Ts 228/14
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Dodatkowe informacje:
Pełny tekst orzeczenia
275/3/B/2015
POSTANOWIENIE
z dnia 12 marca 2015 r.
Sygn. akt Ts 228/14
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Stanisław Rymar,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Phoenix Press Sp. z o.o., Sp. k. w sprawie zgodności:
art. 10511 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, ze zm.) z art. 2, art. 7, art. 31 ust. 2 i 3, art. 32 ust. 2 oraz art. 64 ust. 1 i 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 16 sierpnia 2014 r. Phoenix Press Sp. z o.o., Sp. k. (dalej: skarżąca) wystąpiła o zbadanie zgodności art. 10511 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 2, art. 7, art. 31 ust. 2 oraz art. 64 ust. 1 i 3 Konstytucji. Ponadto w uzasadnieniu skargi skarżąca zarzuciła niezgodność zakwestionowanego przepisu z art. 31 ust. 3 i art. 32 ust. 2 Konstytucji.
Skargę konstytucyjną wniesiono na tle następującego stanu faktycznego. Postanowieniem z 30 października 2013 r. (sygn. akt XIV Co 1060/13) Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Fabrycznej we Wrocławiu – Wydział XIV Cywilny nakazał skarżącej zapłatę 400 000 zł. na rzecz jej wierzyciela za naruszenie obowiązku wynikającego z prawomocnego wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 17 grudnia 2008 r. (sygn. akt I ACa 988/08). Postanowieniem z 9 maja 2014 r. (sygn. akt II Cz 146/14), doręczonym skarżącej 16 maja 2014 r., Sąd Okręgowy we Wrocławiu – Wydział II Cywilny-Odwoławczy oddalił zażalenie, które skarżąca złożyła na powyższe rozstrzygnięcie.
Zdaniem skarżącej zakwestionowany przepis nie powinien być wobec niej zastosowany. Wszedł on bowiem w życie w czasie trwania postępowania egzekucyjnego w jej sprawie. W przekonaniu skarżącej jego zastosowanie naruszyło więc zasadę niedziałania prawa wstecz oraz zasadę zaufania do państwa prawa i zasadę ochrony interesów w toku. Skarżąca wskazała również, że wprowadzona w art. 10511 k.p.c. regulacja jest nieproporcjonalna – nadmiernie obciąża bowiem dłużnika, nie prowadząc przy tym do zwiększenia skuteczności egzekucji. Powoduje też niesłuszne przysporzenie na rzecz wierzyciela. Skarżąca zarzuciła ponadto, że zaskarżony przepis narusza zasadę określoności przepisów prawa, dlatego, iż nie precyzuje, kiedy należy orzec karę grzywny, a kiedy określoną sumę pieniężną na rzecz wierzyciela, oraz dlatego, że nakazuje przy orzekaniu określonej sumy stosować art. 10501 k.p.c. jedynie odpowiednio. Skarżąca stwierdziła także, że zakwestionowana regulacja nie służy umożliwieniu dłużnikowi spełnienia obowiązku – nie nakazuje bowiem wyznaczenia mu terminu do dobrowolnego podjęcia określonych czynności. Ponadto skarżąca zaznaczyła, że kwota orzeczona na podstawie zakwestionowanego przepisu może być dowolna, a sądy nie mają narzędzi jej miarkowania. Wskazała w szczególności, że w jej sprawie wierzyciel bezpodstawnie podwoił żądaną kwotę już w trakcie trwania postępowania, sąd zaś nie ocenił prawidłowo zasadności tego żądania, nie odniósł się też do charakteru naruszenia przez skarżącą obowiązków wynikających z prawomocnego wyroku. Jednocześnie skarżąca podkreśliła, że wprowadzone w art. 10511 k.p.c. rozwiązanie nie było dotychczas przewidziane w polskim systemie prawa oraz że wbrew twierdzeniom zawartym w uzasadnieniu projektu ustawy je wprowadzającej nie jest ono konsekwentnie oparte na analogicznych instytucjach prawa holenderskiego i francuskiego.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 21 października 2014 r. pełnomocnika skarżącej wezwano do usunięcia braków formalnych skargi konstytucyjnej przez: doręczenie pełnomocnictwa szczególnego do sporządzenia skargi konstytucyjnej i reprezentowania skarżącej w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym; wyjaśnienie, czy skarżąca zarzuca niezgodność art. 10511 k.p.c. z art. 2, art. 7, art. 31 ust. 2 oraz art. 64 ust. 1 i 3 Konstytucji – jak wynika z petitum skargi konstytucyjnej – czy także z art. 31 ust. 3 i art. 32 ust. 2 Konstytucji – jak wynika z jej uzasadnienia; dokładne określenie sposobu naruszenia konstytucyjnych wolności i praw skarżącej, wyrażonych w art. 2, art. 7, art. 31 ust. 2 i 3, art. 32 ust. 2 Konstytucji, przez zaskarżony art. 10511 k.p.c.
Pełnomocnik skarżącej ustosunkował się do powyższego zarządzenia pismem z 31 października 2014 r. Przesłał pełnomocnictwo oraz wyjaśnił, że skarżąca kwestionuje zgodność art. 10511 k.p.c. zarówno z art. 2, art. 7, art. 31 ust. 2 oraz art. 64 ust. 1 i 3, jak i z art. 31 ust. 3 i art. 32 ust. 2 Konstytucji. Zaznaczył ponadto, że skarżąca zarzuca, iż zakwestionowany przepis jest niezgodny z: prawem do polegania na demokratycznym państwie prawnym, „prawem do ochrony poprzez niedziałanie prawa wstecz”, zasadą określoności, zasadą proporcjonalności, „zasadą zakazu arbitralności”, zasadą działania organów państwa w ramach i na podstawie przepisów prawa, prawem do bycia traktowanym równo z innymi podmiotami prawa znajdującymi się w porównywalnej sytuacji, zasadą sprawiedliwości proceduralnej oraz zasadą ochrony własności.
Ponadto w dniu 15 stycznia 2015 r. pełnomocnik skarżącej przesłał do Trybunału Konstytucyjnego pismo, do którego załączył kopię wniosku o wszczęcie egzekucji sądowej, złożonego przez przeciwnika procesowego skarżącej, oraz kopię postanowienia Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Śródmieścia – Wydział VIII Cywilny z 17 grudnia 2014 r. (sygn. akt VIII Co 2053/14) o stwierdzeniu swojej niewłaściwości i przekazaniu sprawy Sądowi Rejonowemu dla Wrocławia-Fabrycznej jako miejscowo właściwemu. Zdaniem pełnomocnika przesłane dokumenty potwierdzają dotychczasowe stanowisko skarżącego, zgodnie z którym zakwestionowany przepis narusza konstytucyjnie chronione dobra skarżącej.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, zakwestionować zgodność z Konstytucją przepisów ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie których sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego prawach lub wolnościach albo obowiązkach określonych w Konstytucji. Zasady, na jakich dopuszczalne jest korzystanie z tego środka ochrony wolności i praw, precyzuje ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). W świetle powyższych unormowań konstytucyjnych i ustawowych nie ulega wątpliwości, że przesłanką rozpoznania skargi konstytucyjnej nie może być wskazanie dowolnego przepisu ustawy lub innego aktu normatywnego, ale tylko takiego, który w konkretnej sprawie stanowił podstawę ostatecznego rozstrzygnięcia, a zarazem doprowadził do naruszenia konstytucyjnych wolności lub praw wskazanych jako podstawa skargi. W związku z tym obowiązkiem skarżącego jest dołączenie do skargi konstytucyjnej orzeczenia, które wykazuje powyższą, złożoną kwalifikację, tzn. zostało wydane na podstawie przepisów będących przedmiotem wniesionej skargi i prowadzi do niedozwolonej ingerencji w sferę konstytucyjnie chronionych praw podmiotowych.
W zakresie badania zgodności art. 10511 k.p.c. z art. 2, art. 7, art. 31 ust. 2 i 3 oraz art. 32 ust. 2 Konstytucji powodem odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu jest okoliczność, że żaden z wymienionych przepisów Konstytucji nie wyraża samodzielnie konstytucyjnej wolności lub prawa, których ochronie – zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji – służy skarga konstytucyjna.
W odniesieniu do art. 2 Konstytucji Trybunał zauważa, że skarżąca, wskazawszy ten przepis jako wzorzec kontroli zaskarżonej regulacji, powołała się na zasadę demokratycznego państwa prawnego, a także wynikające z niej – zdaniem skarżącej – zasady: prawidłowej legislacji, niedziałania prawa wstecz, ochrony interesów w toku, sprawiedliwości proceduralnej, proporcjonalności oraz zaufania obywateli do państwa. W swoim orzecznictwie Trybunał wielokrotnie przypominał, że tak sformułowany zarzut nie może być przedmiotem rozpoznania w procedurze inicjowanej wniesieniem skargi konstytucyjnej. Zasada demokratycznego państwa prawnego (z której wynikają bardziej szczegółowe zasady ustrojowe) nie ma bowiem charakteru konstytucyjnej wolności lub prawa podmiotowego, których naruszenie może być przedmiotem skargi konstytucyjnej (zob. np. postanowienia TK z 26 czerwca 2002 r., SK 1/02, OTK ZU nr 4/A/2002, poz. 53 oraz 15 grudnia 2009 r., Ts 5/08, OTK ZU nr 1/B/2010, poz. 13, a także wyrok TK z 3 kwietnia 2006 r., SK 46/05, OTK ZU nr 4/A/2006, poz. 39).
Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego zasady wynikające z art. 2 Konstytucji mogą być w postępowaniu skargowym jedynie pomocniczym wzorcem kontroli, pod warunkiem, że skarżący jednocześnie wskaże inną naruszoną normę konstytucyjną statuującą wolność lub prawo (zob. wyrok TK z 26 kwietnia 2005 r., SK 36/03, OTK ZU nr 4/A/2005, poz. 40). Zarzut niezgodności z tymi zasadami mógłby więc być rozpatrywany wyłącznie w ramach oceny sposobu naruszenia konstytucyjnych wolności i praw (zob. postanowienie TK z 26 czerwca 2002 r., SK 1/02 oraz wyrok TK z 13 stycznia 2004 r., SK 10/03, OTK ZU nr 1/A/2004, poz. 2). W niniejszej sprawie skarżąca wyraźnie podała jednak art. 2 Konstytucji jako samodzielny wzorzec kontroli zakwestionowanych przepisów, nie wskazała natomiast żadnej wolności ani prawa, z którym wiązałaby naruszenie zasad wyrażonych w art. 2 Konstytucji.
Podobnie postaci konstytucyjnych wolności lub praw podmiotowych nie przybiera art. 7 Konstytucji, który ustanawia zasadę działania organów państwa na podstawie i w granicach prawa (zasada legalizmu). Przepis ten odnosi się więc do zasad ustrojowych oraz funkcjonowania organów państwa i jako taki nie może być samodzielnym wzorcem w postępowaniu inicjowanym wniesieniem skargi konstytucyjnej (zob. np. wyroki TK z 13 stycznia 2004 r., SK 10/03, OTK ZU nr 1/A/2004, poz. 2 oraz 26 kwietnia 2005 r., SK 36/03; a także postanowienia TK z 15 października 2012 r., Ts 179/12, OTK ZU nr 3/B/2013, poz. 267 oraz 16 grudnia 2013 r., Ts 276/13, niepubl.).
Samodzielnego wzorca kontroli przepisów zaskarżonych w skardze konstytucyjnej nie może stanowić również art. 31 ust. 2 i 3 Konstytucji. Artykuł 31 ust. 2 Konstytucji wskazuje bowiem jedynie na obowiązek szanowania wolności i praw innych osób oraz ustanawia zakaz zmuszania kogokolwiek do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje. Nie formułuje więc samodzielnego prawa lub wolności, lecz odnosi się do nałożonego na wszystkie podmioty prawa obowiązku poszanowania praw zagwarantowanych przez inne przepisy (zob. np. postanowienie TK z 28 czerwca 2011 r., Ts 203/10, OTK ZU nr 4/B/2011, poz. 324). Artykuł 31 ust. 3 Konstytucji wyznacza natomiast zasady ograniczania wolności i praw gwarantowanych w innych przepisach Konstytucji. Jak wielokrotnie podkreślał Trybunał, odwołanie się w skardze konstytucyjnej do tych zasad (w szczególności do wyrażonej w art. 31 ust. 3 Konstytucji zasady proporcjonalności) może tylko towarzyszyć innej podstawie prawnej skargi i służyć wykazaniu, że ograniczenie danej wolności lub danego prawa poszło za daleko; żeby stosować art. 31 ust. 3 Konstytucji trzeba więc najpierw wykazać istnienie takiego konstytucyjnego prawa lub wolności (zob. wyrok TK z 22 listopada 2004 r., SK 64/03, OTK ZU nr 10/A/2004, poz. 107 oraz postanowienie TK z 28 czerwca 2012 r., Ts 94/12, OTK ZU nr 6/B/2013, poz. 568).
Podobnie w odniesieniu do art. 32 Konstytucji Trybunał konsekwentnie wskazywał, że oba ustępy tego przepisu mogą zostać powołane jako wzorce kontroli przepisów zakwestionowanych w postępowaniu skargowym jedynie jako pozostające w związku z innymi postanowieniami Konstytucji gwarantującymi konstytucyjne wolności i prawa. Jak stwierdził bowiem Trybunał w sprawie o sygn. SK 10/01, prawo do równego traktowania ma „charakter niejako prawa »drugiego stopnia« (»metaprawa«), tzn. przysługuje ono w związku z konkretnymi normami prawnymi lub innymi działaniami organów władzy publicznej, a nie w oderwaniu od nich – niejako »samoistnie«. Jeżeli te normy lub działania nie mają odniesienia do konkretnych określonych w Konstytucji wolności i praw, prawo do równego traktowania nie ma w pełni charakteru prawa konstytucyjnego, a to sprawia, że nie może ono być chronione za pomocą skargi konstytucyjnej” (postanowienie TK z 24 października 2001 r., SK 10/01, OTK nr 7/2001, poz. 225). Podobnie jak art. 2 Konstytucji, art. 32 Konstytucji może więc być wskazany jako wzorzec kontroli w postępowaniu skargowym tylko wówczas, gdy zostanie odniesiony do treści innych norm konstytucyjnych chroniących poszczególne wolności i prawa naruszone przez regulację kwestionowaną w skardze konstytucyjnej (zob. np. postanowienia TK z 13 marca 2002 r., Ts 108/01, OTK ZU nr 2/B/2002, poz. 138; 15 października 2012 r., Ts 179/12, OTK ZU nr 3/B/2013, poz. 267 i cytowane tam orzecznictwo). Tymczasem zarówno z petitum i z uzasadnienia skargi konstytucyjnej wniesionej w niniejszej sprawie, jak i z pisma przesłanego w celu usunięcia jej braków formalnych wynika, że skarżąca wskazała art. 32 ust. 2 Konstytucji jako samodzielny wzorzec kontroli.
Powyższe okoliczności, na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 i art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK, przesądzają o konieczności odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu w zakresie badania zgodności zakwestionowanego przepisu z art. 2, art. 7, art. 31 ust. 2 i 3 oraz art. 32 ust. 2 Konstytucji.
W zakresie badania zgodności art. 10511 k.p.c. z art. 64 ust. 1 i 3 Konstytucji odmowę nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu uzasadnia natomiast oczywista bezzasadność zarzutów sformułowanych w tym zakresie przez skarżącą.
Nie znajduje bowiem uzasadnienia twierdzenie, że kwestionowany przepis nieproporcjonalnie i bezzasadnie uszczuplał własność dłużnika przez nałożenie na niego obowiązku zapłaty sumy, której wysokość nie jest ograniczona żadnymi kryteriami, a także umożliwiał nakazanie dłużnikowi zapłaty określonej kwoty, nawet jeśli dłużnik wywiązuje się z nałożonego na niego prawomocnym wyrokiem obowiązku. Artykuł 10511 § 1 k.p.c. stanowi: „W sytuacji, o której mowa w art. 1051 § 1 [k.p.c.], sąd, na wniosek wierzyciela, po wysłuchaniu stron i stwierdzeniu, że dłużnik działał wbrew obowiązkowi, może zamiast nałożenia grzywny nakazać dłużnikowi zapłatę na rzecz wierzyciela określonej sumy pieniężnej za dokonane naruszenie oraz zagrozić nakazaniem zapłaty określonej sumy pieniężnej za każde kolejne naruszenie obowiązku, stosownie do jego treści, niezależnie od roszczeń przysługujących wierzycielowi na zasadach ogólnych”. Z treści tego przepisu wyraźnie wynika więc, że znajduje on zastosowanie jedynie w sytuacji, w której dłużnik ma obowiązek zaniechać pewnej czynności lub nie przeszkadzać czynności wierzyciela, a działał wbrew temu obowiązkowi. Stwierdzenie, że w danej sprawie sytuacja taka wystąpiła, należy przy tym do sądu prowadzącego postępowanie i leży w sferze ustaleń faktycznych, które nie podlegają kontroli Trybunału Konstytucyjnego. Ponadto – wbrew temu co skarżąca zdaje się sugerować w skardze oraz piśmie wniesionym w celu usunięcia jej braków formalnych – zgodnie z art. 10511 § 3 w związku z art. 10501 § 4 k.p.c., stosując zaskarżony przepis, sąd ma obowiązek uwzględnić interesy stron w takiej mierze, by zapewnić wykonalność obowiązku określonego w tytule wykonawczym, a dłużnika nie obciążać ponad potrzebę. Nie ma przy tym uzasadnienia twierdzenie skarżącej, że zawarty w art. 10511 § 3 k.p.c. nakaz „odpowiedniego” stosowania art. 10501 § 4 k.p.c. pozbawiał ten wymóg treści. Wynika on jedynie z innego charakteru świadczeń, o których mowa w art. 10501 § 1 k.p.c., do którego bezpośrednio odnosi się art. 10501 § 4 k.p.c., oraz tych, których dotyczy zakwestionowany przepis (zob. np. I. Kunicki, uwagi do art. 10511 k.p.c. [w:] Kodeks postępowania cywilnego, t. III, Komentarz do artykułów 506–1088, red. K. Piasecki, A. Marciniak, Warszawa 2012, s. 1503; a także H. Ciepła, uwagi do art. 10511 k.p.c. [w:] Kodeks postępowania cywilnego, T. IV, Artykuły 730-1088, red. H. Dolecki, T. Wiśniewski, Warszawa 2014, s. 783–784). Sąd ma więc instrumenty miarkowania kwoty orzeczonej na podstawie zaskarżonej regulacji, a korzystanie z tej możliwości jest uwarunkowane przede wszystkim dążeniem do tego, by dłużnik wykonał spoczywający na nim obowiązek. Oczywiście bezzasadne są więc twierdzenia skarżącej, że zakwestionowany przepis prowadzi do bezzasadnego i nieproporcjonalnego ograniczenia jej praw majątkowych. Ponadto Trybunał zauważa, że część argumentacji przedstawionej przez skarżącą dotyczy treści art. 64 ust. 2 Konstytucji, którego nie wskazała ona jako wzorca kontroli w niniejszej sprawie. Skarżąca nie wyjaśniła również, na czym – jej zdaniem – polega naruszenie przez zakwestionowany przepis zasady równej ochrony praw majątkowych. Nie uprawdopodobniła więc naruszenia swoich konstytucyjnych wolności lub praw także w tym zakresie.
Dlatego na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 ustawy o TK, skardze konstytucyjnej należało odmówić nadania dalszego biegu również w zakresie badania zgodności zaskarżonego przepisu z art. 64 ust. 1 i 3 Konstytucji.
Wziąwszy pod uwagę powyższe okoliczności, Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.
POSTANOWIENIE
z dnia 12 marca 2015 r.
Sygn. akt Ts 228/14
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Stanisław Rymar,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Phoenix Press Sp. z o.o., Sp. k. w sprawie zgodności:
art. 10511 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, ze zm.) z art. 2, art. 7, art. 31 ust. 2 i 3, art. 32 ust. 2 oraz art. 64 ust. 1 i 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 16 sierpnia 2014 r. Phoenix Press Sp. z o.o., Sp. k. (dalej: skarżąca) wystąpiła o zbadanie zgodności art. 10511 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 2, art. 7, art. 31 ust. 2 oraz art. 64 ust. 1 i 3 Konstytucji. Ponadto w uzasadnieniu skargi skarżąca zarzuciła niezgodność zakwestionowanego przepisu z art. 31 ust. 3 i art. 32 ust. 2 Konstytucji.
Skargę konstytucyjną wniesiono na tle następującego stanu faktycznego. Postanowieniem z 30 października 2013 r. (sygn. akt XIV Co 1060/13) Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Fabrycznej we Wrocławiu – Wydział XIV Cywilny nakazał skarżącej zapłatę 400 000 zł. na rzecz jej wierzyciela za naruszenie obowiązku wynikającego z prawomocnego wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 17 grudnia 2008 r. (sygn. akt I ACa 988/08). Postanowieniem z 9 maja 2014 r. (sygn. akt II Cz 146/14), doręczonym skarżącej 16 maja 2014 r., Sąd Okręgowy we Wrocławiu – Wydział II Cywilny-Odwoławczy oddalił zażalenie, które skarżąca złożyła na powyższe rozstrzygnięcie.
Zdaniem skarżącej zakwestionowany przepis nie powinien być wobec niej zastosowany. Wszedł on bowiem w życie w czasie trwania postępowania egzekucyjnego w jej sprawie. W przekonaniu skarżącej jego zastosowanie naruszyło więc zasadę niedziałania prawa wstecz oraz zasadę zaufania do państwa prawa i zasadę ochrony interesów w toku. Skarżąca wskazała również, że wprowadzona w art. 10511 k.p.c. regulacja jest nieproporcjonalna – nadmiernie obciąża bowiem dłużnika, nie prowadząc przy tym do zwiększenia skuteczności egzekucji. Powoduje też niesłuszne przysporzenie na rzecz wierzyciela. Skarżąca zarzuciła ponadto, że zaskarżony przepis narusza zasadę określoności przepisów prawa, dlatego, iż nie precyzuje, kiedy należy orzec karę grzywny, a kiedy określoną sumę pieniężną na rzecz wierzyciela, oraz dlatego, że nakazuje przy orzekaniu określonej sumy stosować art. 10501 k.p.c. jedynie odpowiednio. Skarżąca stwierdziła także, że zakwestionowana regulacja nie służy umożliwieniu dłużnikowi spełnienia obowiązku – nie nakazuje bowiem wyznaczenia mu terminu do dobrowolnego podjęcia określonych czynności. Ponadto skarżąca zaznaczyła, że kwota orzeczona na podstawie zakwestionowanego przepisu może być dowolna, a sądy nie mają narzędzi jej miarkowania. Wskazała w szczególności, że w jej sprawie wierzyciel bezpodstawnie podwoił żądaną kwotę już w trakcie trwania postępowania, sąd zaś nie ocenił prawidłowo zasadności tego żądania, nie odniósł się też do charakteru naruszenia przez skarżącą obowiązków wynikających z prawomocnego wyroku. Jednocześnie skarżąca podkreśliła, że wprowadzone w art. 10511 k.p.c. rozwiązanie nie było dotychczas przewidziane w polskim systemie prawa oraz że wbrew twierdzeniom zawartym w uzasadnieniu projektu ustawy je wprowadzającej nie jest ono konsekwentnie oparte na analogicznych instytucjach prawa holenderskiego i francuskiego.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 21 października 2014 r. pełnomocnika skarżącej wezwano do usunięcia braków formalnych skargi konstytucyjnej przez: doręczenie pełnomocnictwa szczególnego do sporządzenia skargi konstytucyjnej i reprezentowania skarżącej w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym; wyjaśnienie, czy skarżąca zarzuca niezgodność art. 10511 k.p.c. z art. 2, art. 7, art. 31 ust. 2 oraz art. 64 ust. 1 i 3 Konstytucji – jak wynika z petitum skargi konstytucyjnej – czy także z art. 31 ust. 3 i art. 32 ust. 2 Konstytucji – jak wynika z jej uzasadnienia; dokładne określenie sposobu naruszenia konstytucyjnych wolności i praw skarżącej, wyrażonych w art. 2, art. 7, art. 31 ust. 2 i 3, art. 32 ust. 2 Konstytucji, przez zaskarżony art. 10511 k.p.c.
Pełnomocnik skarżącej ustosunkował się do powyższego zarządzenia pismem z 31 października 2014 r. Przesłał pełnomocnictwo oraz wyjaśnił, że skarżąca kwestionuje zgodność art. 10511 k.p.c. zarówno z art. 2, art. 7, art. 31 ust. 2 oraz art. 64 ust. 1 i 3, jak i z art. 31 ust. 3 i art. 32 ust. 2 Konstytucji. Zaznaczył ponadto, że skarżąca zarzuca, iż zakwestionowany przepis jest niezgodny z: prawem do polegania na demokratycznym państwie prawnym, „prawem do ochrony poprzez niedziałanie prawa wstecz”, zasadą określoności, zasadą proporcjonalności, „zasadą zakazu arbitralności”, zasadą działania organów państwa w ramach i na podstawie przepisów prawa, prawem do bycia traktowanym równo z innymi podmiotami prawa znajdującymi się w porównywalnej sytuacji, zasadą sprawiedliwości proceduralnej oraz zasadą ochrony własności.
Ponadto w dniu 15 stycznia 2015 r. pełnomocnik skarżącej przesłał do Trybunału Konstytucyjnego pismo, do którego załączył kopię wniosku o wszczęcie egzekucji sądowej, złożonego przez przeciwnika procesowego skarżącej, oraz kopię postanowienia Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Śródmieścia – Wydział VIII Cywilny z 17 grudnia 2014 r. (sygn. akt VIII Co 2053/14) o stwierdzeniu swojej niewłaściwości i przekazaniu sprawy Sądowi Rejonowemu dla Wrocławia-Fabrycznej jako miejscowo właściwemu. Zdaniem pełnomocnika przesłane dokumenty potwierdzają dotychczasowe stanowisko skarżącego, zgodnie z którym zakwestionowany przepis narusza konstytucyjnie chronione dobra skarżącej.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, zakwestionować zgodność z Konstytucją przepisów ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie których sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego prawach lub wolnościach albo obowiązkach określonych w Konstytucji. Zasady, na jakich dopuszczalne jest korzystanie z tego środka ochrony wolności i praw, precyzuje ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). W świetle powyższych unormowań konstytucyjnych i ustawowych nie ulega wątpliwości, że przesłanką rozpoznania skargi konstytucyjnej nie może być wskazanie dowolnego przepisu ustawy lub innego aktu normatywnego, ale tylko takiego, który w konkretnej sprawie stanowił podstawę ostatecznego rozstrzygnięcia, a zarazem doprowadził do naruszenia konstytucyjnych wolności lub praw wskazanych jako podstawa skargi. W związku z tym obowiązkiem skarżącego jest dołączenie do skargi konstytucyjnej orzeczenia, które wykazuje powyższą, złożoną kwalifikację, tzn. zostało wydane na podstawie przepisów będących przedmiotem wniesionej skargi i prowadzi do niedozwolonej ingerencji w sferę konstytucyjnie chronionych praw podmiotowych.
W zakresie badania zgodności art. 10511 k.p.c. z art. 2, art. 7, art. 31 ust. 2 i 3 oraz art. 32 ust. 2 Konstytucji powodem odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu jest okoliczność, że żaden z wymienionych przepisów Konstytucji nie wyraża samodzielnie konstytucyjnej wolności lub prawa, których ochronie – zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji – służy skarga konstytucyjna.
W odniesieniu do art. 2 Konstytucji Trybunał zauważa, że skarżąca, wskazawszy ten przepis jako wzorzec kontroli zaskarżonej regulacji, powołała się na zasadę demokratycznego państwa prawnego, a także wynikające z niej – zdaniem skarżącej – zasady: prawidłowej legislacji, niedziałania prawa wstecz, ochrony interesów w toku, sprawiedliwości proceduralnej, proporcjonalności oraz zaufania obywateli do państwa. W swoim orzecznictwie Trybunał wielokrotnie przypominał, że tak sformułowany zarzut nie może być przedmiotem rozpoznania w procedurze inicjowanej wniesieniem skargi konstytucyjnej. Zasada demokratycznego państwa prawnego (z której wynikają bardziej szczegółowe zasady ustrojowe) nie ma bowiem charakteru konstytucyjnej wolności lub prawa podmiotowego, których naruszenie może być przedmiotem skargi konstytucyjnej (zob. np. postanowienia TK z 26 czerwca 2002 r., SK 1/02, OTK ZU nr 4/A/2002, poz. 53 oraz 15 grudnia 2009 r., Ts 5/08, OTK ZU nr 1/B/2010, poz. 13, a także wyrok TK z 3 kwietnia 2006 r., SK 46/05, OTK ZU nr 4/A/2006, poz. 39).
Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego zasady wynikające z art. 2 Konstytucji mogą być w postępowaniu skargowym jedynie pomocniczym wzorcem kontroli, pod warunkiem, że skarżący jednocześnie wskaże inną naruszoną normę konstytucyjną statuującą wolność lub prawo (zob. wyrok TK z 26 kwietnia 2005 r., SK 36/03, OTK ZU nr 4/A/2005, poz. 40). Zarzut niezgodności z tymi zasadami mógłby więc być rozpatrywany wyłącznie w ramach oceny sposobu naruszenia konstytucyjnych wolności i praw (zob. postanowienie TK z 26 czerwca 2002 r., SK 1/02 oraz wyrok TK z 13 stycznia 2004 r., SK 10/03, OTK ZU nr 1/A/2004, poz. 2). W niniejszej sprawie skarżąca wyraźnie podała jednak art. 2 Konstytucji jako samodzielny wzorzec kontroli zakwestionowanych przepisów, nie wskazała natomiast żadnej wolności ani prawa, z którym wiązałaby naruszenie zasad wyrażonych w art. 2 Konstytucji.
Podobnie postaci konstytucyjnych wolności lub praw podmiotowych nie przybiera art. 7 Konstytucji, który ustanawia zasadę działania organów państwa na podstawie i w granicach prawa (zasada legalizmu). Przepis ten odnosi się więc do zasad ustrojowych oraz funkcjonowania organów państwa i jako taki nie może być samodzielnym wzorcem w postępowaniu inicjowanym wniesieniem skargi konstytucyjnej (zob. np. wyroki TK z 13 stycznia 2004 r., SK 10/03, OTK ZU nr 1/A/2004, poz. 2 oraz 26 kwietnia 2005 r., SK 36/03; a także postanowienia TK z 15 października 2012 r., Ts 179/12, OTK ZU nr 3/B/2013, poz. 267 oraz 16 grudnia 2013 r., Ts 276/13, niepubl.).
Samodzielnego wzorca kontroli przepisów zaskarżonych w skardze konstytucyjnej nie może stanowić również art. 31 ust. 2 i 3 Konstytucji. Artykuł 31 ust. 2 Konstytucji wskazuje bowiem jedynie na obowiązek szanowania wolności i praw innych osób oraz ustanawia zakaz zmuszania kogokolwiek do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje. Nie formułuje więc samodzielnego prawa lub wolności, lecz odnosi się do nałożonego na wszystkie podmioty prawa obowiązku poszanowania praw zagwarantowanych przez inne przepisy (zob. np. postanowienie TK z 28 czerwca 2011 r., Ts 203/10, OTK ZU nr 4/B/2011, poz. 324). Artykuł 31 ust. 3 Konstytucji wyznacza natomiast zasady ograniczania wolności i praw gwarantowanych w innych przepisach Konstytucji. Jak wielokrotnie podkreślał Trybunał, odwołanie się w skardze konstytucyjnej do tych zasad (w szczególności do wyrażonej w art. 31 ust. 3 Konstytucji zasady proporcjonalności) może tylko towarzyszyć innej podstawie prawnej skargi i służyć wykazaniu, że ograniczenie danej wolności lub danego prawa poszło za daleko; żeby stosować art. 31 ust. 3 Konstytucji trzeba więc najpierw wykazać istnienie takiego konstytucyjnego prawa lub wolności (zob. wyrok TK z 22 listopada 2004 r., SK 64/03, OTK ZU nr 10/A/2004, poz. 107 oraz postanowienie TK z 28 czerwca 2012 r., Ts 94/12, OTK ZU nr 6/B/2013, poz. 568).
Podobnie w odniesieniu do art. 32 Konstytucji Trybunał konsekwentnie wskazywał, że oba ustępy tego przepisu mogą zostać powołane jako wzorce kontroli przepisów zakwestionowanych w postępowaniu skargowym jedynie jako pozostające w związku z innymi postanowieniami Konstytucji gwarantującymi konstytucyjne wolności i prawa. Jak stwierdził bowiem Trybunał w sprawie o sygn. SK 10/01, prawo do równego traktowania ma „charakter niejako prawa »drugiego stopnia« (»metaprawa«), tzn. przysługuje ono w związku z konkretnymi normami prawnymi lub innymi działaniami organów władzy publicznej, a nie w oderwaniu od nich – niejako »samoistnie«. Jeżeli te normy lub działania nie mają odniesienia do konkretnych określonych w Konstytucji wolności i praw, prawo do równego traktowania nie ma w pełni charakteru prawa konstytucyjnego, a to sprawia, że nie może ono być chronione za pomocą skargi konstytucyjnej” (postanowienie TK z 24 października 2001 r., SK 10/01, OTK nr 7/2001, poz. 225). Podobnie jak art. 2 Konstytucji, art. 32 Konstytucji może więc być wskazany jako wzorzec kontroli w postępowaniu skargowym tylko wówczas, gdy zostanie odniesiony do treści innych norm konstytucyjnych chroniących poszczególne wolności i prawa naruszone przez regulację kwestionowaną w skardze konstytucyjnej (zob. np. postanowienia TK z 13 marca 2002 r., Ts 108/01, OTK ZU nr 2/B/2002, poz. 138; 15 października 2012 r., Ts 179/12, OTK ZU nr 3/B/2013, poz. 267 i cytowane tam orzecznictwo). Tymczasem zarówno z petitum i z uzasadnienia skargi konstytucyjnej wniesionej w niniejszej sprawie, jak i z pisma przesłanego w celu usunięcia jej braków formalnych wynika, że skarżąca wskazała art. 32 ust. 2 Konstytucji jako samodzielny wzorzec kontroli.
Powyższe okoliczności, na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 i art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK, przesądzają o konieczności odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu w zakresie badania zgodności zakwestionowanego przepisu z art. 2, art. 7, art. 31 ust. 2 i 3 oraz art. 32 ust. 2 Konstytucji.
W zakresie badania zgodności art. 10511 k.p.c. z art. 64 ust. 1 i 3 Konstytucji odmowę nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu uzasadnia natomiast oczywista bezzasadność zarzutów sformułowanych w tym zakresie przez skarżącą.
Nie znajduje bowiem uzasadnienia twierdzenie, że kwestionowany przepis nieproporcjonalnie i bezzasadnie uszczuplał własność dłużnika przez nałożenie na niego obowiązku zapłaty sumy, której wysokość nie jest ograniczona żadnymi kryteriami, a także umożliwiał nakazanie dłużnikowi zapłaty określonej kwoty, nawet jeśli dłużnik wywiązuje się z nałożonego na niego prawomocnym wyrokiem obowiązku. Artykuł 10511 § 1 k.p.c. stanowi: „W sytuacji, o której mowa w art. 1051 § 1 [k.p.c.], sąd, na wniosek wierzyciela, po wysłuchaniu stron i stwierdzeniu, że dłużnik działał wbrew obowiązkowi, może zamiast nałożenia grzywny nakazać dłużnikowi zapłatę na rzecz wierzyciela określonej sumy pieniężnej za dokonane naruszenie oraz zagrozić nakazaniem zapłaty określonej sumy pieniężnej za każde kolejne naruszenie obowiązku, stosownie do jego treści, niezależnie od roszczeń przysługujących wierzycielowi na zasadach ogólnych”. Z treści tego przepisu wyraźnie wynika więc, że znajduje on zastosowanie jedynie w sytuacji, w której dłużnik ma obowiązek zaniechać pewnej czynności lub nie przeszkadzać czynności wierzyciela, a działał wbrew temu obowiązkowi. Stwierdzenie, że w danej sprawie sytuacja taka wystąpiła, należy przy tym do sądu prowadzącego postępowanie i leży w sferze ustaleń faktycznych, które nie podlegają kontroli Trybunału Konstytucyjnego. Ponadto – wbrew temu co skarżąca zdaje się sugerować w skardze oraz piśmie wniesionym w celu usunięcia jej braków formalnych – zgodnie z art. 10511 § 3 w związku z art. 10501 § 4 k.p.c., stosując zaskarżony przepis, sąd ma obowiązek uwzględnić interesy stron w takiej mierze, by zapewnić wykonalność obowiązku określonego w tytule wykonawczym, a dłużnika nie obciążać ponad potrzebę. Nie ma przy tym uzasadnienia twierdzenie skarżącej, że zawarty w art. 10511 § 3 k.p.c. nakaz „odpowiedniego” stosowania art. 10501 § 4 k.p.c. pozbawiał ten wymóg treści. Wynika on jedynie z innego charakteru świadczeń, o których mowa w art. 10501 § 1 k.p.c., do którego bezpośrednio odnosi się art. 10501 § 4 k.p.c., oraz tych, których dotyczy zakwestionowany przepis (zob. np. I. Kunicki, uwagi do art. 10511 k.p.c. [w:] Kodeks postępowania cywilnego, t. III, Komentarz do artykułów 506–1088, red. K. Piasecki, A. Marciniak, Warszawa 2012, s. 1503; a także H. Ciepła, uwagi do art. 10511 k.p.c. [w:] Kodeks postępowania cywilnego, T. IV, Artykuły 730-1088, red. H. Dolecki, T. Wiśniewski, Warszawa 2014, s. 783–784). Sąd ma więc instrumenty miarkowania kwoty orzeczonej na podstawie zaskarżonej regulacji, a korzystanie z tej możliwości jest uwarunkowane przede wszystkim dążeniem do tego, by dłużnik wykonał spoczywający na nim obowiązek. Oczywiście bezzasadne są więc twierdzenia skarżącej, że zakwestionowany przepis prowadzi do bezzasadnego i nieproporcjonalnego ograniczenia jej praw majątkowych. Ponadto Trybunał zauważa, że część argumentacji przedstawionej przez skarżącą dotyczy treści art. 64 ust. 2 Konstytucji, którego nie wskazała ona jako wzorca kontroli w niniejszej sprawie. Skarżąca nie wyjaśniła również, na czym – jej zdaniem – polega naruszenie przez zakwestionowany przepis zasady równej ochrony praw majątkowych. Nie uprawdopodobniła więc naruszenia swoich konstytucyjnych wolności lub praw także w tym zakresie.
Dlatego na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 ustawy o TK, skardze konstytucyjnej należało odmówić nadania dalszego biegu również w zakresie badania zgodności zaskarżonego przepisu z art. 64 ust. 1 i 3 Konstytucji.
Wziąwszy pod uwagę powyższe okoliczności, Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.