Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 lipca 2014 roku

Sąd Okręgowy w Lublinie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Alicja Zych

Protokolant: Paulina Radomska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 10 lipca 2014 roku

sprawy z powództwa I. W. i K. W.

przeciwko (...) Spółka Akcyjna w W.

o zapłatę

I.  zasądza od (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. na rzecz I. W. kwotę 50 000 złotych (pięćdziesiąt tysięcy złotych) z odsetkami ustawowymi od dnia 10 września 2013 roku do dnia zapłaty,

II.  zasądza od (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. na rzecz K. W. kwotę 50 000 zł (pięćdziesiąt tysięcy złotych) z odsetkami ustawowymi od dnia 10 września 2013 roku do dnia zapłaty,

III.  w pozostałej części powództwo oddala,

IV.  zasądza od pozwanego (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. na rzecz powódek I. W. i K. W. solidarnie kwotę 3.651 zł (trzy tysiące sześćset pięćdziesiąt jeden złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu,

V.  nakazuje ściągnąć od pozwanego (...)

(...)Spółka Akcyjna z siedzibą w W. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Lublinie kwotę 6.511,52 zł ( sześć tysięcy pięćset jedenaście złotych pięćdziesiąt dwa grosze) tytułem zwrotu części kosztów sądowych, od ponoszenia których powódki były zwolnione;

Sygn. akt I C 248/13

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 6 marca 2013 roku powódki I. W. i K. W. wniosły o zasądzenie od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej na rzecz każdej z nich kwoty po 50 000 złotych tytułem zadośćuczynienia na podstawie przepisu art. 448 w zw. z art. 24 § 1 kc wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu powódki wskazały, iż w wyniku wypadku samochodowego, który miał miejsce 12 czerwca 2007 roku w C., zginęła ich matka D. W.. Sprawca zdarzenia ubezpieczony był z tytułu odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych w (...) S.A.

Tytułem odszkodowania z powodu pogorszenia się sytuacji życiowej powódki otrzymały od pozwanego, który uznał swoją odpowiedzialność za skutki zdarzenia, w postępowaniu likwidacyjnym po 35.000 złotych oraz po 20.000 złotych na podstawie wyroku Sądu Okręgowego w Lublinie z dnia 31 marca 2009 roku.

Powódki podnoszą, że przed wypadkiem rodzina ich zamieszkiwała wspólnie w domu w U.. D. W. zajmowała się domem, rodzina utrzymywana była przez ojca J. W.. Powódki I. i K. W. zauważają, że matka - kobieta aktywna, dbająca o rodzinę i dom oraz poświęcająca wiele uwagi wychowaniu córek, była najważniejszą osobą w ich życiu, a jej śmierć była szczególnym wstrząsem dla dziesięciolatek silnie z matka związanych.

Wskazują także, że od śmierci matki D. W. sytuacja rodziny uległa drastycznemu pogorszeniu. Powódkom zabrakło matczynej troski i opieki (co miało szczególne znaczenie dla niedosłyszące powódki j K. W.) oraz pomocy w codziennym życiu. Podnoszą, że śmierć matki spowodowała w ich życiu niewyobrażalną pustkę, której mimo starań ojca nie udało się wypełnić , a cierpienia z tym związane ujemnie wpłynęły na ich dalsze życie. Z tego powodu, po wypadku, powódki znalazły się pod opieką szkolnego psychologa. Obecnie wspomnienie utraty matki wywołuje u nich płacz, a rocznice ważnych wydarzeń rodzinnych i świąt potęgują poczucie straty. Podnoszą, że pozbawione są poczucia bezpieczeństwa związanego z obecnością matki w okresie wkraczania w dorosłe życie.

Tym samym, w ocenie powódek, poprzez śmierć matki została naruszona więź, łącząca osoby bliskie, stanowiąca dobro osobiste.

W odpowiedzi na pozew pozwany nie uznał powództwa i wniósł o jego oddalenie, oznajmiając, że przeczy wszystkim okolicznościom i twierdzeniom powódek, których wyraźnie nie przyznał.

Poznany podniósł nadto, iż powódkom nie przysługuje przedmiotowe roszczenie, gdyż zasadą jest, że rekompensata szkody o charakterze majątkowym i niemajątkowym przysługuje wyłącznie poszkodowanemu, a więc osobie, przeciwko której czyn był skierowany, a wszelkie od niej wyjątki powinny wynikać wprost z ustawy. Pozwany wskazuje, że takim wyjątkiem jest art. 446 k.c., który w dacie zdarzenia, będącego przyczyną śmierci D. W., nie przewidywał możliwości żądania zadośćuczynienia przez osoby bliskie poszkodowanemu za własną szkodę niemajątkową.

Pozwany podnosi także, że art. 448 w zw. z art. 24 § 1 k.c. stanowi podstawę do żądania zadośćuczynienia temu czyje dobro osobiste zostało naruszone czynem bezprawnym. Wskazuje, że dobro osobiste powódek zostało naruszone pośrednio poprzez naruszenie dóbr osobistych D. W., w postaci jej zdrowia i życia.

Nadto pozwany twierdzi, iż nie ponosi on odpowiedzialności za naruszenie sfery praw niemajątkowych związanych z dobrami osobistymi, gdyż zakres ochrony objętej ubezpieczeniem obowiązkowym, określony w art. 34 ustawy z dnia 22 marca 2003 roku o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym, Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych jest ściśle określony i nie obejmuje przedmiotowego roszczenia. Pozwany podkreśla, iż zgodne z celem i funkcją zadośćuczynienia jest to, że skutki naruszenia dobra osobistego usuwa bezpośrednio osoba, która dopuściła się tego naruszenia.

Pozwany podniósł także zarzut braku właściwości rzeczowej Sądu Okręgowego.

W toku sprawy strony podtrzymywały swoje stanowiska.

Sąd okręgowy następujący stan faktyczny:

Dnia 12 czerwca 2007 roku D. W., matka powódek K. i I. W. uległa wypadkowi samochodowemu, w wyniku którego straciła życie. Przed śmiercią zamieszkiwała razem z mężem J. i powódkami w miejscowości U., opiekowała się córkami, a gdy rozpoczęły naukę w szkole, rozpoczęła pracę zawodową. Kiedy powódki K. lub I. W. chorowały ich matka D. W. korzystała ze zwolnienia z pracy by się nimi opiekować. Przed śmiercią matka powódek nie pracowała zawodowo, zajmowała się powódkami i prowadziła dom . Powódki były z matką silnie związane, albowiem była dla nich czuła i opiekuńcza, odrabiała z nimi lekcje odprowadzała na szkolny autobus. Powódka K. W. ma niedosłuch od czwartego roku życia. Wydano w stosunku do niej orzeczenie o niepełnosprawności (zeznania M. W., k.261 w zw. z k. 209, kopia orzeczenia z dnia 29 stycznia 2008 roku, ważnego do 27 kwietnia 2013r., k.203, zeznania J. W.; akta sprawy: IC 586/08, k.61 v-2, zeznania A. G.; akta sprawy: IC 586/08, k.62 v-2 ).

Powódki po śmierci matki zamknęły się w sobie, stały się nerwowe. Same nie inicjują rozmowy o śmierci mamy. Korzystały z opieki szkolnego psychologa w formie 2-3 spotkań. Po śmierci matki uroczystości szkolne z udziałem rodziców powodowały u nich płacz ( zeznania M. W., k.261 w zw. z k. 209, zeznania A. G., akta sprawy: IC 586/08, k.62-v2). Bezpośrednim okresie po śmierci pogorszyły się ich wyniki w nauce ( zeznania J. W.; akta sprawy: IC 586/08, k.61 v-2). W czasie świąt i dni ważnych w życiu rodziny wspominają chwile spędzone z D. W.. Od kiedy uczęszczają do liceum w R., gdzie pochowana jest ich matka, co najmniej dwa razy w tygodniu odwiedzają jej grób (zeznania M. W., k.261 w zw. z k. 209).

Zgodnie z opinią biegłego z zakresu psychologii śmierć D. W. spowodowała u powódek głębokie cierpienie i poczucie trwałej straty. W okresie reakcji żałoby stan powódek cechowały: drażliwość, obniżony nastrój, reakcje lękowe, wycofanie w kontaktach społecznych. K. W. wykazywała podwyższone napięcie emocjonalne, obawy o przyszłość, urazowo przeżywała współczucie ze strony otoczenia, co negatywnie wpływało na je samoocenę i poczucie własnej wartości. U I. W. rozpoczęły się tendencje do somatyzacji, napięcie emocjonalne oraz, związane z wycofaniem w kontaktach z rówieśnikami, obniżone poczucie własnej wartości ( opinie sądowo-psychologiczne, k.232,234).

Obecnie powódki, z powodu braku w ich życiu codziennym matki, wykazują cechy zaburzeń adaptacyjnych objawiające się osłabionym poczuciem bezpieczeństwa emocjonalnego. K. W. wyraża okresowo obawy o przyszłość. Przedstawia także obniżoną samoocenę. I. W. przejawia nastawienie lękowe, napięciowo przeżywa oznaki nieakceptacji w środowisku rówieśniczym, co wiąże się z chwiejną samooceną ( opinie sądowo-psychologiczne, k.232,234).W warunkach stresu pojawiają się u niej tendencje do somatyzacji ( opinie sądowo-psychologiczne, k.232,234, oświadczenie M. W., k.217 v-2). Zakres cierpień powódek kształtuje się podobnie, obejmując szereg nieprawidłowości w funkcjonowaniu emocjonalnym i społecznym, składających się na zespół zaburzeń adaptacyjnych, które jednak nie doprowadziły do powstania zmian uzasadniających uznanie, iż wystąpił uszczerbek na zdrowiu w aspekcie psychologicznym ( opinie sądowo-psychologiczne, k.232,234).

Cztery lata po śmierci matki zmarł także ojciec powódek. Od tego czasu opiekuje się nimi babcia – M. W. w ramach rodziny zastępczej (zeznania M. W., k.261 w zw. z k. 209, kopia odpisu postanowienia Sądu Rejonowego w Radzyniu Podlaskim z dnia 23 grudnia 2011 roku).

Obydwie powódki uczą się dobrze, nie sprawiają kłopotów w domu ani w szkole, poważnie traktują obowiązku szkolne, po ukończeniu szkoły średniej planują kontynuować edukację na studiach. Obydwie powódki mają rozeznanie i świadomość, iż toczy się postępowanie sądowe w sprawie o zadośćuczynienie, popierają je, jednak nie chcą brać w nim udziału (zeznania M. W., k.217 v-2, k. 261 w zw. z k. 209).

Pozwany ubezpieczyciel wypłacił powódkom łącznie po 55.000 złotych odszkodowania na podstawie art. 446 § 3 k.c. (pozew, k.4 i 5, załączone do akt sprawy akta szkody nr I. (...), k. 100 i n.)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o wskazane dowody, uznając ich wiarygodność, jako logicznych i spójnych. Zdecydowanie należy podkreślić, iż stan faktyczny w sprawie sporny nie był.

W tym miejscu należy odnieść się również do oświadczenia pozwanego zawartego w odpowiedzi na pozew, zgodnie z którym przeczy on wszelkim okolicznościom i twierdzeniom stron powodowych, o ile ich wyraźnie nie przyzna (k. 77).

W ocenie Sądu tak sformułowane zaprzeczenie nie może być skuteczne. Trzeba bowiem zgodzić się z poglądem, iż „nie można odpowiadając na pozew twierdzić, że się „przeczy wszystkim faktom powołanym przez powoda, poza tymi, które wyraźnie się przyzna”. Fakty i dowody związane z konkretnymi okolicznościami, z którymi się pozwany nie zgadza powinien on wskazać, jeśli ma to służyć obronie jego racji, powinien się on ustosunkować do twierdzeń strony powodowej” (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9 lipca 2009 r., III CSK 341/08, a także wyr. SN z dnia 17.02.2004 r., sygn. akt III CZP 115/03, OSNC 2005, nr 5, poz. 77; wyrok SN z dnia 20.12.2006 r., sygn. akt IV CSK 299/06, Lex nr 233051), innymi słowy, ogólne zaprzeczenie „wszystkiemu” nie jest skuteczne i nie powoduje, że wszystkie fakty istotne dla rozstrzygnięcia sporu stają się sporne i jako takie wymagają dowodu (art. 227 kpc., w zw. z art. 229 i 230 k.p.c., tak Sąd Apelacyjny w Warszawie, wyrok z dnia 25 marca 2014 roku, sygn. akt VI A Ca 1211/13).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Przedmiotem niniejszej sprawy było żądanie powódek oparte na art. 448 w zw. z art. 24 § 1 k.c., którym każda z nich domagała się zadośćuczynienia pieniężnego w wysokości 50.000 złotych za naruszenie dobra osobistego, wskutek utraty życia przez ich matkę w wypadku samochodowym, spowodowanym przez sprawcę objętego ochroną ubezpieczeniową przez pozwanego. Dobro osobiste zostało przez powódki określone jako: „życie rodzinne, posiadanie matki i korzystanie z jej pomocy i wsparcia, pozytywna więź duchowa i emocjonalna z matką”.

W myśl art. 24 § 1 k.c. ten czyje dobro zostało naruszone cudzym działaniem na zasadach przewidzianych w kodeksie może żądać zadośćuczynienia pieniężnego. Artykuł 448 k.c. stanowi, iż w razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia. W polskim systemie prawa nie stworzono definicji legalnej pojęcia dóbr osobistych. Wskazano jedynie ich przykłady (art. 23 k.c.). Próbę zdefiniowania podjął Sąd Najwyższy. Określił on dobra osobiste jako: „wartości związane z wewnętrzną stroną życia ludzi, niejednakowo wymierzalne, podlegające ochronie cywilnej w razie ich bezprawnego naruszenia lub zagrożenia” (wyrok z 19 września 1968 r., sygn. akt II CR 291/68). W kolejnym wyroku Sąd Najwyższy zdefiniował dobra osobiste jako „ogół czynników mających na celu zapewnienie człowiekowi rozwoju jego osobowości, jego egzystencji i zapewnienia mu prawa do korzystania z tych dóbr, które są dostępne na danym etapie rozwoju społeczno-ekonomicznego społeczeństwa, a które sprzyjają zachowaniu cech odrębności i związaniu ze społeczeństwem, w którym żyje” (wyrok SN z 10.06.1977 r., sygn. akt II CR 187/77).

Na gruncie powyższych orzeczeń oraz poglądów doktryny poszerzony i sprecyzowany został otwarty katalog dóbr osobistych określonych w art. 23 k.c. W judykaturze zaliczono doń, między innymi: prawo do intymności i prywatności, płeć człowieka, prawo do planowania rodziny, tradycję rodzinną, pamięć o osobie zmarłej.

Rodzina jest szczególnym związkiem osób bliskich. Więź ta wynika z pokrewieństwa albo zawarcia małżeństwa. Rodzina podlega konstytucyjnej ochronie prawnej (art. 71 ustawy z dnia 2 kwietnia 1997 roku- Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej). Więź rodzinna odgrywa doniosłą rolę zapewniając członkom rodziny poczucie stabilności oraz wzajemne wsparcie, które obejmuje zarówno sferę materialną jak i duchową. Uznać należy zatem, że prawo do życia rodzinnego i utrzymywania tego rodzaju więzi stanowi dobro osobiste członków rodziny i podlega ochronie (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 21 maja 2013 roku, sygn. akt I ACa 104/13, LEX nr 1321986, wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 14 grudnia 2007r., sygn. akt I ACa 1137/07, Lex 466366, wyrok SN z 14 stycznia 2010r., sygn. akt IV CSK 307/09, OSNC-ZD 2010/3/91, uchwała SN z 22 października 2010r., sygn. akt III CZP 76/10, Lex 604152).

Odnosząc się do rozpoznawanej sprawy, w pierwszej kolejności, należy zauważyć, iż sam fakt ponoszenia odpowiedzialności pozwanego za skutki wypadku z dnia 12 czerwca 2007 roku, w wyniku którego śmierć poniosła D. W., mieszczące się w zakresie odpowiedzialności cywilnej, nie jest sporny i wynika z umowy ubezpieczenia zawartej między posiadaczem pojazdu mechanicznego, będącym sprawcą zdarzenia, a pozwanym.

Pozwany zaprzeczył dopuszczalności dochodzenia zadośćuczynienia za naruszenie czynem niedozwolonym dóbr osobistych najbliższych członków rodziny zmarłego w stanie prawnym obowiązującym do dnia sprzed wejścia w życie ustawy o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw z dnia 30 maja 2008 roku, wzbogacającej art. 446 k.c. o paragraf 4 wyraźnie przewidujący takie roszczenie.

Należy zauważyć, iż pogląd ten pozostaje w sprzeczności z ugruntowanym orzecznictwem zarówno Sądu Najwyższego jak i sądów powszechnych. Sąd Najwyższy jednoznacznie stwierdził, iż najbliższemu członkowi rodziny przysługuje na podstawie art. 448 k.c. w zw. z 24 § 1 k.c. zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę, w postaci naruszenia dobra osobistego jakim jest szczególna więź rodzinna, gdy śmierć nastąpiła na skutek deliktu, który miał miejsce przed dniem 3 sierpnia 2008 roku (uchwała SN z dnia 22 października 2010 roku, sygn. akt III CZP 76/10,III CZP 76/10, LEX nr 604152 wyrok SN z 14 stycznia 2010 roku, sygn. akt IV CSK 307/09, OSNC-ZD 2010/3/91, wyrok SN z 11 maja 2011 roku, sygn. akt I CSK 621/10, LEX nr 848128, uchwała SN z dnia 13 lipca 2011 roku, sygn. akt III CZP 32/11, OSNC 2012/1/10, wyrok SN z dnia 15 marca 2013 roku, sygn. akt I CSK 314/11, LEX nr 1164718, wyrok SN z 11 lipca 2012 roku, sygn. akt II CSK 677/11,LEX nr 1228438), Sąd Okręgowy podziela ten pogląd. Jak wyżej wspomniano, dobrami osobistymi są pewne wartości niematerialne łączące się ściśle z jednostką ludzką. Więź między rodzicem a dzieckiem jest wartością niematerialną "własną" rodzica i dziecka, a skoro ona w utrwalonym już orzecznictwie uznana została jako ich dobro osobiste podlegające ochronie prawa cywilnego, to jednym ze środków tej ochrony jest norma wynikająca z art. 448 k.c. Tym samym należy przyznać, że jej zerwanie, będące konsekwencją śmierci rodzica, obarczone jest sankcją wynikającą z przepisów prawa cywilnego w postaci zadośćuczynienia pieniężnego. Wprowadzenie szczegółowej regulacji przepisu art. 446 § 4 k.c. doprowadziło do zmiany w sposobie realizacji istniejącego roszczenia przez stworzenie ułatwień dowodowych oraz skonkretyzowanie osób uprawnionych do jego dochodzenia oraz przesłanek jego stosowania (tak: uchwała z dnia 13 lipca 2011 r., III CZP 32/11, OSNC 2012, nr 1, poz. 10, wyrok SN z dnia 11 maja 2011 roku, sygn. akt I CSK 621/10, LEX nr 848128, wyrok SN z 25 maja 2011 roku II CSK 537/10,LEX nr 846563).

Nie można również przyznać racji twierdzeniom pozwanego, iż delikt sprawcy nie był skierowany bezpośrednio w dobra osobiste powódek, które zostały naruszone jedynie pośrednio, w wyniku śmierci poszkodowanej i, w związku z tym, nie przysługuje im ochrona prawna na podstawie art. 448 k.c. w zw. z 24 § 1 k.c.

Osoba dochodząca zadośćuczynienia za spowodowanie śmierci osoby najbliższej nie jest poszkodowana jedynie pośrednio. Nie może być kwestionowane, że ten sam czyn niedozwolony może wyrządzać krzywdę różnym osobom, źródłem krzywdy jest zatem czyn niedozwolony, którego następstwem jest śmierć. Krzywdą wyrządzoną zmarłemu jest utrata życia, dla osób mu bliskich jest to naruszenie dobra osobistego poprzez zerwanie więzi emocjonalnej, szczególnie bliskiej w relacjach rodzinnych. Również więc osoba dochodząca ochrony na podstawie art. 448 k.c. może być poszkodowana bezpośrednio i dochodzić naprawienia własnej krzywdy, doznanej poprzez naruszenie jej własnego dobra osobistego (tak wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 13 grudnia 2013 roku, I ACa 607/12, LEX nr 1267380, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 30 listopada 2012 roku, sygn. akt I ACa 475/12, LEX nr 1254523). Tym samym należy uznać, że dobra osobiste powódek w sposób bezpośredni zostały naruszone przez czyn sprawcy.

Pozwany podnosił, że w świetle art. 34 ustawy z dnia 22 marca 2003 roku o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym, Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (dalej jako “u.u.o.”), (...) S.A. nie ponosi odpowiedzialności za skutki zdarzenia z dnia 12 czerwca 2007 roku występujące w sferze praw niematerialnych związanych z dobrami osobistymi, gdyż przepis ten przewiduje odpowiedzialność za śmierć, uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia bądź utratę, zniszczenie lub uszkodzenie mienia będące następstwem szkody wyrządzonej ruchem pojazdu mechanicznego. Ponadto wskazywał, że funkcje usunięcia skutków naruszenia dobra osobistego preferują indywidualne i bezpośrednie działania sprawcy w tej sferze.

Należy zauważyć, iż Sąd Najwyższy w uchwale z 20 grudnia 2012 r. (sygn. akt III CZP 93/12, OSNC 2013/7-8/84) wyraził pogląd, iż art. 34 u.u.o., zarówno w brzmieniu sprzed dnia 11 lutego 2012 r. jak i obecnie - nie wyłącza z zakresu ochrony ubezpieczeniowej zadośćuczynienia za krzywdę osoby, wobec której ubezpieczony ponosi odpowiedzialność na podstawie art. 448 k.c.

Art. 34 ust. 1 u.u.o. w brzmieniu sprzed dnia 11 lutego 2012 r. był przedmiotem wykładni w orzecznictwie Sądu Najwyższego. W uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 22 kwietnia 2005 r. III CZP 99/04 (OSNC 2005, nr 10, poz. 7 166) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że wynikające z niego [tj. art. 34 u.o.o.] uprawnienie osoby trzeciej do żądania od ubezpieczyciela odszkodowania z tytułu ubezpieczenia pojazdu mechanicznego powstaje wówczas, gdy posiadacz lub kierujący pojazdem mechanicznym są zobowiązani zgodnie z przepisami prawa cywilnego do odszkodowania za szkodę wyrządzoną w związku z ruchem tego pojazdu. Przepis ten posługuje się pojęciem szkody szeroko rozumianej, obejmującej zarówno uszczerbek majątkowy jak i niemajątkowy. Zawarta w nim regulacja jest wyrazem woli ustawodawcy zapewnienia osobie trzeciej możliwie pełnej kompensaty szkody wyrządzonej w związku z ruchem pojazdu mechanicznego. Mając na względzie tak rozumiany art. 34 ust. 1 w brzmieniu sprzed dnia 11 lutego 2012 r., nie ma podstaw do podzielania zapatrywania pozwanego, że wyłącza on z zakresu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej zadośćuczynienie za krzywdę osoby, wobec której ubezpieczony ponosi odpowiedzialność na podstawie art. 448 k.c. Takie ograniczenie wymagałoby bowiem wyraźnej podstawy prawnej. Tymczasem przewidziane w art. 38 u.u.o. wyłączenia odpowiedzialności ubezpieczyciela dotyczą szkody majątkowej i – jak wyjaśniono w orzecznictwie (por. uchwałę Sądu Najwyższego III CZP 146/06) – nie ma podstaw do rozciągnięcia tego przepisu na wypadki wyrządzenia szkody niemajątkowej. W tej sytuacji, za przyjętą wykładnią przemawia także zasada, że zakres odpowiedzialności ubezpieczonego wobec osoby trzeciej wyznacza zakres odpowiedzialności ubezpieczyciela z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej. Podzielenie zapatrywania pozwanego o wyłącznej odpowiedzialności sprawcy szkody, doprowadziłoby do naruszającego tę zasadę zróżnicowania zakresu odpowiedzialności ubezpieczonego i ubezpieczyciela. Oznaczałoby też pozbawienie poszkodowanego możliwości uzyskana zagwarantowanej ubezpieczeniem odpowiedzialności cywilnej, z wyjątkiem wyraźnych włączeń, pełnej rekompensaty szkody wyrządzonej w związku z ruchem pojazdu mechanicznego. Podstawowym celem zadośćuczynienia przyznawanego na podstawie art. 448 k.c. jest kompensacja szkody niemajątkowej, pozwalająca pokrzywdzonemu odczuć pewną satysfakcję materialną. Natomiast przytoczone przez pozwanego funkcje wychowawcze czy prewencyjne mają charakter wtórny i nie mogą stanowić podstawy do faktycznego pozbawienia pokrzywdzonego możliwości kompensacji szkody. Mając na uwadze powyższe należy uznać, iż odpowiedzialność ubezpieczyciela obejmuje także szkody będące bezpośrednią konsekwencją śmierci poszkodowanego w sferze praw jego najbliższych (tak też: wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 13 grudnia 2013 roku, I ACa 607/12, LEX nr 1267380, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 30 listopada 2012 roku, sygn. akt I ACa 475/12, LEX nr 1254523).

W przedmiocie rozstrzygnięcia o wysokości zadośćuczynienia Sąd uznał, iż żądanie wskazane w pozwie, odnoszące się zarówno do K. W. jak i I. W. jest kwotą usprawiedliwioną rozmiarami wyrządzonej krzywdy uwzględniającą kompensacyjną funkcję zadośćuczynienia i niewygórowaną (wyrok SN z dnia 11 października 2002 roku, sygn. Akt I CKN 1032/00, LEX nr 78885). Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem na wysokość zadośćuczynienia mają wpływ następujące czynniki: rodzaj dobra, które zostało naruszone oraz charakter, stopień nasilenia i czas trwania doznawania przez osobę, której dobro zostało naruszone, ujemnych przeżyć psychicznych spowodowanych naruszeniem. Uszczegóławiając te kryteria na potrzeby sprawy, w której zdarzeniem wywołującym krzywdę jest śmierć osoby najbliższej wskazać należy, że okoliczności wpływające na wysokość świadczenia z art. 448 k.c. to m.in: dramatyzm doznań bliskich zmarłego, poczucie osamotnienia, cierpienia moralne i wstrząs psychiczny wywołany śmiercią osoby najbliższej, rola jaką w rodzinie pełniła osoba zmarła, rodzaj i intensywność więzi łączącej poszkodowanego ze zmarłym, wystąpienie zaburzeń będących skutkiem śmierci, wiek poszkodowanego, stopień, w jakim pokrzywdzony będzie umiał się znaleźć w nowej rzeczywistości i zdolności jej zaakceptowania (wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 16 października 2012 roku, sygn. Akt I ACa 435/12, LEX nr 1237230, wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 11 lipca 2013 roku, I ACa 220/13, LEX nr 1369350, wyrok Sadu Apelacyjnego w Gdańsku z 24 sierpnia 2012 roku, sygn. Akt V ACa 646/12, LEX nr 1220462).

Nie ulega wątpliwości, iż więź łącząca powódki z matką miała bardzo silny charakter i, że na ówczesnym etapie życia powódek, była jednym z najważniejszych dóbr osobistych w ich życiu. Bezspornym jest także, że w wyniku śmierci została ona bezpowrotnie przerwana.

Dla oceny wysokości zadośćuczynienia istotne znaczenie ma wiek powódek w chwili śmierci matki. Powódki w 1997 roku miały 10 lat. Z jednej strony były dziećmi potrzebującymi matczynego wsparcia i opieki, które za życia matki D. W. otrzymywały, z drugiej były już w pełni świadome swoich relacji z matką, brak jej nie tylko odczuły ale i rozumiały. Nadto, należy zauważyć, iż na tym etapie życia więzi rodzinne mają nie tylko charakter emocjonalny, związany z potrzebą bliskości czy wsparcia ale także intelektualny. Dziesięcioletni człowiek dzieli się z rodzicem swoimi opiniami, wymienia poglądy dotyczące spraw, które są dla niego ważne i, które jest już w stanie zrozumieć, a także otrzymuje od rodzica informację zwrotną, nawiązując w ten sposób nowy typ relacji na poziomie intelektualnym.

Nie można pominąć również faktu, jakim jest utrata matki przez wchodzące w wiek dojrzewania córki. Niewątpliwie prowadził on do braku pozytywnego wzorca kobiecości przedstawianego przez osobę najbliższą, a więc osobę posiadająca wiele cech wspólnych z powódkami.

Niespodziewany charakter i wstrząs jaki wywołała u powódek K. i I. W. tragiczna śmierć ich matki zdeterminowała cały okres dojrzewania i z dużym prawdopodobieństwem można stwierdzić, iż wpłynie także na ich dorosłe życie.

Biorąc pod uwagę dramatyzm doznań należy odnieść się do opinii biegłego sądowego z zakresu psychologii, który uznał, że po śmierci matki u powódek wystąpiły zaburzenia mieszczące się w ramach reakcji żałoby. Nie może jednak zostać przez Sąd pominięte, iż „ramy reakcji żałoby”, zgodnie z opinią biegłej oznaczają głębokie cierpienie i poczucie trwałej straty, powodujące nieprawidłowości w funkcjonowaniu emocjonalnym i społecznym.

Z tego wynika kolejna przesłanka wpływająca na wysokość zadośćuczynienia, a więc umiejętność odnalezienia się w nowej rzeczywistości. Nie oznacza ona samego zaakceptowania faktu śmierci przez osoby najbliższe, ale również społecznego funkcjonowania członków rodziny zmarłego. Z zeznań świadków wynika, iż szkolne wydarzenia z udziałem rodziców powodowały u powódek wzmożone cierpienie i ból. Nadto biegły zauważył także, że śmierć matki spowodowała u powódek wycofanie w kontaktach społecznych, stany lękowe oraz wzmożone napięcie emocjonalne. Faktem powszechnie wiadomym jest, że związane z tym osamotnienie utrudnia proces „godzenia się z nową rzeczywistością”. Sąd nie pominął faktu, iż powódki, będąc bliźniaczkami, wzajemnie stanowią dla siebie wsparcie, co, w pewnym stopniu, zmniejsza poczucie osamotnienia, jednak Sąd miał na uwadze także fakt, iż świadomość cierpienia osoby bliskiej i wspólnej straty może stanowić dodatkowy czynnik powodujący poczucie krzywdy.

Pomimo przyznania przez Sąd każdej z powódek jednakowej kwoty zadośćuczynienia pieniężnego, spowodowanej znacznym podobieństwem cierpień i reakcji związanych ze śmiercią D. W. Sąd uwzględnił również, cechy indywidualne powódek I. i K. W., w szczególności to, iż w przypadku I. W. cierpienia psychiczne doprowadziły także do bólu w aspekcie fizycznym (somatyzacja). Rozważając okoliczności dotyczące K. W. Sąd zwrócił uwagę na fakt, iż od czwartego roku życia cierpi na niedosłuch. Jak wynika z zeznań świadków powodowało to u niej szczególną wrażliwość i potrzebę matczynej troski, co wpłynęło na skalę bólu po stracie.

Analizując sytuację powódek nie można utracić z pola widzenia faktu, iż po śmierci D. W. zmarł także ich ojciec, co bez wątpliwości zwiększyło poziom krzywd doznanych przez K. i I. W.. Należy zauważyć, iż w toku ustalania faktów w obecnej sprawie niebagatelne znaczenie miały zeznania świadków, ze sprawy sygn. akt I C 586/08, zakończonej przed śmiercią J. W., który także wypowiadał się na temat wpływu śmierci matki na życie powódek. Ponadto powódki K. i I. W. zostały zbadane przez biegłego sądowego z zakresu psychologii, którego opinia dotyczyła skutków gwałtownej śmierci matki, rozerwania więzów z matką oraz obecnego stanu psychicznego powódek z związku z brakiem matki w życiu codziennym, a także uszczerbku na stanie zdrowia psychicznego i zakresu cierpień powódek oraz funkcjonowania powódek w chwili obecnej. Z w/w opinii, która nie była kwestionowana przez żadną ze stron wynika, iż pomimo upływu siedmiu lat od śmierci matki, a także pomimo wieku bliskiego pełnoletności, u powódek wciąż utrzymują się, powstałe po śmierci matki zaburzenia adaptacyjne negatywnie wpływające na ich obecne życie i powodujące, że powódki silniej odczuwają kłopoty dnia codziennego. Biegła nie znalazła u powódek podstaw do stwierdzenia uszczerbku na zdrowiu w aspekcie psychologicznym, psychozy ani utrwalonej nerwicy związanej z urazem czaszkowo-mózgowym. W ocenie Sądu jednak nie są to okoliczności uzasadniające zmniejszenie wymiaru zadośćuczynienia pieniężnego poniżej żądanej kwoty. Opinia biegłego nie tylko nie pozostaje w sprzeczności z twierdzeniami powodów wskazanymi w pozwie na uzasadnienie żądanej kwoty zadośćuczynienia ale także je uzupełnia, określa i kwalifikuje w świetle wiedzy specjalistycznej.

Przy ustalaniu wysokości zadośćuczynienia, celem określenia jego „odpowiedniej sumy”, Sąd miał na uwadze, iż kompensacyjny charakter zadośćuczynienia (a więc złagodzenie cierpienia psychicznego, wywołanego śmiercią) wymaga by jego wysokość nie była symboliczna lecz winna dla poszkodowanego przedstawiać wartość satysfakcjonującą, a więc ekonomicznie odczuwalną (tak też Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z 21 grudnia 2006 roku, sygn. akt I ACa 1253/06, LEX nr 269587, Sąd Apelacyjny w Łodzi, wyrok z dnia 13 października 2013 roku, sygn. akt I ACa 591/13, LEX nr 1394247 ). W rozpoznawanej sprawie należy także uwzględnić, iż naruszenie dobra osobistego ma charakter nieodwracalny, a jego skutki od siedmiu lat odczuwane są przez powódki ze znaczną siłą, co pozwala, z uwzględnieniem zasad doświadczenia życiowego, stwierdzić, że powódki jeszcze przez wiele lat będą odczuwać ból i cierpienie związane ze stratą matki i wiążącym się z tym zerwaniem więzi rodzinnych. Tym samym suma przyznana tytułem zadośćuczynienia, powinna stanowić wartość ekonomicznie odczuwalną nie chwilowo, lecz w okresie, w którym, w danych okolicznościach, przy zastosowaniu obiektywnych kryteriów, jest to uzasadnione rozmiarem i natężeniem cierpienia.

Pozwany, w odpowiedzi na pozew, zakwestionował wysokość żądania, nie przytoczył jednak żadnych okoliczności uzasadniających swoje stanowisko. Również w toku postępowania nie wykazywał aktywności w zakresie ustalania faktów, które w przypadku uwzględnienia powództwa co do zasady, uzasadniałby stanowisko pozwanego w przedmiocie wysokości dochodzonego pozwem zadośćuczynienia. Trudno uznać za skuteczną obronę procesową, polegającą na, nieuzasadnionym konkretnymi twierdzeniami, sprzeciwianiu się żądaniom strony przeciwnej, która zgodnie z zasadą ciężaru dowodu wykazała istnienie określonych przez prawo przesłanek. Bierność strony w zakresie wynikających z zasady kontradyktoryjności procesu cywilnego ciężarów procesowych ciążących na stronach może zostać oceniona przez Sąd jako pozbawione podstaw faktycznych dążenie do obniżenia kwot pozwem dochodzonych.

W wyniku postępowania sądowego zakończonego wyrokiem z dnia 31 marca 2009 roku zasądzono na rzecz powódek po 20.000 złotych odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej na podstawie art. 446 § 3 k.c. Istota w/w odszkodowania opiera się o założenie konieczności kompensaty szkody majątkowej jaką osoba bliska poniosła w związku ze śmiercią poszkodowanego. Z pogorszeniem sytuacji życiowej mamy do czynienia wówczas, gdy śmierć poszkodowanego wywołuje różnorodne następstwa, przejawiające się w uszczerbku poniesionym przez inne podmioty, w postaci przykładowo uczucia osamotnienia i trudności życiowych dziecka pozbawionego troski i opieki matki, osłabienia energii życiowej, przyspieszenia choroby (A. Cisek [w:], E. Gniewek i in. Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. Beck 2013 r., s. 801) Jednak, co należy jeszcze raz podkreślić, muszą one prowadzić do realnego uszczerbku majątkowego. Tym samym należy uznać, iż kompensacja za zerwanie więzi rodzinnej, uzasadnia uwzględnienie roszczenia w pełnym dochodzonym co do kwoty głównej zakresie w stosunku do każdej z powódek.

Rozstrzygając w przedmiocie daty początkowej naliczania odsetek, Sąd uznał, iż właściwym terminem jest dzień następny po dniu doręczeniu pozwanemu odpisu pozwu tj. 10 września 2013 roku ( dowód doręczenia odpisu pozwu , k. 98 ). Stosownie do treści art. 455 k.c. jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. Uwzględniając okoliczności rozpoznawanej sprawy, w której dwie pierwsze przesłanki przewidziane w art. 455 k.c. nie mają zastosowania, za termin wezwania do zapłaty należy uznać, dzień następny po dniu doręczenia pozwu. Ponadto przychylając się do dotychczasowych ustaleń judykatury, uwzględnić należy fakt, że jeżeli zobowiązany nie płaci zadośćuczynienia niezwłocznie po wezwaniu do zapłaty, uprawniony nie ma możliwości czerpania korzyści z zadośćuczynienia, jakie mu się należy już w tym terminie. Nie ma znaczenia fakt, iż sąd dookreśla jego wysokość w wyroku. Możliwość przyznania „odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia za krzywdę” nie zakłada bowiem dowolności ocen sądu, a jest jedynie konsekwencją niewymiernego w pełni charakteru okoliczności decydujących o doznaniu krzywdy i jej rozmiarze. Mimo pewnej swobody sądu przy orzekaniu o zadośćuczynieniu, wyrok zasądzający zadośćuczynienie nie ma charakteru konstytutywnego, lecz deklaratywny (wyrok SN z dnia 18 lutego 2011 roku, sygn. akt I CSK 243/10, LEX nr 848109, wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 28 stycznia 2014 roku, sygn. akt I ACa 947/13, LEX nr 1425483, wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 19 marca 2014 roku, sygn. akt I ACa 1227/13, LEX nr 1451714, wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 10 lutego 2012 roku, sygn. akt I ACa 1405/11, LEX nr 1109992, wyrok SN z dnia 14 stycznia 2011 roku, sygn. akt I PK 145/10, OSNP 2012/5-6/66). Żądanie zasądzenie odsetek ustawowych od dnia wytoczenia powództwa podlega w świetle wyżej poczynionych uwag oddaleniu.

W przedmiocie kosztów procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 kpc. Żądanie powódek zostało oddalone w tak nieznacznej części, iż nie stoi to na przeszkodzie zastosowanie reguły wynikającej z art. 98 kpc..

Na koszty procesu składały się:

1.  opłaty od pozwu (k.1) w wysokości 2.500 złotych (2x 2.500 zł = 5.000 złotych)

2.  opłaty od zażalenia na postanowienie Sądu z dnia 22 marca 2013 roku (k. 64 w zw. Z k. 52) po 500 złotych (2x 500 zł = 1000 złotych)

3.  koszty sporządzenia opinii przez biegłego sądowego z zakresu psychologii (k.238,289) po 255, 76 zł (2 x 255, 76 zł= 511,52 zł),

łącznie 6.511,52 złote.

Z uwagi na zwolnienie powódek od kosztów sądowych w całości powyższa kwota została pokryta tymczasowo ze środków Skarbu Państwa. Zgodnie z art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych pozwanego obciąża obowiązek zwrotu 6.511, 52 zł na rzecz Skarbu Państwa.

4.  wynagrodzenie zawodowego pełnomocnika w osobie w osobie radcy prawnego, ustalone zgodnie z § 6 pkt 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu z dnia 28.09.2002 r., w wysokości 3.600 zł,

5.  opłata skarbowa za pełnomocnictwo (k.12) oraz za pełnomocnictwo substytucyjne (k.216) ustalona zgodnie z wykazem przedmiotów opłaty skarbowej, stawki tej opłaty oraz zwolnienia stanowiącym załącznik do ustawy z dnia 16 listopada 2006 roku o opłacie skarbowej w wysokości 51 złotych (2x 17 + 17 = 51 zł),

łącznie 3.651 złotych, które pozwany jest zobowiązany zwrócić powódkom.

Wobec podniesionego przez pozwanego zarzutu braku właściwości rzeczowej Sąd Okręgowy, dla porządku należy nadmienić, iż w wyniku rozpoznania przez Sąd Apelacyjny w Lublinie zażalenia strony powodowej na postanowienie Sąd Okręgowego w Lublinie z dnia 22 marca 2013 r. stwierdzające jego niewłaściwość i przekazujące sprawę do rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Radzyniu Podlaskim jako rzeczowo i miejscowo właściwemu, postanowienie to zostało uchylone przez Sąd Apelacyjny postanowieniem z 31 lipca 2013 roku i tym samym Sąd Okręgowy został uznany za rzeczowo właściwy.

Reasumując, mając na uwadze powyższe i na zasadzie wskazanych przepisów sąd orzekł jak w sentencji.