Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 205/15
POSTANOWIENIE
Dnia 14 stycznia 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący)
SSN Marian Kocon
SSN Krzysztof Pietrzykowski (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
przy uczestnictwie D. S. i J. S.
o wpis,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 14 stycznia 2016 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego w B.
z dnia 9 grudnia 2014 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Zakład Ubezpieczeń Społecznych złożył wniosek o dokonanie wpisu hipoteki
przymusowej w kwocie 5.496,54 zł w dziale IV księgi wieczystej Kw Nr […]. Do
wniosku dołączył dwie decyzje Zakładu Ubezpieczeń Społecznych: z dnia 29 lipca
2013 r. stwierdzającą, że D. S. jest dłużnikiem wnioskodawcy i określającą stan
należności z tytułu zaległych składek i z dnia 20 listopada 2013 r. wskazującą w
części wstępnej J. S. i stwierdzającą, że płatnik składek D. S. jest dłużnikiem
wnioskodawcy oraz określającą stan należności z tytułu zaległych składek.
Sąd Rejonowy w B. postanowieniem z dnia 4 lipca 2014 r. oddalił wniosek.
Sąd Rejonowy, powołując się na art. 109 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r.
o księgach wieczystych i hipotece (jedn. tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 707, ze zm.,
dalej: „u.k.w.h.”), wskazał, że wierzyciel, którego wierzytelność jest stwierdzona
tytułem wykonawczym, określonym w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym,
może na podstawie tego tytułu uzyskać hipotekę na wszystkich nieruchomościach
dłużnika (hipoteka przymusowa). Zgodnie z art. 110 u.k.w.h., podstawą wpisu
hipoteki przymusowej może być również decyzja administracyjna, chociażby
decyzja nie była ostateczna. Sąd Rejonowy, odwołując się do art. 26 ust. 3a pkt 2
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U.
z 2009 r. Nr 205, poz. 1585, ze zm., obecny jedn. tekst: Dz.U. z 2015 r., poz. 121
ze zm.; dalej: „u.s.u.s.”), podkreślił, że podziela pogląd Sądu Najwyższego
wyrażony w postanowieniu z dnia 9 stycznia 2013 r., III CSK 69/12 (OSNC 2013, nr
7-8, poz. 93), że podstawę wpisu hipoteki przymusowej na rzecz Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych na nieruchomości będącej przedmiotem współwłasności
łącznej zobowiązanego i jego małżonka może stanowić tylko tytuł wykonawczy
wystawiony przeciwko obojgu małżonkom, co wynika z art. 27c ustawy z dnia
17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (jedn. tekst:
Dz.U. z 2012 r., poz. 1015 ze zm., obecny jedn. tekst: Dz.U. z 2014 r., poz. 1619
ze zm.; dalej: „u.p.e.a.”).
Sąd Rejonowy wskazał, że w dziale II tej księgi wieczystej, która jest
prowadzona dla nieruchomości gruntowej, jako współwłaściciele nieruchomości są
ujawnieni J. S. i D. S. na zasadach małżeńskiej ustawowej wspólności majątkowej.
Osobą zobowiązaną wobec wnioskodawcy z tytułu zaległych składek jest tylko D.
3
S. Część orzekająca decyzji z dnia 20 listopada 2013 r. nie zawiera żadnego
rozstrzygnięcia odnoszącego się do uczestniczki, a jedynie w uzasadnieniu decyzji
powołano się na odpowiedzialność osób pozostających w związku małżeńskim z
majątku osobistego płatnika oraz z majątku wspólnego płatnika i jego małżonka.
Sąd Rejonowy zaznaczył, że w niniejszej sprawie decyzja z dnia 29 lipca 2013 r.
została doręczona uczestnikowi jako płatnikowi, a decyzja z dnia 20 listopada 2013
r. została doręczona uczestniczce, przy czym z uzasadnienia decyzji wynika, że
doręczono ją uczestniczce jako małżonce płatnika.
Wnioskodawca wniósł apelację od postanowienia Sądu Rejonowego.
Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 9 grudnia 2014 r. oddalił apelację.
Podkreślił, że Sąd Rejonowy dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych, a
następnie wyciągnął na ich podstawie prawidłowe wnioski natury prawnej, które
Sąd Okręgowy podzielił i przyjął za własne. Uznał, że wprawdzie decyzja z dnia 20
listopada 2013 r. była adresowana do płatnika i do jego małżonki, jednak nie
zawiera ona w sentencji odniesienia do odpowiedzialności J. S., co sprawia, że nie
można jej uznać za decyzję wydaną w stosunku do niej. Hipoteka przymusowa
może zaś zostać wpisana tylko na podstawie dokumentu, który jest wystawiony
przeciwko wszystkim osobom będącym współwłaścicielami nieruchomości
(postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 kwietnia 2013 r., I CSK 433/12,
niepubl.).
Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniósł skargę kasacyjną
od postanowienia Sądu Okręgowego, zaskarżając je w całości i zarzucając
naruszenie prawa materialnego, mianowicie art. 110 k.w.h. w związku z art. 26
ust. 3 i 3a pkt 2 u.s.u.s., art. 107 § 1, art. 28 i art. 40 k.p.a. w związku z art. 123
u.s.u.s. oraz art. 29 § 1 ord. pod. w związku z art. 31 u.s.u.s.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sąd Najwyższy, rozstrzygając powstałe w dawniejszym orzecznictwie
rozbieżności, w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 28 października 2004 r.,
III CZP 33/04 (OSNC 2005, nr 3, poz. 43), orzekł, iż doręczona dłużnikowi decyzja
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, ustalająca wysokość należności z tytułu
składek, stanowi podstawę wpisu w księdze wieczystej hipoteki przymusowej na
4
nieruchomości będącej przedmiotem współwłasności łącznej dłużnika i jego
małżonka.
Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 9 stycznia 2013 r., III CSK 69/12
(OSNC 2013, nr 7-8, poz. 93), nie tylko odstąpił od ugruntowanej linii orzecznictwa,
ukształtowanej uchwałą składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia
7 października 2004 r., III CZP 33/04, ale wyraził pogląd, że podstawę wpisu
hipoteki przymusowej, ustanawianej na nieruchomości stanowiącej współwłasność
łączną dłużnika i jego małżonka w celu zabezpieczenia należności Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych z tytułu składek, ustalonych doręczoną dłużnikowi
nieostateczną decyzją, może stanowić tylko administracyjny tytuł wykonawczy
wystawiony na podstawie art. 27c u.p.e.a. Podobne stanowisko zajął Sąd
Najwyższy w postanowieniach z dnia 17 kwietnia 2013 r., I CSK 433/12 (OSNC-ZD
2014, nr A, poz. 20), z dnia 24 października 2013 r., IV CSK 7/13 i z dnia
7 listopada 2013 r., V CSK 547/12 (niepubl.).
Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 4 grudnia 2013 r., II CSK 163/13
przedstawił do rozstrzygnięcia składowi powiększonemu tego Sądu następujące
zagadnienie prawne: „Czy po zmianie przepisów normujących hipotekę
przymusową, dokonanej ustawą z dnia 26 czerwca 2009 r. o zmianie ustawy
o księgach wieczystych i hipotece oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 131, poz.
1075), doręczona zobowiązanemu decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych,
ustalająca wysokość należności z tytułu składek, może być podstawą wpisu
hipoteki przymusowej na nieruchomości wchodzącej w skład majątku wspólnego
zobowiązanego i jego małżonka?”. Wątpliwości, które skłoniły Sąd Najwyższy do
przedstawienia zagadnienia prawnego składowi powiększonemu, zostały
spowodowane wyżej wymienionymi postanowieniami Sądu Najwyższego, w których
- po wprowadzeniu ustawą z dnia 26 czerwca 2009 r. o zmianie ustawy o księgach
wieczystych i hipotece oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 131, poz. 1075; dalej:
„ustawa nowelizująca”) w miejsce dotychczasowej hipoteki przymusowej, która
mogła mieć charakter hipoteki przymusowej kaucyjnej albo zwykłej, jednego
rodzaju hipoteki przymusowej - zakwestionowano aktualność uchwały składu
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 28 października 2004 r., III CZP 33/04.
5
Sąd Najwyższy dnia 10 października 2014 r. podjął w składzie siedmiu
sędziów w sprawie III CZP 28/14 uchwałę, zgodnie z którą decyzja Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych ustalająca wysokość należności z tytułu składek może
być podstawą wpisu hipoteki przymusowej na nieruchomości wchodzącej w skład
majątku wspólnego dłużnika i jego małżonka tylko wtedy, gdy została doręczona
obojgu małżonkom (OSNC 2015, nr 2, poz. 14). W uzasadnieniu wskazał, że
zgodnie z art. 26 ust. 3 ust. 3a pkt 2 u.s.u.s. podstawą wpisu hipoteki przymusowej
jest tylko doręczona decyzja, a art. 26 ust. 3a pkt 2 u.s.u.s. przewiduje
ustanowienie hipoteki przymusowej na nieruchomości należącej do majątku
wspólnego małżonków. Przepis art. 26 ust. 3 u.s.u.s. nie wskazuje jednak, komu
decyzja powinna być doręczona. W postępowaniu przed Zakładem Ubezpieczeń
Społecznych w zakresie doręczeń mają zastosowanie, na podstawie art. 123
u.s.u.s., przepisy art. 28 i 40 k.p.a., które definiują stronę oraz wymagają
doręczenia pisma stronie. Małżonek dłużnika mieści się zaś w pojęciu strony,
bowiem samo ustanowienie hipoteki przymusowej na objętej wspólnością
ustawową nieruchomości stanowi ingerencję w sferę jego praw. Przewidziane w art.
23 ust. 3 u.s.u.s. wymaganie, aby stanowiąca podstawę wpisu hipoteki
przymusowej decyzja była doręczona, obejmuje zatem doręczenie jej także
małżonkowi dłużnika.
Sąd Najwyższy podkreślił następnie w uzasadnieniu uchwały z dnia
10 października 2014 r., III CZP 28/14, że konsekwencje zniesienia podziału
hipoteki przymusowej na kaucyjną i zwykłą nie uzasadniają poglądu, że po zmianie
stanu prawnego podstawą wpisu hipoteki przymusowej na nieruchomości objętej
wspólnością ustawową, ustanawianej w celu zabezpieczenia wierzytelności
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z tytułu składek, może być jedynie
administracyjny tytuł wykonawczy wystawiony przeciwko dłużnikowi i jego
małżonkowi. Wykładnia wyłączająca możliwość ustanowienia na podstawie
doręczonej decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych hipoteki przymusowej na
nieruchomości stanowiącej przedmiot współwłasności łącznej dłużnika i jego
małżonka prowadziłaby do pozbawienia znaczenia prawnego art. 26 ust. 3 i 3a pkt
2 u.s.u.s. Przeciwko zapatrywaniu traktującemu hipotekę przymusową jako środek
egzekucyjny przemawia przede wszystkim to, że hipoteka przymusowa nie zmierza
6
do zaspokojenia wierzyciela i nie warunkuje wszczęcia egzekucji z nieruchomości,
a sąd wieczystoksięgowy nie działa jako organ egzekucyjny. Hipoteka przymusowa
występuje jako środek zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności, a postępowanie
o wpis hipoteki przymusowej odbywa się na podstawie przepisów kodeksu
postępowania cywilnego regulujących postępowanie wieczystoksięgowe (art. 6261
-
62613
). Ustanowienie hipoteki przymusowej nie jest ani rodzajem, ani sposobem
egzekucji; jego skutkiem nie jest też wyegzekwowanie roszczenia, lecz
zabezpieczenie wykonania zobowiązania. Jest to postępowanie zmierzające do
ułatwienia przyszłego postępowania egzekucyjnego. Z przytoczonych regulacji
odnoszących się do hipoteki przymusowej oraz postępowania, w ramach którego
jest ustanawiana, wynika więc, że hipoteka przymusowa jest środkiem
zabezpieczenia wierzytelności, a postępowanie o jej ustanowienie jest
postępowaniem rozpoznawczym, niemającym odniesień do postępowania
egzekucyjnego, pozwalających na traktowanie tego postępowania „jak
postępowania egzekucyjnego”.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy w niniejszym składzie,
podzielając stanowisko zajęte w uchwale z dnia 10 października 2014 r., III CZP
28/14 oraz uznając zasadność zarzutów podniesionych w skardze kasacyjnej, na
podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. orzekł, jak w sentencji.
kc