Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CZ 23/14
POSTANOWIENIE
Dnia 4 lipca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący)
SSN Jan Górowski (sprawozdawca)
SSN Marta Romańska
w sprawie ze skargi M. K., C.
K. i J. G.
z udziałem […]
o wznowienie postępowania zakończonego
prawomocnym postanowieniem Sądu Okręgowego w S.
z dnia 21 grudnia 2009r.,
wydanym w sprawie z wniosku C. K.
przy uczestnictwie […]
o zasiedzenie ,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 4 lipca 2014 r.,
zażalenia skarżących – M. K., C. K.
i J. G.
na postanowienie Sądu Okręgowego w S.
z dnia 21 października 2013 r.,
oddala zażalenie i odstępuje od obciążenia skarżących
kosztami postępowania zażaleniowego.
UZASADNIENIE
2
W skardze z dnia 15 lipca 2013 r., która wpłynęła do Sądu Okręgowego w S.
w dniu 9 sierpnia 2013 r. skarżący: C. K., M. K. i J. G. domagali się wznowienia
postępowania zakończonego prawomocnym postanowieniem Sądu Okręgowego w
S. z dnia 21 grudnia 2009 r., I Ca …/09, z powołaniem się na podstawę wznowienia
określoną w art. 403 § 2 k.p.c. W skardze podnieśli, że M. K. w dniu 5 września
2012 r. uzyskała ekspertyzę grafologiczną sporządzoną przez A. K. w dniu 3
września 2012 r. z której wynika, że pismo i podpis na „Ostrzeżeniu" z dnia 17
stycznia 1994 r. nie zostały sporządzone przez S. B. Skarżąca ta, jako pełnomocnik
ojca C. K. wystąpiła na tej podstawie z wnioskiem o wykreślenie ostrzeżenia o
niezgodności stanu księgi wieczystej nr […] z rzeczywistym stanem prawnym
dokonanego w dniu 5 maja 1994 r. na podrobiony wniosek. Sąd wieczystoksięgowy
go uwzględnił, o czym powiadomił zawiadomieniem z dnia 8 maja 2013 r.
Skarżący wskazali, że J. G. z tego zawiadomienia dowiedziała się, że Sąd
wykreślił wpis ostrzeżenia, który stał się podstawą uznania przez Sąd Okręgowy w
S. w sprawie I Ca …/09, że doszło do przerwania biegu zasiedzenia przedmiotowej
nieruchomości na rzecz małżonków I. i C. K. W skardze podniesiono także, że
przedstawienie wcześniej odpisu z księgi wieczystej z dnia 16 maja 2013 r., odpisu
postanowienia spadkowego dnia 21 grudnia 2012 r. po zmarłej w dniu 9 września
2011 r. uczestniczce postępowania o zasiedzenie I. K. i odpisu aktu małżeństwa J.
G. nie było możliwe z uwagi, na to „iż możliwość działania dla M. K. i J. G.
otworzyła się w chwili śmierci I. K., bowiem są jej spadkobiercami" .
Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 21 października 2013 r. odrzucił
skargę. W sprawie, w której skarga została wniesiona, Sąd Rejonowy w Ł.
postanowieniem z dnia 26 czerwca 2009 r. stwierdził, że małżonkowie F. K. oraz J.
K., I. K. nabyli na prawach wspólności ustawowej przez zasiedzenie z dniem 15
października 1956 r. prawo własności nieruchomości składającej się z działek
ewidencyjnych nr 82, 136, 256 i 271 o pow. 12,8 ha położonych we wsi W. objętych
księgą wieczystą Nr […]. W wyniku rozpoznania apelacji wnioskodawcy C. K.,
postanowieniem z dnia 21 grudnia 2009 r. I Ca …/09, Sąd Okręgowy w S. zmienił
3
zaskarżone postanowienie w ten sposób, że umorzył postępowanie w zakresie
żądania zasiedzenia na rzecz F. K. i J. K. i oddalił wniosek o zasiedzenie na rzecz
C. K. i I. K., a w pozostałym zakresie apelację oddalił.
C. K., M. K. wystąpili już poprzednio ze skargą o wznowienie tego samego,
co obecnie postępowania zakończonego postanowieniem Sądu Okręgowego w S. z
dnia 21 grudnia 2009 r I Ca …/09. W tej pierwszej skardze podnieśli także, że
zaskarżone orzeczenie zostało oparte na dokumencie podrobionym, ponieważ
pismo i podpis na wniosku wieczystoksięgowym z dnia 17 stycznia 1994 r., nie
pochodzi od S. B. (siostry wnioskodawcy i skarżącego). Wskazali, że na
okoliczność tę nie mogła powołać się skarżąca także wtedy – M. K.,
a fakt podrobienia tego dokumentu wskazuje prywatna ekspertyza grafologiczna
z września 2012 r., dołączona do skargi.
Postanowieniem z dnia 4 grudnia 2012 r. I Ca …/12, Sąd
Okręgowy także odrzucił poprzednio wniesioną skargę ze względu na
nieistnienie powołanej podstawy wznowienia. Podniósł, że ekspertyza
grafologiczna stanowi środek dowodowy, na którą strony, w tym także -
wnioskodawca, mogły się powołać w prawomocnie zakończonym postępowaniu
rozpoznawczym o zasiedzenie. Pełnomocnik wnioskodawcy już w postępowaniu
pierwszoinstancyjnym (sygn. akt I Ns …/08) kwestionował autentyczność wniosku o
wpisanie ostrzeżenia w księdze wieczystej i wnosił o przeprowadzenie opinii z
biegłego grafologa, który to wniosek nie został uwzględniony. Ponadto wskazał, że
kwestia, kto własnoręcznie podpisał wniosek o wpisanie ostrzeżenia nie miała
decydującego znaczenia w sprawie o zasiedzenie; wystarczyło, że informacja
mogąca być podstawą wpisu (także z urzędu) pochodziła od osoby uprawnionej, a
Stefania Bednarek (siostra wnioskodawcy) podejmowała w tym czasie czynności
procesowe negujące prawa wnioskodawców i ostatecznie potwierdziła treść
wniosku ostrzeżenia.
W zażaleniu na postanowienie z dnia 4 grudnia 2012 r. skarżący zarzucili
naruszenie art. 410 § 1 w zw. z art. 403 § 2 k.p.c. i wnosili o uchylenie
zaskarżonego postanowienia. Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 20 września
2013 r., II CZ 49/13, zażalenie to oddalił. Podniósł, że do wznowienia
4
postępowania w sprawie o zasiedzenie na podstawie art. 524 § 1 k.p.c. w zw. z art.
13 § 2 k.p.c. należy stosować odpowiednio przepisy o wznowieniu postępowania
w postępowaniu procesowym, w tym także przepis art. 403 k.p.c. określający
podstawy wznowienia (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
28 września 2011 r., I CZ 79/11, nie publ.).
Podkreślił, że skarżący w zażaleniu podnosili, że istniała - wbrew stanowisku
Sądu Okręgowego - podstawa wznowienia określona w art. 403 § 2 k.p.c.,
ponieważ załączona do skargi ekspertyza grafologiczna z dnia 3 września 2012 r.
stanowi nowy środek dowodowy stwierdzający sfałszowanie podpisu pod
wspomnianym wnioskiem ostrzeżenia z 1994 r., a ostrzeżenie to - w ocenie Sądu
Okręgowego - prowadziło do przerwania biegu terminu prowadzącego
do zasiedzenia nieruchomości wskazanej we wniosku (art. 123 k.p.c. w związku
z art. 175 k.c.). Podzielił jednak stanowisko Sądu Okręgowego, że przedstawiona
przez skarżących ekspertyza grafologiczna z dnia 3 września 2012 r. nie stanowiła
nowego środka dowodowego określonego w art. 403 § 2 k.p.c. W toku
postępowania przed sądem pierwszej instancji pełnomocnik wnioskodawcy
kwestionował już bowiem autentyczność wniosku o wpisanie ostrzeżenia w księdze
wieczystej, w której ujawniono nieruchomość objętą wnioskiem o zasiedzenie.
Wniosek pełnomocnika - wnioskodawcy o dokonanie opinii grafologicznej nie został
uwzględniony, a w apelacji wnioskodawcy nie ponowiono takiego wniosku i nie
przekładano prywatnej ekspertyzy grafologicznej. W postępowaniu tym
uczestniczyła poprzedniczka prawna skarżącej I. K., toteż nie może być brana pod
uwagę sugestia skarżącej M. K. o niemożności wykorzystania ekspertyzy
grafologicznej w postępowaniu o zasiedzenie.
Sąd Najwyższy uznał także za trafne stanowisko Sądu Okręgowego, co do
tego, że kwestia własnoręcznie podpisanego wniosku o wpis ostrzeżenia nie miała
jednak decydującego znaczenia przy rozstrzygnięciu sprawy zakończonej
wydaniem prawomocnego postanowienia z dnia 21 grudnia 2008 r., I Ca …/09.
W sprawie bowiem zasadniczym problemem była kwestia, czy i jakie zdarzenia
mogły doprowadzić do przerwania biegu terminu zasiedzenia nieruchomości objętej
wnioskiem (art. 123 k.p.c. w zw. z art. 175 k.c.). Skoro w postępowaniu
rozpoznawczym ustalono, że S. B. w określony sposób popierała wniosek o wpis
5
ostrzeżenia (negowała prawa wnioskodawców, potwierdzała treść wniosku i była co
najmniej inicjatorką jego złożenia), to dla oceny, czy nastąpiło przerwanie biegu
zasiedzenia nie ma już znaczenia prawnego formalna strona tego wniosku, tj. fakt
własnoręcznego podpisu wniosku. W rezultacie doszło do przerwania biegu
zasiedzenia i ostatecznie nie mogło być ono stwierdzone na rzecz wnioskodawcy i
jego żony. Podkreślił też, że z ustaleń Sądów w postępowaniu o zasiedzenie
wynika, że S. B. podejmowała czynności zmierzające do jej uwłaszczenia i
kwestionowała zasadność wydania aktu własności ziemi na rzecz wnioskodawcy.
Wbrew zatem twierdzeniom skarżących, nie była "osobą niezainteresowaną
nieruchomością" (s. 4 uzasadnienia zażalenia) i jej czynności - kwestionujące
prawa i wnioskodawcy - mogły doprowadzić do przerwania biegu zasiedzenia.
W uzasadnieniu obecnie zaskarżonego postanowienia Sąd Okręgowy
stwierdził, że w sprawie zakończonej zaskarżonym postanowieniem z dnia
21 grudnia 2009 r. ustaleniem niespornym było, że C. K. i I. K. od 1964 r. byli
posiadaczami samoistnymi gospodarstwa rolnego w skład którego wchodziły
sporne działki ewidencyjne. Bieg terminu zasiedzenia został jednak przerwany
przez S. B. w wyniku podjętych w 1972 r. działań zmierzających do ich
uwłaszczenia, a następnie w wyniku jej odwołania od aktu własności ziemi
wydanego na rzecz C. K., w wyniku którego akt ten został uchylony decyzją z dnia
26 kwietnia 1973 r. Stwierdził, że następną czynnością przerywającą bieg
zasiedzenia stanowiło złożenie przez S. B. wniosku z dnia 17 stycznia 1994 r. o
wpis ostrzeżenia w księdze wieczystej nr […].
Odnosząc się do skargi J. G. Sąd Okręgowy wskazał, że ekspertyza
grafologiczna stanowi środek dowodowy, na którą strony mogły się powołać w
prawomocnie zakończonym postępowaniu rozpoznawczym. Powtórzył,
że pełnomocnik wnioskodawcy już w toku postępowania pierwszoinstancyjnego
w sprawie I Ns …/08 w postępowaniu kwestionował autentyczność wniosku
o wpisanie ostrzeżenia w księdze wieczystej i wnosił o przeprowadzenie opinii
z biegłego grafologa. Wniosek ten nie został uwzględniony, zaś w apelacji nie
ponowił żądania dopuszczenia dowodu z opinii grafologa, ani nie przedłożył do
analizy w instancji odwoławczej prywatnej ekspertyzy, na którą obecnie się
powołuje. Podkreślił, że wbrew przekonaniu skarżących, z okoliczności sprawy
6
wynikało domniemanie, że S. B. w bezpośrednim związku czasowym ze złożeniem
wniosku negowała prawo skarżących i była co najmniej inicjatorką jego złożenia.
W zażaleniu na postanowienie Sądu Okręgowego w S. z dnia 21
października 2013 r. skarżący zarzucili naruszenie art. 410 § 1 w zw. z art. 403 § 2
k.p.c. i wnosili o uchylenie zaskarżonego postanowienia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stosownie do art. 410 § 1 k.p.c. Sąd odrzuca skargę wniesioną po upływie
przepisanego terminu, niedopuszczalną lub nieopartą na ustawowej podstawie.
Podstawy skargi o wznowienie postępowania wyczerpująco określają przepisy art.
401, 4011
i 403 k.p.c. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia
28 października 1999 r. II UKN 174/99 (OSNP 2001, nr 4, poz. 133), a następnie
w postanowieniu z dnia 21 września 2007 r. V CZ 88/07 (LEX nr 486003), jeżeli
z uzasadnienia skargi wynika, że okoliczności w niej wskazane nie wyczerpują
ustawowej przesłanki wznowienia postępowania., to podnoszona w żądaniu
podstawa prawna żądania nie zachodzi. W takim przypadku skarga nie jest oparta
na ustawowej podstawie wznowienia i podlega odrzuceniu, stosownie do art. 410
§ 1 k.p.c. (por. także postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 7 lipca 2005 r.,
IV CO 6/05, Biul. SN 2005, nr 9, s. z dnia 26 września 2007 r. IV CZ 48/07, LEX nr
485887 i z dnia 15 stycznia 2008 r. III UZ 13/07, LEX nr 442729).
Skarżący podnieśli naruszenie art. 403 § 2 k.p.c., czyli po raz kolejny
odwołali się do podstawy późniejszego wykrycia takich okoliczności faktycznych lub
środków dowodowych, które mogłyby mieć wpływ na wynik sprawy, a z których
strona nie mogła skorzystać w poprzednim postępowaniu. W zażaleniu przeoczono
jednak, że tę podstawę wznowienia mogą stanowić tylko okoliczności faktyczne,
które istniały w czasie trwania prawomocnie zakończonego postępowania. Innymi
słowy, nie stanowią jej okoliczności faktyczne, które nastąpiły dopiero po chwili
istotnej dla oceny czasowych granic prawomocności ( por. np. orzeczenie Sądu
Najwyższego z dnia 3 czerwca 1933 r., CII 3/33 Zb. Orz. 1934, nr II, poz. 96
i uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego 1969 r.,
III PZP 63/68, OSNCP 1969, nr 12, poz. 208). Także w wypadku środków
dowodowych, które mają stanowić podstawę wznowienia, w judykaturze utrwalony
7
jest pogląd, że konieczne jest aby istniały one w czasie trwania prawomocnie
zakończonego postępowania, czyli przed uprawomocnieniem się zaskarżonego
orzeczenia (por. np. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 17 maja 1934 r., C.ll
423/34, Głos Sądownictwa 1934, nr 12 s. 938 i postanowienia Sądu Najwyższego
z dnia 22 kwietnia 1975 r., III PZ4/75, OSNCP 1976, nr 2, poz. 38, i z dnia 10 lutego
2006 r., I PZ 33/05, OSNP 2007, nr 3- 4, poz. 48). Z tego już podstawowego
względu skarga nie została oparta na powołanej podstawie wznowienia i musiała
ulec odrzuceniu.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego, ugruntowany jest ponadto pogląd,
że niemożność skorzystania w poprzednim postępowaniu z określonych
okoliczności faktycznych lub środków dowodowych nie zachodzi, gdy istniała
obiektywna możliwość powołania ich w tym postępowaniu, a tylko na skutek
opieszałości, zaniedbania, zapomnienia czy błędnej oceny potrzeby powołania
strona tego nie uczyniła (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego
1999 r., II CKN 807/98, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 maja 1968 r.,
I CO 1/68, OSNCP 1969, Nr 2, poz. 36, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
12 lutego 2004 r„ V CZ 158/03, niepubl.).
Z powyższych uwag wynika, że i poprzednia skarga została oparta także
na prywatnej ekspertyzie pismoznawczej A. K. z dnia 3 września 2012 r., która od
samego początku była znana skarżącym. Skarga więc w tym zakresie podlegała
odrzuceniu również ze względu na niezachowanie terminu określonego w art. 407 §
1 k.p.c.
Z tych względów zażalenie oddalono (art. 3941
§ 3 k.p.c. w zw. z art. 39814
k.p.c.).
8