Pełny tekst orzeczenia

278/4/B/2014


POSTANOWIENIE

z dnia 30 lipca 2014 r.
Sygn. akt Ts 209/12

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Piotr Tuleja – przewodniczący
Andrzej Wróbel – sprawozdawca
Teresa Liszcz,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 2 kwietnia 2014 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej A.Ch.,

p o s t a n a w i a:

nie uwzględnić zażalenia.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej z 21 sierpnia 2012 r. reprezentowany przez pełnomocnika z urzędu A.Ch. (dalej: skarżący) zakwestionował zgodność z Konstytucją „umowy międzynarodowej obowiązującej jako powszechnie przyjęty zwyczaj międzynarodowy, na podstawie której obywatelom Rzeczpospolitej Polskiej odmawia się jurysdykcji krajowej w sprawach czynów niedozwolonych popełnionych przez państwo obce w czasie działań wojennych”. Tak ujętemu przedmiotowi skargi konstytucyjnej skarżący zarzucił niezgodność z art. 8, art. 45 ust. 1 w zw. z art. 87 ust. 1 oraz art. 89-91 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Postanowieniem z 2 kwietnia 2014 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze dalszego biegu. W uzasadnieniu tego orzeczenia Trybunał stwierdził, że skarga konstytucyjna została wniesiona z przekroczeniem terminu określonego w art. 46 ust. 1 w zw. z art. 48 ust. 2 zdanie drugie ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Przekroczenie terminu wynikało z wystąpienia przez skarżącego ze skargą kasacyjną do Sądu Najwyższego od – wyczerpującego przysługującą w sprawie drogę prawną – orzeczenia sądu II instancji, tj. postanowienia Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 7 września 2009 r. (sygn. akt I ACz 1393/09). Na mocy tego wyroku oddalone zostało zażalenie skarżącego od postanowienia sądu I instancji, odrzucającego jego pozew o odszkodowanie skierowany przeciwko Skarbowi Państwa – Republice Federalnej Niemiec i Stanom Zjednoczonym Ameryki. Jak ustalił Trybunał, wystąpienie przez skarżącego ze skargą kasacyjną nastąpiło już poza zakresem drogi prawnej, przysługującej w sprawie, w związku z którą sformułowane zostały zarzuty skargi konstytucyjnej, co tym samym spowodowało przekroczenie terminu do skorzystania z tego rodzaju środka ochrony wolności i praw. Niezależnie od powyższej okoliczności Trybunał zakwestionował określony przez skarżącego przedmiot skargi konstytucyjnej. Zdaniem Trybunału zarzuty skarżącego skierowane zostały przeciwko procesowym następstwom zasady wyrażonej w art. 9 Konstytucji, zgodnie z którą Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego. Istota zarzutów skargi wiązała się więc z problemem wzajemnej relacji, w jakiej pozostaje powołana wyżej zasada ustrojowa z unormowaniami konstytucyjnymi dotyczącymi tzw. stanowionych źródeł prawa (w tym również ratyfikowanych umów międzynarodowych). Jest to jednak zagadnienie odnoszące się do przepisów zamieszczonych w jednym akcie normatywnym, jakim jest Konstytucja, a to oznaczało, że zarzut skarżącego nie mieścił się w zakresie właściwości orzeczniczej Trybunału Konstytucyjnego.
Zażalenie na powyższe postanowienie skierował do Trybunału Konstytucyjnego pełnomocnik skarżącego. W zażaleniu skarżący podniósł, że zarzut przekroczenia terminu do wniesienia skargi opiera się na niewłaściwej interpretacji przepisów ustawy o TK dotyczących tego wymogu formalnego skargi. Jego zdaniem sformułowanie ustawowe o „przysługującej w sprawie drodze prawnej” obejmuje swoim zakresem również postępowanie w sprawie nadzwyczajnego środka zaskarżenia, jakim jest skarga kasacyjna, a wydane w jego efekcie orzeczenie Sądu Najwyższego jest jedną z form rozstrzygnięć wymienionych w art. 46 ust. 1 ustawy o TK. Wadliwe było zatem przyjęcie w zaskarżonym postanowieniu, że skarga konstytucyjna została wniesiona do Trybunału z przekroczeniem ustawowego terminu. Ponadto skarżący stwierdził, że w złożonej skardze wskazał art. 1111-1116 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, ze zm.; dalej: k.p.c.) jako podstawę prawną orzeczeń wydanych w jego sprawie przez sądy. Na potwierdzenie przytoczył passus z uzasadnienia postanowienia Sądu Najwyższego z 17 grudnia 2010 r. (sygn. akt I CSK 504/10). Skarżący podkreślił, że złożoność podniesionego w skardze zagadnienia wynika z faktu potwierdzenia przez sądy stanowiska o braku przepisu prawa, który przyznawałby immunitet państwu obcemu. Oznacza to, że podstawą dla takiego immunitetu nie są przepisy k.p.c., lecz zwyczaj międzynarodowy. W ocenie skarżącego niewskazanie powołanych wyżej unormowań k.p.c. w części wstępnej skargi konstytucyjnej nie powinno być uznane za brak wypełnienia wymogu, o którym mowa w art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zaskarżone postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania skardze dalszego biegu jest prawidłowe, a zarzuty zażalenia nie zasługują na uwzględnienie.
Podstawową przesłanką, samoistnie przesądzającą o konieczności odmowy nadania skardze dalszego biegu, było stwierdzenie wniesienia skargi po upływie ustawowego terminu do korzystania z tego środka ochrony wolności i praw. Wbrew twierdzeniom zawartym w zażaleniu Trybunał prawidłowo i zgodnie z utrwaloną linią swojego orzecznictwa zastosował w odniesieniu do analizowanej skargi unormowanie art. 46 ust. 1 ustawy o TK. W orzeczeniach w sprawach skarg konstytucyjnych Trybunał wielokrotnie wskazywał na potrzebę prawidłowej interpretacji powołanego wyżej przepisu ustawy o TK. Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na konieczność łącznego uwzględnienia obydwu przesłanek określonych w art. 46 ust. 1 ustawy o TK. Stanowią je wyczerpanie przysługującej w sprawie drogi prawnej oraz wniesienie skargi konstytucyjnej w stosownym terminie, którego bieg rozpoczyna się od dnia doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. Podkreślenia wymaga przy tym charakter wyliczenia zawartego w art. 46 ust. 1 ustawy o TK. Po pierwsze, wyliczenie to ma charakter nieprzypadkowy – podkreśla priorytet prawomocnego orzeczenia sądowego, do uzyskania którego skarżący powinien dążyć w danej sprawie. Po drugie, ustawodawca zaakcentował w ten sposób, że skarga konstytucyjna powinna być kierowana już w sytuacji, gdy wydany prawomocny wyrok wyczerpał przysługującą w sprawie drogę prawną. Należy podkreślić, że podejmowane przez skarżącego próby podważenia prawomocnego orzeczenia sądowego, prowadzące do uzyskania dalszych „prawomocnych wyroków” lub innych „ostatecznych rozstrzygnięć”, nie mają już wpływu na bieg terminu do wystąpienia ze skargą konstytucyjną. Ten zaś rozpoczyna się wraz z doręczeniem rozstrzygnięcia wyczerpującego przewidzianą w danej sprawie drogę prawną. Do jej wyczerpania – w rozumieniu art. 46 ust. 1 ustawy o TK – dochodzi w momencie uzyskania prawomocnego orzeczenia w konsekwencji skorzystania z przysługujących skarżącemu zwyczajnych środków odwoławczych. Wystąpienie przez skarżącego z innymi środkami zaskarżenia, tzw. nadzwyczajnymi środkami (np. skarga kasacyjna w sprawach cywilnych), wykracza poza ramy „drogi prawnej”, o której mowa w przywołanym przepisie (zob. postanowienia TK z: 25 lipca 2006 r., Ts 143/06, OTK ZU nr 1/B/2007, poz. 55; 15 lutego 2007 r. i 16 maja 2007 r., Ts 144/06, OTK ZU nr 3/B/2007, poz. 129 i 130; 13 lutego 2007 r., Ts 162/06, OTK ZU nr 1/B/2008, poz. 15; 4 października 2007 r., Ts 47/07, OTK ZU nr 2/B/2008, poz. 67; 27 listopada 2007 r., Ts 107/07, OTK ZU nr 1/B/2008, poz. 39; 27 listopada 2007 r., Ts 284/06, OTK ZU nr 2/B/2008, poz. 60). Skarga kasacyjna wniesiona od prawomocnego rozstrzygnięcia sądu II instancji w sprawach rozpatrywanych w trybie postępowania cywilnego nie mieści się więc w ramach tzw. zwyczajnych środków odwoławczych, których wniesienie jest z jednej strony warunkiem sine qua non merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej, z drugiej zaś wyznacza moment (data doręczenia ostatniego z nich), od którego biegnie trzymiesięczny termin do wniesienia skargi konstytucyjnej.
Z uwagi na okoliczności sprawy, w związku z którą została wniesiona analizowana skarga konstytucyjna, w pełni uprawnione było więc przyjęcie przekroczenia terminu, o którym mowa w art. 46 ust. 1 (także w zw. z art. 48 ust. 2 zdanie drugie) ustawy o TK.
Trybunał Konstytucyjny prawidłowo odniósł się również do sposobu określenia przez skarżącego przedmiotu wniesionej skargi konstytucyjnej. Wbrew twierdzeniom zażalenia jako przedmiot zaskarżenia nie zostały wskazane przepisy k.p.c. Ich powołanie nastąpiło – podobnie jak w treści zażalenia – jedynie w związku z przytoczeniem przez skarżącego motywów orzeczenia Sądu Najwyższego, z czego bynajmniej nie wynikało jeszcze jednoznacznie, że skarżący pragnie uczynić je przedmiotem wniesionej skargi konstytucyjnej. Zarówno z petitum skargi, jak i jej uzasadnienia wynikało zaś bezpośrednio, że skarżący chce poddać kontroli konstytucyjności zwyczaj międzynarodowy, do którego respektowania zobowiązuje Rzeczpospolitą Polską zasada wyrażona w art. 9 Konstytucji.

Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę, Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.