Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 727/13
POSTANOWIENIE
Dnia 25 września 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Marian Kocon (przewodniczący)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSA Barbara Trębska (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku I. C.
przy uczestnictwie Skarbu Państwa […]
o wpis własności,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 25 września 2014 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni
od postanowienia Sądu Okręgowego w P.
z dnia 28 listopada 2012 r.,
1. oddala skargę kasacyjną,
2. ustala, że każdy uczestnik postępowania ponosi koszty
postępowania kasacyjnego związane ze swoim udziałem w
sprawie.
UZASADNIENIE
2
I. C. domagała się wpisania w księdze wieczystej C. (obecnie zamkniętej)
oraz w księgach wieczystych Kw […] prawa własności na rzecz spadkobierców po
właścicielu T. C.
Postanowieniem z dnia 12 października 2011 r. referendarz sądowy
w Sądzie Rejonowym w G. wniosek oddalił. Postanowienie to zaskarżyła skargą
wnioskodawczyni domagając się uwzględnienia jej wniosku.
Postanowieniem z dnia 4 stycznia 2012 r. Sąd Rejonowy oddalił wniosek i
orzekł o kosztach postępowania. Sąd ten ustalił, że w księdze wieczystej Kw nr […]
jako właściciel wpisany jest Skarb Państwa Polskiego, natomiast w księgach: […]
prawo własności ujawniono na rzecz Skarbu Państwa - Państwowe Gospodarstwo
Leśne Lasy Państwowe. Księga dawna C. jest już zamknięta, a zatem zgodnie z §
100 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 20 sierpnia 2003 r. w sprawie
zakładania i prowadzenia ksiąg wieczystych w systemie informatycznym (Dz.U. z
2003 r., Nr 162, poz. 1575, ze zm.), nie ma możliwości dokonywania w niej wpisu.
Obecnie prowadzone księgi w systemie informatycznym nie są „nowym księgami"
tworzonymi od podstaw. Treść ksiąg dotychczas prowadzonych jako papierowe
została przeniesiona do systemu informatycznego. Dlatego też merytorycznemu
rozpoznaniu Sąd poddał wniosek o wpis prawa własności do ksiąg wieczystych:
[…], a w pozostałym zakresie wniosek podlegał oddalaniu jako niedopuszczalny.
Przypomniał, że zgodnie z art. 6268
§ 2 k.p.c. rozpoznając sprawę sąd
wieczystoksięgowy bada jedynie treść wniosku, treść i formę dołączonych doń
dokumentów oraz treść księgi wieczystej. Wpis może być dokonany na podstawie
dokumentu z podpisem notarialnie poświadczonym, jeżeli przepis szczególny nie
przewiduje innej formy dokumentu (art. 31 ust. 1 u.k.w.h.). Rozpatrując wniosek w
oparciu o te przepisy, znacznie ograniczające kognicję sądu wieczystoksięgowego,
Sąd stwierdził, że brak jest podstaw do uwzględnienia wniosku I. C. Pomimo, że
wnioskodawczyni przedłożyła znaczną liczbę dokumentów, nie załączyła jednak
takiego, który wskazywałby, że właścicielem nieruchomości był T. C. Brak było
zatem dokumentu, który podważyłby wpisane prawo własności na rzecz Skarbu
Państwa. Wnioskodawczyni podniosła jedynie, że wpis ten nastąpił bez podstawy
prawnej i zakwestionowała dokument z 1946 r., na podstawie którego wpisu tego
dokonano. Wskazane przez nią okoliczności nie stanowią jednak przedmiotu
3
rozpoznania w postępowaniu wieczystoksięgowym, w którym sąd bada wniosek
tylko w zakresie określonym w art. 6268
§ 2 k.p.c. W postępowaniu tym sąd
związany jest też wynikającym z art. 3 ust. 1 u.k.w.h. domniemaniem, że prawo
jawne w księdze wieczystej jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym.
Tymczasem ani z treści ksiąg wieczystych ani z dołączonych do wniosku
dokumentów nie wynika, by po ujawnieniu Skarbu Państwa doszło do przywrócenia
prawa własności na rzecz T. C. Wnioskodawczyni nie przedłożyła dokumentu,
zwłaszcza wyroku sądowego ustalającego rzeczywisty stan prawny nieruchomości
odmiennie, niż to wskazuje treść ksiąg, ewentualnie orzeczenia organu lub sądu
administracyjnego uchylającego dokument stanowiący podstawę wpisu Skarbu
Państwa. Samo zaś przekonanie wnioskodawczyni o niezasadności wcześniejszej
decyzji, w postępowaniu wieczystoksięgowym nie może stanowić dowodu
przeciwnego domniemaniu z art. 3 ust. 1 u.k.w.h. W postępowaniu tym sąd nie jest
też uprawniony do oceny czy demokratyczne państwo wypełnia swoje
zobowiązania w stosunku do obywateli ani do moralnej oceny takiego zachowania.
Sąd Okręgowy oddalił apelację wnioskodawczyni od powyższego orzeczenia.
Podzielił ustalenia i ocenę prawną wniosku dokonaną przez Sąd pierwszej instancji.
Zwrócił uwagę, że w apelacji skarżąca zamiast wykazywać, że złożone przez nią
dokumenty stanowią wystarczającą podstawę do wpisu prawa własności na rzecz
spadkobierców T. C., skoncentrowała się na zarzutach niedopuszczalności i
bezprawności wpisu własności na rzecz Skarbu Państwa dokonanego w 1946 r.,
choć zaskarżone orzeczenie wpisu tego nie dotyczy, a zatem podniesione w tym
zakresie zarzuty nie mogły być skuteczne. Z tego też względu nie miała w sprawie
znaczenia podnoszona w apelacji okoliczność nieprawomocności wpisu na rzecz
Skarbu Państwa. Zgodził się Sąd Okręgowy ze stanowiskiem sądu pierwszej
instancji, że wnioskodawczyni nie wykazała legitymacji czynnej do wystąpienia z
żądaniem wpisu własności, a załączone do wniosku dokumenty nie mogą stanowić
podstawy wpisu do księgi wieczystej, z uwagi na zasady wynikające z art. 34 i 31
u.k.w.h. Zgodnie z pierwszym przepisem, do ujawnienia właściciela wystarcza, aby
następstwo prawne po osobie wpisanej jako właściciel zostało wykazane
odpowiednimi dokumentami. Przepis ten obejmuje nie tylko wypadki nabycia w
drodze czynności prawnej, ale także nabycie własności z mocy prawa, gdy jego
4
przesłanką jest status poprzedniego właściciela. Wymagania art. 34 zdanie
2 u.k.w.h. nie należy zatem rozumieć tylko w znaczeniu bezpośredniego
następstwa (np. przez spadkobranie, nabycie w drodze umowy), lecz mają one na
uwadze wykazanie przez prawo materialne kolejności w przebiegu nabywania
własności ujawnionej w księdze wieczystej. Możliwość bezkolizyjnego wykazania
następstwa prawnego zależy zatem od stanu prawnego wynikającego z aktualnych
wpisów i rodzaju ich wadliwości. Nie zawsze wykazanie wspominanego następstwa
po osobie wpisanej jako właściciel będzie możliwe bez uprzedniego uzgodnienia
stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem
prawnym w drodze powództwa z art. 10 ust. 1 u.k.w.h. Sąd wskazał, że
wnioskodawczyni w istocie zarzuciła istnienie w księgach wieczystych objętych
żądaniem wniosku niezgodności stanu prawnego ujawnionego w dziale II z
rzeczywistym stanem prawnym nieruchomości, polegającej na ujawnieniu prawa
własności na rzecz Skarbu Państwa bez podstawy prawnej. Wpis potrzebny do
wykazania oraz usunięcia takiej niezgodności może jednak nastąpić,
gdy niezgodność będzie dowiedziona orzeczeniem sądu lub innymi odpowiednimi
dokumentami (art. 31 ust. 2 u.k.w.h.). Dokumentów takich skarżąca nie przedłożyła.
Nadto Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że ze względu na wymagania określone w art.
31 u.k.w.h. oraz innych szczególnych przepisach (art. 250 § 1 k.p.c. w odniesieniu
do dokumentów urzędowych) podstawą wpisu w księdze wieczystej nie może być
kserokopia dokumentu, a w takiej formie wnioskodawczyni złożyła dokumenty
załączone do wniosku.
W skardze kasacyjnej od powyższego postanowienia, opartej na obu
podstawach z art. 3983
§ 1 k.p.c., wnioskodawczyni zarzuciła naruszenie prawa
materialnego przez błędną wykładnię art. 31, art. 34 i art. 3 u.k.w.h. oraz
naruszenie prawa procesowego mające istotny wpływ na wynik sprawy,
a mianowicie: art. 6268
§ 2 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c. polegające na
sprzeczności ustaleń z treścią zebranego materiału dowodowego, art. 328 § 2 k.p.c.
w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. i art. 13 § 2 k.p.c. przez nie odniesienie się przez Sąd
Okręgowy do podniesionych w apelacji zarzutów naruszenia art. 6288
§ 2 k.p.c. i art.
6269
k.p.c. oraz zmian stanu faktycznego i prawnego, art. 6266
§ 1 k.p.c. i art. 31
u.k.w.h. przez nieuwzględnienie przez Sądy zasady rozpoznawania wniosków
5
o wpis według daty wpływu i oddalenie wniosku z tego względu, że został on
uznany jako późniejszy niż wniosek stanowiący podstawę wpisu Skarbu Państwa,
który był wadliwy i który nigdy się nie uprawomocnił, art. 386 § 4 k.p.c.
przez nieprzekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej
instancji, choć nie rozpoznał on istoty sprawy, tj. prawomocności wpisu prawa
własności na rzecz Skarbu Państwa.
W konkluzji wniosła skarżąca o uchylenie zaskarżonego postanowienia Sądu
Okręgowego oraz poprzedzającego go postanowienia Sądu Rejonowego i
przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 3983
§ 3 w zw. z art.13 § 2 k.p.c., podstawą skargi kasacyjnej
nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów. Wykładając
ten przepis, w orzecznictwie Sądu Najwyższego jednolicie przyjęto, że zakaz
z niego wynikający oznacza, że nie można skargi kasacyjnej oprzeć m.in. na
zarzucie naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. normującego zasadę swobodnej oceny
dowodów, która należy do sądów meriti i po myśli art. 3983
§ 3 k.p.c. nie jest objęta
kontrolą kasacyjną (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 29 marca 2007 r., II PK
231/06, OSNP 2008, nr 9-10, poz. 124, z dnia 8 maja 2008 r., V CSK 579/07,
niepubl.). Z reguły zarzuty kierowane do art. 233 § 1 k.p.c. poprzez kwestionowanie
oceny dowodów, zmierzają do podważenia ustaleń sądu drugiej instancji
stanowiących podstawę faktyczną rozstrzygnięcia, co też w świetle art. 3983
§ 3
k.p.c. jest niedopuszczalne. Z zakazem tym koresponduje norma art. 39813
§ 2
k.p.c., zgodnie z którą Sąd Najwyższy związany jest ustaleniami faktycznymi
stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia.
W konsekwencji nieskuteczne jest kwestionowanie w skardze kasacyjnej
wniesionej w niniejszej sprawie, w drodze zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c.,
ustalenia, że po ujawnieniu Skarbu Państwa w księgach wieczystych nie doszło do
przywrócenia prawa własności na rzecz T. C. Na marginesie tylko wskazać trzeba,
że podnoszona przez skarżącą w ramach tego zarzutu sprzeczność ustaleń z
materiałem dowodowym nie może sprowadzać się do wskazanego w skardze
naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., który reguluje jedynie kwestię oceny wiarygodności i
6
mocy (wartości) dowodowej przeprowadzonych w sprawie dowodów, a nie
poczynionych ustaleń faktycznych, czy wyprowadzonych z materiału dowodowego
wniosków. Nie stanowi o naruszeniu powyższego przepisu także zaniechanie
wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału, czy też pominięcie
przez sąd przy wyrokowaniu określonej okoliczności faktycznej, nawet jeżeli strona
uważa ją za okoliczność istotną dla rozstrzygnięcia sprawy (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 25 listopada 2003 r., II CK 293/02, niepubl.). Uchybienia w tym
zakresie winny się skonkretyzować w zarzucie sprzeczności ustaleń faktycznych z
materiałem dowodowym, który jednak w skardze kasacyjnej - z uwagi na
niemożność oparcia jej na zarzutach dotyczących ustalenia faktów - także nie może
być skutecznie postawiony.
Niezrozumiały jest podniesiony w skardze związek art. 233 § 1 k.p.c. z art.
6268
§ 2 k.p.c. w kontekście zarzucanej sprzeczności ustaleń. Wszak art. 6268
§ 2
k.p.c. nie dotyczy ani ustaleń faktycznych, ani oceny dowodów, a jedynie definiuje
kognicję sądu wieczystoksięgowego i ma zastosowanie także w postępowaniu
odwoławczym (por. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 27 kwietnia 2001 r.,
III CKN 354/2000, OSNC 2001, nr 12, poz. 183, z dnia 5 października 2005 r., II CK
781/2004, niepubl., z dnia 5 września 2008 r., I CSK 60/2008 r., niepubl.). Przepis
ten stanowi przeszkodę do prowadzenia przez sąd odwoławczy postępowania
dowodowego wykraczającego poza wskazane we wniosku o wpis dokumenty, jeśli
miałyby one stanowić podstawę uwzględnienia tego wniosku (por. postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 16 listopada 2011 r., II CSK 538/10, niepubl.).
Wbrew zarzutowi skarżącej nie naruszył też Sąd Okręgowy zasad
sporządzania uzasadnień orzeczeń określonych w art. 328 § 2 w zw. z art. 391 § 1
i art. 13 § 2 k.p.c. W orzecznictwie utrwalony jest pogląd, zgodnie z którym obraza
powyższego przepisu może stanowić uzasadnioną podstawę skargi kasacyjnej
tylko wtedy, gdy uzasadnienie zaskarżonego wyroku (postanowienia) nie zawiera
wszystkich koniecznych wymienionych w tym artykule elementów, bądź dotknięte
jest istotnymi wadami, które uniemożliwiają kontrolę kasacyjną (por. np. orzeczenia
Sądu Najwyższego: z dnia 20 listopada 1998 r., III CKN 792/98, OSNC 1999, nr 4,
poz. 83 oraz niepublikowane: z dnia 8 października 1997 r., I CKN 312/97, z dnia
7
19 lutego 2002 r., IV CKN 718/00, z dnia 18 marca 2003 r., IV CKN 11862/00,
z dnia 22 maja 2003 r., II CKN 121/01, z dnia 28 sierpnia 2013 r., V CSK 363/12).
Nadto podkreślić trzeba, że skuteczne zarzucenie sądowi drugiej instancji
pominięcia rozpoznania części zarzutów apelacyjnych wymaga podniesienia
w podstawie skargi kasacyjnej z art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. zarzutu naruszenia art.
378 § 1 k.p.c., gdyż właśnie ten przepis, a nie art. 328 § 2, k.p.c. określa zakres
kognicji sądu drugiej instancji, obejmującej także obowiązek rozpoznania zarzutów
apelacji (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 2014 r., V CSK 142/13,
niepubl.). Zarzutu naruszenia art. 378 § 1 k.p.c. skarżąca nie wywiodła.
Niezależnie od tego wskazać trzeba, że uzasadnienie zaskarżonego
postanowienia Sądu Okręgowego nie zawiera uchybień uniemożliwiających
kontrolę kasacyjną rozstrzygnięcia. Sąd ten odniósł się do zarzutów apelacji, w tym
do naruszenia art. 6268
§ 2 k.p.c. i art. 6269
k.p.c., wyczerpująco wyjaśniając zajęte
stanowisko odnośnie do kognicji sądu wieczystoksięgowego nie pozwalającej na
rozstrzyganie w postępowaniu o wpis, sporów o prawo własności oraz odnośnie do
braku podstaw do uwzględnienia wniosku skarżącej o wpis prawa własności na
rzecz spadkobierców T. C. Skarżąca zarzucając, że Sąd drugiej instancji nie
wypowiedział się co do „zmian stanu faktycznego i prawnego", nie precyzuje jakich
zmian i kiedy zaistniałych zarzut ten dotyczy, a zatem w tym zakresie nie poddaje
się on kontroli kasacyjnej.
Niezrozumiały jest kolejny zarzut procesowy dotyczący naruszenia art. 626
§ 1 k.p.c. i art. 31 u.k.w.h., którego skarżąca upatruje w nieuwzględnieniu zasady
rozpoznawania wniosków o wpis według daty wpływu i oddalenie wniosku z tego
względu, że został on uznany za późniejszy niż wniosek stanowiący podstawę
wpisu Skarbu Państwa, „który był wadliwy i który nigdy się nie uprawomocnił".
Wbrew treści zarzutu Sąd Okręgowy nie oddalił wniosku z tego względu, że został
on uznany za późniejszy niż wniosek Skarbu Państwa. Wniosek I. C. będący
przedmiotem rozpoznania przez sądy meriti w niniejszej sprawie i wniosek Skarbu
Państwa o wpis prawa własności z 1946 r. nie były wnioskami konkurencyjnymi w
aspekcie czasowym. Z art. 6266
§ 1 k.p.c. wynika zasada, zgodnie z którą o
kolejności wniosku o wpis do księgi wieczystej rozstrzyga chwila wpływu wniosku
8
do właściwego sądu. Z tego względu decydujące znaczenie przy rozpoznawaniu
wniosku o wpis ma stan rzeczy istniejący w chwili wpływu wniosku do sądu, a
kolejność złożenia wniosków o wpis jest dla sądu wiążąca (por. uchwałę składu
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 2009 r., zasadę prawną, III
CZP 80/09, OSNC 2010, nr 6, poz. 84). Jest oczywiste, że wniosek z 1946 r. o wpis
prawa własności nieruchomości ziemskich, które z mocy prawa przeszło na Skarb
Państwa na podstawie dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia
6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz. U. Nr 4, poz. 17) z dniem
wejścia tego aktu prawnego w życie, był wnioskiem o kilkadziesiąt lat
wcześniejszym niż wniosek I. C. Na ocenę tego faktu nie ma wpływu ewentualna
wadliwość wniosku oraz to, czy dokonany na jego podstawie wpis jest prawomocny.
Złożenie konkurencyjnego wniosku z wpis prawa przed uprawomocnieniem się
dokonanego wpisu, nie niweczy tego wpisu i nie powoduje, że przy rozpoznawaniu
późniejszego wniosku o wpis, sąd wieczystoksięgowy może badać zasadność
wcześniej dokonanego wpisu. Dopóki wpis ten istnieje - niezależnie od tego czy jest
wadliwy i czy jest prawomocny - podlega on uwzględnieniu przy rozpoznawaniu
kolejnego wniosku. Wynika to z właściwości sądu wieczystoksięgowego określonej
art. 6268
§ 2 k.p.c., zgodnie z którą rozpoznając wniosek o wpis do księgi
wieczystej sąd ten bada treść tej księgi, co oznacza, że jest związany stanem księgi
istniejącym w chwili złożenia wniosku. Badanie treści księgi wieczystej odnosi się
do stanu prawnego ujawnionego w księdze, czyli obejmuje istniejące wpisy w celu
ustalenia, czy prawo, które ma być wpisane wywodzi się prawa poprzednika.
Badanie zaś treści i formy dokumentów ma na celu stwierdzenie, czy określone
zdarzenie prawne (w niniejszej sprawie następstwo prawne po T. C.) uzasadnia
powstanie, zmianę lub wygaśnięcie prawa, które ma być wpisane lub wykreślone w
księgi.
Sąd Okręgowy nie naruszył też art. 386 § 4 k.p.c., którego to naruszenia
skarżąca upatrywała w nierozpoznaniu przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy,
sprowadzającej się do oceny prawomocności wpisu prawa własności na rzecz
Skarbu Państwa. Wbrew stanowisku skargi kasacyjnej nie na tym jednak polegała
istota niniejszej sprawy. Przedmiotem rozpoznania w trybie art. 6268
§ 2 k.p.c. był
wniosek o wpis prawa własności spadkobierców poprzedniego właściciela T. C.
9
Uznanie, że wpis w księdze wieczystej na rzecz Skarbu Państwa dokonany w 1946
r. nie jest prawomocny, nie prowadziłoby do możliwości wpisania w miejsce Skarbu
Państwa, prawa własności na rzecz spadkobierców poprzedniego właściciela.
Zgodnie z art. 5181
§ 3 k.p.c. w razie wniesienia skargi na wpis w księdze
wieczystej dokonany przez referendarza sądowego, wpis nie traci mocy.
Tym bardziej nie utracił mocy wpis dokonany w 1946 r., do tej pory skutecznie
niezakwestionowany. Mogłoby to nastąpić tylko po wykreśleniu prawa Skarbu
Państwa, ewentualnie po uchyleniu wpisu na jego rzecz w drodze instancyjnej. Do
wykreślenie prawa niezbędne jest jednak orzeczenie sądu, z którego wynikałaby
wadliwość wpisu dokonanego na rzecz Skarbu Państwa lub decyzji
administracyjnej w przedmiocie ustalenia, że dana nieruchomość ziemska nie była
objęta przepisem art. 2 ust. 1 lit. e dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia
Narodowego z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej, które
to ustalenie może nastąpić także na drodze postępowania sądowego
w przypadkach określonych w art. 1991
k.p.c. (por. uchwałę Sądu Najwyższego
z dnia 18 maja 2011 r., III CZP 21/11, OSNC 2011 nr 12, poz. 133).
Wnioskodawczyni nie złożyła jednak dokumentu, który mógłby stanowić podstawę
do wykreślenia wpisu dokonanego na rzecz Skarbu Państwa. Do uchylenia wpisu
przez sąd drugiej instancji koniecznym byłoby jego zaskarżenie, do czego
wnioskodawczyni, mimo twierdzenia o braku prawomocności wpisu, nie
doprowadziła. Istota sprawy nie polegała zatem na rozwiązaniu wątpliwości, czy
wpis na rzecz Skarbu Państwa jest prawomocny, lecz na ustaleniu, czy
wnioskodawczyni wykazała odpowiednimi dokumentami wadliwość tego wpisu oraz
przysługiwanie prawa własności spadkobiercom T. C.
Treść zarzutów i uzasadnienia skargi kasacyjnej prowadzą do wniosku,
że w sprawie niniejszej wnioskodawczyni oczekiwała od sądów meriti podważenia
wpisu prawa własności na rzecz Skarbu Państwa dokonanego w 1946 r.
W zasadzie wszystkie podniesione w skardze zarzuty nakierowane były na
zakwestionowanie stanowiska Sądu Okręgowego, że w postępowaniu o wpis do
księgi wieczystej, sąd orzeka tylko w oparciu o wniosek, załączone do niego
dokumenty złożone w prawem przewidzianej formie (art. 31 u.k.w.h.) oraz istniejącą
w dacie wpływu wniosku treść księgi wieczystej (wpis prawa własności),
10
i że w związku z tak zakreśloną kognicją tego sądu, nie ma on kompetencji do
podważenia dokonanego wpisu, jeżeli nie pozwalają na to złożone z wnioskiem
dokumenty.
Skarżąca wywodzi, że tak rozumiana kognicja sądu wieczystoksięgowego
jest zbyt rygorystyczna i niezgodna ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, który
w licznych orzeczeniach wyraził pogląd, zgodnie z którym domniemanie z art. 3
u.k.w.h. może być obalone w każdym postępowaniu, a nie tylko w procesie
o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym (art. 10
u.k.w.h.), a zatem - jak się wydaje w ocenie skarżącej - może to nastąpić także
w postępowaniu o wpis do księgi wieczystej prawa własności.
Istotnie, orzecznictwo Sądu Najwyższego odnośnie do trybu w jakim możliwe
jest wzruszenie domniemań z art. 3 u.k.w.h. nie jest jednolite. Według jednego ze
stanowisk, z uwagi na to, że wpis do księgi wieczystej prawa własności ma
charakter deklaratywny, może zostać obalony nie tylko w procesie z art. 10 u.k.w.h.
o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, ale także
w każdym postępowaniu, w którym kwestia ta stanowi przesłankę rozstrzygnięcia.
Pogląd ten został wyrażony w sprawach, w którym przedmiotem było wydanie
nieruchomości, zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli o przeniesienie
własności nieruchomości oraz w sprawach o zasiedzenie (por. uchwałę Sądu
Najwyższego z dnia 26 marca 1993 r., III CZP 14/93, OSNC 1993, nr 11, poz. 196,
oraz wyroki: z dnia 21 czerwca 2011 r., I CSK 555/10, ISN-ZD 2012, nr 2, poz. 43,
z dnia 6 grudnia 2000 r., III CKN 179/99, niepubl.). Drugie stanowisko Sądu
Najwyższego prowadzi do wniosku, że usuniecie rozbieżności między stanem
nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a jej rzeczywistym stanem
prawnym jest dopuszczalne tylko w drodze powództwa z art. 10 ust. 1 u.k.w.h.
(por. wyroki: z dnia 4 marca 2011 r., I CSK 340/10, niepubl., z dnia 9 października
2013 r., V CSK 450/12, niepubl.).
W niniejszej sprawie nie ma jednak potrzeby szerszej analizy powyższego
problemu i rozstrzygania, który w przedstawionych poglądów zasługuje na poparcie.
Nawet bowiem opowiedzenie się za pierwszym z nich (aprobowanym przez
skarżącą) nie oznacza, że w postępowaniu wieczystoksięgowym o wpis prawa
11
własności, wnioskodawca może innymi środkami dowodowymi niż wymienione
w art. 31 u.k.w.h. obalić istniejący wpis na rzecz innego podmiotu.
Za niemożliwością wzruszenia domniemania z art. 3 u.k.w.h. w postępowaniu
wieczystoksięgowym, przemawia przywoływana już wyżej ograniczona kognicja
sądu rozpoznającego wniosek o wpis. Postępowanie to nie obejmuje badania ani
rozstrzygania jakichkolwiek sporów o istnienie lub nieistnienie prawa, które ma być
wypisane (wykreślone), zarówno w charakterze przesłanki rozstrzygnięcia jak
i samego rozstrzygnięcia, gdyż właściwa do tego jest droga procesu (por. m.in.
postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 27 lipca 2010 r., II CSK 122/10, niepubl.,
z dnia 23 lutego 2011 r., V CSK 235/10, niepubl.). Niedopuszczalne jest zatem
w postępowaniu wieczystoksięgowym prowadzenie postępowania dowodowego
w celu ustalenia rzeczywistego stanu prawnego nieruchomości. Wyjątek w tym
względzie, stosownie do art. 6268
§ 2 k.p.c., stanowi jedynie dokument przedłożony
przez wnioskodawcę jako dowód istnienia materialnoprawnej podstawy żądanego
wpisu w księdze wieczystej (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
10 października 2013 r., III CSK 10/13, niepubl.).
Reasumując, domniemanie prawne ustanowione w art. 3 u.k.w.h. nie może
być obalane w postępowaniu wieczystoksięgowym o wpis.
Niezasadne okazały się także pozostałe zarzuty skargi kasacyjnej, wskazane
w ramach pierwszej podstawy kasacyjnej, a zatem naruszenia prawa materialnego,
choć z uwagi na procesowy charakter wskazanych przepisów, winny być one
podniesione w ramach drugiej podstawy. Chodzi mianowicie o art. 31 i art. 34
u.k.w.h. Pierwszy z nich dotyczy formy w jakiej dokument mający stanowić
podstawę wpisu powinien być złożony ( z podpisem notarialnie poświadczonym,
jeżeli przepisu szczególne nie przewidują innej formy). Naruszenia tego przepisu
upatruje skarżąca w błędnej interpretacji, polegającej w szczególności na przyjęciu,
że podstawą wpisu do księgi wieczystej nie może być kserokopia dokumentu
(wnioskodawczym załączyła do wniosku tylko niepoświadczone za zgodność
z oryginałem kserokopie dokumentów mających wykazać spadkobierców po T. C.).
Prezentowanego w zarzucie stanowiska, że taka forma dokumentów jest zgodna z
wymaganiami art. 31 u.k.w.h. skarga w ogóle nie uzasadnia. Trudno zatem odnieść
12
się do zarzutu niepopartego jakąkolwiek argumentacją, tym bardziej, że już
językowa wykładnia wskazanego przepisu prowadzi do odmiennych wniosków, co
do możliwości skutecznego złożenia dokumentów w formie kserokopii.
Jednoznaczne stanowisko w tym zakresie prezentowane jest w doktrynie i
orzecznictwie Sądu Najwyższego, zgodnie z którym podstawą wpisu w księdze
wieczystej nie może być kserokopia dokumentu (por. postanowienia Sądu
Najwyższego: z dnia 7 lutego 2006 r., IV CK 361/2005, OSNC 2006, nr 11, poz.
190, z dnia 12 stycznia 2012 r., IV CSK 251/11, niepubl.).
Nie naruszył też Sąd Okręgowy art. 34 u.k.w.h., który zapewnia ciągłość
wpisów polegającą na tym, że dopuszczalność wpisu jest uzależniona od
uprzedniego lub równoczesnego ujawnienia osoby, której prawo ma być wpisem
dotknięte. Odstępstwo od tej zasady przewidziane w zdaniu drugim dotyczy wpisu
właściciela, do ujawnienia którego wystarczy wykazanie następstwa prawnego
odpowiednimi dokumentami, stanowiącymi dowód sukcesji uniwersalnej lub
singularnej w prawa osoby wpisanej jako właściciel. Zgodnie z tą zasadą, osoba
ubiegająca się o wpis do księgi wieczystej musi albo wykazać wprost, że jest
następcą prawnym osoby aktualnie wpisanej, albo przedstawić i wykazać ciąg
następstw prawnych po niej. Dowody przejścia, ustanowienia, zmiany lub
wygaśnięcia prawa, które ma być wpisane, powinny zatem pochodzić od lub
dotyczyć takiej osoby i mieć formę dokumentu (z wyjątkiem sytuacji gdy wpis jest
dokonywany bezpośrednio na podstawie przepisu prawa). Oznacza to, że nie jest
dopuszczalne wwiązanie się w następstwo prawne po jednym z podmiotów,
którego wprawdzie dotyczył wpis prawa własności dokonany wcześniej, ale został
wykreślony ( por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 2013 r., IV CSK
415/12, niepubl.). Regulacja powyższa oznacza w odniesieniu do sądu
wieczystoksięgowego jedynie nakaz przyjęcia, że uprawnionym z danego prawa
ujawnionego w księdze wieczystej jest podmiot wpisany w stosownym dziale
tej księgi.
W księgach wieczystych, co do których wnioskodawczyni złożyła wniosek
o wpis prawa własności na rzecz spadkobierców T. C., w dziale II jako właściciel
wpisany jest Skarb Państwa. Ponieważ spadkobiercy poprzedniego właściciela nie
13
są następcami Skarbu Państwa, złożenie dokumentów na okoliczność następstwa
po tymże właścicielu (T. C.), pomijając ich niewłaściwą formę, jest niewystarczające
dla wykreślenia Skarbu Państwa i wpisania w jego miejsce jako właścicieli -
spadkobierców T. C.
Bezzasadny okazał się także zarzut naruszenia art. 3 u.k.w.h.
Według skarżącej domniemanie wynikające z tego przepisu, że prawo jawne
z księgi wieczystej jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym, w ogóle
nie powstało, bowiem z żadnego dokumentu nie wynika, że wpis prawa własności
na rzecz Skarbu Państwa opierał siu na dokumencie stanowiącym prawidłową
podstawę wpisu tego podmiotu jako właściciela. Taka argumentacja jest
zaprzeczeniem istoty domniemania prawnego uregulowanego w art. 3 u.k.w.h.
Wszak idea tego domniemania polega na tym, że za zgodny z rzeczywistym
stanem prawnym uznaje się sam wpis jawny w księdze wieczystej, niezależnie od
oceny jego podstawy. Dopóki domniemanie to nie zostanie obalone przez
wykazanie, że wpisu dokonano bez ważnej podstawy albo, że doszło do
wzruszenia podstawy prawnej - dokumentu, na podstawie którego dokonano wpisu
(np. prawomocne postanowienie sądu, akt notarialny, decyzja administracyjna),
wpis ujawniony w księdze wieczystej jest dla sądu wiążący i nie może on na skutek
kolejnego wniosku o wpis badać istnienia uzasadnionych podstaw do dokonanego
już wpisu.
Z powyższych względów, wobec braku usprawiedliwionych podstaw skargi
kasacyjnej, podlegała ona oddaleniu stosownie do art. 39814
k.p.c. O kosztach
postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 520 § 1 k.p.c. w zw. z art.
391 § 1 k.p.c. i art. 13 § 2 k.p.c.