Pełny tekst orzeczenia

177/2/B/2015



POSTANOWIENIE

z dnia 29 kwietnia 2015 r.

Sygn. akt Ts 253/14



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Sławomira Wronkowska-Jaśkiewicz,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Z.W. w sprawie zgodności:

art. 108 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2014 r. poz. 1025, ze zm.) z art. 2 i art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,



postanawia:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej sporządzonej przez wyznaczonego z urzędu pełnomocnika, wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 12 września 2014 r. (data nadania), Z.W. (dalej: skarżąca) zarzuciła niezgodność art. 108 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2014 r. poz. 1025, ze zm.; dalej: ustawa o kosztach) z art. 2 i art. 45 ust. 1 Konstytucji.



Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą. Wyrokiem z 3 grudnia 2013 r. Sąd Rejonowy w Jeleniej Górze – VII Zamiejscowy Wydział Cywilny (sygn. akt VII C 622/13) oddalił powództwo skarżącej o ustalenie, że pozwana nieprawidłowo i niezgodnie ze stanem prawnym wynikającym z powierzchni lokali dokonuje naliczenia opłat związanych z korzystaniem z lokali oraz zarządem nieruchomością wspólną. Ponadto zasądził od powódki na rzecz pozwanej kwotę 617 zł tytułem zwrotu kosztów procesu. W uzasadnieniu dotyczącym rozstrzygnięcia o kosztach procesu sąd podkreślił, że sama trudna sytuacja ekonomiczna i życiowa strony przegrywającej nie daje podstaw do zastosowania art. 102 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, ze zm.; dalej: k.p.c.). Przepis ten w szczególnie uzasadnionych wypadkach pozwala na zasądzenie od strony przegrywającej tylko części kosztów albo na nieobciążenie jej kosztami w ogóle. Od powyższego orzeczenia pełnomocnik skarżącej wniósł apelację. Wyrokiem z 15 maja 2014 r. Sąd Okręgowy w Jeleniej Górze – II Wydział Cywilny Odwoławczy (sygn. akt II Ca 101/14) utrzymał w mocy zaskarżony wyrok.



Skarżąca wystąpiła do właściwego sądu rejonowego o ustanowienie pełnomocnika z urzędu w celu sporządzenia skargi konstytucyjnej. W dniu 26 maja 2014 r. Sąd Rejonowy w Jeleniej Górze – VII Zamiejscowy Wydział Cywilny postanowił (sygn. akt VII Co 113/14) o wyznaczeniu adwokata z urzędu w celu wniesienia skargi konstytucyjnej oraz reprezentacji przed Trybunałem Konstytucyjnym.



Zarządzeniem sędziego Trybunału z 22 października 2014 r. pełnomocnik skarżącej został wezwany do uzupełnienia braków formalnych przez: podanie daty doręczenia skarżącej wyroku Sądu Okręgowego w Jeleniej Górze z 15 maja 2014 r.; nadesłanie odpisu i czterech kopii wyroku Sądu Rejonowego w Jeleniej Górze z 3 grudnia 2013 r. oraz nadesłanie jednej kopii skargi konstytucyjnej. W piśmie z 3 listopada 2014 r. pełnomocnik skarżącej odniósł się do zarządzenia i uzupełnił wskazane braki.



Zdaniem skarżącej przepis art. 108 ustawy o kosztach – w zakresie, w jakim zwolnienie od kosztów sądowych nie zwalnia strony od obowiązku zwrotu kosztów procesu przeciwnikowi – narusza prawo strony do sądu. Przepis ten nakłada bowiem na skarżącą obowiązek zwrotu kosztów, w sytuacji gdy skarżąca nie jest w stanie ich ponieść ze względu na trudną sytuację materialną, co do której wypowiedział się Sąd Rejonowy w Jeleniej Górze – VII Zamiejscowy Wydział Cywilny, gdy zwalniał skarżącą od kosztów postępowania w całości. Ponadto, jak twierdzi skarżąca, zastosowanie przepisu art. 108 ustawy o kosztach naruszyło zasadę sprawiedliwości społecznej wywodzoną z zasady państwa prawnego przez niesprawiedliwe nałożenie na osoby ubogie, które posiadały prawo do zwolnienia od kosztów postępowania, obowiązku zwrotu kosztów procesu w przypadkach przegranej sprawy.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo wnieść skargę konstytucyjną w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie których sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o prawach lub wolnościach albo o obowiązkach skarżącego określonych w Konstytucji. Zasady korzystania z tego środka prawnego precyzuje ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK).

Zgodnie z art. 36 ust. 1 w zw. z art. 49 ustawy o TK skarga konstytucyjna podlega wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym, podczas którego Trybunał Konstytucyjny bada, czy skarga odpowiada wymaganiom określonym w prawie. Procedura ta umożliwia, już w początkowej fazie postępowania, wyeliminowanie spraw, które nie mogą być przedmiotem merytorycznego rozpoznania przez Trybunał Konstytucyjny.



Zdaniem Trybunału zarzut naruszenia art. 45 ust. 1 Konstytucji przez zakwestionowany art. 108 ustawy o kosztach należy ocenić jako oczywiście bezzasadny.

Przepis art. 108 ustawy o kosztach, zgodnie z którym zwolnienie od kosztów sądowych nie zwalnia strony od konieczności zwrotu kosztów procesu przeciwnikowi, wynika z zasady przyjętej w postępowaniu cywilnym, określonej w art. 98 § 1 k.p.c., która stanowi, że strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu). Należy podkreślić, że obowiązek zwrotu kosztów procesu poniesionych przez przeciwnika procesowego pozostaje bez związku z instytucją całkowitego zwolnienia strony od kosztów sądowych, o której mowa w art. 102 ustawy o kosztach. Nie ma zatem racji skarżąca, gdy twierdzi, że art. 108 ustawy o kosztach narusza prawo strony do sądu, gdyż ustanawia niemożliwą do przebycia barierę finansową.



Trybunał Konstytucyjny podkreśla, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem na prawo do sądu składają się w szczególności: po pierwsze, prawo dostępu do sądu; po drugie, prawo do odpowiedniego ukształtowania procedury sądowej, zgodnie z wymogami sprawiedliwości i jawności; po trzecie, prawo do wyroku sądowego oraz – po czwarte – prawo do odpowiedniego ukształtowania ustroju i pozycji organów rozpoznających sprawę (zob. wyroki TK z: 9 czerwca 1998 r., K 28/97, OTK ZU nr 4/1998, poz. 50; 10 lipca 2000 r., SK 12/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 143). W ramach realizacji prawa dostępu do sądu w postępowaniu cywilnym ustawodawca wprowadził wyjątek od obowiązku ponoszenia kosztów sądowych w postaci możliwości uzyskania całkowitego zwolnienia od tych kosztów przez osoby, które nie są w stanie ponieść ich bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny (zob. wyroki TK z: 17 listopada 2008 r., SK 33/07, OTK ZU nr 9/A/2008, poz. 154; 16 czerwca 2008 r., P 37/07, OTK ZU nr 5/A/2008, poz. 80). Skarżąca skorzystała z tego uprawnienia. Oznacza to, że nie istniała żadna finansowa bariera, która uniemożliwiałaby skarżącej realizację konstytucyjnego prawa do sądu. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego instytucja zwolnienia od kosztów sądowych ma charakter gwarancyjny. Pozwala na realizację konstytucyjnego prawa do sądu pomimo trudnej sytuacji majątkowej strony, likwiduje bowiem w ten sposób potencjalne bariery w dostępie do wymiaru sprawiedliwości.



Od możliwości uzyskania zwolnienia od kosztów sądowych należy odróżnić określony w art. 98 § 1 k.p.c. obowiązek zwrotu przeciwnikowi kosztów celowego dochodzenia praw i celowej obrony. Zgodnie z art. 108 ustawy o kosztach zwolnienie od kosztów sądowych nie zwalnia strony od tego obowiązku. Trybunał przypomina, że wynika to z obowiązywania tzw. zasady odpowiedzialności za wynik sprawy, zgodnie z którą strona przegrywająca sprawę zobowiązana jest do pokrycia kosztów procesu poniesionych przez przeciwnika. Jednakże powyższa regulacja w żaden sposób nie wpływa na realizację prawa do sądu. Wbrew twierdzeniom skarżącej przepis ten nie tworzy bariery finansowej w dostępie do wymiaru sprawiedliwości. Sprawa skarżącej została prawomocnie rozstrzygnięta w ramach postępowania przed sądami powszechnymi, w których skarżąca była całkowicie zwolniona od kosztów sądowych. Nie oznacza to jednak automatycznego zwolnienia od konieczności zwrotu kosztów procesu poniesionych przez przeciwnika procesowego w przypadku przegrania sprawy (zob. postanowienie SN z 26 stycznia 2007 r., sygn. akt V CSK 292/06, niepubl.; wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 19 lutego 2004 r., sygn. akt I ACA 1203/03, OSA z 2005 r., nr 5, poz. 25). Skarżąca, decydując się na wniesienie powództwa, bierze na siebie ryzyko, że w przypadku nieudowodnienia swoich racji będzie musiała ponieść koszty procesu strony przeciwnej. W przeciwnym wypadku osoby będące w trudnej sytuacji finansowej, które zostały zwolnione z ponoszenia kosztów sądowych, mogłyby bez żadnych konsekwencji inicjować postępowanie sądowe, nawet w sytuacji oczywistej bezzasadności dochodzonych roszczeń. Także przeciwnik procesowy musiałby ponosić te koszty – również wtedy, gdy sprawę wygrał. Powyższe rozwiązanie stanowi normatywną konsekwencję wytoczenia powództwa i oznacza przyjęcie pełnej odpowiedzialności za wynik postępowania. Trybunał zauważa, że ustawodawca przewidział możliwość pozwalającą sądowi na nieobciążanie strony przegrywającej kosztami procesu. Jest ona uregulowana w art. 102 k.p.c., ma jednak charakter nadzwyczajny, a decyzja pozostaje w gestii sądu, przed którym toczyło się postępowanie. Powyższe oznacza, że kwestia ta dotyczy sfery stosowania prawa, która wykracza poza zakres kontroli dokonywanej przez Trybunał. W związku z powyższym, w ocenie Trybunału zarzut naruszenia art. 45 ust. 1 Konstytucji przez zakwestionowany art. 108 ustawy o kosztach jest oczywiście bezzasadny.



W odniesieniu do zarzutu naruszenia art. 2 Konstytucji przez zakwestionowany art. 108 ustawy o kosztach Trybunał Konstytucyjny przypomina, że ten przepis Konstytucji nie stanowi samoistnego źródła wolności ani praw konstytucyjnych o charakterze podmiotowym (zob. wyroki TK z 23 listopada 1998 r., SK 7/98, OTK ZU nr 7/1998, poz. 114 oraz 10 lipca 2000 r., SK 21/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 144; a także postanowienie TK z 18 września 2001 r., Ts 71/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 239). Dlatego też dopóki skarżąca nie wskaże, w zakresie jakich przysługujących jej praw lub wolności konstytucyjnych sąd lub organ administracji publicznej wydał decyzję lub orzeczenie sprzeczne z zasadą demokratycznego państwa prawnego lub zasadą ochrony praw nabytych, dopóty samo odwołanie się do tych zasad nie może zostać uznane za wystarczające – w świetle warunków wynikających z art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK (zob. postanowienia TK z: 17 lutego 1999 r., Ts 154/98, OTK ZU nr 2/1999, poz. 34; 3 lutego 2000 r., Ts 58/99, OTK ZU nr 1/2000, poz. 7; 18 września 2001 r., Ts 132/01, OTK ZU nr 8/2001, poz. 312).



W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny – na podstawie art. 49 w zw. z art. 46 ust. 1 ustawy o TK – odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.