III UK 114/14
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:22-04-2015
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt III UK 114/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 lutego 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Halina Kiryło (przewodniczący)
SSN Roman Kuczyński (sprawozdawca)
SSN Dawid Miąsik
w sprawie z odwołania Z. K.
od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
o emeryturę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 18 lutego 2015 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 20 marca 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Decyzją z dnia 24 kwietnia 2012 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych
odmówił wnioskodawcy Z. K. prawa do emerytury w obniżonym wieku wskazując,
że wnioskodawca nie udowodnił posiadania pełnych 15 lat pracy w warunkach
2
szczególnych przypadających przed dniem 1 stycznia 1999 r. Organ rentowy uznał
za udowodniony okres pracy w tych warunkach wynoszący tylko 10 lat 7 miesięcy i
26 dni. Nie uznał natomiast szczególnych warunków pracy wykonywanej przez
wnioskodawcę w okresie zatrudnienia w Kółku Rolniczym w K. na stanowisku
trakowego od 17 czerwca 1983 r. do 30 września 1990 r. wskazując, że stanowisko
pracy podane przez pracodawcę w świadectwie wykonywania pracy w warunkach
szczególnych z dnia 13 marca 2012 r. nie odpowiada przepisom Rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku ani przepisom resortowym.
Na skutek odwołania ubezpieczonego Sąd Okręgowy Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 8 kwietnia 2013 r. odwołanie
wnioskodawcy oddalił. Sąd pierwszej instancji ustalił, że wnioskodawca był
zatrudniony w Kółku Rolniczym w okresach od 17 czerwca 1983 r. do 15 listopada
1986 r. i od 1 stycznia 1989 r. do 30 września 1990 r. na stanowiskach trakowego i
kierowcy ciągnika. Wnioskodawca był zatrudniony na stanowisku trakowego, lecz z
uwagi na małą ilość pracowników wykonywał w tartaku wszystkie potrzebne prace.
Wnioskodawca pracował przy ładowaniu kloców na wózek i przewożeniu ich do hali
traka, obsługiwał trak, układał tarcice na wózek i przewoził na plac, układał tarcicę
na placu, wywoził trociny, ostrzył piły na szlifierce, dokonywał naprawy traka w razie
awarii, obcinał tarcicę na cyrkularce. W tartaku nie było żadnych maszyn ani
urządzeń służących do przenoszenia kloców z miejsca ich położenia na wózek.
Kloce były przetaczane na wózek ręcznie, a następnie wózkiem szynowym ręcznie
popychanym przewożone do hali traku, gdzie były również ręcznie przetaczane
ponownie na wózek podawczy przy traku, a następnie ręcznie podciągane do traku
do momentu ich uchwycenia przez walce posuwowe. Trociny były wynoszone
ręcznie, bądź wywożone taczkami i składane w pryzmy na placu. Trak był
wyposażony w 12 pił, które były codziennie wyciągane z ram i ostrzone ręcznie na
ostrzałce elektrycznej. Ostrzenie zajmowało przeciętnie od 1 godziny do dwóch
godzin. Wszyscy pracownicy tartaku, w tym wnioskodawca wykonywali wszystkie
wymienione wyżej prace. Pracodawca wystawił wnioskodawcy świadectwo
wykonywania pracy w warunkach szczególnych z dnia 13 marca 2012 r., w którym
stwierdził, że wnioskodawca wykonywał prace operatora traku, robotnika
transportowego i przeładunkowego drewna oraz ostrzenie pił, które zaliczył do prac
3
wymienionych w dziale VIII poz. 1 pkt 1, 2 i 3 wykazu A stanowiącego załącznik do
Uchwały nr 24 Zarządu Krajowego Związku Rolników, Kółek i Organizacji
Rolniczych z dnia 14 czerwca 1983 r. w sprawie prac wykonywanych w
szczególnych warunkach w jednostkach organizacyjnych kółek rolniczych. Według
Sądu pierwszej instancji stanowisko organu rentowego kwestionujące to
świadectwo jest uprawnione, gdyż, zawiera ono niezgodne z rzeczywistością
stwierdzenie okresu zatrudnienia wnioskodawcy, ponieważ, jak to wynika z ustaleń
dokonanych przez Sąd wnioskodawca nie pracował w całym okresie wskazanym w
świadectwie, tylko w okresach od 17 czerwca 1983 r. do 15 listopada 1986 r. i od 1
stycznia 1989 r. do 30 września 1990 r., a w międzyczasie korzystał z wypłat
świadczenia rehabilitacyjnego oraz renty z tytułu niezdolności do pracy. Nadto
świadectwo wymienia różne prace wykonywane przez wnioskodawcę, lecz
dokonuje ich kwalifikacji tylko według Działu VIII poz. 1 wykazu A stanowiącego
załącznik do Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie
wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze, tj. ciężkie prace załadunkowe i wyładunkowe oraz
przeładunek materiałów sypkich, pylistych, toksycznych, żrących lub parzących w
transporcie. Z wykazu A stanowiącego załącznik do Uchwały nr 24 Zarządu
Krajowego Związku Rolników, Kółek i Organizacji Rolniczych z dnia 14 czerwca
1983 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w jednostkach
organizacyjnych Kółek rolniczych wynika, że pracę wymienioną w poz. 1 działu VIII
wykonują: ładowacz, robotnik przeładunkowy i operator maszyn, urządzeń i sprzętu
przeładunkowego. W świadectwie wykonywania pracy w warunkach szczególnych
pracodawca stwierdził, że wnioskodawca wykonywał wszystkie trzy wyżej
wymienione prace, co nie odpowiadało rzeczywistości, bowiem z ustaleń
faktycznych wynika, że w tartaku nie było żadnych maszyn, urządzeń i sprzętu
przeładunkowego, a zatem wnioskodawca nie mógł wykonywać pracy operatora
tego sprzętu. Zasadniczym powodem odmowy świadectwu waloru dowodowego
jest ustalenie, że praca wnioskodawcy wykonywana w tartaku nie była ograniczona
do czynności załadunkowych i wyładunkowych, gdyż przeprowadzone postępo-
wanie odwoławcze wykazało, że wnioskodawca wykonywał nie tylko prace
transportowe tylko wszystkie potrzebne do funkcjonowania tartaku, tj. obsługiwał
4
trak, cyrkularkę, wykonywał czynności naprawcze i konserwacyjne przy tych
urządzeniach, ostrzył piły, wynosił trociny. Z wymienionych czynności do prac
wykonywanych w warunkach szczególnych należy praca ostrzarza, którą w tartaku
wykonywano codziennie przez godzinę, a najdłużej dwie godziny. Pozostałe
czynności nie należą do prac wykonywanych w warunkach szczególnych. Z treści
opinii biegłego z zakresu BHP wynika, że czynności należące do pracy
wykonywanej w warunkach szczególnych nie zajmowały wnioskodawcy więcej niż
30% do 40% codziennego czasu pracy. Dokładne ustalenie tej okoliczności nie jest
możliwe, lecz z zebranego materiału dowodowego wynika, że obsługa traka i
cyrkularki, czynności porządkowe w tartaku, usuwanie trocin oraz czynności
pomocnicze i konserwacyjne przy traku stanowiły istotną część zakresu
obowiązków wnioskodawcy, co uniemożliwia przyjęcie, że wnioskodawca pracował
w warunkach szczególnych, bo prace wymienione w wykazie A uznaje się za
wykonywane w szczególnych warunkach, jeżeli pracownik wykonuje je stale i w
pełnym wymiarze czasu pracy. Wnioskodawca nie wykonywał w pełnym wymiarze
czasu pracy czynności załadowczych i wyładowczych oraz ostrzenia pił i dlatego
brak jest podstaw do zaliczenia okresów jego pracy w tartaku do okresów pracy
wykonywanej w warunkach szczególnych. Jako podstawę prawną swojego
orzeczenia Sąd Okręgowy wskazał przepis art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998
r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i art. 47714
§ 1
k.p.c.
Na skutek apelacji ubezpieczonego Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych (pkt I) zmienił zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go
decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 24 kwietnia 2012 r., w ten
sposób, że przyznał Z.K. prawo do emerytury poczynając od dnia 20 kwietnia 2012
r.; (pkt II) zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych na rzecz wnioskodawcy
kwotę 120 zł - tytułem zawrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu
apelacyjnym.
Sąd wskazał, że z ustaleń dokonanych przez Sąd pierwszej instancji i nie
kwestionowanych przez wnioskodawcę jak i organ rentowy wynikało, że
wnioskodawca posiada wymagany staż emerytalny, osiągnął wiek 60 lat życia w
dniu 20 kwietnia 2012 roku oraz legitymował się koniecznym do dnia 31 grudnia
5
2012 r. warunkiem rozwiązania stosunku pracy (w dacie złożenia wniosku
emerytalnego aż do chwili wyrokowania pobierał rentę z tytułu nie - zdolności do
pracy). Kwestią sporną pomiędzy stronami było posiadanie przez wnioskodawcę na
dzień 1 stycznia 1999 r. co najmniej 15 lat pracy w warunkach szczególnych
opisanych w przepisach rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w
sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych
warunkach lub szczególnym charakterze wraz z załącznikiem do tego
rozporządzenia. Zdaniem Sądu w powyższym zakresie ocena prawna dokonana
przez Sąd pierwszej instancji do trafnych nie należy. Jednoznacznie z ustaleń Sądu
Okręgowego wynika, że wnioskodawca pracował przy ładowaniu kloców na wózek i
przewożeniu ich do hali traka, obsługiwał trak, układał tarcice na wózek i przewoził
na plac, układał tarcicę na placu, wywoził trociny, ostrzył piły na szlifierce,
dokonywał naprawy traka w razie awarii, obcinał tarcicę na cyrkularce. Z tych
prawidłowo poczynionych ustaleń wynikało, że praca wnioskodawcy może zostać
zaszeregowana jako objęta wykazem A załącznika do rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze dział VI
pozycja 1 jak i też w dziale VIII pozycja 1. Pierwsza z podanych pozycji wymienia
jako czynności w warunkach szczególnych pracę drwali. W zarządzeniu Ministra
Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 31 marca 1988 r. w
sprawie stanowisk pracy, w których wykonywane są prace w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze przy tej pozycji wymienia się prace:
drwala, drwala operatora maszyn i urządzeń leśnych, pilarza (wyrzynacz drewna
okrągłego). Istotne dla niniejszej sprawy jest wskazanie pracy pilarza. Nazwa tego
stanowiska pracy nawiązuje do urządzenia, którym posługuje się osoba
wykonująca pracę pilarza. Tym urządzeniem jest pilarka czyli obrabiarka do drewna
wyposażona w różnego rodzaju piły maszynowe. Wśród pilarek jest między innymi
pilarka ramowa służąca do rozpiłowywania (przecierania) kłód na tarcicę, której
istota polega na pracy pił prostych napiętych w ramie wykonującej ruch
posuwisto-zwrotny (definicje zawarte w Encyklopedii Popularnej PWN z 1998 r. tom
7, s. 211). Powyższe wskazuje, że pilarzem - wyrzynaczem drewna okrągłego jest
również osoba obsługująca trak zwana popularnie od nazwy używanej pilarki
6
trakowym. Tym samym czynności trakowego podejmowane przez wnioskodawcę
winny być uznane za pracę w warunkach szczególnych. Przeszkodą dla tego typu
ustaleń nie są fakty wskazujące na wykonywanie przez wnioskodawcę prac
opisywanych jako układanie tarcicy, wywożenie trocin czy naprawy traka w razie
awarii oraz obcinanie (docinanie) tarcicy na cyrkularce. Wymienione czynności
porządkujące i naprawcze są związane z pracą pilarza - trakowego. Usunięcie
uzyskanego produktu (tarcica) czy też pozostałości z jego produkcji (trociny) jak i
docinanie tarcicy na cyrkularce - stanowiącej w rzeczywistości pilarkę tarczową
służącą do obróbki drewna okrągłego, tarcicy i elementów drewnianych (opis
zaczerpnięty z Encyklopedii Popularnej PWN jw.) oraz naprawa awarii urządzenia
w czasie posługiwania się nim niewątpliwie należy do czynności immamentnie
związanych z podstawową pracą pilarza - trakowego i nie może powodować
uznania braku wykonywania pracy w warunkach szczególnych w pełnym wymiarze
czasu pracy i stale. Odnosząc się do zasadniczego zarzutu zawartego w treści
wywiedzionej apelacji polegającego na zakwestionowaniu przez wnioskodawcę
zawartości opinii biegłego, Sąd zarzut ten podzielił. Opinia była pobieżna nie
wskazując nawet pozycji pozwalającej na kwalifikowanie jako pracy w warunkach
szczególnych czynności ostrzenia noży. Nie sposób było na jej podstawie czynić
wiążących ustaleń. Mając na uwadze, że kwestia prawidłowego zakwalifikowania
pracy jako mieszczącej się w określonych zapisach prawnych, to domena Sądu
orzekającego, w sprawie nie zachodziła konieczność przeprowadzania tego typu
dowodu ze względu na brak istnienia niejasności opisów czynności
podejmowanych przez wnioskodawcę. Sąd wskazał, że definicja ustawowa pojęcia
prawnego „pracy w szczególnych warunkach” zawarta w przepisie art. 32 ust. 2
ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych uznaje za
pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach pracowników
zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym
stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze
względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. W ust. 4 tej normy prawa
określono konieczność sięgnięcia do przepisów dotychczasowych w celu ustalenia
zarówno wieku emerytalnego jak i stanowisk uznanych za spełniających warunki
szczególnego zatrudnienia. W ocenie Sądu nie można rozpatrywać zapisów
7
zawartych w załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.
w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze w oderwaniu od ustawowej definicji
pracy w warunkach szczególnych. Mając powyższe na uwadze orzekł jak w
sentencji.
Organ rentowy wniósł na wyżej wskazany wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia
20 marca 2014 r. skargę kasacyjną, zaskarżając w całości powyższe orzeczenie. W
skardze kasacyjnej jako podstawy naruszenie prawa materialnego wskazał: art. 32
ust. 4 i art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2013 r., poz. 1440 ze zm.), w zw. z §
1 ust. 1 i Wykazem A, Działu VI, poz. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7
lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w
szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. z 1983 r. Nr 8,
poz. 43 ze zm.), poprzez ich błędną wykładnię polegająca na przyjęciu, że w
pojęciu „prace drwali” mieści się praca polegająca na obsłudze pilarki ramowej,
potocznie nazywanej trakiem, podczas gdy prawidłowym jest przyjęcie, że
określenie to obejmuje jedynie prace wykonywane przez drwali (ewentualnie
pilarzy) w lesie, Skutkiem błędnej wykładni było wadliwe zastosowanie omawianego
przepisu i uznanie, że wnioskodawca posiada wymagany do przyznania emerytury
okres pracy w szczególnych warunkach. W oparciu o tak sformułowane zarzuty,
wniósł o uchylenie wyroku Sądu Apelacyjnego w całości i przekazanie sprawy temuj
sądowi do ponownego rozstrzygnięcia - ewentualnie - uchylenie zaskarżonego
orzeczenia w całości i rozstrzygnięcie sprawy co do istoty poprzez oddalenie
apelacji wywiedzionej przez powoda oraz zasądzenie na rzecz skarżącego kosztów
zastępstwa procesowego według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna ma uzasadnione podstawy. Należy przypomnieć, że
art. 32 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych wprowadza jako kryterium dyferencjacji wieku emerytalnego -
określonego w art. 27 tego aktu dla ubezpieczonych urodzonych przed dniem 1
8
stycznia 1949 r. na co najmniej 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn - rodzaj
wykonywanej pracy (tj. szczególne warunki, w jakich jest ona świadczona lub
szczególny jej charakter), narażający na szybsze zrealizowanie się ryzyka
emerytalnego z powodu wcześniejszej, niż powszechnie, utraty sprawności
psychofizycznej pracownika. Brzmienie powołanego przepisu nie pozostawia
bowiem wątpliwości, że prawo do emerytury w wieku niższym od powszechnego
przysługuje jedynie osobom wykonującym owe prace w ramach pracowniczego
zatrudnienia (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 2004 r., II UK 246/03,
OSNP 2004 nr 20, poz. 358; z dnia 25 stycznia 2005 r., I UK 142/04, OSNP 2005 nr
17, poz. 272; z dnia 29 czerwca 2005 r., I UK 300/04, OSNP 2006 nr 5-6, poz. 94 i
z dnia 8 maja 2008 r., I UK 354/07, MPP 2008 nr 10). Wprawdzie ust. 2
cytowanego artykułu zawiera definicję (pojęcie) pracownika zatrudnionego w
szczególnych warunkach stanowiąc, iż jest nim pracownik zatrudniony przy pracach
o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub
wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na
bezpieczeństwo własne bądź otoczenia, lecz uregulowania omawianego artykułu
nie precyzują szczegółowych przesłanek nabycia prawa do emerytury w obniżonym
wieku. Artykuł 32 ust. 4 ustawy odsyła w tej materii do dotychczasowych przepisów,
którymi są przepisy rangi ustawy lub wydane na mocy delegacji ustawowej
(uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 2002 r.,
III ZP 30/01, OSNP 2002 nr 10, poz. 243). Aktem prawnym normującym tę
problematykę jest rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie
wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.). Jak zauważył Trybunał
Konstytucyjny w uzasadnieniu wyroku z dnia 14 czerwca 2004 r., P 17/03 (OTK-A
2004 nr 6, poz. 57), odesłanie to powinno być odczytywane jako kierujące do
rozporządzenia w zakresie, w jakim chodzi o ustalenie kwestii wskazanych w
art. 32 ust. 4 ustawy, tj. wieku emerytalnego, rodzajów prac lub stanowisk oraz
warunków, na podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 tego artykułu
przysługuje prawo do emerytury.
9
Przepisy § 2 ust. 1, § 3 i § 4 ust. 1 rozporządzenia kreują zaś dla
pracownika, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w
wykazie A, następujące przesłanki nabycia prawa do przedmiotowego świadczenia:
1) osiągnięcie wieku emerytalnego, wynoszącego 55 lat dla kobiet i 60 lat dla
mężczyzn,
2) posiadanie wymaganego okresu zatrudnienia, określonego w odniesieniu
do kobiet na 20 lat a do mężczyzn na 25 lat i
3) legitymowanie się co najmniej 15 letnim stażem pracy w szczególnych
warunkach, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym
na danym stanowisku.
W rozpoznawanej sprawie jest sporne, czy wnioskodawca zatrudniony w
pełnym wymiarze czasu pracy w Kółku Rolniczym w okresach od 17 czerwca 1983
r. do 15 listopada 1986 r. i od 1 stycznia 1989 r. do 30 września 1990 r. na
stanowiskach trakowego i kierowcy ciągnika, wykonujący czynności polegające na:
ładowaniu kloców na wózek i przewożeniu ich do hali traka, obsługiwał trak, układał
tarcice na wózek i przewoził na plac, układał tarcicę na placu, wywoził trociny,
ostrzył piły na szlifierce, dokonywał naprawy traka w razie awarii, obcinał tarcicę na
cyrkularce, wykonywał czynności określone w wykazie A, Dziale VI. poz. 1 W
leśnictwie, przemyśle drzewnym i papierniczym załącznika do rozporządzenie Rady
Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników
zatrudnionych szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr
8, poz. 43 ze zm.) – „Prace drwali” oraz prace z Działu VIII. W transporcie i
łączności, określone pod pozycją 1, jako „Ciężkie prace załadunkowe i
wyładunkowe oraz przeładunek materiałów sypkich, pylistych, toksycznych, żrących
lub parzących w transporcie”.
W związku z tym wymaga podkreślenia, że dla oceny, czy pracownik
pracował w szczególnych warunkach, nie ma istotnego znaczenia nazwa
zajmowanego przez niego stanowiska, tylko rodzaj powierzonej mu pracy. Praca w
szczególnych warunkach to praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym
wymiarze czasu pracy (przez 8 godzin dziennie, jeżeli pracownika obowiązuje taki
wymiar czasu pracy) w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z
rodzajów pracy wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia
10
Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14
września 2007 r., III UK 27/07, OSNP 2008 nr 21-22, poz. 325; z dnia 19 września
2007 r., III UK 38/07, OSNP 2008 nr 21-22, poz. 329; z dnia 6 grudnia 2007 r.,
III UK 66/07, LEX nr 483283; z dnia 22 stycznia 2008 r., I UK 210/07, OSNP 2009
nr 5-6, poz. 75 i z dnia 24 marca 2009 r., I PK 194/08, LEX nr 528152). Decydującą
rolę w analizie charakteru pracy ubezpieczonego z punktu widzenia uprawnień
emerytalnych ma zatem możliwość jej zakwalifikowania pod którąś z pozycji
wspomnianego załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów. W świetle art. 32
ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
pracami w szczególnych warunkach nie są bowiem wszelkie prace wykonywane w
narażeniu na kontakt z niekorzystnymi dla zdrowia pracownika czynnikami, lecz
jedynie takie, które zostały rodzajowo wymienione w tymże rozporządzeniu. Przepis
§ 1 ust. 1 rozporządzenia stanowi zresztą, że akt ten ma zastosowanie do
pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym
charakterze, wymienione w § 4 - 15 rozporządzenia oraz w wykazach stanowiących
załącznik do niego.
Sąd drugiej instancji zaliczył zajmowane przez ubezpieczonego stanowisko
trakowego i kierowcy ciągnika w Kółku Rolniczym łącznie do stanowiska
wykonywania czynności określonych w wykazie A, dziale VI poz. 1 oraz dziale VIII
poz. 1 załącznika do rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w
sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych szczególnych warunkach
lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) – „Prace drwali” oraz
„Ciężkie prace załadunkowe i wyładunkowe oraz przeładunek materiałów sypkich,
pylistych, toksycznych, żrących lub parzących w transporcie”. Sąd drugiej instancji
nie przeanalizował, czy świadczenie pracy w Kółku Rolniczym miało charakter
pracy odpowiadający działowi VI lub działowi VIII, to jest pracy w leśnictwie,
przemyśle drzewnym i papierniczym oraz transporcie i łączności. Ponadto nie
dokonał oceny, czy praca ubezpieczonego mogła być w ogóle kwalifikowana
jednocześnie z dwóch działów gałęzi przemysłu. Można się jedynie domyślać, że
powyższe kwestie, w ocenie Sądu drugiej instancji, nie miały znaczenia prawnego,
a zamiarem ustawodawcy nie było zawężenie wykazu prac wyłącznie do
konkretnych gałęzi przemysłu, ale ich usystematyzowanie.
11
W ocenie Sądu Najwyższego tak zwany „branżowy charakter pracy w
warunkach szczególnych” ma zasadnicze znaczenie. Przyznając zasadniczą rolę w
kwalifikowaniu prac w szczególnych warunkach cytowanemu rozporządzeniu Rady
Ministrów warto podkreślić, że w świetle przepisów wykazu A, stanowiącego
załącznik do tegoż rozporządzenia, wyodrębnienie owych prac ma charakter
stanowiskowo – branżowy, jedynie dział XIV odnosi się do prac różnych, nie
związanych z konkretną branżą przemysłu. Pod pozycjami zamieszczonymi w
kolejnych działach wykazu wymieniono bowiem konkretne stanowiska przypisane
danym branżom, uznając je za prace w szczególnych warunkach uprawniające do
niższego wieku emerytalnego. Taki sposób kwalifikacji prawnej tychże prac nie jest
dziełem przypadku. Specyfika poszczególnych gałęzi przemysłu determinuje
bowiem charakter świadczonych w nich prac i warunki, w jakich są one
wykonywane, ich uciążliwość i szkodliwość dla zdrowia. Nie można zatem
swobodnie czy wręcz dowolnie, z naruszeniem postanowień rozporządzenia,
wiązać konkretnych stanowisk pracy z branżami, do których nie zostały one
przypisane w tym akcie prawnym (niepublikowany wyrok Sądu Najwyższego z dnia
1 czerwca 2010 r., II UK 21/10).
Bez ustalenia powyższej kwestii Sąd drugiej instancji nie mógł dokonać
właściwej kwalifikacji wykonywanej przez ubezpieczonego pracy trakowego i
kierowcy ciągnika w Kółku Rolniczym. Naruszył tym przepisy § 4 ust. 1
rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wieku emerytalnego pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze i
załącznika do cytowanego rozporządzenia, a w konsekwencji tegoż - naruszył
także art. 32 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych, odsyłający do rozporządzenia przy ustalaniu szczegółowych
przesłanek nabycia prawa do emerytury z obniżonego wieku, o jakim stanowi ust. 1
tego artykułu.
Biorąc powyższe pod rozwagę, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 lutego 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Halina Kiryło (przewodniczący)
SSN Roman Kuczyński (sprawozdawca)
SSN Dawid Miąsik
w sprawie z odwołania Z. K.
od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
o emeryturę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 18 lutego 2015 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 20 marca 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Decyzją z dnia 24 kwietnia 2012 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych
odmówił wnioskodawcy Z. K. prawa do emerytury w obniżonym wieku wskazując,
że wnioskodawca nie udowodnił posiadania pełnych 15 lat pracy w warunkach
2
szczególnych przypadających przed dniem 1 stycznia 1999 r. Organ rentowy uznał
za udowodniony okres pracy w tych warunkach wynoszący tylko 10 lat 7 miesięcy i
26 dni. Nie uznał natomiast szczególnych warunków pracy wykonywanej przez
wnioskodawcę w okresie zatrudnienia w Kółku Rolniczym w K. na stanowisku
trakowego od 17 czerwca 1983 r. do 30 września 1990 r. wskazując, że stanowisko
pracy podane przez pracodawcę w świadectwie wykonywania pracy w warunkach
szczególnych z dnia 13 marca 2012 r. nie odpowiada przepisom Rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku ani przepisom resortowym.
Na skutek odwołania ubezpieczonego Sąd Okręgowy Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 8 kwietnia 2013 r. odwołanie
wnioskodawcy oddalił. Sąd pierwszej instancji ustalił, że wnioskodawca był
zatrudniony w Kółku Rolniczym w okresach od 17 czerwca 1983 r. do 15 listopada
1986 r. i od 1 stycznia 1989 r. do 30 września 1990 r. na stanowiskach trakowego i
kierowcy ciągnika. Wnioskodawca był zatrudniony na stanowisku trakowego, lecz z
uwagi na małą ilość pracowników wykonywał w tartaku wszystkie potrzebne prace.
Wnioskodawca pracował przy ładowaniu kloców na wózek i przewożeniu ich do hali
traka, obsługiwał trak, układał tarcice na wózek i przewoził na plac, układał tarcicę
na placu, wywoził trociny, ostrzył piły na szlifierce, dokonywał naprawy traka w razie
awarii, obcinał tarcicę na cyrkularce. W tartaku nie było żadnych maszyn ani
urządzeń służących do przenoszenia kloców z miejsca ich położenia na wózek.
Kloce były przetaczane na wózek ręcznie, a następnie wózkiem szynowym ręcznie
popychanym przewożone do hali traku, gdzie były również ręcznie przetaczane
ponownie na wózek podawczy przy traku, a następnie ręcznie podciągane do traku
do momentu ich uchwycenia przez walce posuwowe. Trociny były wynoszone
ręcznie, bądź wywożone taczkami i składane w pryzmy na placu. Trak był
wyposażony w 12 pił, które były codziennie wyciągane z ram i ostrzone ręcznie na
ostrzałce elektrycznej. Ostrzenie zajmowało przeciętnie od 1 godziny do dwóch
godzin. Wszyscy pracownicy tartaku, w tym wnioskodawca wykonywali wszystkie
wymienione wyżej prace. Pracodawca wystawił wnioskodawcy świadectwo
wykonywania pracy w warunkach szczególnych z dnia 13 marca 2012 r., w którym
stwierdził, że wnioskodawca wykonywał prace operatora traku, robotnika
transportowego i przeładunkowego drewna oraz ostrzenie pił, które zaliczył do prac
3
wymienionych w dziale VIII poz. 1 pkt 1, 2 i 3 wykazu A stanowiącego załącznik do
Uchwały nr 24 Zarządu Krajowego Związku Rolników, Kółek i Organizacji
Rolniczych z dnia 14 czerwca 1983 r. w sprawie prac wykonywanych w
szczególnych warunkach w jednostkach organizacyjnych kółek rolniczych. Według
Sądu pierwszej instancji stanowisko organu rentowego kwestionujące to
świadectwo jest uprawnione, gdyż, zawiera ono niezgodne z rzeczywistością
stwierdzenie okresu zatrudnienia wnioskodawcy, ponieważ, jak to wynika z ustaleń
dokonanych przez Sąd wnioskodawca nie pracował w całym okresie wskazanym w
świadectwie, tylko w okresach od 17 czerwca 1983 r. do 15 listopada 1986 r. i od 1
stycznia 1989 r. do 30 września 1990 r., a w międzyczasie korzystał z wypłat
świadczenia rehabilitacyjnego oraz renty z tytułu niezdolności do pracy. Nadto
świadectwo wymienia różne prace wykonywane przez wnioskodawcę, lecz
dokonuje ich kwalifikacji tylko według Działu VIII poz. 1 wykazu A stanowiącego
załącznik do Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie
wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze, tj. ciężkie prace załadunkowe i wyładunkowe oraz
przeładunek materiałów sypkich, pylistych, toksycznych, żrących lub parzących w
transporcie. Z wykazu A stanowiącego załącznik do Uchwały nr 24 Zarządu
Krajowego Związku Rolników, Kółek i Organizacji Rolniczych z dnia 14 czerwca
1983 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w jednostkach
organizacyjnych Kółek rolniczych wynika, że pracę wymienioną w poz. 1 działu VIII
wykonują: ładowacz, robotnik przeładunkowy i operator maszyn, urządzeń i sprzętu
przeładunkowego. W świadectwie wykonywania pracy w warunkach szczególnych
pracodawca stwierdził, że wnioskodawca wykonywał wszystkie trzy wyżej
wymienione prace, co nie odpowiadało rzeczywistości, bowiem z ustaleń
faktycznych wynika, że w tartaku nie było żadnych maszyn, urządzeń i sprzętu
przeładunkowego, a zatem wnioskodawca nie mógł wykonywać pracy operatora
tego sprzętu. Zasadniczym powodem odmowy świadectwu waloru dowodowego
jest ustalenie, że praca wnioskodawcy wykonywana w tartaku nie była ograniczona
do czynności załadunkowych i wyładunkowych, gdyż przeprowadzone postępo-
wanie odwoławcze wykazało, że wnioskodawca wykonywał nie tylko prace
transportowe tylko wszystkie potrzebne do funkcjonowania tartaku, tj. obsługiwał
4
trak, cyrkularkę, wykonywał czynności naprawcze i konserwacyjne przy tych
urządzeniach, ostrzył piły, wynosił trociny. Z wymienionych czynności do prac
wykonywanych w warunkach szczególnych należy praca ostrzarza, którą w tartaku
wykonywano codziennie przez godzinę, a najdłużej dwie godziny. Pozostałe
czynności nie należą do prac wykonywanych w warunkach szczególnych. Z treści
opinii biegłego z zakresu BHP wynika, że czynności należące do pracy
wykonywanej w warunkach szczególnych nie zajmowały wnioskodawcy więcej niż
30% do 40% codziennego czasu pracy. Dokładne ustalenie tej okoliczności nie jest
możliwe, lecz z zebranego materiału dowodowego wynika, że obsługa traka i
cyrkularki, czynności porządkowe w tartaku, usuwanie trocin oraz czynności
pomocnicze i konserwacyjne przy traku stanowiły istotną część zakresu
obowiązków wnioskodawcy, co uniemożliwia przyjęcie, że wnioskodawca pracował
w warunkach szczególnych, bo prace wymienione w wykazie A uznaje się za
wykonywane w szczególnych warunkach, jeżeli pracownik wykonuje je stale i w
pełnym wymiarze czasu pracy. Wnioskodawca nie wykonywał w pełnym wymiarze
czasu pracy czynności załadowczych i wyładowczych oraz ostrzenia pił i dlatego
brak jest podstaw do zaliczenia okresów jego pracy w tartaku do okresów pracy
wykonywanej w warunkach szczególnych. Jako podstawę prawną swojego
orzeczenia Sąd Okręgowy wskazał przepis art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998
r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i art. 47714
§ 1
k.p.c.
Na skutek apelacji ubezpieczonego Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych (pkt I) zmienił zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go
decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 24 kwietnia 2012 r., w ten
sposób, że przyznał Z.K. prawo do emerytury poczynając od dnia 20 kwietnia 2012
r.; (pkt II) zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych na rzecz wnioskodawcy
kwotę 120 zł - tytułem zawrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu
apelacyjnym.
Sąd wskazał, że z ustaleń dokonanych przez Sąd pierwszej instancji i nie
kwestionowanych przez wnioskodawcę jak i organ rentowy wynikało, że
wnioskodawca posiada wymagany staż emerytalny, osiągnął wiek 60 lat życia w
dniu 20 kwietnia 2012 roku oraz legitymował się koniecznym do dnia 31 grudnia
5
2012 r. warunkiem rozwiązania stosunku pracy (w dacie złożenia wniosku
emerytalnego aż do chwili wyrokowania pobierał rentę z tytułu nie - zdolności do
pracy). Kwestią sporną pomiędzy stronami było posiadanie przez wnioskodawcę na
dzień 1 stycznia 1999 r. co najmniej 15 lat pracy w warunkach szczególnych
opisanych w przepisach rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w
sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych
warunkach lub szczególnym charakterze wraz z załącznikiem do tego
rozporządzenia. Zdaniem Sądu w powyższym zakresie ocena prawna dokonana
przez Sąd pierwszej instancji do trafnych nie należy. Jednoznacznie z ustaleń Sądu
Okręgowego wynika, że wnioskodawca pracował przy ładowaniu kloców na wózek i
przewożeniu ich do hali traka, obsługiwał trak, układał tarcice na wózek i przewoził
na plac, układał tarcicę na placu, wywoził trociny, ostrzył piły na szlifierce,
dokonywał naprawy traka w razie awarii, obcinał tarcicę na cyrkularce. Z tych
prawidłowo poczynionych ustaleń wynikało, że praca wnioskodawcy może zostać
zaszeregowana jako objęta wykazem A załącznika do rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze dział VI
pozycja 1 jak i też w dziale VIII pozycja 1. Pierwsza z podanych pozycji wymienia
jako czynności w warunkach szczególnych pracę drwali. W zarządzeniu Ministra
Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 31 marca 1988 r. w
sprawie stanowisk pracy, w których wykonywane są prace w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze przy tej pozycji wymienia się prace:
drwala, drwala operatora maszyn i urządzeń leśnych, pilarza (wyrzynacz drewna
okrągłego). Istotne dla niniejszej sprawy jest wskazanie pracy pilarza. Nazwa tego
stanowiska pracy nawiązuje do urządzenia, którym posługuje się osoba
wykonująca pracę pilarza. Tym urządzeniem jest pilarka czyli obrabiarka do drewna
wyposażona w różnego rodzaju piły maszynowe. Wśród pilarek jest między innymi
pilarka ramowa służąca do rozpiłowywania (przecierania) kłód na tarcicę, której
istota polega na pracy pił prostych napiętych w ramie wykonującej ruch
posuwisto-zwrotny (definicje zawarte w Encyklopedii Popularnej PWN z 1998 r. tom
7, s. 211). Powyższe wskazuje, że pilarzem - wyrzynaczem drewna okrągłego jest
również osoba obsługująca trak zwana popularnie od nazwy używanej pilarki
6
trakowym. Tym samym czynności trakowego podejmowane przez wnioskodawcę
winny być uznane za pracę w warunkach szczególnych. Przeszkodą dla tego typu
ustaleń nie są fakty wskazujące na wykonywanie przez wnioskodawcę prac
opisywanych jako układanie tarcicy, wywożenie trocin czy naprawy traka w razie
awarii oraz obcinanie (docinanie) tarcicy na cyrkularce. Wymienione czynności
porządkujące i naprawcze są związane z pracą pilarza - trakowego. Usunięcie
uzyskanego produktu (tarcica) czy też pozostałości z jego produkcji (trociny) jak i
docinanie tarcicy na cyrkularce - stanowiącej w rzeczywistości pilarkę tarczową
służącą do obróbki drewna okrągłego, tarcicy i elementów drewnianych (opis
zaczerpnięty z Encyklopedii Popularnej PWN jw.) oraz naprawa awarii urządzenia
w czasie posługiwania się nim niewątpliwie należy do czynności immamentnie
związanych z podstawową pracą pilarza - trakowego i nie może powodować
uznania braku wykonywania pracy w warunkach szczególnych w pełnym wymiarze
czasu pracy i stale. Odnosząc się do zasadniczego zarzutu zawartego w treści
wywiedzionej apelacji polegającego na zakwestionowaniu przez wnioskodawcę
zawartości opinii biegłego, Sąd zarzut ten podzielił. Opinia była pobieżna nie
wskazując nawet pozycji pozwalającej na kwalifikowanie jako pracy w warunkach
szczególnych czynności ostrzenia noży. Nie sposób było na jej podstawie czynić
wiążących ustaleń. Mając na uwadze, że kwestia prawidłowego zakwalifikowania
pracy jako mieszczącej się w określonych zapisach prawnych, to domena Sądu
orzekającego, w sprawie nie zachodziła konieczność przeprowadzania tego typu
dowodu ze względu na brak istnienia niejasności opisów czynności
podejmowanych przez wnioskodawcę. Sąd wskazał, że definicja ustawowa pojęcia
prawnego „pracy w szczególnych warunkach” zawarta w przepisie art. 32 ust. 2
ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych uznaje za
pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach pracowników
zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym
stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze
względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. W ust. 4 tej normy prawa
określono konieczność sięgnięcia do przepisów dotychczasowych w celu ustalenia
zarówno wieku emerytalnego jak i stanowisk uznanych za spełniających warunki
szczególnego zatrudnienia. W ocenie Sądu nie można rozpatrywać zapisów
7
zawartych w załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.
w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze w oderwaniu od ustawowej definicji
pracy w warunkach szczególnych. Mając powyższe na uwadze orzekł jak w
sentencji.
Organ rentowy wniósł na wyżej wskazany wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia
20 marca 2014 r. skargę kasacyjną, zaskarżając w całości powyższe orzeczenie. W
skardze kasacyjnej jako podstawy naruszenie prawa materialnego wskazał: art. 32
ust. 4 i art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2013 r., poz. 1440 ze zm.), w zw. z §
1 ust. 1 i Wykazem A, Działu VI, poz. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7
lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w
szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. z 1983 r. Nr 8,
poz. 43 ze zm.), poprzez ich błędną wykładnię polegająca na przyjęciu, że w
pojęciu „prace drwali” mieści się praca polegająca na obsłudze pilarki ramowej,
potocznie nazywanej trakiem, podczas gdy prawidłowym jest przyjęcie, że
określenie to obejmuje jedynie prace wykonywane przez drwali (ewentualnie
pilarzy) w lesie, Skutkiem błędnej wykładni było wadliwe zastosowanie omawianego
przepisu i uznanie, że wnioskodawca posiada wymagany do przyznania emerytury
okres pracy w szczególnych warunkach. W oparciu o tak sformułowane zarzuty,
wniósł o uchylenie wyroku Sądu Apelacyjnego w całości i przekazanie sprawy temuj
sądowi do ponownego rozstrzygnięcia - ewentualnie - uchylenie zaskarżonego
orzeczenia w całości i rozstrzygnięcie sprawy co do istoty poprzez oddalenie
apelacji wywiedzionej przez powoda oraz zasądzenie na rzecz skarżącego kosztów
zastępstwa procesowego według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna ma uzasadnione podstawy. Należy przypomnieć, że
art. 32 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych wprowadza jako kryterium dyferencjacji wieku emerytalnego -
określonego w art. 27 tego aktu dla ubezpieczonych urodzonych przed dniem 1
8
stycznia 1949 r. na co najmniej 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn - rodzaj
wykonywanej pracy (tj. szczególne warunki, w jakich jest ona świadczona lub
szczególny jej charakter), narażający na szybsze zrealizowanie się ryzyka
emerytalnego z powodu wcześniejszej, niż powszechnie, utraty sprawności
psychofizycznej pracownika. Brzmienie powołanego przepisu nie pozostawia
bowiem wątpliwości, że prawo do emerytury w wieku niższym od powszechnego
przysługuje jedynie osobom wykonującym owe prace w ramach pracowniczego
zatrudnienia (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 2004 r., II UK 246/03,
OSNP 2004 nr 20, poz. 358; z dnia 25 stycznia 2005 r., I UK 142/04, OSNP 2005 nr
17, poz. 272; z dnia 29 czerwca 2005 r., I UK 300/04, OSNP 2006 nr 5-6, poz. 94 i
z dnia 8 maja 2008 r., I UK 354/07, MPP 2008 nr 10). Wprawdzie ust. 2
cytowanego artykułu zawiera definicję (pojęcie) pracownika zatrudnionego w
szczególnych warunkach stanowiąc, iż jest nim pracownik zatrudniony przy pracach
o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub
wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na
bezpieczeństwo własne bądź otoczenia, lecz uregulowania omawianego artykułu
nie precyzują szczegółowych przesłanek nabycia prawa do emerytury w obniżonym
wieku. Artykuł 32 ust. 4 ustawy odsyła w tej materii do dotychczasowych przepisów,
którymi są przepisy rangi ustawy lub wydane na mocy delegacji ustawowej
(uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 2002 r.,
III ZP 30/01, OSNP 2002 nr 10, poz. 243). Aktem prawnym normującym tę
problematykę jest rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie
wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.). Jak zauważył Trybunał
Konstytucyjny w uzasadnieniu wyroku z dnia 14 czerwca 2004 r., P 17/03 (OTK-A
2004 nr 6, poz. 57), odesłanie to powinno być odczytywane jako kierujące do
rozporządzenia w zakresie, w jakim chodzi o ustalenie kwestii wskazanych w
art. 32 ust. 4 ustawy, tj. wieku emerytalnego, rodzajów prac lub stanowisk oraz
warunków, na podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 tego artykułu
przysługuje prawo do emerytury.
9
Przepisy § 2 ust. 1, § 3 i § 4 ust. 1 rozporządzenia kreują zaś dla
pracownika, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w
wykazie A, następujące przesłanki nabycia prawa do przedmiotowego świadczenia:
1) osiągnięcie wieku emerytalnego, wynoszącego 55 lat dla kobiet i 60 lat dla
mężczyzn,
2) posiadanie wymaganego okresu zatrudnienia, określonego w odniesieniu
do kobiet na 20 lat a do mężczyzn na 25 lat i
3) legitymowanie się co najmniej 15 letnim stażem pracy w szczególnych
warunkach, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym
na danym stanowisku.
W rozpoznawanej sprawie jest sporne, czy wnioskodawca zatrudniony w
pełnym wymiarze czasu pracy w Kółku Rolniczym w okresach od 17 czerwca 1983
r. do 15 listopada 1986 r. i od 1 stycznia 1989 r. do 30 września 1990 r. na
stanowiskach trakowego i kierowcy ciągnika, wykonujący czynności polegające na:
ładowaniu kloców na wózek i przewożeniu ich do hali traka, obsługiwał trak, układał
tarcice na wózek i przewoził na plac, układał tarcicę na placu, wywoził trociny,
ostrzył piły na szlifierce, dokonywał naprawy traka w razie awarii, obcinał tarcicę na
cyrkularce, wykonywał czynności określone w wykazie A, Dziale VI. poz. 1 W
leśnictwie, przemyśle drzewnym i papierniczym załącznika do rozporządzenie Rady
Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników
zatrudnionych szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr
8, poz. 43 ze zm.) – „Prace drwali” oraz prace z Działu VIII. W transporcie i
łączności, określone pod pozycją 1, jako „Ciężkie prace załadunkowe i
wyładunkowe oraz przeładunek materiałów sypkich, pylistych, toksycznych, żrących
lub parzących w transporcie”.
W związku z tym wymaga podkreślenia, że dla oceny, czy pracownik
pracował w szczególnych warunkach, nie ma istotnego znaczenia nazwa
zajmowanego przez niego stanowiska, tylko rodzaj powierzonej mu pracy. Praca w
szczególnych warunkach to praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym
wymiarze czasu pracy (przez 8 godzin dziennie, jeżeli pracownika obowiązuje taki
wymiar czasu pracy) w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z
rodzajów pracy wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia
10
Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14
września 2007 r., III UK 27/07, OSNP 2008 nr 21-22, poz. 325; z dnia 19 września
2007 r., III UK 38/07, OSNP 2008 nr 21-22, poz. 329; z dnia 6 grudnia 2007 r.,
III UK 66/07, LEX nr 483283; z dnia 22 stycznia 2008 r., I UK 210/07, OSNP 2009
nr 5-6, poz. 75 i z dnia 24 marca 2009 r., I PK 194/08, LEX nr 528152). Decydującą
rolę w analizie charakteru pracy ubezpieczonego z punktu widzenia uprawnień
emerytalnych ma zatem możliwość jej zakwalifikowania pod którąś z pozycji
wspomnianego załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów. W świetle art. 32
ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
pracami w szczególnych warunkach nie są bowiem wszelkie prace wykonywane w
narażeniu na kontakt z niekorzystnymi dla zdrowia pracownika czynnikami, lecz
jedynie takie, które zostały rodzajowo wymienione w tymże rozporządzeniu. Przepis
§ 1 ust. 1 rozporządzenia stanowi zresztą, że akt ten ma zastosowanie do
pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym
charakterze, wymienione w § 4 - 15 rozporządzenia oraz w wykazach stanowiących
załącznik do niego.
Sąd drugiej instancji zaliczył zajmowane przez ubezpieczonego stanowisko
trakowego i kierowcy ciągnika w Kółku Rolniczym łącznie do stanowiska
wykonywania czynności określonych w wykazie A, dziale VI poz. 1 oraz dziale VIII
poz. 1 załącznika do rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w
sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych szczególnych warunkach
lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) – „Prace drwali” oraz
„Ciężkie prace załadunkowe i wyładunkowe oraz przeładunek materiałów sypkich,
pylistych, toksycznych, żrących lub parzących w transporcie”. Sąd drugiej instancji
nie przeanalizował, czy świadczenie pracy w Kółku Rolniczym miało charakter
pracy odpowiadający działowi VI lub działowi VIII, to jest pracy w leśnictwie,
przemyśle drzewnym i papierniczym oraz transporcie i łączności. Ponadto nie
dokonał oceny, czy praca ubezpieczonego mogła być w ogóle kwalifikowana
jednocześnie z dwóch działów gałęzi przemysłu. Można się jedynie domyślać, że
powyższe kwestie, w ocenie Sądu drugiej instancji, nie miały znaczenia prawnego,
a zamiarem ustawodawcy nie było zawężenie wykazu prac wyłącznie do
konkretnych gałęzi przemysłu, ale ich usystematyzowanie.
11
W ocenie Sądu Najwyższego tak zwany „branżowy charakter pracy w
warunkach szczególnych” ma zasadnicze znaczenie. Przyznając zasadniczą rolę w
kwalifikowaniu prac w szczególnych warunkach cytowanemu rozporządzeniu Rady
Ministrów warto podkreślić, że w świetle przepisów wykazu A, stanowiącego
załącznik do tegoż rozporządzenia, wyodrębnienie owych prac ma charakter
stanowiskowo – branżowy, jedynie dział XIV odnosi się do prac różnych, nie
związanych z konkretną branżą przemysłu. Pod pozycjami zamieszczonymi w
kolejnych działach wykazu wymieniono bowiem konkretne stanowiska przypisane
danym branżom, uznając je za prace w szczególnych warunkach uprawniające do
niższego wieku emerytalnego. Taki sposób kwalifikacji prawnej tychże prac nie jest
dziełem przypadku. Specyfika poszczególnych gałęzi przemysłu determinuje
bowiem charakter świadczonych w nich prac i warunki, w jakich są one
wykonywane, ich uciążliwość i szkodliwość dla zdrowia. Nie można zatem
swobodnie czy wręcz dowolnie, z naruszeniem postanowień rozporządzenia,
wiązać konkretnych stanowisk pracy z branżami, do których nie zostały one
przypisane w tym akcie prawnym (niepublikowany wyrok Sądu Najwyższego z dnia
1 czerwca 2010 r., II UK 21/10).
Bez ustalenia powyższej kwestii Sąd drugiej instancji nie mógł dokonać
właściwej kwalifikacji wykonywanej przez ubezpieczonego pracy trakowego i
kierowcy ciągnika w Kółku Rolniczym. Naruszył tym przepisy § 4 ust. 1
rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wieku emerytalnego pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze i
załącznika do cytowanego rozporządzenia, a w konsekwencji tegoż - naruszył
także art. 32 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych, odsyłający do rozporządzenia przy ustalaniu szczegółowych
przesłanek nabycia prawa do emerytury z obniżonego wieku, o jakim stanowi ust. 1
tego artykułu.
Biorąc powyższe pod rozwagę, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
12