III PZ 9/15
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:22-03-2016
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt III PZ 9/15
POSTANOWIENIE
Dnia 15 grudnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Krzysztof Staryk (przewodniczący)
SSN Jolanta Frańczak
SSN Maciej Pacuda (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Z. Ś.
przeciwko Zakładom […] C. S.A.
o ustalenie, że strony łączyła umowa o pracę na czas nieokreślony, przywrócenie
powoda do pracy na dotychczasowych warunkach płacy i pracy, ekwiwalent za
urlop wypoczynkowy, wyrównanie ekwiwalentu za niewykorzystany urlop
wypoczynkowy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 15 grudnia 2015 r.,
zażalenia powoda na postanowienie Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w T.
z dnia 6 maja 2015 r.,
1) oddala zażalenie,
2) zasądza od powoda na rzecz pozwanego kwotę 1350 (jeden
tysiąc trzysta pięćdziesiąt) zł tytułem kosztów zastępstwa
prawnego w postępowaniu zażaleniowym.
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w T.
postanowieniem z dnia 6 maja 2015 r., wydanym w sprawie z powództwa Z. Ś.
przeciwko Zakładom […] o ustalenie, że strony łączyła umowa o pracę na czas
2
nieokreślony, przywrócenie powoda do pracy na dotychczasowych warunkach
płacy i pracy, ekwiwalent za urlop wypoczynkowy i wyrównanie ekwiwalentu za
niewykorzystany urlop wypoczynkowy, odrzucił skargę kasacyjną powoda.
W uzasadnieniu tego postanowienia Sąd Okręgowy stwierdził, że zgodnie z
art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych (jednolity tekst: Dz.U. z 2014 r., poz. 1025) w sprawach z zakresu prawa
pracy pobiera się opłatę podstawową w kwocie 30 zł wyłącznie od apelacji,
zażalenia, skargi kasacyjnej i skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia. Jednakże w sprawach, w których wartość przedmiotu
sporu przewyższa kwotę 50.000 zł, pobiera się od wszystkich podlegających
opłacie pism procesowych opłatę stosunkową.
Sąd drugiej instancji wyjaśnił też, że w niniejszej sprawie wartość przedmiotu
zaskarżenia wynosiła 97.800 zł, a więc opłata stosunkowa od skargi kasacyjnej
wyniosła 4.890 zł. Profesjonalny pełnomocnik powoda nie uiścił jednak przy
wniesieniu skargi kasacyjnej opłaty w wymienionej kwocie, lecz złożył wniosek o
zwolnienie skarżącego od obowiązku jej uiszczenia. Wniosek ten został zaś
oddalony postanowieniem z dnia 6 marca 2015 r., a odpis tego postanowienia
skutecznie doręczono pełnomocnikowi powoda w dniu 13 kwietnia 2015 r.
Sąd Okręgowy przypomniał w związku z tym, iż zgodnie z art. 3986
§ 2 k.p.c.
Sąd drugiej instancji odrzuca na posiedzeniu niejawnym skargę kasacyjną
wniesioną po upływie terminu, skargę niespełniającą wymagań określonych w
art. 3984
§ 1 k.p.c., nieopłaconą oraz skargę, której braków nie usunięto w terminie
lub z innych przyczyn niedopuszczalną. Z kolei w myśl art. 112 ust. 2 ustawy o
kosztach sądowych w sprawach cywilnych, jeżeli wniosek o zwolnienie od kosztów
sądowych zgłoszony przed upływem terminu do opłacenia pisma został
prawomocnie oddalony, przewodniczący wzywa stronę do opłacenia złożonego
pisma, na podstawie art. 130 k.p.c. W ustępie 3 powołanego przepisu widnieje
wszakże zapis, że przepisu ust. 2 nie stosuje się, jeżeli pismo podlegające opłacie
w wysokości stałej lub stosunkowej obliczonej od wskazanej przez stronę wartości
przedmiotu sporu lub wartości przedmiotu zaskarżenia zostało wniesione przez
adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego. W takim przypadku, jeżeli
wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych złożony przed upływem terminu do
3
opłacenia pisma został oddalony, tygodniowy termin do opłacenia pisma biegnie od
dnia doręczenia stronie postanowienia, a gdy postanowienie zostało wydane na
posiedzeniu jawnym - od dnia jego ogłoszenia. Przepis art. 112 ust. 3 ustawy o
kosztach sądowych w sprawach cywilnych wyznacza więc termin do uiszczenia
opłaty, a jednocześnie wyłącza obowiązek wzywania profesjonalnego
pełnomocnika przez sąd do realizacji obowiązku opłacenia pisma w przewidzianym
tam wypadku, co oznacza, że powinien on sam obliczyć i przekazać opłatę w
powyższym terminie. Jest to regulacja szczególna, wyłączająca możliwość
wdrożenia postępowania naprawczego określonego w art. 130 § 1 k.p.c.
Doręczenie stronie orzeczenia sądu odmawiającego zwolnienia od kosztów
sądowych jest zatem samo w sobie zdarzeniem aktualizującym jego obowiązek w
zakresie samodzielnego obliczenia i uiszczenia należnej opłaty w pełnej wysokości.
Konsekwencją niedopełnienia tego obowiązku w terminie określonym w art. 112
ust. 3 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych jest natomiast
odrzucenie skargi kasacyjnej na podstawie art. 3986
§ 2 k.p.c.
Powód Z.Ś. wniósł do Sądu Najwyższego zażalenie na postanowienie Sądu
Okręgowego z dnia 6 maja 2015 r. w przedmiocie odrzucenia skargi kasacyjnej,
zarzucając temu postanowieniu naruszenie przepisów postępowania, to jest:
1) art. 112 § 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych, przez jego błędne zastosowanie i uznanie, że w przypadku
wniesienia skargi kasacyjnej przez profesjonalnego pełnomocnika przepis ten
stanowi podstawę do odrzucenia środka zaskarżenia z powodu jego nieopłacenia
bez uprzedniego wezwania pełnomocnika strony do uzupełnienia jego braku
fiskalnego, podczas gdy na gruncie Kodeksu postępowania cywilnego sankcja ta
została przez ustawodawcę uchylona, wobec czego nieuprawniona jest taka
wykładnia art. 112 § 3 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, której
skutkiem jest dalsze stosowanie uchylonego przepisu art. 1302
§ 3 k.p.c.
2) art. 112 § 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych oraz art. 130 § 1 k.p.c., przez ich niezastosowanie i
zaniechanie wezwania pełnomocnika powoda do uzupełnienia braków fiskalnych
skargi kasacyjnej, co skutkowało bezzasadnym odrzucenie skargi kasacyjnej z
powodu jej nieopłacenia.
4
Wskazując na powyższe zarzuty, żalący się wniósł o uchylenie
postanowienia Sądu Okręgowego z dnia 6 maja 2015 r. o odrzuceniu skargi
kasacyjnej i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania, a także
o poddanie, w trybie art. 380 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c. i z art. 3941
§ 3
k.p.c., kontroli postanowienia Sądu Okręgowego z dnia 6 marca 2015 r.
oddalającego wniosek powoda o zwolnienie od obowiązku uiszczenia opłaty od
skargi kasacyjnej,
W opinii wnoszącego zażalenie, postanowienie z dnia 6 marca 2015 r. miało
wpływ na zaskarżone rozstrzygnięcie o odrzuceniu skargi kasacyjnej, a zapadło z
naruszeniem:
a) przepisów prawa materialnego, to jest art. 102 § 1 i art. 101 ustawy o
kosztach sądowych w sprawach cywilnych, przez ich niewłaściwe zastosowanie i
uznanie, że sytuacja majątkowa powoda nie uzasadnia zwolnienia go w całości lub
w części od opłaty sądowej od skargi kasacyjnej,
b) przepisów postępowania mające istotny wpływ na wynik sprawy, to jest
art. 233 § 1 k.p.c., przez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów w
ramach oceny oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach
utrzymania, skutkujące: przyjęciem tylko w oparciu o fakt zmiany zatrudnienia przez
powoda, iż jego sytuacja majątkowa od czasu zwolnienia go od części opłaty
sądowej na etapie postępowania przed Sądem pierwszej i drugiej instancji uległa
poprawie, z pominięciem istotnych dla sprawy okoliczności faktycznych, które na
obecnym etapie postępowania nie pozwalają uznać, iż sytuacja majątkowa i
rodzinna powoda uległa poprawie w zakresie uzasadniającym odmowę zwolnienia
go od kosztów sądowych; bezpodstawną odmową zwolnienia powoda z opłaty od
skargi kasacyjnej z uwagi na odmienną niż na etapie postępowania przed sądami
powszechnymi ocenę tych samych okoliczności faktycznych, dotyczących sytuacji
majątkowej i rodzinnej powoda, podczas gdy okoliczności te, niestanowiące na
poprzednich etapach postępowania przeszkody do zwolnienia od kosztów
sądowych, nie mogą stanowić podstawy do odmowy takiego zwolnienia dopiero na
etapie postępowania przed Sądem Najwyższym; sprzeczność istotnych ustaleń
Sądu z materiałem dowodowym zgromadzonym w sprawie i wyprowadzenie z
materiału dowodowego wniosków z niego niewynikających przez przyjęcie, że fakt
5
posiadania przez powoda majątku w postaci nieruchomości i niewielkich
oszczędności oraz fakt korzystania z pełnomocnika z wyboru, świadczą o tym, iż
powód jest osobą zamożną, której nie przysługuje prawo do zwolnienia od kosztów
sądowych w całości lub części.
Mając na uwadze powyższe zarzuty, żalący się wniósł o uchylenie również
postanowienia Sądu Okręgowego z dnia 6 marca 2015 r., oddalającego wniosek
powoda o zwolnienie od obowiązku uiszczenia opłaty od skargi kasacyjnej w
całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu
oraz pozostawienie temu Sądowi orzeczenia o kosztach postępowania
zażaleniowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z prawidłowo powołanym w uzasadnieniu zaskarżonego
postanowienia art. 112 ust. 3 (a nie art. 112 § 3, jak błędnie podaje żalący się)
ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
(jednolity tekst: Dz.U. z 2014 r., poz. 1025, dalej u.k.s.c.), w brzmieniu nadanym
ustawą z dnia 17 grudnia 2009 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania
cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2010 r. Nr 7, poz. 45), jeżeli pismo
podlegające opłacie w wysokości stałej lub stosunkowej obliczonej od wskazanej
przez stronę wartości przedmiotu sporu lub wartości przedmiotu zaskarżenia,
zostało wniesione przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego i
wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych złożony przed upływem terminu do
opłacenia pisma został oddalony, tygodniowy termin do opłacenia pisma biegnie od
dnia doręczenia stronie postanowienia, a gdy postanowienie zostało wydane na
posiedzeniu jawnym - od dnia jego ogłoszenia. Już tylko gramatyczna wykładnia
tego przepisu wskazuje jednoznacznie, że wyłącza on zasadę przewidzianą w
art. 112 ust. 2 u.k.s.c., odnoszącym się jednakże tylko do strony
niereprezentowanej przez profesjonalnego pełnomocnika, wedle której, jeżeli
wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych zgłoszony przed upływem terminu do
opłacenia pisma został prawomocnie oddalony, przewodniczący wzywa stronę do
opłacenia złożonego pisma na podstawie art. 130 k.p.c. Przepis art. 112 ust. 3
6
u.k.s.c. określa bowiem początek biegu terminu do opłacenia przez profesjonalnego
pełnomocnika wniesionego przez niego pisma, eliminując tym samym potrzebę
dodatkowego wzywania tego pełnomocnika do uiszczenia opłaty. Ponadto nie
zawiera, w przeciwieństwie do art. 112 ust. 2, odesłania do regulującego
postępowanie naprawcze art. 130 k.p.c.
Sąd Najwyższy zauważa też, że zmiana treści art. 112 u.k.s.c. dokonana
wymienioną ustawą z dnia 17 grudnia 2009 r. miała na celu przyspieszenie
postępowania w sytuacji, w której czynności za stronę wykonuje profesjonalny
pełnomocnik, a charakter tych czynności nie wymaga dodatkowych wskazówek ze
strony sądu. Profesjonalny pełnomocnik ma bowiem - co do zasady - obowiązek
samodzielnego określenia i wniesienia opłaty stałej lub stosunkowej, obliczonej od
podanej przez stronę wartości przedmiotu sporu. Obowiązek ten wynika zaś z
art. 1302
§ 1 k.p.c. Trudno byłoby więc wskazać argumenty uzasadniające wniosek,
że wystąpienie o zwolnienie od kosztów sądowych uchyla tę powinność. Takich
argumentów nie dostarcza z całą pewnością uzasadnienie ocenianego zażalenia.
Tylko bowiem w stanie prawnym obowiązującym przed zmianą treści art. 112
u.k.s.c. przyjmowano, że również strony reprezentowane przez zawodowych
pełnomocników, które nie uzyskały zwolnienia od opłat sądowych, mają obowiązek
wniesienia wymaganej opłaty dopiero na wezwanie przewodniczącego
(por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 28 listopada 2006 r., III CZP 98/06, OSNC
2007 nr 9, poz. 131, postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 23 stycznia 2008 r.,
II UZ 47/07, OSNP 2009 nr 9-10, poz. 129 i z dnia 9 lutego 2011 r., V CZ 95/10,
niepublikowane, a także uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 16 czerwca 2010 r.,
II UZP 4/10, OSNP 2011 nr 3-4, poz. 38). Znowelizowane brzmienie tego przepisu,
eliminujące expressis verbis zastosowanie w rozważanej sytuacji procesowej
art. 130 § 1 k.p.c., jednoznacznie wskazuje natomiast na przyjęcie przez
ustawodawcę odmiennego rozwiązania. Artykuł 112 ust. 3 u.k.s.c. nie tylko bowiem
wyznacza termin do uiszczenia opłaty w razie prawomocnego oddalenia wniosku o
zwolnienie od kosztów sądowych, ale jednocześnie wyłącza możliwość wdrożenia
postępowania naprawczego określonego w art. 130 § 1 k.p.c., co oznacza,
że profesjonalny pełnomocnik powinien sam obliczyć i uiścić należną opłatę
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 lipca 2011 r., V CZ 30/11,
7
niepublikowane). Pogląd, że nieopłacenie środka zaskarżenia złożonego przez
profesjonalnego pełnomocnika uruchamia tryb postępowania naprawczego
przewidziany w art. 130 § 1 k.p.c., nie jest więc aktualny w sytuacji, w której
możliwość zastosowania art. 130 § 1 k.p.c. została wprost wykluczona w ustawie.
Artykuł 112 ust. 3 u.k.s.c. wyznaczył bowiem termin do uiszczenia opłaty, a
jednocześnie wyłączył obowiązek wzywania profesjonalnego pełnomocnika przez
sąd do realizacji tego obowiązku, co należy rozumieć w ten sposób, że powinien on
sam obliczyć i przekazać opłatę w terminie określonym w tym przepisie
(por. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 17 kwietnia 2013 r., V CZ 111/12,
LEX nr 1341718 oraz z dnia 23 maja 2013 r., I CZ 38/13, LEX nr 1353108 i
orzecznictwo tam powołane). Niewykonanie tego obowiązku w terminie określonym
w art. 112 ust. 3 u.k.s.c. powoduje z kolei odrzucenie wniesionego uprzednio
środka zaskarżenia (w okolicznościach rozpoznawanej sprawy skargi kasacyjnej)
na podstawie art. 3986
§ 2 k.p.c. (por. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 2
marca 2012 r., II CZ 173/11, LEX nr 1170230; z dnia 25 lutego 2015 r., II UZ 7/14,
LEX nr 1455117; z dnia 16 kwietnia 2014 r., V CZ 21/14, LEX nr 1463431).
Odnosząc się natomiast do wniosku żalącego się o poddanie kontroli, na
podstawie art. 380 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c. i art. 3941
§ 3 k.p.c.,
postanowienia Sądu Okręgowego z dnia 6 marca 2015 r. oddalającego wniosek
powoda o zwolnienie od obowiązku uiszczenia opłaty od skargi kasacyjnej, Sąd
Najwyższy wstępnie zauważa, że choć określony w art. 3941
k.p.c. katalog
zaskarżalnych do Sądu Najwyższego postanowień jest zamknięty i nie obejmuje
postanowienia sądu drugiej instancji w przedmiocie zwolnienia od kosztów
sądowych, to jednak nie oznacza to, że niezaskarżalne postanowienie sądu drugiej
instancji, odmawiające zwolnienia od opłat od skargi kasacyjnej, uchyla się od
jakiejkolwiek kontroli Sądu Najwyższego. Jeśli bowiem skutkiem odmowy
zwolnienia od opłat jest nieopłacenie skargi kasacyjnej, a to doprowadziło do jej
odrzucenia, to wówczas Sąd Najwyższy, rozpatrując zażalenie na postanowienie
odrzucające skargę kasacyjną, rozstrzyga na wniosek strony, na podstawie art. 380
k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c., również o postanowieniu sądu drugiej instancji o
odmowie przyznania zwolnienia od opłat od skargi kasacyjnej (por. postanowienie
8
Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 2013 r., III CZ 28/13, LEX nr 1360261 oraz
powołane tam orzecznictwo).
Wbrew odmiennemu stanowisku żalącego się, kontrola postanowienia Sądu
Okręgowego z dnia 6 marca 2015 r., przeprowadzona na podstawie art. 380 k.p.c.
w związku z art. 39821
k.p.c., musi jednakże prowadzić do wniosku, że
argumentacja uzasadniająca odmowę zwolnienia powoda od uiszczenia opłaty od
skargi kasacyjnej ujawnia poprawę jego sytuacji majątkowej wynikającą przede
wszystkim ze zmiany zatrudnienia i otrzymywania w związku z tą zmianą wyższego
niż dotychczas wynagrodzenia. Nie jest więc tak, jak sugeruje żalący się, że Sąd
drugiej instancji odmiennie ocenił te same okoliczności, które w poprzednich
stadiach postępowania uzasadniały częściowe zwolnienie powoda od opłat
sądowych.
Kierując się przedstawionymi motywami Sąd Najwyższy orzekł jak w
sentencji, na podstawie art. 39814
k.p.c. w związku z art. 3941
§ 3 k.p.c. O kosztach
zastępstwa procesowego w postępowaniu zażaleniowym rozstrzygnięto stosownie
do art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w związku z art. 99 k.p.c. oraz § 12 ust. 2 pkt 2 i § 11 ust. 2
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie
opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa
kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z
urzędu.
kc
POSTANOWIENIE
Dnia 15 grudnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Krzysztof Staryk (przewodniczący)
SSN Jolanta Frańczak
SSN Maciej Pacuda (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Z. Ś.
przeciwko Zakładom […] C. S.A.
o ustalenie, że strony łączyła umowa o pracę na czas nieokreślony, przywrócenie
powoda do pracy na dotychczasowych warunkach płacy i pracy, ekwiwalent za
urlop wypoczynkowy, wyrównanie ekwiwalentu za niewykorzystany urlop
wypoczynkowy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 15 grudnia 2015 r.,
zażalenia powoda na postanowienie Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w T.
z dnia 6 maja 2015 r.,
1) oddala zażalenie,
2) zasądza od powoda na rzecz pozwanego kwotę 1350 (jeden
tysiąc trzysta pięćdziesiąt) zł tytułem kosztów zastępstwa
prawnego w postępowaniu zażaleniowym.
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w T.
postanowieniem z dnia 6 maja 2015 r., wydanym w sprawie z powództwa Z. Ś.
przeciwko Zakładom […] o ustalenie, że strony łączyła umowa o pracę na czas
2
nieokreślony, przywrócenie powoda do pracy na dotychczasowych warunkach
płacy i pracy, ekwiwalent za urlop wypoczynkowy i wyrównanie ekwiwalentu za
niewykorzystany urlop wypoczynkowy, odrzucił skargę kasacyjną powoda.
W uzasadnieniu tego postanowienia Sąd Okręgowy stwierdził, że zgodnie z
art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych (jednolity tekst: Dz.U. z 2014 r., poz. 1025) w sprawach z zakresu prawa
pracy pobiera się opłatę podstawową w kwocie 30 zł wyłącznie od apelacji,
zażalenia, skargi kasacyjnej i skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia. Jednakże w sprawach, w których wartość przedmiotu
sporu przewyższa kwotę 50.000 zł, pobiera się od wszystkich podlegających
opłacie pism procesowych opłatę stosunkową.
Sąd drugiej instancji wyjaśnił też, że w niniejszej sprawie wartość przedmiotu
zaskarżenia wynosiła 97.800 zł, a więc opłata stosunkowa od skargi kasacyjnej
wyniosła 4.890 zł. Profesjonalny pełnomocnik powoda nie uiścił jednak przy
wniesieniu skargi kasacyjnej opłaty w wymienionej kwocie, lecz złożył wniosek o
zwolnienie skarżącego od obowiązku jej uiszczenia. Wniosek ten został zaś
oddalony postanowieniem z dnia 6 marca 2015 r., a odpis tego postanowienia
skutecznie doręczono pełnomocnikowi powoda w dniu 13 kwietnia 2015 r.
Sąd Okręgowy przypomniał w związku z tym, iż zgodnie z art. 3986
§ 2 k.p.c.
Sąd drugiej instancji odrzuca na posiedzeniu niejawnym skargę kasacyjną
wniesioną po upływie terminu, skargę niespełniającą wymagań określonych w
art. 3984
§ 1 k.p.c., nieopłaconą oraz skargę, której braków nie usunięto w terminie
lub z innych przyczyn niedopuszczalną. Z kolei w myśl art. 112 ust. 2 ustawy o
kosztach sądowych w sprawach cywilnych, jeżeli wniosek o zwolnienie od kosztów
sądowych zgłoszony przed upływem terminu do opłacenia pisma został
prawomocnie oddalony, przewodniczący wzywa stronę do opłacenia złożonego
pisma, na podstawie art. 130 k.p.c. W ustępie 3 powołanego przepisu widnieje
wszakże zapis, że przepisu ust. 2 nie stosuje się, jeżeli pismo podlegające opłacie
w wysokości stałej lub stosunkowej obliczonej od wskazanej przez stronę wartości
przedmiotu sporu lub wartości przedmiotu zaskarżenia zostało wniesione przez
adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego. W takim przypadku, jeżeli
wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych złożony przed upływem terminu do
3
opłacenia pisma został oddalony, tygodniowy termin do opłacenia pisma biegnie od
dnia doręczenia stronie postanowienia, a gdy postanowienie zostało wydane na
posiedzeniu jawnym - od dnia jego ogłoszenia. Przepis art. 112 ust. 3 ustawy o
kosztach sądowych w sprawach cywilnych wyznacza więc termin do uiszczenia
opłaty, a jednocześnie wyłącza obowiązek wzywania profesjonalnego
pełnomocnika przez sąd do realizacji obowiązku opłacenia pisma w przewidzianym
tam wypadku, co oznacza, że powinien on sam obliczyć i przekazać opłatę w
powyższym terminie. Jest to regulacja szczególna, wyłączająca możliwość
wdrożenia postępowania naprawczego określonego w art. 130 § 1 k.p.c.
Doręczenie stronie orzeczenia sądu odmawiającego zwolnienia od kosztów
sądowych jest zatem samo w sobie zdarzeniem aktualizującym jego obowiązek w
zakresie samodzielnego obliczenia i uiszczenia należnej opłaty w pełnej wysokości.
Konsekwencją niedopełnienia tego obowiązku w terminie określonym w art. 112
ust. 3 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych jest natomiast
odrzucenie skargi kasacyjnej na podstawie art. 3986
§ 2 k.p.c.
Powód Z.Ś. wniósł do Sądu Najwyższego zażalenie na postanowienie Sądu
Okręgowego z dnia 6 maja 2015 r. w przedmiocie odrzucenia skargi kasacyjnej,
zarzucając temu postanowieniu naruszenie przepisów postępowania, to jest:
1) art. 112 § 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych, przez jego błędne zastosowanie i uznanie, że w przypadku
wniesienia skargi kasacyjnej przez profesjonalnego pełnomocnika przepis ten
stanowi podstawę do odrzucenia środka zaskarżenia z powodu jego nieopłacenia
bez uprzedniego wezwania pełnomocnika strony do uzupełnienia jego braku
fiskalnego, podczas gdy na gruncie Kodeksu postępowania cywilnego sankcja ta
została przez ustawodawcę uchylona, wobec czego nieuprawniona jest taka
wykładnia art. 112 § 3 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, której
skutkiem jest dalsze stosowanie uchylonego przepisu art. 1302
§ 3 k.p.c.
2) art. 112 § 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych oraz art. 130 § 1 k.p.c., przez ich niezastosowanie i
zaniechanie wezwania pełnomocnika powoda do uzupełnienia braków fiskalnych
skargi kasacyjnej, co skutkowało bezzasadnym odrzucenie skargi kasacyjnej z
powodu jej nieopłacenia.
4
Wskazując na powyższe zarzuty, żalący się wniósł o uchylenie
postanowienia Sądu Okręgowego z dnia 6 maja 2015 r. o odrzuceniu skargi
kasacyjnej i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania, a także
o poddanie, w trybie art. 380 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c. i z art. 3941
§ 3
k.p.c., kontroli postanowienia Sądu Okręgowego z dnia 6 marca 2015 r.
oddalającego wniosek powoda o zwolnienie od obowiązku uiszczenia opłaty od
skargi kasacyjnej,
W opinii wnoszącego zażalenie, postanowienie z dnia 6 marca 2015 r. miało
wpływ na zaskarżone rozstrzygnięcie o odrzuceniu skargi kasacyjnej, a zapadło z
naruszeniem:
a) przepisów prawa materialnego, to jest art. 102 § 1 i art. 101 ustawy o
kosztach sądowych w sprawach cywilnych, przez ich niewłaściwe zastosowanie i
uznanie, że sytuacja majątkowa powoda nie uzasadnia zwolnienia go w całości lub
w części od opłaty sądowej od skargi kasacyjnej,
b) przepisów postępowania mające istotny wpływ na wynik sprawy, to jest
art. 233 § 1 k.p.c., przez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów w
ramach oceny oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach
utrzymania, skutkujące: przyjęciem tylko w oparciu o fakt zmiany zatrudnienia przez
powoda, iż jego sytuacja majątkowa od czasu zwolnienia go od części opłaty
sądowej na etapie postępowania przed Sądem pierwszej i drugiej instancji uległa
poprawie, z pominięciem istotnych dla sprawy okoliczności faktycznych, które na
obecnym etapie postępowania nie pozwalają uznać, iż sytuacja majątkowa i
rodzinna powoda uległa poprawie w zakresie uzasadniającym odmowę zwolnienia
go od kosztów sądowych; bezpodstawną odmową zwolnienia powoda z opłaty od
skargi kasacyjnej z uwagi na odmienną niż na etapie postępowania przed sądami
powszechnymi ocenę tych samych okoliczności faktycznych, dotyczących sytuacji
majątkowej i rodzinnej powoda, podczas gdy okoliczności te, niestanowiące na
poprzednich etapach postępowania przeszkody do zwolnienia od kosztów
sądowych, nie mogą stanowić podstawy do odmowy takiego zwolnienia dopiero na
etapie postępowania przed Sądem Najwyższym; sprzeczność istotnych ustaleń
Sądu z materiałem dowodowym zgromadzonym w sprawie i wyprowadzenie z
materiału dowodowego wniosków z niego niewynikających przez przyjęcie, że fakt
5
posiadania przez powoda majątku w postaci nieruchomości i niewielkich
oszczędności oraz fakt korzystania z pełnomocnika z wyboru, świadczą o tym, iż
powód jest osobą zamożną, której nie przysługuje prawo do zwolnienia od kosztów
sądowych w całości lub części.
Mając na uwadze powyższe zarzuty, żalący się wniósł o uchylenie również
postanowienia Sądu Okręgowego z dnia 6 marca 2015 r., oddalającego wniosek
powoda o zwolnienie od obowiązku uiszczenia opłaty od skargi kasacyjnej w
całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu
oraz pozostawienie temu Sądowi orzeczenia o kosztach postępowania
zażaleniowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z prawidłowo powołanym w uzasadnieniu zaskarżonego
postanowienia art. 112 ust. 3 (a nie art. 112 § 3, jak błędnie podaje żalący się)
ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
(jednolity tekst: Dz.U. z 2014 r., poz. 1025, dalej u.k.s.c.), w brzmieniu nadanym
ustawą z dnia 17 grudnia 2009 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania
cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2010 r. Nr 7, poz. 45), jeżeli pismo
podlegające opłacie w wysokości stałej lub stosunkowej obliczonej od wskazanej
przez stronę wartości przedmiotu sporu lub wartości przedmiotu zaskarżenia,
zostało wniesione przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego i
wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych złożony przed upływem terminu do
opłacenia pisma został oddalony, tygodniowy termin do opłacenia pisma biegnie od
dnia doręczenia stronie postanowienia, a gdy postanowienie zostało wydane na
posiedzeniu jawnym - od dnia jego ogłoszenia. Już tylko gramatyczna wykładnia
tego przepisu wskazuje jednoznacznie, że wyłącza on zasadę przewidzianą w
art. 112 ust. 2 u.k.s.c., odnoszącym się jednakże tylko do strony
niereprezentowanej przez profesjonalnego pełnomocnika, wedle której, jeżeli
wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych zgłoszony przed upływem terminu do
opłacenia pisma został prawomocnie oddalony, przewodniczący wzywa stronę do
opłacenia złożonego pisma na podstawie art. 130 k.p.c. Przepis art. 112 ust. 3
6
u.k.s.c. określa bowiem początek biegu terminu do opłacenia przez profesjonalnego
pełnomocnika wniesionego przez niego pisma, eliminując tym samym potrzebę
dodatkowego wzywania tego pełnomocnika do uiszczenia opłaty. Ponadto nie
zawiera, w przeciwieństwie do art. 112 ust. 2, odesłania do regulującego
postępowanie naprawcze art. 130 k.p.c.
Sąd Najwyższy zauważa też, że zmiana treści art. 112 u.k.s.c. dokonana
wymienioną ustawą z dnia 17 grudnia 2009 r. miała na celu przyspieszenie
postępowania w sytuacji, w której czynności za stronę wykonuje profesjonalny
pełnomocnik, a charakter tych czynności nie wymaga dodatkowych wskazówek ze
strony sądu. Profesjonalny pełnomocnik ma bowiem - co do zasady - obowiązek
samodzielnego określenia i wniesienia opłaty stałej lub stosunkowej, obliczonej od
podanej przez stronę wartości przedmiotu sporu. Obowiązek ten wynika zaś z
art. 1302
§ 1 k.p.c. Trudno byłoby więc wskazać argumenty uzasadniające wniosek,
że wystąpienie o zwolnienie od kosztów sądowych uchyla tę powinność. Takich
argumentów nie dostarcza z całą pewnością uzasadnienie ocenianego zażalenia.
Tylko bowiem w stanie prawnym obowiązującym przed zmianą treści art. 112
u.k.s.c. przyjmowano, że również strony reprezentowane przez zawodowych
pełnomocników, które nie uzyskały zwolnienia od opłat sądowych, mają obowiązek
wniesienia wymaganej opłaty dopiero na wezwanie przewodniczącego
(por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 28 listopada 2006 r., III CZP 98/06, OSNC
2007 nr 9, poz. 131, postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 23 stycznia 2008 r.,
II UZ 47/07, OSNP 2009 nr 9-10, poz. 129 i z dnia 9 lutego 2011 r., V CZ 95/10,
niepublikowane, a także uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 16 czerwca 2010 r.,
II UZP 4/10, OSNP 2011 nr 3-4, poz. 38). Znowelizowane brzmienie tego przepisu,
eliminujące expressis verbis zastosowanie w rozważanej sytuacji procesowej
art. 130 § 1 k.p.c., jednoznacznie wskazuje natomiast na przyjęcie przez
ustawodawcę odmiennego rozwiązania. Artykuł 112 ust. 3 u.k.s.c. nie tylko bowiem
wyznacza termin do uiszczenia opłaty w razie prawomocnego oddalenia wniosku o
zwolnienie od kosztów sądowych, ale jednocześnie wyłącza możliwość wdrożenia
postępowania naprawczego określonego w art. 130 § 1 k.p.c., co oznacza,
że profesjonalny pełnomocnik powinien sam obliczyć i uiścić należną opłatę
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 lipca 2011 r., V CZ 30/11,
7
niepublikowane). Pogląd, że nieopłacenie środka zaskarżenia złożonego przez
profesjonalnego pełnomocnika uruchamia tryb postępowania naprawczego
przewidziany w art. 130 § 1 k.p.c., nie jest więc aktualny w sytuacji, w której
możliwość zastosowania art. 130 § 1 k.p.c. została wprost wykluczona w ustawie.
Artykuł 112 ust. 3 u.k.s.c. wyznaczył bowiem termin do uiszczenia opłaty, a
jednocześnie wyłączył obowiązek wzywania profesjonalnego pełnomocnika przez
sąd do realizacji tego obowiązku, co należy rozumieć w ten sposób, że powinien on
sam obliczyć i przekazać opłatę w terminie określonym w tym przepisie
(por. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 17 kwietnia 2013 r., V CZ 111/12,
LEX nr 1341718 oraz z dnia 23 maja 2013 r., I CZ 38/13, LEX nr 1353108 i
orzecznictwo tam powołane). Niewykonanie tego obowiązku w terminie określonym
w art. 112 ust. 3 u.k.s.c. powoduje z kolei odrzucenie wniesionego uprzednio
środka zaskarżenia (w okolicznościach rozpoznawanej sprawy skargi kasacyjnej)
na podstawie art. 3986
§ 2 k.p.c. (por. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 2
marca 2012 r., II CZ 173/11, LEX nr 1170230; z dnia 25 lutego 2015 r., II UZ 7/14,
LEX nr 1455117; z dnia 16 kwietnia 2014 r., V CZ 21/14, LEX nr 1463431).
Odnosząc się natomiast do wniosku żalącego się o poddanie kontroli, na
podstawie art. 380 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c. i art. 3941
§ 3 k.p.c.,
postanowienia Sądu Okręgowego z dnia 6 marca 2015 r. oddalającego wniosek
powoda o zwolnienie od obowiązku uiszczenia opłaty od skargi kasacyjnej, Sąd
Najwyższy wstępnie zauważa, że choć określony w art. 3941
k.p.c. katalog
zaskarżalnych do Sądu Najwyższego postanowień jest zamknięty i nie obejmuje
postanowienia sądu drugiej instancji w przedmiocie zwolnienia od kosztów
sądowych, to jednak nie oznacza to, że niezaskarżalne postanowienie sądu drugiej
instancji, odmawiające zwolnienia od opłat od skargi kasacyjnej, uchyla się od
jakiejkolwiek kontroli Sądu Najwyższego. Jeśli bowiem skutkiem odmowy
zwolnienia od opłat jest nieopłacenie skargi kasacyjnej, a to doprowadziło do jej
odrzucenia, to wówczas Sąd Najwyższy, rozpatrując zażalenie na postanowienie
odrzucające skargę kasacyjną, rozstrzyga na wniosek strony, na podstawie art. 380
k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c., również o postanowieniu sądu drugiej instancji o
odmowie przyznania zwolnienia od opłat od skargi kasacyjnej (por. postanowienie
8
Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 2013 r., III CZ 28/13, LEX nr 1360261 oraz
powołane tam orzecznictwo).
Wbrew odmiennemu stanowisku żalącego się, kontrola postanowienia Sądu
Okręgowego z dnia 6 marca 2015 r., przeprowadzona na podstawie art. 380 k.p.c.
w związku z art. 39821
k.p.c., musi jednakże prowadzić do wniosku, że
argumentacja uzasadniająca odmowę zwolnienia powoda od uiszczenia opłaty od
skargi kasacyjnej ujawnia poprawę jego sytuacji majątkowej wynikającą przede
wszystkim ze zmiany zatrudnienia i otrzymywania w związku z tą zmianą wyższego
niż dotychczas wynagrodzenia. Nie jest więc tak, jak sugeruje żalący się, że Sąd
drugiej instancji odmiennie ocenił te same okoliczności, które w poprzednich
stadiach postępowania uzasadniały częściowe zwolnienie powoda od opłat
sądowych.
Kierując się przedstawionymi motywami Sąd Najwyższy orzekł jak w
sentencji, na podstawie art. 39814
k.p.c. w związku z art. 3941
§ 3 k.p.c. O kosztach
zastępstwa procesowego w postępowaniu zażaleniowym rozstrzygnięto stosownie
do art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w związku z art. 99 k.p.c. oraz § 12 ust. 2 pkt 2 i § 11 ust. 2
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie
opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa
kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z
urzędu.
kc