Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 listopada 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Iwona Szybka

Sędziowie: SSA Jolanta Wolska

SSO del. Beata Michalska (spr.)

Protokolant: sekr. sądowy Przemysław Trębacz

po rozpoznaniu w dniu 7 listopada 2013 r. w Łodzi

sprawy J. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w T.

o wypłatę emerytury,

na skutek apelacji organu rentowego

od wyroku Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim z dnia 5 kwietnia 2013 r., sygn. akt: V U 160/13;

oddala apelację.

Sygn. akt III AUa 922/13

UZASADNIENIE

W dniu 18 lutego 2013r. J. S. wniosła skargę o wznowienie postępowania w sprawie VU 1075/11 o wypłatę emerytury. Jako podstawę prawną skargi wskazała wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 13 listopada 2012r., sygn. akt K2/12. Skarżąca wniosła o zmianę prawomocnego wyroku wydanego przez Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim z 14 grudnia 2011r.w sprawie VU 1075/11 oraz decyzji organu rentowego z 28 września 2011r. i wypłatę zaległych świadczeń emerytalnych od dnia zawieszenia do dnia wznowienia ich wypłaty wraz z należnymi odsetkami i zasądzenie kosztów postępowania.

W odpowiedzi na skargę Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. wniósł o utrzymanie w mocy wyroku Sądu Okręgowego w części dotyczącej wznowienia wypłaty emerytury od 1 października 2011r. i oddalenie żądania o wypłatę odsetek za opóźnienie oraz zwrot kosztów postępowania.

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim wyrokiem z 5 kwietnia 2013r., w sprawie VU 160/13, zmienił wyrok Sądu Okręgowy z 14 grudnia 2011r. w sprawie VU 1075/11 i poprzedzającą go decyzję organu rentowego w ten sposób, że podjął wypłatę emerytury należnej J. S. od 1 października 2011r. do 21 listopada 2012r. (pkt 1 wyroku) oraz żądanie dotyczące odsetek przekazano do rozpoznania organowi rentowemu (pkt 2).

Powyższe orzeczenie zostało wydane w oparciu o następujące ustalenia faktyczne i prawne:

J. S., ur. (...), wystąpiła w dniu 22 maja 2009r. z wnioskiem o emeryturę. W. była wówczas zatrudniona w (...) Ośrodku Doradztwa Rolniczego w B.. Decyzją z 2 czerwca 2009r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. przyznał J. S. prawo do emerytury od 1 maja 2009r.

Jak ustalił Sąd Okręgowy, zaskarżoną decyzją z 28 września 2011r. ZUS wstrzymał wypłatę emerytury wnioskodawczyni od dnia 1 października 2011r. z powodu kontynuowania zatrudnienia. Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim wyrokiem z 14 grudnia 2011r., w sprawie VU 1075/11,oddalił odwołanie J. S. od powyższej decyzji ZUS. Wnioskodawczyni kontynuuje dotychczasowe zatrudnienie. Następnie decyzją z 12 lutego 2013r. ZUS wznowił wypłatę emerytury od 22 listopada 2012r. Jak podkreślił Sąd I instancji , skarga została oparta na ustawowej podstawie wznowienia, jaką jest art. 401 ^l k.p.c, tj. na orzeczeniu Trybunału Konstytucyjnego z 13 listopada 2012r. , który rozstrzygnął o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją. Zachowany został termin do wniesienia skargi, gdyż została ona wniesiona w dniu 18 lutego 2013r., a zatem przed upływem trzech miesięcy od dnia wejścia w życie wyroku Trybunału Konstytucyjnego, co nastąpiło 22 listopada 2012r.

W ocenie Sądu I instancji , skarga o wznowienie postępowania była zasadna i prowadziła do zmiany zaskarżonego wyroku oraz uwzględnienia odwołania. Trybunał Konstytucyjny w powołanym wyroku z 13 listopada 2012r. stwierdził, że art. 28 ustawy z 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 257, poz. 1726 oraz z 2011 r. Nr 291, poz. 1707) w związku z art. 103a ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.), dodanym przez art. 6 pkt 2 cyt. ustawy z 16 grudnia 2010 r., w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie do osób, które nabyły prawo do emerytury przed 1 stycznia 2011 r. bez konieczności rozwiązania stosunku pracy, jest niezgodny z zasadą ochrony zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa, wynikającą z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Zdaniem Trybunału, rozwiązanie przyjęte przez ustawodawcę w art. 28 w/w ustawy spowodowało, że osoby, które skutecznie nabyły i realizowały prawo do emerytury w okresie od dnia 8 stycznia 2009r. do 31 grudnia 2010r., zostały objęte nową, mniej korzystną dla nich treścią ryzyka emerytalnego - a mianowicie ich prawo do pobierania emerytury po 1 października 2011r. zostało uzależnienie od rozwiązania stosunku pracy. Treść ryzyka emerytalnego nie powinna, zdaniem Trybunału, być zmieniana w stosunku do osób, które już nabyły i zrealizowały prawo do emerytury.

Sąd Okręgowy stwierdził, że w niniejszej sprawie niezgodny z Konstytucją RP przepis art. 28 cyt. ustawy z 16 grudnia 2010 r. w związku z art. 103a ustawy emerytalnej był podstawą prawną wydania prawomocnego wyroku w sprawie VU 1075/11 oraz poprzedzającej go decyzji organu rentowego. To na podstawie w/wym., niezgodnych z Konstytucją, przepisów prawa organ rentowy wstrzymał wypłatę emerytury wnioskodawczym od 1 października 2011r. z uwagi na kontynuowanie zatrudnienia z dotychczasowym pracodawcą bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy .

Jak podkreślił Sąd Okręgowy, wnioskodawczyni nabyła skutecznie prawo do emerytury z dniem 1 maja 2009r. W tej w dacie (aż do dnia 31 grudnia 2010r.) wypłata emerytury nie była uzależniona od uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z dotychczasowym pracodawcą (art. 103 ust. 2 ustawy). Dopiero z dniem wejścia w życie przepisu art. 103a ustawy emerytalnej, czyli z dniem 1 stycznia 2011 r. prawo do wypłaty emerytury zostało uzależnione przez ustawodawcę od rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed nabyciem prawa do emerytury. W ocenie Sądu I instancji, stwierdzenie przez Trybunał Konstytucyjny niezgodności przepisu art. 28 ustawy z 16 grudnia 2010 r. w zw. z art. 103 a ustawy emerytalnej z Konstytucją RP , powoduje brak podstaw prawnych do stosowania tego przepisu wobec osób, które nabyły prawo do emerytury przed 1 stycznia 2011r. bez konieczności rozwiązania stosunku pracy ex tunc (czyli od wejścia tego przepisu w życie).

Dodatkowo Sąd Okręgowy podkreślił, że orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne (art. 190 ustęp 1 Konstytucji RP). Stosownie do treści art. 190 ust. 3 Konstytucji RP, orzeczenie TK wchodzi w życie z dniem ogłoszenia (w organie urzędowym, w którym akt normatywny był ogłoszony), jednak TK może określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego. W ocenie Sądu Okręgowego przepis art. 190 ust. 3 Konstytucji określa jedynie moment utraty mocy obowiązującej niekonstytucyjnego aktu normatywnego (ogłoszenie orzeczenia Trybunału), co nie jest równoznaczne z jego stosowaniem. W świetle przepisów art. 190 ust 3 i ust 4 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej wyrok Trybunału Konstytucyjnego stwierdzający niezgodność określonego przepisu ustawy z Konstytucją, wprowadza z dniem ogłoszenia tego wyroku w trybie art. 190 ust 2 Konstytucji zakaz stosowania niekonstytucyjnego przepisu ustawy w postępowaniu sądowym . Przepis ustawy niezgodny z Konstytucją co do zasady nie może być bowiem źródłem praw i obowiązków, a zatem przepis taki, choć obowiązujący przed ogłoszeniem wyroku Trybunału , nie powinien być stosowany także do stanów faktycznych sprzed ogłoszenia orzeczenia Trybunału.

Zdaniem Sąd I instancji, skutek ex nunc wyroków Trybunału Konstytucyjnego jest dopuszczalny jedynie wyjątkowo. Powołano w tym miejscu wyrok Sądu Najwyższego z 20 kwietnia 2011 r., I CSK 410/10, w którym wskazał najważniejsze wyjątki od tej zasady, a mianowicie gdy:

-

Trybunał w sentencji sam określa termin retroaktywności swojego orzeczenia, odnosząc go chwili wejścia w życie Konstytucji (por. wyrok z dnia 4 grudnia 2001 r., SK 18/00, OTK Zb. Urz. 2001, nr 8, poz. 256), albo wyłączając tę retroaktywność zupełnie (wyrok z dnia 31 stycznia 2001 r., P 4/99, OTK Zb. Urz. 2001, nr 1, poz. 5),

-

z samej istoty kategorii orzeczeń Trybunału, w których odracza on termin utraty mocy obowiązującej zakwestionowanego przepisu, wynika, że tym samym wyłączony zostaje ich retrospektywny charakter,

-

wyłączenie retroaktywności wyroku Trybunału może wynikać z rozważenia i z konieczności uwzględnienia innych ważnych konstytucyjnych wartości, takich jak np. ochrona praw nabytych (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 26 stycznia 2011 r., II CSK 335/10, OSNC 20011, nr 10, poz. 114). To ostatnie stanowisko nawiązuje w sposób pośredni do tych orzeczeń, w których Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że nie jest możliwe wskazanie uniwersalnych reguł dotyczących intertemporalnych skutków orzeczeń Trybunału. Należy je rozpatrywać indywidualnie, uwzględniając charakter przepisu, którego niekonstytucyjność została stwierdzona (por. uchwała z dnia 23 stycznia 2004 r., III CZP 112/03, OSNC 2005, nr 4, poz. 61, czy z dnia 23 czerwca 2005 r., III CZP 35/05, OSNC 2006, nr 5, poz. 81). W obu tych uchwałach Sąd Najwyższy podkreślił doniosłość m. in. rozróżnienia czy orzeczona przez Trybunał niekonstytucyjność przepisów dotyczy prawa materialnego, czy procesowego i - w wypadku tych drugich - opowiedział się za działaniem wyroku Trybunału ex nunc.

W ocenie Sądu Okręgowego, w rozpoznawanej sprawie nie zachodzi żaden z przedstawionych wyjątków, akceptowanych w orzecznictwie Sądu Najwyższego, który uzasadniałby odejście od przyjmowanej powszechnie zasady działania wyroków Trybunału Konstytucyjnego ex tunc.

Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Okręgowy na podstawie art. 412§2 k.p.c. w zw. z art. 477 ¹⁴§2 k.p.c. zmienił zaskarżony skargą o wznowienie prawomocny wyrok z 14 grudnia 2011r. w sprawie VU 1075/11 i poprzedzającą go decyzję z 28 września 2011r. w ten sposób, że podjął wypłatę emerytury J. S. za okres jej wstrzymania tj. od 1 października 2011r. do 21 listopada 2012r. ( pkt 1 wyroku) . Żądanie wnioskodawczyni o wypłatę odsetek za opóźnienie od zaległych świadczeń emerytalnych Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁰§ 2 k.p.c. przekazał do rozpoznania organowi rentowemu ( pkt 2 ).

Apelację od wyroku w terminie złożył organ rentowy, zaskarżając wyrok w punkcie 1. Wyrokowi zarzucił naruszenie prawa, a w szczególności art. 190 ust. 3 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej oraz art. 412 § 2 k.p.c. poprzez błędne podjęcie wypłaty emerytury należnej J. S. od 1 października 2011 r. do 21 listopada 2012 r. podczas, gdy wnioskodawczyni nie nabyła prawa do wypłaty świadczenia za ten okres. W uzasadnieniu apelacji organ rentowy wywodził, że podstawą wydania spornej decyzji był obowiązujący w dacie jej wydawania art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 13 listopada 2012 r., w sprawie o sygn. akt K 2/12, orzekł, że art. 28 ustawy z 6 grudnia o 2010r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw w związku z art, 103a ustawy o emeryturach i rentach z FUS, dodanym przez art. 6 pkt 2 cyt. ustawy z 16 grudnia 2010 r. w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie do osób, które nabyły prawo do emerytury przed dniem 1 stycznia 2011 r., bez konieczności rozwiązania stosunku pracy, jest niezgodny z zasadą ochrony zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa wynikającą z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Wyrok ten został ogłoszony w dniu 22 listopada 2012r. w Dzienniku Ustaw pod poz. 1285 i w zw. z tym wnioskodawczyni ma prawo do wypłaty emerytury od 22 listopada 2012 r. Nie ma natomiast podstaw prawnych do wypłaty świadczenia za okres wsteczny od 1 października 2011r. , ponieważ pozostaje to w sprzeczności z treścią art. 190 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Powołany przepis stanowi, że orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, zgodnie z art. 190 ust. 4 Konstytucji Trybunał Konstytucyjny może określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego. Trybunał Konstytucyjny w sprawie o sygn. akt K 2/12 nie wskazał innego terminu utraty mocy obowiązującej, co oznacza, że wnioskodawczyni nie ma prawa do wyrównania emerytury za okres od 1 października 2011r. do 21 listopada 2012r., a jedynie - do wypłaty emerytury od 22 listopada 2012 r. na bieżąco. W konkluzji swojego stanowiska organ rentowy wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego nie zasługuje na uwzględnienie , a przedstawione w niej argumenty stanowią wyłącznie polemikę z prawidłowymi ustaleniami i rozważaniami prawnymi Sądu I instancji.

W myśl art. 401 ¹ k.p.c. można żądać wznowienia postępowania również w wypadku, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą, na podstawie którego zostało wydane orzeczenie. Przepis ten stanowi realizację reguły zawartej w powołanym przez apelującego art. 190 ust. 4 Konstytucji na gruncie postępowania cywilnego. Sąd Okręgowy prawidłowo uznał, że orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z 13 listopada 2012r., sygn.akt K 2/12, uzasadnia wznowienie postępowania w niniejszej sprawie, ponieważ zaskarżony skargą wyrok z 14 grudnia 2011r. został oparty na przepisach uznanych za sprzeczne z Konstytucją .

Odnosząc się do zarzutów apelacji ,warto wskazać w pierwszej kolejności, jak doszło do wprowadzenia art.103a ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2009r. , Nr 153, poz.1227 ze zm.). Ustawą z 21 stycznia 2000 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz ustawy o emeryturach i rentach z FUS (Dz. U. Nr 9, poz. 118) ustawodawca dodał do art. 103 ustawy - ust. 2a, wprowadzając obowiązek uprzedniego rozwiązania stosunku pracy w celu realizacji prawa do emerytury. Od 1 lipca 2000r., tj. od daty wejścia w życie art. 103 ust. 2a ustawy o emeryturach i rentach z FUS, nierozwiązanie stosunku pracy powodowało, że prawo do świadczenia mogło zostać ustalone, ale nie mogło zostać zrealizowane - zostało zawieszone. Wskazany art. 103 ust. 2a został uchylony mocą art. 37 pkt 5 lit. b ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o emeryturach kapitałowych (Dz. U. Nr 228, poz. 1507). Od 8 stycznia 2009 r. treścią ryzyka emerytalnego ponownie było osiągnięcie odpowiedniego wieku. Ten stan prawny obowiązywał do 31 grudnia 2010 r. Od 1 stycznia 2011 r. obowiązuje art. 103a, dodany do ustawy o emeryturach i rentach z FUS na podstawie art. 6 pkt 2 ustawy z 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 257, poz. 1726 oraz z 2011 r. Nr 291, poz. 1707), znoszący możliwość pobierania emerytury bez rozwiązania umowy o pracę z dotychczasowym pracodawcą, na rzecz którego praca była wykonywana bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury .

Art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z FUS objął wszystkich emerytów, czyli zarówno tych, którzy prawo do emerytury uzyskali od momentu jego wejścia w życie oraz tych, którzy przeszli na emeryturę wcześniej. Ci emeryci, którzy nabyli prawo do emerytury przed 1 stycznia 2011r., na podstawie art. 28 ustawy zmieniającej z 16 grudnia 2010 r. mogli ją pobierać bez rozwiązania umowy o pracę jeszcze przez 9 miesięcy od daty wejścia w życie zmiany, czyli do 30 września 2011 r. Jeżeli do tego momentu stosunek pracy nie ustał, wypłata emerytury została przez ZUS wstrzymana, poczynając od 1 października 2011 r. Podkreślić należy, że art. 103a, uniemożliwiając realizację prawa do emerytury do czasu rozwiązania stosunku pracy, konstruuje treść ryzyka emerytalnego jako prawo do odejścia z rynku pracy i uzyskania świadczenia emerytalnego. Ryzyko emerytalne w tym znaczeniu to zdarzenie prawne uzasadniające realizację prawa do emerytury.

Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu wyroku z 13 listopada 2012 r. stwierdził, że określenie treści ryzyka emerytalnego przez ustawodawcę jest dla adresatów takiej regulacji informacją, jakie warunki muszą spełnić, żeby zrealizować swoje prawo do świadczenia emerytalnego. W tym kontekście, jeśli ubezpieczony już raz te warunki skutecznie spełnił, tj. osiągnął wiek emerytalny i odpowiedni staż pracy w okresie od 8 stycznia 2009 r. do 31 grudnia 2010 r., to niedopuszczalne jest - z punktu widzenia zasady ochrony zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa, nakazanie mu zastosowania się do nowej treści ryzyka, czyli nakazanie mu ponownego zrealizowania już raz skutecznie zrealizowanego prawa do emerytury.

Skutkiem omawianego wyroku Trybunału Konstytucyjnego jest utrata mocy art. 28 cyt. ustawy zmieniającej z 16 grudnia 2010 r. z chwilą ogłoszenia sentencji wyroku w Dzienniku Ustaw w zakresie, w jakim przewiduje stosowanie art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z FUS do osób, które nabyły prawo do emerytury przed 1 stycznia 2011r., bez konieczności rozwiązania stosunku pracy. Oznacza to, że obowiązek rozwiązania stosunku pracy z dotychczasowym pracodawcą - jako warunek realizacji nabytego prawa do emerytury - nie będzie miał zastosowania do osób, które nabyły prawo do emerytury w okresie od 8 stycznia 2009 r. do 31 grudnia 2010 r.

Należy podkreślić, że co do zasady apelujący nie kwestionował ustalonej przez Sąd Okręgowy okoliczności, iż treść powołanego wyroku Trybunału Konstytucyjnego ma zastosowanie w niniejszej sprawie. Wywodził natomiast w oparciu o art.190 ust. 3 i 4 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, że prawo do wypłaty emerytury powstało najwcześniej od daty ogłoszenia wyroku Trybunału , tj. od 22 listopada 2012r. Zaprezentowany wyżej pogląd prawny organ rentowego jest niezgodny z ugruntowanym orzecznictwem Sądu Najwyższego w tym przedmiocie.

Powołany przez apelującego art. 190 ust. 4 Konstytucji przewiduje, że orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie sądowe, stanowi podstawę do wznowienia postępowania. W uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z 6 czerwca 2013r., II UK 330/12 podkreślono, że skoro uznane za niezgodne z Konstytucją przepisy prawa naruszały ustawę zasadniczą już od dnia ich wejścia w życie (ex tunc), nie mogą być legalną podstawą orzekania przez sądy powszechne i Sąd Najwyższy ( por. wyrok Sądu Najwyższego z 7 marca 2013r., I UK 519/12, wyrok Sądu Najwyższego z 25 kwietnia 2013r., I UK 593/12 ). Sąd Apelacyjny w całości podziela też obszerne rozważania prawne Sądu I instancji, dotyczące przyjmowanej powszechnie zasady działania wyroków Trybunału Konstytucyjnego ex tunc.

Przenosząc powyższe na grunt niniejszej sprawy stwierdzić należy, że skarżąca J. S., która nabyła prawo do emerytury od 1 maja 2009 r. , mieści się w kręgu osób, w stosunku do których Trybunał Konstytucyjny stwierdził niezgodność z Konstytucją art. 28 cyt. ustawy z 16 grudnia 2010 r. w związku z art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z FUS, dodanym przez art. 6 pkt 2 cyt. ustawy zmieniającej. W rezultacie Sąd I instancji prawidłowo uznał, że w przypadku skarżącej zaistniała podstawa do wznowienia postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem w oparciu o powołany wyżej wyrok Trybunału Konstytucyjnego. Skutkiem wznowienia uzasadniona była zmiana zaskarżonego wyroku oraz decyzji ZUS na podstawie art.412§2 k.p.c. w zw. z art.477 ¹⁴§ 2 k.p.c. i podjęcie wypłaty emerytury za sporny okres.

Mając na względzie, że zaskarżony wyrok odpowiada prawu i oparty został na niewadliwych ustaleniach faktycznych, a wywiedziona przez organ rentowy apelacja nie zawierała uzasadnionych zarzutów, na podstawie art.385 k.p.c. podlegała oddaleniu, jako bezzasadna.