Pełny tekst orzeczenia

151/2/B/2013

POSTANOWIENIE
z dnia 19 października 2011 r.
Sygn. akt Ts 45/11

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Marek Zubik,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Tomasza G. w sprawie zgodności:
1) art. 14 dekretu z dnia 27 lipca 1949 r. o zaciąganiu nowych i określaniu wysokości nie umorzonych zobowiązań pieniężnych (Dz. U. Nr 45, poz. 332, ze zm.) w zakresie, w jakim przepis ten zróżnicował sytuację prawną i majątkową właścicieli przedwojennych papierów wartościowych Skarbu Państwa i gwarantowanych przez Skarb Państwa, w zależności od ich miejsca zamieszkania, siedziby, pochodzenia narodowościowego i obywatelstwa w rozumieniu art. 1 ust. 3 dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 26 kwietnia 1936 r. w sprawie obrotu pieniężnego z zagranicą oraz obrotu zagranicznemi i krajowemi środkami płatniczemi (Dz. U. z 1938 r. Nr 86, poz. 584), z:
a) art. 21, art. 32, art. 45 ust. 1 oraz art. 64 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
b) art. 6 ust. 1 oraz art. 14 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmienionej następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełnionej Protokołem nr 2 (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, ze zm.),
c) art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonego w Paryżu dnia 20 marca 1952 r. (Dz. U. z 1995 r. Nr 36, poz. 175),
d) art. 2 ust. 1, art. 14 ust. 1 oraz art. 26 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, otwartego do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz. U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167);
2) art. 5 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zm.) z:
a) art. 2, art. 21, art. 31, art. 32 oraz art. 64 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
b) art. 6 ust. 1 oraz art. 14 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmienionej następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełnionej Protokołem nr 2 (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, ze zm.),
c) art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonego w Paryżu dnia 20 marca 1952 r. (Dz. U. z 1995 r. Nr 36, poz. 175);
3) art. 12 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 55, poz. 321) w zakresie, w jakim przepis ten ogranicza dostęp do waloryzacji sądowej, zagwarantowanej w art. 3581 § 3 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zm.), w odniesieniu do zobowiązań pieniężnych powstałych przed dniem 30 października 1950 r., wynikających z przedwojennych papierów wartościowych gwarantowanych przez Skarb Państwa, z:
a) art. 32 ust. 1 oraz art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
b) art. 6 ust. 1 oraz art. 14 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmienionej następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełnionej Protokołem nr 2 (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, ze zm.),
c) art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonego w Paryżu dnia 20 marca 1952 r. (Dz. U. z 1995 r. Nr 36, poz. 175),

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

1. W skardze konstytucyjnej Tomasza G. (dalej: skarżący), sporządzonej przez adwokata i wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 11 lutego 2011 r. (data prezentaty), zarzucono niezgodność: (1) art. 14 dekretu z dnia 27 lipca 1949 r. o zaciąganiu nowych i określaniu wysokości nie umorzonych zobowiązań pieniężnych (Dz. U. Nr 45, poz. 332, ze zm.; dalej: dekret z 1949 r.) – w zakresie, w jakim przepis ten zróżnicował sytuację prawną i majątkową właścicieli przedwojennych papierów wartościowych Skarbu Państwa i gwarantowanych przez Skarb Państwa, w zależności od ich miejsca zamieszkania, siedziby, pochodzenia narodowościowego i obywatelstwa w rozumieniu art. 1 ust. 3 dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 26 kwietnia 1936 r. w sprawie obrotu pieniężnego z zagranicą oraz obrotu zagranicznemi i krajowemi środkami płatniczemi (Dz. U. z 1938 r. Nr 86, poz. 584) – z art. 21, art. 32, art. 45 ust. 1 oraz art. 64 Konstytucji, art. 6 ust. 1 oraz art. 14 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmienionej następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełnionej Protokołem nr 2 (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, ze zm.: dalej: Konwencja), art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonego w Paryżu dnia 20 marca 1952 r. (Dz. U. z 1995 r. Nr 36, poz. 175; dalej: Protokół Paryski), a także art. 2 ust. 1, art. 14 ust. 1 oraz art. 26 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, otwartego do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz. U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167; dalej: MPPOiP); (2) art. 5 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zm.; dalej: k.c.) z art. 2, art. 21, art. 31, art. 32 oraz art. 64 Konstytucji, art. 6 ust. 1 oraz art. 14 Konwencji, a także art. 1 Protokołu Paryskiego; (3) art. 12 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 55, poz. 321; dalej: nowelizacja lipcowa z 1990 r.) – w zakresie, w jakim przepis ten ogranicza dostęp do waloryzacji sądowej, zagwarantowanej w art. 3581 § 3 k.c., w odniesieniu do zobowiązań pieniężnych powstałych przed dniem 30 października 1950 r., wynikających z przedwojennych papierów wartościowych gwarantowanych przez Skarb Państwa – z art. 32 ust. 1 oraz art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji, art. 6 ust. 1 oraz art. 14 Konwencji, a także art. 1 Protokołu Paryskiego.

2. Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującym stanem faktycznym i prawnym:

2.1. W wykonaniu ustawy z dnia 26 marca 1935 r. o upoważnieniu Ministra Skarbu do wypuszczenia wewnętrznej pożyczki inwestycyjnej (Dz. U. Nr 21, poz. 122), 1 maja 1935 r., w została wypuszczona 3% Premjowa Pożyczka Inwestycyjna w obligacjach na okaziciela po 100,00 zł w złocie każda obligacja (§ 1 ust. 1 rozporządzenia Ministra Skarbu z dnia 29 marca 1935 r. o wypuszczeniu 3% Premjowej Pożyczki Inwestycyjnej, Dz. U. Nr 23, poz. 154). Pożyczka ta miała podlegać spłaceniu do 1 maja 1985 r., drogą trzykrotnego w każdym roku trwania pożyczki – poczynając od 1 września 1945 r. – umarzania części obligacji wylosowanych w tym celu w dniach 1 maja, 1 września i 2 stycznia, według planu umorzenia. Plan umorzenia 3% Premjowej Pożyczki Inwestycyjnej określony został w ten sposób, że pierwsza rata pożyczki miała być umorzona 1 września 1935 r., zaś ostatnia – 1 maja 1985 r. (załącznik nr 1 do rozporządzenia Ministra Skarbu z dnia 29 maja 1935 r. o ustaleniu kwoty imiennej 3% Premjowej Pożyczki Inwestycyjnej oraz ilości emisyj tej pożyczki, Dz. U. Nr 39, poz. 273). Losowania do umorzenia 3% Premjowej Pożyczki Inwestycyjnej nie odbyły się.

2.2. W dniu 12 sierpnia 1929 r. Państwowy Bank Rolny wypuścił 5½% List Zastawny lit. C serii I nr 0067696 na okaziciela o wartości 860,00 zł w złocie. Bank ten miał wypłacić okazicielowi kapitał z Listu Zastawnego po upływie trzech miesięcy od dnia jego wylosowania. Wylosowanie Listu Zastawnego miało nastąpić najpóźniej w ciągu trzydziestu jeden lat od daty jego wystawienia, tj. najpóźniej 12 sierpnia 1960 r., zaś wypłata kapitału z tego listu miała nastąpić najpóźniej trzy miesiące od dnia losowania, czyli 12 listopada 1960 r. Losowanie 5½% Listu Zastawnego lit. C serii I nr 0067696 na okaziciela o wartości 860,00 zł w złocie nie odbyło się. Skarb Państwa przyjął gwarancję za zobowiązania wynikające z Listów Zastawnych Państwowego Banku Rolnego na postawie § 1 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 30 grudnia 1924 r. o udzieleniu poręki państwowej (Dz. U. Nr 118, poz. 1067, ze zm.). W dniu 1 sierpnia 1950 r. Państwowy Bank Rolny został postawiony w stan likwidacji, a bankiem, który przejął wszystkie agendy, aktywa i pasywa Państwowego Banku Rolnego został Bank Rolny. Bank Rolny uległ likwidacji 1 lipca 1975 r., a jego agendy, aktywa i pasywa przejął Bank Gospodarki Żywnościowej.

2.3. Pozwem z 15 grudnia 2009 r. przeciwko Skarbowi Państwa – Ministrowi Finansów skarżący wniósł o zasądzenie na jego rzecz kwoty 7 919,65 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, a także o zasądzenie kosztów procesu. Skarżący wskazał, że główną podstawą jego roszczenia jest art. 3581 § 3 w związku z art. 5 w związku z art. 471 k.c. w związku ze szczególnymi aktami prawnymi dotyczącymi emisji obligacji 3% Premjowej Pożyczki Inwestycyjnej wartości imiennej 100,00 zł w złocie (seria 002703, nr 35) i 5½% Listu Zastawnego Państwowego Banku Rolnego o wartości 860,00 zł w złocie (lit. C, seria I, nr 0067696), oraz iż ewentualnie podstawą jego roszczenia jest art. 77 ust. 1 Konstytucji lub art. 417 k.c. w związku z art. 77 ust. 1 Konstytucji lub art. 4171 k.c. W odpowiedzi na pozew Skarb Państwa – Minister Finansów wniósł o oddalenie powództwa, ponieważ roszczenie skarżącego o zapłatę kwoty dochodzonej w pozwie uległo przedawnieniu.

2.4. Wyrokiem z 30 kwietnia 2010 r. (sygn. akt I C 1887/09) Sąd Rejonowy dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie – I Wydział Cywilny oddalił powództwo skarżącego.
Bezsporne było, że skarżący jest posiadaczem jednej obligacji 3% Premjowej Pożyczki Inwestycyjnej opiewającej na kwotę 100,00 zł w złocie oraz jednego 5½% Listu Zastawnego Państwowego Banku Rolnego opiewającego na kwotę 860,00 zł w złocie. Sąd podniósł, że „po dniu 1 września 1939 r. do dnia, na który określono upływ terminu do umorzenia 3% Premjowej Pożyczki Inwestycyjnej oraz wypłacenie kapitału z 5½% Listu Zastawnego, nie odbywały się ani losowania w celu umorzenia obligacji, ani losowania w celu wypłacenia kapitału z Listu Zastawnego. Nie nastąpiło więc zdarzenie, od którego zależała wymagalność roszczenia. Jednakże – zgodnie z przepisem art. 455 k.c., jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. Należy więc przyjąć, że pomimo niezaistnienia zdarzenia powodującego wymagalność roszczenia, jego wymagalność zależałaby od podjęcia czynności przez uprawnionego. Powód [skarżący] jako uprawniony mógł zgłosić do Skarbu Państwa żądanie wypłacenia należnych mu kwot: z tytułu obligacji 3% Premjowej Pożyczki Inwestycyjnej już następnego dnia po dniu 1 maja 1985 roku – skoro do tej daty nie nastąpiło losowanie w celu umorzenia obligacji, zaś z tytułu 5½% Listu Zastawnego już następnego dnia po 12 listopada 1960 roku – skoro do tej daty nie nastąpiło wypłacenie kapitału z Listu Zastawnego wobec nieodbycia się 3 miesiące wcześniej stosownego losowania (…)”. Termin przedawnienia upłynął zatem: odnośnie do roszczenia o wykup obligacji 3% Premjowej Pożyczki Inwestycyjnej – 2 maja 1995 r., zaś odnośnie do roszczenia o wykup obligacji 5½% Listu Zastawnego – 12 listopada 1970 r. W ocenie Sądu, w przypadku skarżącego nie nastąpiło bowiem przerwanie biegu przedawnienia. Gdyby natomiast przyjąć, że „w okresie PRL powód [skarżący] nie mógł dochodzić swoich należności wynikających z posiadanej obligacji oraz Listu Zastawnego z uwagi na siłę wyższą [spowodowaną ówczesnym systemem politycznym], to stan ten ustał z chwilą przekształceń ustrojowych, jakie miały miejsce w Polsce w 1989 roku (…), a najpóźniej z chwilą wejścia w życie ustawy konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. (…), tj. w dniu 8 grudnia 1992 roku. Powód [zaś] wniósł pozew w dniu 15 grudnia 2009 roku. W związku z powyższym termin dziesięcioletni przedawnienia roszczeń wynikających z posiadanych przez powoda [skarżącego] papierów wartościowych upłynął kilka lat przed tym, jak powód złożył przedmiotowy pozew”.

2.5. Od powyższego orzeczenia skarżący wniósł apelację, zarzucając sądowi pierwszej instancji m.in. naruszenie art. 5 i art. 3581 § 3 k.c., sąd uwzględnił bowiem podniesiony przez Skarb Państwa zarzut przedawnienia roszczenia, które – w ocenie skarżącego – było nadużyciem prawa, sprzecznym z art. 5 k.c. i „wynikającymi z tego przepisu zasadami słuszności, uczciwości, równości, dobrej wiary i rzetelności, zaufania obywateli do państwa, uczciwości państwa wobec własnych obywateli, przyjętej przez Skarb Państwa w stosunku do innych wierzycieli (innych właścicieli przedwojennych obligacji)”. Ponadto – zdaniem skarżącego – sąd pierwszej instancji popełnił „błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wyroku, polegający na uznaniu, że powód [skarżący] od ponad 20 lat, czyli od roku 1989, mógł wystąpić skutecznie z pozwem o zapłatę, podczas gdy stan prawny umożliwiający skuteczne wniesienie tego pozwu obowiązuje od dnia 11 maja 2008 r., a zatem wytoczenie powództwa przed tą datą nie miało żadnego sensu, zakończyłoby się bowiem przegraną powoda [skarżącego]”.

2.6. Wyrokiem z 5 października 2010 r. (sygn. akt V Ca 2024/10) Sąd Okręgowy w Warszawie – V Wydział Cywilny Odwoławczy oddalił apelację skarżącego, podzielając ustalenia faktyczne i prawne dokonane w postępowaniu pierwszoinstancyjnym.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 36 ust. 1 w związku z art. 49 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), skarga konstytucyjna podlega wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym, podczas którego Trybunał Konstytucyjny bada, czy odpowiada ona określonym prawem wymogom.

2. W pierwszej kolejności Trybunał Konstytucyjny odniósł się do kwestii umocowania pełnomocnika do reprezentowania skarżącego w rozpatrywanej sprawie. Załączone do skargi konstytucyjnej pełnomocnictwo nie odpowiada bowiem wymaganiom pełnomocnictwa szczególnego, które wynikają z art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz art. 48 ust. 1 w związku z art. 46 ust. 1 i art. 47 ust. 1 in principio ustawy o TK, gdyż nie określa konkretnej sprawy objętej umocowaniem.
W świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego pełnomocnictwo szczególne musi wymieniać czynności, do których upoważniony zostaje przez mandanta mandatariusz i oznaczać sprawę przez wskazanie jej przedmiotu (por. postanowienie SN z 19 października 1999 r., sygn. akt II CZ 115/99, niepubl.). Ze względu na to, że: (1) postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym nie mieści się w ramach zwykłych czynności procesowych (Trybunał nie sprawuje nadzoru judykacyjnego w ramach kontroli instancyjnej nad sądami); (2) skarga konstytucyjna (będąca środkiem weryfikacji przepisów prawa i ewentualnego ich wyeliminowania z obrotu prawnego) stanowi szczególny instrument przeznaczony do ochrony konstytucyjnych wolności lub praw jednostki; (3) zgodnie z art. 48 ust. 1 ustawy o TK, w postępowaniu przed Trybunałem obowiązuje przymus adwokacko-radcowski; (4) sporządzenie i wniesienie skargi konstytucyjnej nie nosi znamion jakiejkolwiek czynności przewidzianej w przepisach procedury cywilnej, karnej czy sądowoadministracyjnej – warunkiem dopuszczalności skargi konstytucyjnej jest prawidłowe umocowanie pełnomocnika przez skarżącego, które legitymizuje działania mandatariusza w imieniu mandanta (por. postanowienia TK z 13 stycznia 2011 r., Ts 301/09, Ts 302/09, Ts 304/09, Ts 309/09 i Ts 310/09, 19 stycznia 2011 r., Ts 303/09, 16 maja 2011 r., Ts 237/10 oraz 17 czerwca 2011 r., Ts 288/10, wszystkie jeszcze niepubl.).
Pełnomocnik sporządzający w imieniu skarżącego skargę konstytucyjną jest zobowiązany do działania w granicach i w zakresie udzielonego mu umocowania. Z tego też powodu wymaganie załączenia do skargi konstytucyjnej pełnomocnictwa szczególnego, dokładnie określającego przedmiot zaskarżenia, nie jest przejawem zbytecznego formalizmu, gdyż ze względu na doniosłość prawną podejmowanej czynności (próba obalenia domniemania konstytucyjności aktu normatywnego) ma na celu zagwarantowanie, że działania pełnomocnika wyrażają w pełni wolę skarżącego.
Ze względu na procesową funkcję pełnomocnictwa oraz doniosłe negatywne skutki jego wad określenie zakresu umocowania polega na ścisłej interpretacji językowej, a nie na poszukiwaniu ewentualnego zamiaru mocodawcy (por. odnośnie do procedury cywilnej J. Gudowski, [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. 1: Część pierwsza. Postępowanie rozpoznawcze, red. T. Ereciński, wyd. 3, Warszawa 2009, s. 321). Oznacza to, że w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym pełnomocnictwo (rozumiane jako umocowanie udzielane w formie pisemnej) zawierać winno oświadczenie woli mocodawcy w przedmiocie konkretnej sprawy dotyczącej zbadania konstytucyjności aktu normatywnego w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji, nie zaś ogólne upoważnienie – jak w analizowanej sprawie – „do sporządzenia skargi konstytucyjnej w sprawie zakończonej wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie V Wydział Cywilny-Odwoławczy z 5 października 2010 r., sygn. akt V Ca 2024/10 oraz do reprezentowania przed Trybunałem Konstytucyjnym”. Do ustalenia bowiem, że skarga konstytucyjna w konkretnej sprawie pochodzi od skarżącego (ergo – stanowi wykonanie jego woli), a nie od osoby, która ją sporządziła i podpisała, potrzebny jest dowód, że została ona wniesiona na podstawie stosownego umocowania (por. powołane postanowienia TK z 13 stycznia 2011 r., Ts 301/09, Ts 302/09, Ts 304/09, Ts 309/09 i Ts 310/09, 19 stycznia 2011 r., Ts 303/09, 16 maja 2011 r., Ts 237/10 oraz 17 czerwca 2011 r., Ts 288/10).
Niezałączenie do skargi pełnomocnictwa, które spełniałoby wyżej opisane warunki, przemawia za odmową nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 in fine oraz art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK.

3. W dalszej kolejności Trybunał Konstytucyjny przypomina, że z art. 79 ust. 1 Konstytucji wynika, iż skarga konstytucyjna przysługuje tylko w wypadku, gdy zostały naruszone wolności lub prawa określone w Konstytucji. W związku z tym wskazane przez skarżącego art. 6 ust. 1 i art. 14 Konwencji, art. 1 Protokołu Paryskiego oraz art. 2 ust. 1, art. 14 ust. 1 i art. 26 MPPOiP nie mogą stanowić wzorca kontroli w niniejszej sprawie. Artykuł 79 ust. 1 ustawy zasadniczej nie przewiduje możliwości kwestionowania w trybie skargi konstytucyjnej zgodności przepisów aktów normatywnych z umowami międzynarodowymi, toteż – na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 in fine oraz art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK – należało, ze względu na niedopuszczalność orzekania, odmówić nadania dalszego biegu niniejszej skardze w zakresie badania zgodności: (1) art. 14 dekretu z 1949 r. z art. 6 ust. 1 i art. 14 Konwencji, art. 1 Protokołu Paryskiego oraz art. 2 ust. 1, art. 14 ust. 1 i art. 26 MPPOiP; (2) art. 5 k.c. z art. 6 ust. 1 i art. 14 Konwencji oraz art. 1 Protokołu Paryskiego; (3) art. 12 nowelizacji lipcowej z 1990 r. z art. 6 ust. 1 i art. 14 Konwencji oraz art. 1 Protokołu Paryskiego.

4. Przechodząc do podniesionego w skardze zarzutu niekonstytucyjności art. 5 k.c., Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że przepis ten był już przedmiotem oceny Trybunału, który w wyroku z 17 października 2000 r. o sygn. SK 5/99 (OTK ZU nr 7/2000, poz. 254) orzekł, iż jest on zgodny z art. 2 i art. 45 ust. 1 Konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 32 ust. 1 i art. 64 ust. 2 w związku z art. 20 Konstytucji. Tym samym, w niniejszej sprawie, w zakresie badania zgodności art. 5 k.c. z art. 2, art. 32 ust. 1 oraz art. 64 ust. 2 Konstytucji, należało – na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 in fine oraz art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK – odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej ze względu niedopuszczalność orzekania spowodowaną przesłanką ne bis in idem.

4.1. Odnośnie zaś do badania zgodności art. 5 k.c. z art. 21 ust. 1, art. 31 ust. 3 oraz art. 32 ust. 2 Konstytucji należy zwrócić uwagę, że wskazane przepisy ustawy zasadniczej – wobec sposobu ich powołania w niniejszej sprawie przez skarżącego – nie mogą stanowić samoistnych wzorców kontroli w postępowaniu inicjowanym skargą konstytucyjną.
W przypadku art. 21 ust. 1 Konstytucji jego treść sama przez się nie formułuje jeszcze praw lub wolności i jest konkretyzowana przez art. 64 ustawy zasadniczej (por. wyroki TK z: 25 lutego 1999 r., K 23/98, OTK ZU nr 2/1999, poz. 25; 30 października 2001 r., K 33/00, OTK ZU nr 7/2011, poz. 217 oraz 11 września 2006 r., P 14/06, OTK ZU nr 8/A/2006).
Z kolei art. 31 ust. 3 Konstytucji nie wyraża w sposób pełny odrębnych wolności lub praw, a czyni to jedynie w sposób cząstkowy i uzupełniający, ściśle związany z innymi normami konstytucyjnymi. Jak wynika z tytułu podrozdziału, w którym został umiejscowiony, wyraża on zasadę ogólną dotyczącą konstytucyjnych wolności i praw człowieka i obywatela. Zasada ta dotyczy „ograniczeń w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw”, nie jest więc podstawą odrębnego typu wolności lub prawa. Wynika z tego, że przepis ten nie formułuje samoistnego prawa podmiotowego o randze konstytucyjnej i zawsze musi być współstosowany z innymi normami Konstytucji (tak wyrok TK z 29 kwietnia 2003 r., SK 24/02, OTK ZU nr 4/A/2003, poz. 33; por. postanowienie pełnego składu TK z 23 stycznia 2002 r., Ts 105/00, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 60).
Natomiast – w świetle stanowiska wyrażonego w postanowieniu pełnego składu TK z 24 października 2001 r. o sygn. SK 10/01, które zgodnie z dyspozycją art. 25 ust. 1 pkt 1 lit. e in fine ustawy o TK wiąże wszystkie składy orzekające Trybunału – art. 32 ust. 2 Konstytucji w sprawach inicjowanych skargą konstytucyjną „winien być (…) odnoszony do konkretnych przepisów Konstytucji, nawet jeżeli konstytucyjna regulacja danego prawa jest niepełna i wymaga konkretyzacji ustawowej” (OTK ZU nr 7/2001, poz. 225).
Stąd też – na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 in fine oraz art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK – należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w zakresie badania zgodności art. 5 k.c. z art. 21 ust. 1, art. 31 ust. 3 oraz art. 32 ust. 2 Konstytucji ze względu na niedopuszczalność orzekania.

4.2. W przedmiocie badania zgodności art. 5 k.c. z art. 21 ust. 2, art. 31 ust. 1 i 2 oraz art. 64 ust. 1 i 3 Konstytucji Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że skarżący w uzasadnieniu skargi nie wyjaśnił, jak konstytucyjne wolności lub prawa o charakterze podmiotowym, które wywodzi z tych przepisów ustawy zasadniczej, zostały – jego zdaniem – naruszone przez zaskarżony przepis Kodeksu cywilnego.
W tym miejscu należy przypomnieć, że z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK wynika obowiązek wskazania przez skarżącego, jakie konstytucyjne wolności lub prawa i w jaki sposób – jego zdaniem – zostały naruszone przez kwestionowane przepisy aktu normatywnego. Z kolei zgodnie z art. 47 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK skarżący powinien uzasadnić zarzuty postawione w skardze konstytucyjnej oraz powołać dowody na ich poparcie. W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego wielokrotnie podkreślano, że prawidłowe wykonanie przez skarżącego obowiązku przedstawienia, jakie konstytucyjne prawa lub wolności (i w jaki sposób) zostały naruszone przez przepisy stanowiące przedmiot wnoszonej skargi konstytucyjnej, polegać musi nie tylko na wskazaniu (numerycznym) w petitum skargi postanowień Konstytucji, z którymi – zdaniem skarżącego – niezgodne są kwestionowane przepisy, ale również na precyzyjnym przedstawieniu treści prawa lub wolności, wywodzonych z tych postanowień, a naruszonych przez ustawodawcę. Powinna temu towarzyszyć szczegółowa i precyzyjna argumentacja uprawdopodabniająca stawiane zarzuty. Z powyższego nie może zwolnić skarżącego, działający niejako z własnej inicjatywy, Trybunał Konstytucyjny, który – zgodnie z art. 66 ustawy o TK – orzekając, jest związany granicami skargi konstytucyjnej (por. postanowienie TK z 14 stycznia 2009 r., Ts 21/07, OTK ZU nr 2/B/2009, poz. 91). W konsekwencji niedopuszczalne jest samodzielne precyzowanie przez Trybunał, a tym bardziej uzasadnianie, jedynie ogólnikowo sformułowanych zarzutów niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów (por. postanowienie TK z 4 lutego 2009 r., Ts 256/08, OTK ZU nr 2/B/2009, poz. 138).
W świetle powyższego należy stwierdzić, że skarżący nie wykonał obowiązku wynikającego z art. 47 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy o TK, co w konsekwencji przekłada się – na podstawie art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK – na odmowę nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w zakresie badania zgodności art. 5 k.c. z art. 21 ust. 2, art. 31 ust. 1 i 2 oraz art. 64 ust. 1 i 3 Konstytucji. Jednocześnie Trybunał wyjaśnia, że ze względu na istnienie innych, nieusuwalnych uchybień formalnych skargi konstytucyjnej, w niniejszej sprawie bezcelowe było wzywanie skarżącego do usunięcia – w zakresie wyżej wskazanym – braków formalnych skargi w trybie art. 36 ust. 2 w związku z art. 49 ustawy o TK.

5. Kolejnymi zakwestionowanymi w skardze konstytucyjnej przepisami są art. 14 dekretu z 1949 r. oraz art. 12 nowelizacji lipcowej z 1990 r.
Trybunał Konstytucyjny zauważa, że w sprawie, która legła u podstaw wniesienia rozpoznawanej skargi konstytucyjnej, powyższe unormowania nie były podstawą wydania orzeczenia wobec skarżącego. Oznacza to, że niniejsza skarga – w zakresie odnoszącym się do art. 14 dekretu z 1949 r. oraz art. 12 nowelizacji lipcowej z 1990 r. – nie spełnia konstytucyjnych i ustawowych przesłanek warunkujących jej dopuszczalność. Przypomnieć bowiem należy, że w modelu skargi konstytucyjnej obowiązującym w polskim porządku prawnym legitymowanym do wniesienia tego środka ochrony wolności i praw jest jedynie ten, którego prawa lub wolności zostały naruszone w sposób osobisty i bezpośredni przez zaskarżoną regulację. W odróżnieniu od wniosków kierowanych przez podmioty wymienione w art. 191 ust. 1 pkt 1-5 Konstytucji, skarga nie jest środkiem uruchamiania tzw. kontroli abstrakcyjnej, a więc realizowanej w oderwaniu od płaszczyzny stosowania kwestionowanych przepisów (por. postanowienie TK z 6 lipca 2005 r., SK 25/03, OTK ZU nr 7/A/2005, poz. 83). Podstawowego znaczenia nabiera więc funkcjonalne powiązanie skargi konstytucyjnej z konkretnym postępowaniem, skarga nie jest bowiem środkiem prawnym o charakterze powszechnym (actio popularis). Konsekwencją powyższego jest również konieczność uczynienia przedmiotem skargi konstytucyjnej – wraz ze stosownym uzasadnieniem – wyłącznie takich przepisów, które stanowiąc normatywną podstawę ostatecznego orzeczenia sądu lub organu administracji publicznej, doprowadziły do naruszenia konstytucyjnych praw lub wolności przysługujących właśnie skarżącemu (por. wyroki TK z 11 marca 2003 r., SK 8/02, OTK ZU nr 3/A/2003, poz. 20 oraz 15 kwietnia 2003 r., SK 4/02, OTK ZU nr 4/A/2003, poz. 31, a także postanowienie TK z 1 października 2003 r., SK 29/02, OTK ZU nr 8/A/2003, poz. 87).
Tym samym – na podstawie art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK – należało, ze względu na niespełnienie przesłanki z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, odmówić nadania dalszego biegu skardze w zakresie badania zgodności: (1) art. 14 dekretu z 1949 r. z art. 21, art. 32, art. 45 ust. 1 oraz art. 64 Konstytucji; (2) art. 12 nowelizacji lipcowej z 1990 r. z art. 32 ust. 1 oraz art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji.

6. Trybunał Konstytucyjny zauważa także, iż przeciwko rozpoznaniu merytorycznemu niniejszej skargi konstytucyjnej przemawia jeszcze jedna okoliczność.
W sprawie skarżącego Skarb Państwa – Minister Finansów, nie negując swojego zobowiązania, podniósł skutecznie zarzut przedawnienia roszczeń skarżącego. Jak wynika z ustaleń Sądu Rejonowego dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie, poczynionych w sprawie o sygn. I C 1887/09, skarżący wystąpił z odpowiednim powództwem przeciwko Skarbowi Państwa dopiero po upływie terminów przedawnienia jego roszczeń. Niezależnie od tego, czy terminy te obliczane byłyby od 1960 r. (dla wierzytelności z 5½% Listu Zastawnego Państwowego Banku Rolnego) oraz od 1985 r. (dla wierzytelności z 3% Premjowej Pożyczki Inwestycyjnej), a przez to upływałyby – odpowiednio – w 1970 r. i 1995 r., czy też w obu przypadkach przyjmowanoby istnienie siły wyższej spowodowanej sytuacją polityczną w Polsce w latach 1945-1989, a przez to początek obliczania terminów następowałby w 1990 r. i upływał w 2000 r., należy zauważyć, że w obu wariantach czasowych (w których Skarb Państwa nie mógł był skutecznie powołać się na zarzut przedawnienia roszczeń) skarżący nie podejmował żadnych kroków zmierzających do wyegzekwowania swoich wierzytelności.
W ocenie Trybunału świadczy to o tym, że do naruszenia praw lub wolności skarżącego doprowadziło m.in. nieskorzystanie przez niego ze swoich uprawnień. Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie stwierdzał w swym orzecznictwie, że skoro instytucja skargi konstytucyjnej ma charakter subsydiarnego środka ochrony podstawowych praw i wolności zagwarantowanych w Konstytucji, toteż przy rozpatrywaniu skargi konstytucyjnej szczególnie istotne wydaje się zwrócenie uwagi na zabezpieczenie interesów prawnych skarżącego. Możliwe jest to jednak dopiero po wykazaniu przez niego choćby minimalnej staranności w trosce o zabezpieczenie tychże interesów. Poziom tej staranności został wyznaczony przez określenie wymogów dopuszczalności wniesienia skargi konstytucyjnej. Trybunał wielokrotnie podkreślał, że skarga ta nie może być wykorzystywana jako instrument służący korygowaniu zaniedbań popełnionych w postępowaniu poprzedzającym jej wniesienie (por. postanowienie TK z 16 października 2002 r., SK 43/01, OTK ZU nr 5/A/2002, poz. 77). Subiektywne przeświadczenie skarżącego, że podjęcie odpowiednich kroków prawnych przeciwko Skarbowi Państwa przed 10 maja 2008 r. (tj. przed datą utraty mocy obowiązującej art. 12 ust. 1 nowelizacji lipcowej z 1990 r. – w zakresie, w jakim przepis ten ograniczał dostęp do waloryzacji sądowej, zagwarantowanej w art. 3581 § 3 k.c., w odniesieniu do zobowiązań pieniężnych powstałych przed dniem 30 października 1950 r., wynikających z obligacji emitowanych przez Skarb Państwa – na podstawie cz. II wyroku TK z 24 kwietnia 2007 r., SK 49/05, OTK ZU nr 4/A/2007, poz. 39) „nie miało żadnego sensu, zakończyłoby się bowiem przegraną powoda [skarżącego]” (vide s. 7 uzasadnienia wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie o sygn. V Ca 2024/10), per se nie może stanowić o dopuszczalności skargi konstytucyjnej w świetle obiektywnej przesłanki wynikającej z art. 190 ust. 4 w związku z art. 79 ust. 1 Konstytucji. Orzeczenie przez Trybunał Konstytucyjny – o co wnosi skarżący – niekonstytucyjności zakresowej art. 12 nowelizacji lipcowej z 1990 r. (abstrahując od ustaleń poczynionych w punkcie 5 niniejszego uzasadnienia) miałoby znaczenie w sprawie skarżącego wyłącznie w sytuacji, w której Skarb Państwa nie mógłby skutecznie podnieść zarzutu przedawnienia roszczeń. Ponieważ jednak skuteczne podniesienie zarzutu przedawnienia uniemożliwia nawet zasądzenie nominalnych kwot, na jakie opiewały posiadane przez skarżącego papiery wartościowe, a tym bardziej zamyka drogę do sądowej waloryzacji świadczeń należnych (art. 3581 § 3 k.c.), przekłada się to w analizowanej sprawie na bezprzedmiotowość skargi. Skoro bowiem skarżący nie zakwestionował stosownych przepisów Kodeksu cywilnego dotyczących przedawnienia (bynajmniej nie jest nim art. 5 k.c.) w zakresie, w jakim odnoszą się do wierzytelności z przedwojennych papierów wartościowych emitowanych lub gwarantowanych przez Skarb Państwa, to tym samym ewentualne orzeczenie niekonstytucyjności zakwestionowanych w skardze przepisów nie zmieniłoby położenia prawnego skarżącego, które po części zostało ukształtowane jego zachowaniem w sprawie.

Z tych powodów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.