Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

K., dnia 10-07-2015 r.

Sąd Okręgowy w Koninie, I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSO Iwona Przyłębska-Grzybowska – spr.

Sędzia: SSO Aleksandra Bolczyk

Sędzia: SSO Iwona Złoty

Protokolant: p.o. sekr. sąd. K. G.

po rozpoznaniu w dniu 10-07-2015 r. w Koninie

na rozprawie

sprawy z wniosku W. K.

przy udziale (...) S.A. z siedzibą w G.

o ustanowienie służebności przesyłu

na skutek apelacji uczestnika

od postanowienia Sądu Rejonowego w Kole

z dnia 31 marca 2015 r. sygn. akt I Ns 927/12

postanawia:

1.  Oddalić apelację.

2.  Zasądzić od uczestnika na rzecz wnioskodawcy kwotę 120 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego w instancji apelacyjnej.

Aleksandra Bolczyk Iwona Przyłębska-Grzybowska Iwona Złoty

I 1 Ca 238/15

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 31 marca 2015r. Sąd Rejonowy w Kole:

1.  Ustanowił służebność przesyłu na nieruchomości płożonej w miejscowości T., gmina W. oznaczonej numerem geodezyjnym (...) , dla której Sąd Rejonowy w Kole prowadzi księgę wieczystą (...) na rzecz (...) S.A. z siedzibą w G., polegającej na znoszeniu istnienia posadowionych na nieruchomości obciążonej urządzeń elektroenergetycznych w postaci:

a.  linii napowietrznej wysokiego napięcia 110 kV o długości 246,73 m i odległością między skrajnymi przewodami od 7,50 m do 8,30 m zaznaczonych kolorem niebieskim pomiędzy punktami A5, A6, A7, A8, A9, A10, A11 wraz z dwoma słupami, służących do przesyłu energii elektrycznej, o obszarze służebności przesyłu wynoszącemu 0,9153 m ² zaznaczonego kolorem brązowym pomiędzy punktami AA1, AA2, AA3, (...), AA4, AA5, AA6, której przebieg oznaczono na mapie sytuacyjnej stanowiącej załącznik numer 1 opinii biegłego geodety J. K. z dnia 14 lutego 2014 r. (k. 233 akt sprawy)

b.  oraz prawie do korzystania przez przedsiębiorcę z nieruchomości obciążonej w zakresie niezbędnym do dokonywania konserwacji, remontów, modernizacji, usuwania awarii oraz przebudowy urządzeń, wraz z prawem swobodnego i nieograniczonego w czasie wejścia i wjazdu na teren nieruchomości obciążonej odpowiednim sprzętem przez pracowników przedsiębiorcy oraz przez wszystkie podmioty i osoby, którymi przedsiębiorca posługuje się w związku z prowadzoną działalnością.

2.  Zasądził od uczestnika na rzecz wnioskodawcy kwotę 123.286,00 zł. (sto dwadzieścia trzy tysiące dwieście osiemdziesiąt sześć 00/100 złotych) tytułem jednorazowego wynagrodzenia za ustanowienie służebności, płatną z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia.

3.  Oddalił wniosek w pozostałym zakresie.

4.  Zasądził pod uczestnika na rzecz wnioskodawcy kwotę 2297 zł. tytułem zwrotu kosztów postępowania, w tym kwotę 257,00 zł. tytułem zwrotu kosztów zastępstwa.

5.  Nakazał pobrać od uczestnika na rzecz Skarbu Państwa Sądu Rejonowego w Kole kwotę 2.878,63 zł. tytułem nieuiszczonych wydatków.

6.  Kosztami postępowania obciążył uczestnika w zakresie przez niego poniesionym.

Sąd Rejonowy ustalił, że wnioskodawca W. K. jest właścicielem nieruchomości o powierzchni 3,41 ha, oznaczonej numerem ewidencyjnym działki (...), położonej w obrębie T., ark. mapy nr 1, położonej w W., dla której w Sądzie Rejonowym w Kole prowadzona jest księga wieczysta nr (...). Wnioskodawca stał się właścicielem nieruchomości, której dotyczy wniosek na podstawie umowy kupna – sprzedaży z dnia 16 czerwca 1975 roku i prowadził na niej gospodarstwo ogrodnicze polegające na uprawie roślin ozdobnych. W chwili obecnej wnioskodawca nie prowadzi już działalności na przedmiotowej nieruchomości, która jest niezabudowania i niezagospodarowana. Nieruchomość znajduje się w bezpośrednim sąsiedztwie granicy administracyjnej miasta S., przy drodze o nawierzchni asfaltowej, w pobliżu gruntów leśnych, gruntów rolnych oraz nowo powstającej zabudowy mieszkalnej. W pobliżu znajduje się ciek wodny oraz przepływa rzeka N..

Dla terenu, na którym znajduje się nieruchomość wnioskodawcy brak jest aktualnie obowiązującego planu zagospodarowania przestrzennego, natomiast w dniu 18 października 2011 roku wydano decyzję o warunkach zabudowy obejmującą między innymi teren działki, której dotyczy wniosek dla przedsięwzięcia polegającego na budowie 17 budynków mieszkalnych jednorodzinnych i zjazdu z drogi wojewódzkiej (...)

Na działce zlokalizowana jest infrastruktura nadziemna w postaci linii energetycznej wysokiego napięcia – WN 110 kV relacji K. – W. i L. – B., która została wybudowana w 1992 r. Lina przebiega po skosie działki w kierunku północno – zachodnim i południowo – wschodnim z jednym słupem usytuowanymi na terenie działki, którego powierzchnia wynosi około 14 m ² i z drugim znajdującym na granicy działki objętej wnioskiem i działki sąsiedniej o numerze (...), który zajmuje powierzchnie ok. 24 m ². Długość linii energetycznej wysokiego napięcia wynosi 246,73 m, odległość między skrajnymi przewodami wynosi od 7,5 m do 8,3 m, a powierzchnia pod tą linią wynosi 1899 m ². Powierzchnia pasa służebności przesyłu obejmująca swym zasięgiem po 15 m od skrajnego przewodu wynosi 9153 m ².

Na działce posadowiona jest także linia energetyczna średniego napięcia – SN 15 kV, relacji B. – B., która została zawieszona nad działką wnioskodawcy w latach 50- tych ubiegłego wieku, najpóźniej w roku 1956. Linia przebiega w poprzek działki w kierunku od wschodu na zachód, a jej podpory słupowe usytuowane są poza granicami działki. Długość linii energetycznej średniego napięcia wynosi 100,48 m, odległość pomiędzy skrajnymi przewodami wynosi 1 metr, a powierzchnia pod tą linią wynosi 100 m ². Powierzchnia pasa służebności przesyłu obejmująca swym zasięgiem po 5 m od skrajnego przewodu wynosi 1106 m ².

Oprócz infrastruktury nadziemnej na działce znajduje się także infrastruktura podziemna w postaci dwóch rurociągów naftowych rn A500 i rn A800 zlokalizowanych w odległości 13,5 m od siebie, przebiegających w poprzek działki w kierunku wschód – zachód ora kabel światłowodowy, przebiegający równolegle do rurociągu naftowego rn A800 w odległości 12 m. Oprócz wskazanych urządzeń na działce ulokowany jest też inny nieczynny już przewód.

Uwzględniając stan przedmiotowej działki oraz lokalizację istniejącej infrastruktury nadziemnej i podziemnej ustanowienie służebności przesyłu nie wypłynie na zmniejszenie wartości całej obciążonej działki, a wpłynie na zmianę wartości tych części, na których służebność będzie wykonywana. W związku z lokalizacją linii energetycznych średniego i wysokiego napięcia gruntu w strefie ograniczonego użytkowania nie będzie można wykorzystać pod zabudowę mieszkaniową zgodnie z wydaną decyzją o warunkach zabudowy ale pod urządzenie ogródka przydomowego lub pod drogę. Natomiast część gruntu usytuowana w strefie ograniczonego użytkowania i przeznaczona pod drogę wewnętrzną, nie zmniejszy swojej wartości na skutek istniejących urządzeń przesyłowych.

Wartość służebności przesyłu dla istniejącej linii wysokiego napięcia zlokalizowanej na nieruchomości położonej w T., oznaczonej numerem ewidencyjnym działki (...), arkusz mapy 1 przy uwzględnieniu spadku wartości nieruchomości wynosi 123.286,00 zł, a dla istniejącej linii średniego napięcia wynosi 9.678,00 zł. Natomiast bez uwzględnienia spadku wartości nieruchomości wartość służebności przesyłu dla istniejących urządzeń wysokiego napięcia wynosi 39.529,00 zł, natomiast dla linii średniego napięcia 3.390,00 zł.

Właścicielem sieci energetycznej linii napowietrznych średniego i wysokiego napięcia znajdujących się na działce stanowiącej własność wnioskodawcy położonej w T. jest uczestnik postępowania (...) S.A. z siedzibą w G..

Pismem z dnia 13 lipca 2012 r. wnioskodawca wezwał uczestnika do przystąpienia do aktu notarialnego w przedmiocie ustanowienia na rzecz (...) S.A. z siedzibą w G. służebności przesyłu na części nieruchomości stanowiącej działkę nr (...), obręb T., ark. mapy nr 1, położonej w W., ujętej w księdze wieczystej KW nr (...) o powierzchni 34.100 m ². Strony nie doszły jednak do porozumienia w kwestii wynagrodzenia i zakresu służebności.

Powyższy stan faktyczny Sąd Rejonowy ustalił w oparciu o osobowy i rzeczowy materiał dowodowy.

W oparciu o tak ustalony stan faktyczny Sąd Rejonowy w pierwszej kolejności odniósł się do wniosku o ustanowienie służebności przesyłu dotyczącej linii energetycznej wysokiego napięcia 110 kV posadowionej na nieruchomości należącej do wnioskodawcy. W ocenie Sądu Rejonowego wobec linii wysokiego napięcia zostały spełnione przesłanki określone normą art. 305 ² § 1 k.c. uzasadniające ustanowienie służebności przesyłu na mocy orzeczenia sądu.

Podstawę prawną wniosku stanowi art. 305 ¹ k.c., zgodnie z którym nieruchomość można obciążyć na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia, o których mowa w art. 49 § 1 k.c., prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń (służebność przesyłu). Zgodnie z art. 49 § 1 k.c. urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej oraz inne urządzenia podobne nie należą do części składowych nieruchomości, jeżeli wchodzą w skład przedsiębiorstwa.

Wnioskodawca jest właścicielem nieruchomości, przez którą przebiegają linie elektroenergetyczne stanowiące urządzenie w rozumieniu art. 49 § 1 k.c., których właścicielem jest uczestnik postepowania będący przedsiębiorcą, prowadzący działalność z wykorzystaniem urządzeń przesyłowych. W niniejszym stanie faktycznym poza sporem pozostawał fakt, że znajdujące się na działce wnioskodawcy linie energetyczne stanowią własność przedsiębiorstwa przesyłowego (...) S.A. z siedzibą w G..

Wnioskodawca wykazał, że pismem z dnia 13 lipca 2012 r. wezwał uczestnika do przystąpienia do aktu notarialnego w przedmiocie ustanowienia służebności przesyłu na części nieruchomości będącej jego własnością. Strony nie doszły jednak do porozumienia i koniecznym stało się wystąpienie do sądu z wnioskiem o ustanowienie służebności przesyłu na podstawie art. 305 ² § 2 k.c.

Linia ta zajmuje część powierzchni działki wnioskodawcy uniemożliwiając jej zagospodarowanie w tym miejscu. Wchodzi ona w skład przedsiębiorstwa uczestnika, który nie posiada żadnego tytułu prawnego do korzystania w taki sposób z nieruchomości - na nieruchomości tej bowiem nie została ustanowiona służebność przesyłu. Jakkolwiek wnioskodawca wyraził zgodę na budowę tej linii na działce w roku 1992 r., jednakże nie może być to utożsamiane z ustanowieniem służebności, ponieważ właściciel nieruchomości może w każdej chwili odwołać swą zgodę na posadowienie urządzeń technicznych na swojej nieruchomości.

Wobec linii wysokiego napięcia spełniona została również przesłanka „konieczności" ustanowienia służebności przesyłu, gdyż oczywistym jest, że w razie awarii linii energetycznej konieczne będzie wejście na teren nieruchomości w celu jej naprawy.

Służebność przesyłu jest ustanawiana na rzecz przedsiębiorcy za odpowiednim wynagrodzeniem należnym od przedsiębiorcy na rzecz właściciela nieruchomości obciążonej. Zgodnie z art. 305 ² § 2 k.c. właściciel nieruchomości może żądać odpowiedniego wynagrodzenia w zamian za ustanowienie służebności przesyłu. Nie ma przy tym żadnych ustawowych wytycznych jak określić wysokość tego wynagrodzenia.

Wobec linii wysokiego napięcia sporna pomiędzy uczestnikami była okoliczność wysokości wynagrodzenia oraz uwzględnienia obniżenia wartości nieruchomości przy ustalaniu wynagrodzenia.

Zdaniem Sądu Rejonowego wynagrodzenie należne właścicielowi gruntu powinno być proporcjonalne do stopnia ingerencji w treść prawa własności, uwzględniać wartość nieruchomości i w takim kontekście mieć na względzie straty właściciela z uszczuplenia jego prawa. Przy ocenie wysokości wynagrodzenia wskazówką powinien być także sposób wykorzystywania pozostałej części nieruchomości oraz rozwój gospodarczy terenów położonych w sąsiedztwie, a ponadto, że na tych terenach urządzenie przesyłowe jest usytuowane i w związku z tym ewentualne zamierzenia inwestycyjne właściciela z tych przyczyn mogą być ograniczone. W niniejszym stanie faktycznym takim ograniczeniem niewątpliwie jest fakt, że na podstawie decyzji o warunkach zabudowy na terenie działki, której dotyczy wniosek wnioskodawca uzyskał zgodę dla przedsięwzięcia polegającego na budowie 17 budynków mieszkalnych jednorodzinnych. Ze względu na rozmieszczenie urządzeń przesyłowych linii wysokiego napięcia gruntu w strefie ograniczonego użytkowania nie będzie można wykorzystać pod zabudowę mieszkaniową jednorodzinną, a ewentualnie pod urządzenie ogródka przydomowego lub pod drogę. Nadto w przyjętej strefie ograniczonego użytkowania oprócz linii energetycznej wysokiego napięcia usytuowane są również rurociągi naftowe i kabel światłowodowy. Wobec tego wszystkie elementy infrastruktury znajdujące się w tej strefie powodują obniżenie wartości nieruchomości. Zdaniem Sądu Rejonowego powyższa okoliczność stanowi większą ingerencję w nieruchomość niż w przypadku występowania tylko jednego urządzenia i w sposób znaczący ogranicza sposób korzystania z tej części nieruchomości. Może ona być wykorzystana jedynie jako teren towarzyszący ewentualnej zabudowie. Niemniej należy mieć na uwadze, że wnioskodawca nadal może korzystać z gruntu w strefie ochronnej. Musi jednakże znosić istnienie urządzeń uczestnika postępowania na swojej nieruchomości. W konsekwencji wysokość wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu należało ustalić uwzględniając faktyczne przeznaczenie nieruchomości.

Mając powyższe na względzie w sprawie powołany został biegły, który ustalił wartość jednorazowego wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu na przedmiotowej nieruchomości. Biegły wyliczył wynagrodzenie z uwzględnieniem spadku wartości nieruchomości oraz bez uwzględnienia spadku wartości nieruchomości. Wyliczenia przedstawione przez biegłego uwzględniają wszystkie kryteria ustalania wysokości wynagrodzenia, a opinia biegłego sprostała wszystkim opisanym wymaganiom. Z uwagi zaś na powyższe rozważania Sąd Rejonowy przyjął jako uzasadnione wyliczenie z uwzględnieniem spadku wartości nieruchomości.

Wynagrodzenie to zostało przedstawione w dwóch wariantach. W I wariancie powierzchnia ograniczonego użytkowania związana z istniejącymi rurociągami naftowymi i światłowodem pokrywa się ze strefą bezpieczeństwa wynoszącą po 20 m od rurociągów, a w II wariancie powierzchnia ta pokrywa się z powierzchnią pasa technologicznego, którego szerokość wynosi po 3 m od osi rurociągów i po 1 m w każdą stronę od światłowodu.

Zdaniem Sądu Rejonowego wysokość wynagrodzenia w II wariancie, tj. kwocie 123.286,00 zł będzie proporcjonalna do wielkości obciążenia poprzez ustanowienie służebności przesyłu i nie będzie też nadmiernie obciążała przedsiębiorcy. Ponadto kwota ta uwzględnia też fakt obniżenia wartości nieruchomości z powodu istniejącej linii wysokiego napięcia oraz pozostałej infrastruktury zlokalizowanej na nieruchomości wnioskodawcy. Sąd Rejonowy nie uzyskał informacji czy wnioskodawca otrzymał odszkodowanie za obniżenie wartości nieruchomości od pozostałych podmiotów posiadających swoje instalacje na nieruchomości. Jednakże w tym konkretnym przypadku ze względu na wielość i umiejscowienie infrastruktury przesyłowej, a także potrzeby przedsiębiorstwa przesyłowego rozumiane w kontekście odpowiedniego dostępu do urządzeń przesyłowych, korzystania z nich w niezbędnym zakresie, potrzeby ich naprawy, konserwacji czy bieżącej eksploatacji oraz z drugiej strony interes właściciela gruntu, który został ograniczony w możliwości parcelacji nieruchomości, czy zadrzewiania, a więc pełnego wykorzystania przedmiotu swojego prawa zgodnie z przeznaczeniem Sąd Rejonowy uznał za słuszne przyjęcie II wariantu wynagrodzenia.

Mając na uwadze powyższe Sąd Rejonowy, na podstawie art. 305 ¹ k.c. ustanowił służebność przesyłu na nieruchomości położonej w miejscowości T., stanowiącej działkę nr (...), ark. mapy nr 1, gmina W., dla której Sąd Rejonowy w Kole prowadzi księgę wieczystą KW nr (...) na rzecz (...) Operator w G. służebności przesyłu polegającej na znoszeniu istnienia posadowionych na nieruchomości obciążonej urządzeń elektroenergetycznych w postaci linii napowietrznej wysokiego napięcia 110 kV.

Na podstawie art. 305 ² § 2 k.c. Sąd Rejonowy zasądził od uczestnika postępowania na rzecz wnioskodawcy kwotę 123.286,00 zł tytułem jednorazowego wynagrodzenia za ustanowienie służebności, płatną z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia.

Jeżeli natomiast chodzi o linie napowietrzną średniego napięcia 15 kV przebiegającą przez działkę wnioskodawcy to niezbędne okazało się w pierwszym rzędzie rozważenie czy poprzednik prawny uczestnika nabył w drodze zasiedzenia służebność gruntową odpowiadającą treści służebność przesyłu, ponieważ w odniesieniu do tych urządzeń uczestnik podniósł zarzut zasiedzenia służebności jeszcze przez jego poprzednika prawnego.

Zgodnie z art. 292 kodeksu cywilnego służebność gruntowa może być nabyta przez zasiedzenie tylko w przypadku korzystania z trwałego i widocznego urządzenia. Przepisy o nabyciu własności nieruchomości stosuje się odpowiednio.

Art. 172 kodeksu cywilnego (w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 28 lipca 1990 roku o zmianie ustawy Kodeks Cywilny) stanowi, że posiadacz nieruchomości nie będący jej właścicielem nabywa własność, jeśli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat dwudziestu jako posiadacz samoistny, chyba że uzyskał posiadanie w złej wierze (zasiedzenie). Po upływie trzydziestu lat posiadacz samoistny nieruchomości nabywa jej własność, choćby uzyskał posiadanie w złej wierze. Z przepisu tego wynika, że aby możliwe było nabycie własności nieruchomości przez zasiedzenie konieczne jest wystąpienie przynajmniej 2 elementów, to jest posiadania nieruchomości jak właściciel, oraz odpowiednio długiego okresu jej posiadania. Dobra wiara posiadacza nie jest konieczna do zasiedzenia jednakże skraca okres potrzebny do zasiedzenia nieruchomości. Posiadacz, aby spełnić warunki zasiedzenia musi sprawować władztwo nad nieruchomością w taki sposób jak właściciel (musi być posiadaczem samoistnym). Inne rodzaje posiadania nie prowadzą do nabycia własności posiadanej rzeczy przez zasiedzenie bez względu na upływ czasu.

Trwałość i widoczność urządzenia występuje wtedy, gdy zostaje wykazana jego stałość lub co najmniej długotrwałość, a nie jedynie chwilowa czy też krótkotrwała żywotność. Stała zaś czy też co najmniej długotrwała żywotność już z samej natury rzeczy stanowi nieodłączną cechę urządzeń służących do przesyłania energii elektrycznej. W orzecznictwie i doktrynie przyjmuje się, że trwałe i widoczne urządzenie, o którym mowa w tym przepisie to trwała postać widocznego przedmiotu będącego rezultatem świadomego działania człowieka, który ponadto odpowiada treści służebności pod względem gospodarczym. Obie linie umieszczone są na słupach, które stanowią niewątpliwie trwałe i widoczne urządzenie, które jest niezbędne do nabycia w drodze zasiedzenia służebności gruntowej. Stanowią one konstrukcje sztuczne (zbudowane przez człowieka), a materiał z której zostały zbudowane zapewniają im trwałość. Sposób posadowienia a więc istnienie słupa i przewodów zapewnia że konstrukcja ta jest urządzeniem nader widocznym

W toku postępowania Sąd Rejonowy ustalił, że linia średniego napięcia została posadowiona na działce wnioskodawcy i oddana do użytku najpóźniej w 1956 roku, co wynika z zeznań świadka M. W. i załączonych dokumentów. Jak bowiem stanowi protokół odbiorczy stacji sieci niskiego napięcia w miejscowości Z. dniu 5 stycznia 1958 r została odebrana do użytku stacja, od której odchodzi linia niskiego napięcia, przechodząca pod istniejącą linią średniego napięcia 15 kV, która jest zawieszona nad działką wnioskodawcy. Linia średniego napięcia jest także zaznaczona na planie sieci niskiego napięcia z 30 listopada 1956 r. Z dokumentów nie wynika dokładna data posadowienia linii średniego napięcia, zatem za datę od której istnieje na nieruchomości wnioskodawcy trwałe i widoczne urządzenie w rozumieniu art. 292 k.c. Sąd Rejonowy ustalił na 1 stycznia 1956 r. W związku z tym, iż przez cały okres istnienia linii średniego napięcia wykorzystywana jest ona do przesyłania energii zatem należy uznać, iż linia ta jest trwałym i widocznym urządzeniem, z którego korzystał zakład przesyłowy. Aby jednak doszło do zasiedzenia zakład przesyłowy musiał pozostawać w samoistnym posiadaniu nieruchomości przez wymagany ustawą czas.

Bieg zasiedzenia rozpoczął się dnia 1 stycznia 1956 r,. czyli w czasie, kiedy obowiązywał Dekret Prawo Rzeczowe z dnia 11 października 1946 r. Natomiast w dniu 1 stycznia 1965 r. wszedł w życie Kodeks Cywilny. Zgodnie z przepisami wprowadzającymi Kodeks Cywilny od wejścia w życie przepisów Kodeksu Cywilnego także do zasiedzenia rozpoczętego przed wejściem w życie kodeksu stosuje się przepisy Kodeksu Cywilnego. Art. XLI § 2 przepisów wprowadzających Kodeks Cywilnych stanowi, że jeżeli termin zasiedzenia według kodeksu cywilnego jest krótszy niż według przepisów dotychczasowych, bieg zasiedzenia rozpoczyna się z dniem wejścia kodeksu w życie, jeżeli jednak zasiedzenie rozpoczęte przed dniem wejścia w życie kodeksu cywilnego nastąpiłoby przy uwzględnieniu terminu określonego w przepisach dotychczasowych wcześniej, zasiedzenie następuje z upływem tego wcześniejszego terminu. Wobec tego na gruncie rozpatrywanej sprawy należy ustalić, który termin jest zasiedzenia jest krótszy oraz czy zasiedzenie nastąpiłoby wcześniej przy uwzględnieniu terminu przewidzianych przed Dekret Prawo Rzeczowe.

Art. 172 § 2 k.c. w brzmieniu obowiązującym przed nowelizacją ustawą z 28 lipca 1990 roku o zmianie ustawy Kodeks Cywilny przewidywał okresy zasiedzenia wynoszące odpowiednio 10 lat dla posiadacza w dobrej wierze i 20 lat dla posiadacza w złej wierze. Na gruncie Dekretu Prawo Rzeczowe okres niezbędny do stwierdzenia nabycia własności w drodze zasiedzenia wynosił dla posiadacza w dobrej wierze 20 lat natomiast po upływie 30 lat nie można było posiadaczowi zarzucić złej wiary.

W przedmiotowej sprawie należy uznać, że posiadacz był w złej wierze, ponieważ uczestnik nie legitymował się tytułem prawnym do korzystania z nieruchomości wnioskodawcy. Termin zasiedzenia dla posiadacza w złej wierze jest krótszy na gruncie przepisów Kodeksu Cywilnego sprzed nowelizacji i wynosi 20 lat. Nadto zasiedzenie przy uwzględnieniu przepisów Dekretu Prawo Rzeczowe nastąpiłoby 1 stycznia 1986 r., a licząc 20 –letni termin od dnia wejścia w życie przepisów kodeksu cywilnego bieg terminu zasiedzenia upłynął 1 stycznia 1985 r., a więc wcześniej aniżeli na podstawie przepisów Dekretu Prawo Rzeczowe.

Zgodnie z powyższym bieg terminu zasiedzenia upłynął 1 stycznia 1985 r.

Skarb Państwa reprezentowany przez przedsiębiorstwo państwowe, objął w posiadanie nieruchomość wnioskodawcy w celu budowy a następnie konserwacji linii energetycznej w celu wykonania państwowych zadań gospodarczych. Dostarczanie przez państwowe przedsiębiorstwa energetyczne energii elektrycznej oraz budowa i konserwacja urządzeń do tego służących, stanowiło wykonywanie zadań gospodarczych państwa, było więc działaniem w ramach dominium, a nie w ramach imperium. Skarb Państwa mógł być zatem uznany za posiadacza tych urządzeń oraz nieruchomości, na których się znajdują, w zakresie odpowiadającym służebności przesyłowej. Władanie przez przedsiębiorstwo państwowe, a nawet szerzej przez państwową osobę prawną, w tym posiadanie służebności, było wykonywane na rzecz Skarbu Państwa, a więc to on mógł jedynie nabyć stosowną służebność. Uczestnik postępowania jest natomiast następcą prawnym Skarbu Państwa, który nabył służebność.

Przekształcenie władztwa wykonywanego przez przedsiębiorstwa państwowe nastąpiło z dniem 7 stycznia 1991 r. na podstawie art. 1 pkt 9 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o zmianie ustawy o przedsiębiorstwach państwowych (Dz. U. z 1991 r. Nr 2, poz. 6), w którym skreślono przepis, że przedsiębiorstwo państwowe wykonywało wszelkie uprawnienia w stosunku do mienia ogólnonarodowego będącego w jego dyspozycji, z wyjątkiem uprawnień wyłączonych przepisami ustawowymi, a jednocześnie wprowadzono przepis, iż przedsiębiorstwo, gospodarując wydzielonym mu i nabytym mieniem, zapewniało jego ochronę. Zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. Nr 79, poz. 464 ze zm.) grunty stanowiące własność Skarbu Państwa, będące w dniu 5 grudnia 1990 r. w zarządzie państwowych osób prawnych innych niż Skarb Państwa, stały się z tym dniem z mocy prawa przedmiotem użytkowania wieczystego. Natomiast budynki i inne urządzenia oraz lokale, znajdujące się na gruntach stanowiących własność Skarbu Państwa lub własność gminy (związku międzygminnego), będących 5 grudnia 1990 roku w zarządzenie osób prawnych, stały się z tym dniem z mocy prawa własnością tych osób. Przepis ten dokonał upodmiotowienia własności ogólnonarodowej, zwanego często uwłaszczeniem państwowych osób prawnych, a w tym przedsiębiorstw państwowych.

W rozpatrywanej sprawie postanowieniem z dnia 27 lutego 1985 r. wpisano do rejestru przedsiębiorstw państwowych (...) – Przedsiębiorstwo Państwowe. Następnie na podstawie zarządzenia Ministra Przemysłu z dnia 16 stycznia 1989 roku utworzono przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą Zakład (...) w K.. Przedsiębiorstwo powstało z podziału przedsiębiorstwa państwowego (...) na bazie zakładu Zakład (...), a przedsiębiorstwu przydzielono składniki mienia powstałego z podziału. Postanowieniem Sądu Rejonowego w Kaliszu z dnia 1 sierpnia 1993 r. przekształcono przedsiębiorstwo Zakład (...) w K. w Zakład (...) Spółka Akcyjna, która następnie została przekształcona w (...) Spółka Akcyjna. Uchwałą z dnia 26 listopada 2004 roku o połączeniu dokonano przeniesienia całego majątku spółki przejmowanej (...) S.A. w K. na spółkę przejmującą (...) S.A. W (...).

W wyniku wskazanych przekształceń uczestnik stał się następcą pod tytułem ogólnym dawnego przedsiębiorstwa państwowego w odniesieniu do urządzeń i budynków oraz związanych z funkcjonowaniem przedmiotowej linii elektroenergetycznej. Nabył też służebność powstałą przez zasiedzenie, albowiem nie jest ona prawem samodzielnym lecz związanym z określoną sytuacją prawno-rzeczową na gruncie. W niniejszym przypadku uprawnionego ze służebności wyznacza prawo własności urządzeń technicznych tworzących linię elektroenergetyczną, której część w postaci przewodów napowietrznych znajduje się na działce będącej własnością wnioskodawcy.

Wobec powyższego wniosek o ustanowienie służebności dotyczącej linii średniego napięcia 15 kV przebiegającej nad działką wnioskodawcy należało oddalić ze względu na jej zasiedzenie, o czym orzeczono w punkcie 3 postanowienia.

O kosztach sądowych Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 520 § 2 k.p.c., albowiem uczestnicy postępowania byli w różnym stopniu zainteresowani wynikiem postępowania i ich interesy były sprzeczne.

Apelację od powyższego orzeczenia złożył uczestnik zaskarżając je w punktach 2, 4 i 5 wnosząc o:

1.zmianę zaskarżonego postanowienia w pkt 2 poprzez zasądzenie od uczestnika postępowania (...) S.A. w G. na rzecz wnioskodawcy W. K. kwoty 39 529zł,

2.zasądzenie od wnioskodawcy na rzecz uczestnika postępowania kosztów postępowania za obydwie instancje wg norm przepisanych. Uczestnik zarzucił naruszenie prawa materialnego(art. 368 k.p.c.), a mianowicie przepisu art. 305 ² § 2 k.p.c. poprzez przyjęcie, że wnioskodawcy należy się wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu w kwocie 123 286zł, a nie w kwocie 39 529zł, czyli bez uwzględnienia spadku wartości nieruchomości.

Wnioskodawca w odpowiedzi na apelację wniósł o:

1.odrzucenie apelacji;

a w przypadku nieuwzględnienia wniosku w pkt 1 o:

2.oddalenie apelacji;

3.zasądzenie od uczestnika postępowania na rzecz wnioskodawcy zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę, że w postanowieniu z dnia 18.12.2012r., V CSK 190/11 Sąd Najwyższy uznał niedopuszczalność zaskarżenia orzeczenia o ustanowieniu służebności przesyłu w części. W ocenie Sądu Najwyższego postanowienie polegające na ustanowieniu służebności przesyłu za wynagrodzeniem jest orzeczeniem konstytutywnym tworzącym stosunek prawny. Zasada odpłatnego ustanowienia służebności przesyłu, o którym mowa w art. 305 ² k.c. oznacza, że określenie wysokości i rodzaju wynagrodzenia jest elementem koniecznym orzeczenia kształtującego o ustanowieniu służebności. Obciążenie obowiązkiem zapłaty wynagrodzenia musi zatem nastąpić jednocześnie.

Mając na uwadze powyższe rozważania Sąd Okręgowy apelację uczestnika uznał jako skierowaną również przeciwko rozstrzygnięciu zawartemu w pkt 1, choć w istocie spór, na etapie postępowania apelacyjnego dotyczy jedynie wysokości należnego za ustanowienie służebności wynagrodzenia.

Apelacja uczestnika nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy w całości podziela ustalenia faktyczne oraz rozważania prawne Sądu Rejonowego i czyni je integralną częścią własnego uzasadnienia.

Bezzasadny okazał się zarzut naruszenia przez Sąd Rejonowy prawa materialnego, tj. art. 305 ² § 2 k.c.

Art. 305 ² k.c. przewiduje ustanowienie służebności przesyłu za odpowiednim wynagrodzeniem, nie zawierając co do niego żadnych wskazówek.

Brak w art. 305 ² § 2 k.c. kryteriów określenia rozmiaru wynagrodzenia oznacza, że ustawodawca pozostawił sądowi swobodę polegającą na indywidualizacji ocen w tym zakresie, formułowanych na podstawie określonego stanu faktycznego, które mogą także wynikać z ogólnych reguł porządku prawnego ( postanowienie Sadu Najwyższego z dnia 27.02.2013r., I CSK 440/12).

Wynagrodzenie należne na podstawie art. 305 ² § 2 k.c. powinno uwzględniać cały uszczerbek będący następstwem ustanowienia służebności przesyłu, w tym także zmniejszenie jej wartości ( postanowienie Sadu Najwyższego z dnia 20.09.2012r., IV CSK 56/12, LEX nr 1227856).

Wynagrodzenie powinno być proporcjonalne do stopnia ingerencji w treść prawa własności, uwzględniać wartość nieruchomości i w takim kontekście mieć na względzie straty właściciela z uszczuplenia prawa własności. Przy ocenie wysokości wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu wskazówką powinien być sposób wykorzystywania pozostałych nieruchomości właściciela(pozostałej części nieruchomości) oraz rozwój gospodarczy terenów położonych w sąsiedztwie, a ponadto, że na tych terenach urządzenie przesyłowe jest usytuowane, i że w związku z tym ewentualne zamierzenia inwestycyjne właściciela z tych przyczyn mogą być ograniczone ( postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5.04.2012r., II CSK 401/11, LEX nr 1211144, postanowienie Sadu Najwyższego z dnia 18.04.2012r., V CSK 190/11).

Wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu należy ocenić z perspektywy interesów ekonomicznych właściciela nieruchomości obciążonej. Powinno ono stanowić ekwiwalent wszystkich korzyści, których właściciel nieruchomości zostanie pozbawiony w związku z jej obciążeniem. Powinno ono też pokryć wszystkie niedogodności, jakie w przyszłości dotkną właściciela obciążonej nieruchomości w związku z ustanowieniem służebności ( postanowienie Sadu Najwyższego z dnia 8.02.2013r., IV CSK 317/12).

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 8.09.2011r., III CZP 43/11, LEX nr 898222, którą na poparcie swojego stanowiska wskazał uczestnik w apelacji, nie tylko nie popiera stanowiska uczestnika, ale z treści jej uzasadnienia wprost wynika, że zarzut uczestnika jest błędny. Po pierwsze stan faktyczny w sprawie rozpoznawanej przez Sąd Najwyższy nie dotyczy wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu, ale roszenia właściciela nieruchomości wobec nieuprawnionego posiadacza służebności przesyłu o naprawienie szkody z powodu obniżenia wartości nieruchomości, związanego z normalnym korzystaniem z nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści takiej służebności (art. 225 w zw. z art. 230 k.c.). W ocenie Sadu Najwyższego szkoda w postaci zmniejszenia wartości nieruchomości występuje wtedy, gdy tego rodzaju „obniżka” ma charakter trwały i nieodwracalny. Nie można natomiast ocenić trwałości pogorszenia, gdy właścicielowi przysługuje roszczenie negatoryjne i może on doprowadzić do przywrócenia stanu zgodnego z prawem. Z tego względu, dopóki przysługuje mu to roszczenie, dopóty nie może żądać pieniężnego naprawienia szkody w postaci obniżenia wartości nieruchomości na skutek posadowienia i eksploatacji na nieruchomości urządzeń elektroenergetycznych. Sąd Najwyższy wprost wskazuje, że uszczerbek właściciela związany z pogorszeniem nieruchomości tylko w następstwie zbudowania na niej i eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych jest rekompensowany świadczeniem, jakie może on uzyskać za obciążenie jego prawa służebnością przesyłu. Wynagrodzenie za ustanowienie służebności ( art. 305 ² k.c.) powinno równoważyć wszelki uszczerbek związany z trwałym obciążeniem nieruchomości ( uchwała Sądu Najwyższego z dnia 8.09.1988r., III CZP 76/88, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2.06.2000r., II CKN 1060/98, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15.09.2011r., II CSK 681/10, LEX nr 1043999).

Wbrew twierdzeniom apelującego bez znaczenia dla wysokości wynagrodzenia pozostaje fakt, że wnioskodawca wyraził zgodę na budowę linii elektroenergetycznej na nieruchomości stanowiącej jego własność. Zgoda taka nie oznacza, że nie przysługuje mu prawo żądania wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu z uwzględnieniem spadku wartości nieruchomości na skutek ustanowienia służebności. Rozumowanie zaprezentowane przez uczestnika postępowania prowadziłoby do promowania osób, które nie wyrażały zgody na posadowienie na ich nieruchomościach urządzeń elektroenergetycznych, a więc działań nacechowanych aspołecznie, uniemożliwiających lub znacznie utrudniających przeprowadzenie elektryfikacji.

Uczestnik zaskarżył również pkt 4 i 5 postanowienia, w których Sąd Rejonowy orzekł o kosztach postępowania. Jednakże w żaden sposób nie wskazał ani zarzutów, ani wniosków co do orzeczenia w tym zakresie, co uniemożliwia uwzględnienie apelacji uczestnika w tej części.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. oddalił apelację.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 520 § 2 k.p.c. w zw. z § 7 pkt 3 w zw. z § 12 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2013 r., poz. 490 j.t.).

Aleksandra Bolczyk Iwona Przyłębska-Grzybowska Iwona Złoty