejszych twierdzeń, domagała się w apelacji ustalenia jej udziału we
własności nieruchomości, dla której prowadzona jest księga wieczysta […], w
wysokości 1/3 (16/48), a we własności nieruchomości, dla której prowadzona jest
księga wieczysta […], w wysokości 1/6 (16/96). Wartość zaskarżenia w apelacji
określiła na 50 100 zł.
Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 17 maja 2013 r. oddalił apelację.
W skardze kasacyjnej na to postanowienie K. N. określiła wartość
zaskarżenia na 150 300 zł.
Postanowieniem z dnia 3 września 2013 r. Sąd Okręgowy odrzucił skargę
kasacyjną. Uznał ją za niedopuszczalną ze względu na zbyt niską wartość
3
przedmiotu zaskarżenia – nieosiągającą progu określonego w art. 5191
§ 4 pkt 4
k.p.c. (kwota stu pięćdziesięciu tysięcy złotych). Wprawdzie suma określająca
wartość przedmiotu zaskarżenia podana w skardze przez uczestniczkę była nawet
wyższa od tej kwoty, ale to wskazanie, uwzględniając wartość przedmiotu
zaskarżenia podaną w apelacji i specyfikę spraw działowych w zakresie
dotyczącym oznaczenia wartości przedmiotu zaskarżenia, było nieprawidłowe i jako
takie mogło być zweryfikowane przez Sąd Okręgowy.
W zażaleniu na postanowienie Sądu Okręgowego z dnia 3 września 2013 r.
uczestniczka zakwestionowała zasadność odrzucenia skargi kasacyjnej. Wskazała,
że podana przez nią kwota 150 300 zł jako wartość przedmiotu zaskarżenia
kasacyjnego odpowiada, w jej ocenie, wartości przedmiotu działu. Podanie tej
kwoty jako wartości przedmiotu zaskarżenia było prawidłowe, dlatego że w skardze
zakwestionowana została sama zasada działu. Niezależnie od tego uczestniczka
postawiła zarzut alternatywny, że ze względu na przewidziany co do zasady
procesowy tryb rozpoznawania takich spraw jak spór będący przedmiotem
zaskarżenia kasacyjnego, w jej ocenie, o dopuszczalności wniesionej skargi
w zakresie związanym z wartością zaskarżenia powinien rozstrzygać nie art. 5191
§ 4 pkt 4 k.p.c., lecz art. 3982
§1 k.p.c., ustalający właściwy w tym względzie próg
na kwotę 50 000 zł.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W odniesieniu do sporów, które zgodnie z art. 618 §1 w związku z art. 685
i 688 k.p.c. podlegają rozpoznaniu w sprawie o dział spadku, podobnie jak
w odniesieniu do sporów, które zgodnie z art. 618 §1 k.p.c. podlegają rozpoznaniu
w sprawie o zniesienie współwłasności, wyłania się kwestia, czy spory te, mimo
objęcia ich postępowaniem o dział spadku lub postępowaniem o zniesienie
współwłasności (czyli tzw. postępowaniem działowym), zachowują swoją
odrębność w stosunku do tego postępowania, z tą konsekwencją, że
o dopuszczalności w nich skargi kasacyjnej od postanowienia wstępnego ze
względu na wartość przedmiotu zaskarżenia rozstrzyga art. 3982
§ 1 k.p.c.,
dotyczący procesu, czy też tracą one swoją odrębność, wtapiając się
w postępowanie działowe, z tym skutkiem, że o dopuszczalności w nich skargi
4
kasacyjnej od postanowienia wstępnego ze względu na wartość przedmiotu
zaskarżenia rozstrzyga art. 5191
§ 4 pkt 4 k.p.c., dotyczący postępowań działowych.
W orzecznictwie aprobatę zyskało drugie stanowisko, tj. uzależniające
dopuszczalność skargi kasacyjnej od postanowienia wstępnego w sporze objętym
postępowaniem działowym od osiągnięcia przez wartość zaskarżenia kasacyjnego
progu określonego w art. 5191
§ 4 pkt 4 k.p.c., czyli kwoty 150 000 zł (zob.
postanowienia Sądu Najwyższego z dnia: 26 kwietnia 2001 r., II CZ 13/01,
14 stycznia 2010 r., IV CZ 112/09 i 7 grudnia 2012 r., III CSK 288/12).
W sprawach działowych (do których należą także sprawy o podział majątku
wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami) obowiązek
podania we wniosku o wszczęcie postępowania wartości przedmiotu sprawy (art.
511 w związku z art. 187 § 1 pkt 1 i art. 19 § 2 k.p.c.), a w apelacji - wartości
przedmiotu zaskarżenia (art. 368 § 2 w związku z art. 19 § 2 i art. 13 § 2 k.p.c.),
został zmodyfikowany przez art. 684, 567 § 3 i art. 619 § 1 k.p.c. Zgodnie z tymi
przepisami, ustalenie wartości dzielonego majątku należy do sądu. Sąd meriti
powinien, działając z urzędu, wartość tę ustalić. Nie wiąże go w tym względzie
stanowisko współwłaścicieli (współuprawnionych)
Podobnie jest, gdy chodzi o określenie wartości przedmiotu zaskarżenia
kasacyjnego. Wskazana w skardze wartość przedmiotu zaskarżenia nie jest
wiążąca dla sądu drugiej instancji, ani dla Sądu Najwyższego. Może więc zostać –
jak trafnie przyjął Sąd Okręgowy - poddana weryfikacji na podstawie akt sprawy
z pominięciem zasad określonych w art. 25 i 26 k.p.c. (por. np. postanowienia
Sądu Najwyższego z dnia: 24 maja 2001 r., IV CZ 20/01, 21 listopada 2001 r., I CZ
152/01, 6 listopada 2002 r., III CZ 98/02, 18 maja 2006 r., IV CZ 34/06, i 15 kwietnia
2010 r., II CZ 114/09).
Przyjmuje się, że wartością przedmiotu zaskarżenia w sprawach działowych
jest wartość konkretnego interesu skarżącego. Z reguły wartość ta nie przekracza -
nawet gdy zakwestionowano orzeczenie w całości - wartości udziału skarżącego
uczestnika. Tylko wyjątkowo jest inaczej, gdy uczestnik podważa zasadę podziału,
objęcie lub nieobjęcie orzeczeniem poszczególnych składników albo rozliczenie
nakładów na wspólną rzecz i pożytków, jakie ona przyniosła (por. postanowienia
5
Sądu Najwyższego z dnia: 5 kwietnia 2002 r., II CZ 25/02, 21 stycznia 2003 r.,
III CZ 153/02, 9 czerwca 2005 r., III CZ 44/05, 6 maja 2010 r., II CZ 38/10,
i 20 lipca 2012 r., II CZ 66/12).
W sprawie przedmiotem zaskarżenia kasacyjnego uczestniczki, podobnie jak
uprzednio zaskarżenia apelacyjnego, jest rozstrzygnięcie wpływające na skład
spadku po J. R. Zdaniem uczestniczki, inaczej niż zostało przyjęte w zaskarżonym
postanowieniu, nieruchomość, dla której prowadzona jest księga wieczysta […], i
nieruchomość, dla której prowadzona jest księga wieczysta […], stanowiły
współwłasność S. R. i jego pierwszej żony, S. R., w związku z czym udziały we
współwłasności tych nieruchomości S. R. weszły w skład spadku po niej i podlegały
dziedziczeniu przez jej dzieci: J. R., K. N. i H. M. Wartość tego zaskarżenia,
ustalona w przedstawiony wyżej sposób na potrzeby oceny dopuszczalności skargi
kasacyjnej mogłaby więc, w świetle powyższych uwag, nawet przekraczać wartość
udziału uczestniczki. Jednakże w niniejszej sprawie brak podstaw do określenia
wartości zaskarżenia kasacyjnego we wskazany wyżej sposób. Sąd wydając
postanowienie wstępne nie ustalił wartości dzielonego majątku. Tym samym nie ma
zakładanej w sprawach działowych możliwości odwołania się w celu określenia
wartości zaskarżenia kasacyjnego do ustalonej przez sąd wartości przedmiotu
podziału i określonych jego składników oraz udziału skarżącego. W tych
okolicznościach, za podstawę rozstrzygnięcie o dopuszczalności wniesionej skargi
kasacyjnej ze względu na wartość przedmiotu zaskarżenia należało uznać art. 3982
§ 1 k.p.c. i wskazaną przez uczestniczkę wartość przedmiotu sporu w pozwie o
uzgodnienie stanu prawnego ujawnionego w księgach wieczystych nieruchomości z
rzeczywistym stanem prawnym.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 w związku z art.
3941
§ 3 i art. 13 § 2 k.p.c. orzekł jak w sentencji.
6
es
Kontakt: saos_malpka_saos_kropka_org_kropka_pl | Wersja SAOS: 0.9.13