Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UZ 23/15
POSTANOWIENIE
Dnia 15 października 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Beata Gudowska (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Halina Kiryło
SSN Dawid Miąsik
w sprawie z wniosku T. R.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych III Oddział w W.
o rentę z tytułu niezdolności do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 15 października 2015 r.,
zażalenia wnioskodawcy na postanowienie Sądu Apelacyjnego
z dnia 20 marca 2015 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie.
UZASADNIENIE
W odwołaniu od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, Oddział w W. z
dnia 15 maja 2012 r. T. R. wniósł o przyznanie renty odpowiadającej całkowitej
niezdolności do pracy jako kontynuację prawa po jego ustaniu w dniu 31 marca
2012 r. Sąd Okręgowy w W., zmieniając wyrokiem z dnia 2 grudnia 2013 r.
zaskarżoną decyzję, przyznał rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy od
dnia 23 września 2013 r. do dnia 22 września 2016 r., bez oddalenia odwołania w
pozostałym zakresie.
Postanowieniem z dnia 20 marca 2015 r. Sąd Apelacyjny odrzucił apelację,
w której ubezpieczony podtrzymał wniosek co do zakresu żądanych świadczeń.
Odwołując się do poczynionych ustaleń, stwierdził, że całkowita niezdolność do
2
pracy została ustalona na podstawie opinii biegłego sądowego od dnia 24 września
2013 r. (od daty badania), a skoro Sąd pierwszej instancji nie odniósł się do
żądania o ustalenie początkowej daty prawa do świadczenia na dzień 1 kwietnia
2012 r., apelacja została skierowana przeciwko orzeczeniu nieistniejącemu.
W zażaleniu T. R. zarzucił naruszenie art. 370 i 373 k.p.c., podnosząc, że
wyrok Sądu pierwszej instancji zawiera rozstrzygnięcie co do wszystkich
koniecznych elementów ustalenia prawa - rodzaju renty, stopnia niezdolności do
pracy i okresu trwania prawa orzeka więc o uwzględnieniu odwołania w całości, z
tym tylko, że data ustalenia prawa, została przyjęta wadliwie i ta wada powinna być
naprawiona w drodze zaskarżenia wyroku.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W postępowaniu w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych sąd nie
orzeka o wniosku zgłoszonym do organu rentowego, lecz o zasadności odwołania
od decyzji tego organu. O prawie objętym żądaniem, sąd ubezpieczeń społecznych
rozstrzyga przez oddalenie odwołania lub jego uwzględnienie i wydanie orzeczenia
co do istoty sprawy (art. 47714
k.p.c.). Orzeczenie co do istoty sprawy, o którym
mowa w art. 47712
§ 2 k.p.c., polega na sformułowaniu sentencji wyroku w taki
sposób, aby zastępowała decyzję organu rentowego (por. art. 47714
k.p.c. oraz
postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 1999 r., II UZ 52/99, OSNAPiUS
2000 nr 15, poz. 601, z dnia 27 lipca 2005 r., III UZ 12/05, niepubl. oraz wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 17 kwietnia 2014 r., III UK 137/13, OSNP 2015 nr 8, poz. 113).
W literaturze i orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się na ogół, że
wyrok jest niepełny, jeżeli sąd nie odniósł się do przedmiotu procesu określonego
treścią żądania i jego podstawą faktyczną, nieobejmujący zatem wszystkiego tego,
co stanowiło przedmiot rozpoznania. Taki wyrok nie może być w tym zakresie
zaskarżony, gdyż nie jest błędny, lecz niekompletny, jednak kwestia, czy w
orzeczeniu powinno znaleźć się wyrzeczenie co do oddalenia (odmowy) przyznania
prawa w zakresie żądanym w odwołaniu, nie była traktowana jednolicie. Jeszcze
przy stosowaniu przepisów ustawy z dnia 28 lipca 1939 r. – Prawo o sądach
ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 1961 r. Nr 41, poz. 215 ze zm.) zarysowały się
3
przeciwstawne poglądy. Zgodnie z jednym, odpowiednie stosowanie przepisów
kodeksu postępowania cywilnego do postępowania przed okręgowymi sądami
pracy i ubezpieczeń społecznych wskazuje, że gdy sąd ubezpieczeń społecznych
nie orzekł o całości żądania strony, albo nie zamieścił w wyroku dodatkowego
orzeczenia, które powinien zamieścić z urzędu, stronie przysługuje uprawnienie do
złożenia wniosku o uzupełnienie wyroku na podstawie art. 351 k.p.c.
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 listopada 1982 r., II URN 144/82,
OSPiKA 1984 nr 1, poz. 17 z aprob. glosą S. Dalki i J. Rodziewicza). W myśl
innego poglądu, gdy prawidłowo ustalony stan faktyczny wskazuje, że
uprawnionemu przysługuje świadczenie wyższe, a organ rentowy lub organ
odwoławczy przyznał świadczenie niższe, nie oddalając dalszego roszczenia, to w
takim orzeczeniu (decyzji) implicite zawarta jest odmowa świadczenia wyższego; w
związku z tym dopuszczalne jest zaskarżenie wyroku w części dotyczącej takiej
odmowy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 września 1982 r., II URN 136/82,
OSPiKA 1984 nr 1, poz. 18 z kryt. glosą S. Dalki i J. Rodziewicza).
W późniejszych orzeczeniach były równolegle prezentowane obydwa
stanowiska, w zasadzie zależnie od przedmiotu żądania. Sąd Najwyższy
wskazywał na konieczność uzupełnienia wyroku w sprawie o przyznanie renty stałej
(por. postanowienie z dnia 16 października 2007 r., I UK 200/07, niepubl.), w
sprawach o zastosowania wyższego wskaźnika wysokości podstawy wymiaru
(por. postanowienia z dnia 4 lutego 2011 r., I UZ 174/10, niepubl. oraz z dnia 14
stycznia 2015 r., II UZ 60/14, niepubl.), w sprawach o objęcie ubezpieczeniem
społecznym (por. postanowienie z dnia 14 kwietnia 2011 r., II UZ 7/11, niepubl.)
oraz w braku rozstrzygnięcia w przedmiocie odpowiedzialności organu rentowego
odnośnie do nieustalenia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 2010 r., II UK 330/09,
niepubl.).
Ze względu na różnorodne stany faktyczne i roszczenia, nie można twierdzić
o rozbieżności poglądów, choć w sprawach – jak niniejsza – o ustalenie
początkowej daty przyznania prawa do renty, Sąd Najwyższy podkreślił, że
sentencja wyroku powinna zawierać tak zredagowane rozstrzygnięcie sądu co do
żądania stron, aby na jej podstawie było możliwe określenie zakresu powagi rzeczy
4
osądzonej oraz skutków orzeczenia bez uciekania się do treści jego uzasadnienia
(postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 lipca 2005 r., III UZ 12/05, niepubl.).
Jednocześnie dopuszczał jednak możliwość złożenia apelacji od wyroku
zmieniającego decyzję organu rentowego i niezawierającego orzeczenia o
oddaleniu odwołania dotyczącego przyznania renty z tytułu całkowitej niezdolności
do pracy lub renty stałej, i podobnie – co do daty przyznania prawa, argumentując,
że chociaż treść żądania dotyczącego daty początkowej prawa do renty można
wyinterpretować z treści wniosku, co mogłoby uzasadniać częściowe oddalenie
odwołania, to ewentualne wady w zakresie tego elementu wyroku należy traktować
tak samo jak błędy co do rodzaju renty lub okresu jej trwania, w kwestiach
niewymaganych określenia we wniosku (por. postanowienie Sądu Najwyższego z
dnia 25 stycznia 2008 r., III UZ 17/07, OSNP 2009 nr 7-8, poz. 110). Ten właśnie
pogląd został powtórzony w orzeczeniach, w których Sąd Najwyższy przyjmował
dopuszczalność zaskarżenia wyroku niezawierającego orzeczenia o oddaleniu
odwołania w sprawie o przyznanie renty okresowej w miejsce żądanej renty stałej
(por. postanowienie z dnia 13 listopada 2014 r., I UZ 21/14, niepubl.), w sprawie o
stwierdzenie umiarkowanego stopnia niepełnosprawności do określonej daty
(postanowienie z dnia 22 sierpnia 2008 r., I UZ 83/12, niepubl.), a także o
składkach na ubezpieczenie wypadkowe w określonej wysokości bez orzeczenia
pozytywnie lub negatywnie o pozostałej kwocie składek (postanowienie z dnia 5
sierpnia 2011 r., III UZ 17/11, niepubl.).
Należy zgodzić się z poglądem uznającym za pełne orzeczenie w
przedmiocie przyznania renty okresowej, w miejsce żądanej renty stałej lub renty z
tytułu częściowej, w miejsce wnioskowanej renty z tytułu całkowitej niezdolności do
pracy, rozstrzyga ono bowiem o całości żądania na zasadzie antynomii – jeżeli
renta okresowa, to nie stała itp. Pogląd ten z powodzeniem może być
ekstrapolowany na orzeczenie w przedmiocie ustalenia daty początkowej prawa,
gdy jest ona ustalona na okres późniejszy od wnioskowanego w odwołaniu i nie
zawiera oddalenia żądania dotyczącego wcześniejszego okresu. Nie sprzeciwia się
też temu łatwo usuwalna trudność w oznaczeniu zakresu prawomocności
materialnej wyroku, skoro wyrok uwzględniający odwołanie co do części żądanych
świadczeń stwarza powagę rzeczy osądzonej tylko co do tej części; nie dotyczy
5
ona dalszej części żądania jednorodzajowego i niepodzielnego, wnikającego z tej
samej podstawy faktycznej lub prawnej. Należy pamiętać, że chociaż powagą
rzeczy osądzonej objęta jest tylko treść sentencji, to jednak uzasadnienie wyroku
może być pomocne do ustalenia, o jakim żądaniu i w związku z jaką podstawą
faktyczną rozstrzygnięto (por. orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 6 lipca 1934 r.,
C. III. 313/33, Zb.Orz. 1935, poz. 67, z dnia 24 września 1926 r., C. 1247/25, OSP
1927, t. VI, poz. 212, z dnia 17 września 1957 r., 1 CO 20/57, OSPiKA 1958 nr 10,
poz. 261, z dnia 25 września 1962 r., I CR 771/61, OSNC 1963 nr 7-8, poz. 116, z
dnia 4 października 1963 r., I PR 470/63, OSNPG 1964 nr 7, poz. 46,
postanowienia z dnia 27 kwietnia 1999 r., III CKN 77/99, niepubl., z dnia 3 lutego
2010 r., II CSK 1414/09, niepubl. i wyroki z dnia 21 maja 2004 r., V CK 528/03,
niepubl., z dnia 13 października 2005 r., I CK 217/05, niepubl., z dnia 29 marca
2006 r., II PK 163/05, OSNP 2007 nr 5-6, poz. 71, z dnia 15 lutego 2007 r., II CSK
452/06, OSNC-ZD 2008, nr A, poz. 20 oraz z dnia 19 października 2010 r., II BU
4/10, OSNP 2012 nr 1-2, poz. 24).
W niniejszej sprawie, w której przedmiotem rozstrzygnięcia Sądu pierwszej
instancji było prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, skarżący
wnosił w odwołaniu o przyznanie takiej renty od dnia 1 kwietnia 2012 r., a w
uzasadnieniu Sąd pierwszej instancji przyjął ustalenie, że prawo to przysługuje mu
od dnia 23 września 2013 r. Ma to ten skutek, że choć renta została przyznana za
krótszy od żądanego okres, to ze względu na sformułowanie sentencji, roszczenie
o rentę zostało rozpoznane w całości, także w części objętej apelacją. W tej sytuacji
wyrok Sądu pierwszej instancji zawierał substrat zaskarżenia i nie było potrzeby
składania przez ubezpieczonego wniosku o jego uzupełnienie; orzeczenie o
przyznaniu renty od określonego dnia zawierało implicite rozstrzygnięcie o
oddaleniu odwołania co do żądanych świadczeń przeszłych objętych wnioskiem
rentowym, i w tym zakresie mogło być zaskarżone (art. 367 § 1 k.p.c.).
Uwzględniając to, Sąd Najwyższy uwzględnił zażalenie, jak w sentencji
(art. 3941
§ 3 w związku z art. 39815
§ 1 k.p.c.).
eb
Kontakt: saos_malpka_saos_kropka_org_kropka_pl | Wersja SAOS: 0.9.13