Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 marca 2017 r.

Sąd Rejonowy w Bartoszycach, Wydział I Cywilny

w składzie: Przewodniczący: SSR Renata Maj

Protokolant: p.o. sekr. sąd. Łukasz Kondrat

po rozpoznaniu w dniu 16 marca 2017 r. w Bartoszycach

sprawy z powództwa Z. K.

przeciwko (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W.

o ustalenie nieważności umów

I.  oddala powództwo;

II.  odstępuje od obciążenia powódki kosztami procesu;

III.  odstępuje od obciążenia powódki kosztami sądowymi, tymczasowo poniesionymi przez Skarb Państwa tj. opłatą od pozwu i wydatkami poniesionymi w związku z opinią biegłego z zakresu psychiatrii.

Sygn. akt I C 780/14

UZASADNIENIE

Powódka Z. K. wniosła pozew o stwierdzenie nieważności umów pożyczek z dnia 2 grudnia 2013 r. nr (...) oraz z dnia 16 sierpnia 2013 r.nr (...) zawartych przez nią z (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W..

W uzasadnieniu wskazała, że umowy pożyczek zawarte przez powoda i pozwaną na mocy art. 82 k.c. są nieważne, ponieważ podpisywane były w okresie, kiedy powódka znajdowała się w stanie wyłączającym świadome podjęcie decyzji. W czasie zawierania umów powódka chorowała na chorobę psychiczną. Powódka od 1999 r. leczy się psychiatrycznie- cierpi na schizofrenię. Z. K. od czerwca 2014 r. na skutek nie przyjmowania leków została skierowana przez psychiatrę na leczenie szpitalne. Dodatkowo powódka wskazała, że złożyła pozwanemu oświadczenie pisemne o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli, które zostało złożone pod wpływem błędu- choroby psychicznej ( pozew k. 2-2v).

W odpowiedzi na pozew pozwany (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. wniósł o oddalenie powództwa oraz o zasądzenie na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu wskazano, że powódka zawarła z pozwanym umowy pożyczki: w dniu 2 grudnia 2014 r. i w dniu 16 sierpnia 2013 r. Powódka wcześniej zawarła z pozwaną spółką 11 umów pożyczek, które spłaciła w całości w terminie. Analiza historii spłat zaciągniętych pożyczek (zarówno jedenastu spłaconych, jak i dwóch, których dotyczy niniejsze postępowanie) wskazuje, że powódka spłacała zaciągnięte zobowiązania, wobec tego takie postępowanie uznać należy, z całą pewnością, za przejaw świadomości, jakie konsekwencje płyną z zawarcia umowy pożyczki. Nie ma więc jakichkolwiek podstaw do uznania twierdzenia, że przedmiotowe pożyczki zostały zawarte w sposób naruszający przepisy prawa. Następcze regulowanie swoich zobowiązań, które powódka podjęła zgodnie z umową, uznać należy za wskazujące na świadomość konsekwencji złożonego oświadczenia. Z przedłożonej dokumentacji medycznej nie wynika, aby stan wyłączający świadome i swobodne powzięcie decyzji występował w odniesieniu do powódki. Co więcej w rubrykach dotyczących przebiegu choroby, pojawia się stwierdzenie, że jej świadomość jest jasna.

W ocenie strony pozwanej nie były skuteczne również złożone przez powódkę oświadczenie w przedmiocie uchylenia się od skutków prawnych oświadczeń woli złożonych w związku z zawarciem umów pożyczek z dnia 2 grudnia 2013 r. i z dnia 16 sierpnia 2013 r. W odniesieniu do obu umów doszło do przekroczenia przewidzianego w art. 88 k.c. rocznego terminu na złożenie tego rodzaju oświadczenia ( odpowiedź na pozew k. 74-75v).

Sąd ustalił, co następuje:

Powódka Z. K. od 1999 r. leczy się psychiatrycznie. Z tego powodu była kilkakrotnie hospitalizowana. I tak w okresie od 27 marca 1999 r. do 21 lipca 1999 r. przebywała w (...) Zespole Lecznictwa Psychiatrycznego w O. z rozpoznaniem epizodu depresyjnego (symbol (...) według klasyfikacji schorzeń psychicznych (...)depresja postschizofreniczna). W okresie od 16 października 2007 r. do 20 grudnia 2007 r. Z. K. przebywała w Samodzielnym Publicznym Specjalistycznym Psychiatrycznym Zakładzie Opieki Zdrowotnej we F. z rozpoznaniem epizodu depresji ciężkiego bez objawów psychotycznych. Powódka w (...) Zespole Lecznictwa Psychiatrycznego w O. przebywała również w okresie od 10 stycznia 2008 r. do 19 czerwca 2008 r. z rozpoznaniem zaburzeń schizoafektywnych (symbol (...) według (...) i nadciśnienia tętniczego oraz w okresie od 22 lipca 2008 r. do 10 listopada 2008 r. z rozpoznaniem schizofrenii rezydualnej. W okresie od 23 czerwca 2014 r. do września 2014 r. Z. K. przebywała na Oddziale Psychiatrii Szpitala (...) w G.. W trakcie pobytu rozpoznano schizofrenię paranoidalną.

( dowód: karty informacyjne leczenia szpitalnego k. 4-7v, k. 238, opinia biegłego k. 115)

Orzeczeniem Powiatowego Zespołu ds. Orzekania o Niepełnosprawności z dnia 30 marca 2012 r. zaliczono Z. K. do osób o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności z symbolem niepełnosprawności (...)(choroby psychiczne). W orzeczeniu stwierdzono, że niepełnosprawność istnieje od 1998 r., zaś ustalony stopień niepełnosprawności datuje się od 21 lutego 2012 r. Orzeczeniem lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, Oddział w O. z dnia 14 lipca 2014 r., stwierdzono, że powódka jest częściowo niezdolna do pracy do dnia 31 lipca 2017 r.

(dowód: orzeczenie o niepełnosprawności k. 9, decyzja lekarza orzecznika ZUS k. 10).

Powódka w okresie od 24 sierpnia 2002 r. do 14 lutego 2013 r. wielokrotnie zawierała z pozwanym (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. umowy pożyczek. Pożyczki te zostały spłacone.

( bezsporne, historie spłat pożyczek k. 277-290).

W dniu 16 sierpnia 2013 r. Z. K. zawarła z pozwanym umowę pożyczki nr (...). Zgodnie z treścią umowy pozwany pożyczył powódce kwotę 1000 złotych. W umowie zostały przewidziane następujące koszty i opłaty związane z jej zawarciem: koszt ubezpieczenia w kwocie 160 złotych, opłata przygotowawcza w kwocie 116 złotych, dodatkowa opłata przygotowawcza w kwocie 46,40 złotych, odsetki w kwocie 127,13 złotych oraz opłata za obsługę pożyczki w domu w kwocie 514 złotych, stanowiąca 51.40 % całkowitej kwoty pożyczki. Łączne zobowiązanie do spłaty wyniosło 1.963,53 złotych. Pożyczka miała być spłacona w 60 tygodniowych ratach, wszystkie w wysokości 32,46 złotych, z wyjątkiem ostatniej w wysokości 32,73 złotych. Zaś w dniu 2 grudnia 2013 r. powódka zawarła z (...) Spółką Akcyjną z siedzibą w W. umowę pożyczki numer (...). Zgodnie z treścią umowy pozwany pożyczył powódce kwotę 2000 złotych. W umowie zostały przewidziane następujące koszty i opłaty związane z jej zawarciem: koszt ubezpieczenia w kwocie 320 złotych, opłata przygotowawcza w kwocie 232 złotych, dodatkowa opłata przygotowawcza w kwocie 92,80 złotych, odsetki w kwocie 254,26 złotych oraz opłata za obsługę pożyczki w domu w kwocie 1028 złotych, stanowiąca 51.40 % całkowitej kwoty pożyczki. Łączne zobowiązanie do spłaty wyniosło 3.927,06 złotych. Pożyczka miała być spłacona w 60 tygodniowych ratach, wszystkie w wysokości 64,92 złotych, z wyjątkiem ostatniej w wysokości 65,46 złotych.

(dowód: umowy pożyczek k. 309-312)

W okresie zawierania umów pożyczek, powódka korzystała z leczenia ambulatoryjnego w Poradni Zdrowia Psychicznego w B.. Podczas wizyty dnia 20 czerwca 2013 r. lekarz psychiatra poczynił adnotację: „nie brała Z., bo dobrze spała, nieco podwyższony nastrój, wielomówna, bardzo otwarta, nie stwarza jednak dystansu, bez ostrych objawów psychotycznych, pouczono o lekach”. Podczas wizyty z dnia 26 sierpnia 2013 r. lekarz psychiatra odnotował: „zrobiła badania, ale nie zabrała, mąż pije, ubliża jej, nie daje spać w nocy, pacjentka rozżalona, bez objawów psychotycznych”. Podczas kolejnej wizyty w dniu 24 października 2013 r. lekarz psychiatra stwierdził: „w dobrym nastroju, odmłodzona, jak w szkole, jednak pewne udziwnienie, z mężem poprawiło się”, zaś w dniu 17 lutego 2014 r. wskazano: „udziwniona, lęki, nastrój dobry, stała się bardziej otwarta. Zwraca uwagę zbyt duża gadatliwość, niepokój. Śpi dobrze, znów leniwa”.

( dowód: dokumentacja z leczenia ambulatoryjnego k. 92-103v).

Zarówno w chwili zawierania umowy pożyczki z dnia 16 sierpnia 2013 r., jak również z dnia 2 grudnia 2013 r. powódka nie znajdowała się w stanie wyłączającym świadome lub swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.

( dowód: pisemne opinie biegłego z zakresu psychiatrii k. 115-119, k.134-142, k.207-212, ustna opinia uzupełniająca k. 257-258v)

Sąd zważył, co następuje:

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dokumentacji medycznej dotyczącej powódki,- która obrazuje proces leczenia powódki, wskazuje również w jakim stanie psychicznym powódka znajdowała się w okresie obejmującym daty zawierania umów pożyczek z dnia 16 sierpnia 2013 r. i z dnia 2 grudnia 2013 r.-, a także samych umów pożyczek, oraz harmonogramu ich spłat oraz spłat wcześniejszych pożyczek zaciąganych przez powódkę. Treść tych dowodów jest zgodna ze sobą i tworzy spójny obraz stanu faktycznego w sprawie, a autentyczność żadnego z nich nie była przez strony kwestionowana.

Sąd również jako podstawę swoich ustaleń faktycznych uczynił opinie biegłego (główną i uzupełniające pisemne i ustną) z zakresu psychiatrii sporządzonej przez lekarza psychiatrę T. M.. Opinia biegłego sądowego jako podlegająca ocenie przy zastosowaniu art.233 § 1 k.p.c. - na podstawie właściwych dla jej przymiotów kryteriów zgodności z zasadami logiki i wiedzy powszechnej, poziomu wiedzy biegłego, podstaw teoretycznych opinii, a także sposobu motywowania oraz stopnia stanowczości wyrażanych w niej konkluzji, stanowiła wparcie dla Sądu rozpoznającego sprawę w formułowaniu wniosków, wiodących do końcowego rozstrzygnięcia. Nie budzi wątpliwości Sądu, że opinia ta została sporządzona rzetelnie i fachowo, z uwzględnieniem całokształtu materiału dowodowego, w tym dołączonej do akt sprawy dokumentacji medycznej oraz po przeprowadzeniu wywiadu i badania powódki. Biegły na rozprawie w dniu 7 lutego 2017 r. ustosunkował się również do przedłożonej na późniejszym etapie postępowania przez pełnomocnika powódki karty informacyjnej leczenia szpitalnego w Samodzielnym Publicznym Specjalistycznym Psychiatrycznym Zakładzie Opieki Zdrowotnej we F. (k. 238). Zdaniem Sądu opinia przedstawiona przez biegłego jest jasna, nie zawiera żadnych luk czy sprzeczności, a wnioski do jakich doszedł biegły są kategoryczne i zostały dobrze uzasadnione. Przedstawiona opinia nie budzi także wątpliwości Sądu w świetle zasad logicznego rozumowania oraz doświadczenia życiowego. Nadto, przedmiotowa opinia nie została skutecznie zakwestionowana przez stronę powodową, albowiem biegły w sposób przekonujący i logiczny odniósł się do wszystkich zarzutów zgłoszonych przez pełnomocnika powódki. W związku z powyższym uznać należało, że opinia przedstawiona przez biegłego jest jednoznaczna, zupełna i nie pozostawia żadnych wątpliwości co do stanu powódki w datach zawierania umów pożyczek z dnia 16 sierpnia 2013 r. i z dnia 2 grudnia 2013 r. Sąd dopuścił również dowód z ustnej opinii biegłego złożonej na rozprawie w dniu 7 lutego 2017 r., a ostatecznie pełnomocnik powódki żadnych zastrzeżeń do tej opinii nie przedstawiła.

Sąd uznał za wiarygodne zeznania przesłuchanych w sprawie świadków: H. W. oraz S. K. (pełnomocnik przesłuchiwany w charakterze świadka- wyrok Sąd Najwyższego z dnia 25 czerwca 2008 r., sygn.. akt III CSK 327/07, opublikowany w Legalis). Treść zeznań tych świadków jakkolwiek stanowi subiektywną ocenę kondycji psychicznej powódki Z. K. i jej potencjalnego wpływu na stan świadomość w okresie, w którym zostały zawarte umowy pożyczki, tym niemniej wiarygodność osób zeznających nie była w trakcie postępowania podważana. Ocena stanu psychicznego powódki w koincydencji do okresu, w którym zawierane były podlegające ocenie w niniejszej sprawie umowy pożyczki jako de facto podlegała weryfikacji w ramach sporządzonej opinii.

Dlatego też Sąd pominął dowód z przesłuchania powódki. Przede wszystkim sama pełnomocnik powódki wskazywała, żeby rozprawa odbywała się bez jej udziału, albowiem fakt uczestnictwa w rozprawie i związany z tym stres może spowodować pogorszenie się stanu zdrowia powódki (k.2v). Nadto dla sprawdzenia zarzutu nieważności umów pożyczek na podstawie art. 82 k.c. potrzebne jest posiadanie wiadomości specjalnych i dlatego kluczowe - przesądzające - znaczenie musi mieć tutaj wywołana w sprawie opinia biegłych (art. 278 § 1 k.p.c.), a nie zeznania (wyjaśnienia) stron, czy świadków, którzy takich wiadomości specjalnych nie posiadają (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 16 października 2013 r., sygn. akt I ACa 712/12, opublikowany w Legalis).

Powództwo wniesione w sprawie nie było zasadne. Analizując żądanie pozwu, zauważyć należy, że pełnomocnik powódki wystąpił z pozwem o stwierdzenie nieważności dwóch umów pożyczek zawartych przez Z. K. z (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. datowanych na 16 sierpnia 2013 r. i 2 grudnia
2013 r., doszukując się po stronie powódki zaistnienia wady oświadczenia woli. Zauważyć wypada, że w istocie pełnomocnik powódki powoływał się w niniejszym procesie na dwie wady powyższego oświadczenia woli, a mianowicie na złożenie go w stanie wyłączającym świadome powzięcie decyzji tj. na wadę oświadczenia woli przewidzianą w art. 82 k.c., wskazywał także na działanie powódki pod wpływem błędu, od skutków którego miała uchylić się pisemnym oświadczeniem przesłanym pozwanemu (zgodnie z art. 84 k.c. w związku z art. 88 k.c.). W ocenie Sądu powoływanie się na dwie wady oświadczenia woli wynikało z faktu nierozróżniania ich przez pełnomocnika powódki. Na rozprawie w dniu 07 lutego 2017 r. pełnomocnik powódki wskazał, że wywodzi tę wadę oświadczenia woli w postaci błędu z tej okoliczności, że mama w chwili podpisywania tych umów była w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie lub wyrażenie woli (k.257). Tymczasem wada oświadczenia woli określona w art. 82 k.c. jako stan wyłączający świadome albo swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli, stanowi autonomiczną przesłankę, wobec pozostałych wad oświadczenia woli (w tym błędu określonego w art. 84 § 1 k.c.) stwierdzenie nieważności czynności prawnej, a jej zaistnienie powoduje bezwzględną nieważność czynności prawnej. Błąd zaś jest wadą oświadczenia woli powodującą względną nieważność czynności prawnej, czyli jej wzruszalność; możliwość uchylenia się od skutków wadliwego oświadczenia woli jest prawem podmiotowym kształtującym. Uprawniony może skorzystać z tego prawa i doprowadzić do nieważności umowy jako całości, nie może natomiast uchylić się jedynie od niektórych postanowień umowy z zamiarem pozostawienia w mocy pozostałych. Zgodnie z treścią art. 84 k.c. w razie błędu co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli. Jeżeli jednak oświadczenie woli było złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków prawnych dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy. Możną powoływać się tylko na błąd istotny, to jest uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści. Warunkiem istotności błędu w rozumieniu art. 84 § 2 k.c. jest niezgodne z rzeczywistością wyobrażenie o treści czynności prawnej, zarówno jej podstawy faktycznej lub prawnej, jak i każdego ich elementu, które było przyczyną złożenia oświadczenia woli, przy uwzględnieniu tego, że gdyby składający oświadczenie znał treść rzeczywistą, nie złożyłby tego oświadczenia. Między błędem a oświadczeniem woli powinien istnieć związek przyczynowy. Nie ma znaczenia, czy błąd odnosi się do faktów poprzedzających zawarcie stosunku prawnego, towarzyszących jego zawarciu, czy też jego skutków. O istotności błędu przesądzać muszą kryteria obiektywne, odnoszone do oceny rozsądnego człowieka, który znając prawdziwy stan rzeczy, nie złożyłby oświadczenia woli tej treści, a jej podstawą powinien być całokształt okoliczności, w tym również rozważenie interesów stron stosunku prawnego.

Ze zwykłych zasad doświadczenia życiowego wynika, że w rzeczywistości przesłanki spełniające wymogi zastosowania powyższych przepisów prawa materialnego (tj. art. 82 k.c. i art. 84 k.c.) nie mogą występować jednocześnie z tej przyczyny, że co do zasady wzajemnie się wykluczają. Istotą błędu jest wszak działanie obarczone wadliwym stanem świadomości co do istoty dokonywanej czynności prawnej, co ze względów oczywistych pozostaje w całkowitej sprzeczności z działaniem w warunkach braku możliwości świadomego podejmowania decyzji i wyrażenia woli, spowodowanego - według twierdzeń pełnomocnika powódki chorobą psychiczną (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 22 lipca 2015 r., sygn. akt, I ACa 236/15, opublikowany w Legalis). Dlatego też w ocenie Sądu aktywność procesowa pełnomocnika powódki zmierzała de facto do wykazania zaistnienia u Z. K. stanu wyłączającego świadome powzięcie decyzji, który to stanowił wadę określoną w art. 82 k.c. (do, którego to przepisu notabene kilkakrotnie odwoływała się pełnomocnik w swoich pismach procesowych).

Zgodnie z art. 82 k.c. nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych. W przytoczonym przepisie tylko przykładowo wymienione zostały przyczyny wyłączające świadomość i swobodę. Jako przyczyny nieważności złożonego oświadczenia woli wskazano natomiast stan wyłączający świadomość oraz stan wyłączający swobodę podejmowania decyzji i wyrażania woli. W doktrynie brak jest jednolitości poglądów, czy brak świadomości i swobody, o którym mowa w art. 82 k.c., musi być zupełny. Stanowisko, że brak świadomości i swobody musi być zupełny wynika z założenia, że art. 82 k.c. wiąże przewidziane w nim skutki tylko z całkowitym wyłączeniem, dlatego o żadnym stopniowaniu tego stanu nie może być mowy. Część autorów prezentuje jednak odmienny pogląd, zgodnie z którym stan wyłączający świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli nie może być pojmowany w znaczeniu całkowitego braku świadomości Za przyjęciem drugiego stanowiska, opowiedział się także Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 lutego 2006 roku w sprawie o sygnaturze akt IV CSK 7/05, w którym stwierdził, że stan wyłączający świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli nie może być rozumiany dosłownie, wobec czego nie musi oznaczać całkowitego zniesienia świadomości i ustania czynności mózgu. Wystarczy istnienie takiego stanu, który oznacza brak rozeznania, niemożność rozumienia posunięć własnych i posunięć innych osób oraz niezdawanie sobie sprawy ze znaczenia i skutków własnego postępowania. Stan taki musi przy tym wynikać z przyczyny wewnętrznej, a więc ze stanu, w jakim znajduje się osoba składająca oświadczenie woli, a nie z okoliczności zewnętrznych, w jakich osoba ta się znalazła. Sąd Rejonowy w całości podziela powyższe stanowisko.

Niniejsza sprawa wymagała wiadomości specjalnych w rozumieniu normy art. 278 k.p.c., a opinia biegłego psychiatry stanowiła podstawowy i fundamentalny dowód rozstrzygnięcia. Biegły wyraził stanowcze wnioski, które zostały w sposób przekonywujący umotywowane, a nadto zostały sformułowane w sposób zrozumiały dla osób nieposiadających wiadomości specjalnych.

Z treści sporządzonych opinii (głównej i uzupełniających- pisemnych i ustnej złożonej na rozprawie w dniu 7 lutego 2017 r.) wynika, że biegły nie rozpoznał u powódki Z. K. upośledzenia umysłowego, stwierdził natomiast chorobę psychiczną pod postacią schizofrenii przewlekłej. Powódka zawierając umowy pożyczki w dniu 16 sierpnia 2013 r. numer (...) i w dniu 2 grudnia 2013 r. numer (...) nie działała w stanie wyłączającym świadome lub swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Do ostatecznej konkluzji zawartej w opinii doprowadziły biegłego dane uzyskane z dokumentacji medycznej, z wywiadu przeprowadzonego z powódką, jak również badania. Dominującym objawem rozpoznanej u powódki schizofrenii przewlekłej jest rozchwianie kompleksów gnostyczno-emocjonalno- dążeniowych. W efekcie w jej myśleniu i wypowiedziach pojawiają się niespójności i niekonsekwencje. Nie do końca odróżnia rzeczy bardziej od mniej istotnych, podobne od identycznych. Jej afekt i mimika nie oddają do końca przeżywanych emocji. Biegły nie odnotował u powódki jednoznacznych produkcji psychotycznych, zwłaszcza w krytycznym okresie, w dokumentacji brak jest jakichkolwiek danych odnośnie problemów natury arytmetycznej, poważniejszych zaburzeń pamięci. Analiza zachowań opiniowanej nie wykazuje psychotycznego tła podejmowania decyzji związanych z podpisywaniem umów pożyczek. Biegły uchwycił motywację powódki w ich zaciąganiu- jak skonstatował Z. K. brała je, aby zaspokajać doraźne potrzeby. Dodatkowo spłaciła wcześniej terminowo 11 pożyczek, a nadto dysponowała pewnymi strategiami pozyskiwania środków na spłacanie pożyczek (k.119).

Zauważyć należy, że zarzuty pełnomocnika powódki dotyczące sporządzonej opinii ogniskowały się wokół kwestii związanych z długotrwałością badania przeprowadzonego przez biegłego, kwestią stosowanej przez biegłego terminologii w opinii, a wreszcie dotyczyły stwierdzonych prze biegłego deficytów u powódki i ich wpływu na stan świadomości Z. K. w chwili podpisywania umów. Zauważyć należy, że to jak długo trwa badanie przez biegłego, a także przyjęte przez niego metody badawcze stanowią autonomiczną decyzję biegłego i w sytuacji, gdy strona, która na takowe okoliczności się powołuje nie wykaże ich wpływu na miarodajność ocen zawartych w opinii, same w sobie nie mogą stanowić podstawy do jej podważenia. Tak też było w realiach niniejszej sprawy. To, że badanie trwało zbyt krótko, jest tylko subiektywną oceną pełnomocnika powódki. Biegły również wyjaśniał powódce terminologię zastosowaną w opinii jak chociażby sformułowanie: „schizofrenia o powolnym i podstępnym przebiegu” (vide: k. 140), „psychotyczne tło podejmowania decyzji” (vide: k. 208). Kwestią powtarzaną w zastrzeżeniach pełnomocnika powódki była również ta okoliczność, czy powódka w ogóle pamięta moment i okoliczności podpisywania umów pożyczek. Zauważyć należy, że biegły wskazał, że dane dotyczące tej okoliczności, że powódka nie pamięta okoliczności zawarcia umów pożyczek wynikały z samych pism procesowych jej pełnomocnika, trudno zatem uznać, że powódka miałaby inne stanowisko w tej sprawie. Dodatkowo biegły odnosząc się do tej kwestii wskazał, że dane z wywiadu charakteryzują się większym obiektywizmem niż bezpośrednia odpowiedź badanej na konkretne pytania. Biegły nie stwierdził większych rozumianych jako znacznych deficytów pamięci badanej, które wynikałyby zarówno z przedłożonej dokumentacji, jak i podczas badania (k. 209, k. 257v). Wskazać dodatkowo należy, że stan świadomości powódki należy badać w koincydencji do okresu w którym zawierane były pożyczki i ta okoliczność ma znaczenie przesadzające dla oceny zaistnienia wady oświadczenia woli określonej w art. 82 k.c. To zaś czy powódka aktualnie pamięta czy też nie okoliczności zawierania tych pożyczek ma znaczenie drugorzędne, albowiem zgodnie z art. 82 k.c. kwestia istotną jest ustalenie stanu psychicznego powódki w dacie zawierania umów (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 28 marca 2014 r., sygn. akt I ACa 658/13, opublikowany w Legalis), co też biegły uczynił. Konkluzja taka wynika również z opinii biegłego, który stwierdził, że ewentualny nawet obiektywny brak zapamiętania ocenianych w przedmiotowej sprawie zdarzeń, nie przesądza o niezdolności do świadomego podjęcia decyzji i wyrażenia woli w krytycznym momencie (k.209). Pełnomocnik powódki podnosiła również w swoich zastrzeżeniach kwestie „mylenia rzędu wielkości kwot”. Zauważyć należy, że biegły określił ten deficyt jako „demonstrowanie problemów natury arytmetycznej”, przy czy użyte w tym kontekście sformułowanie „demonstruje” oznacza subiektywizm wypowiedzi opiniowanej, zwłaszcza w sytuacji uzyskania rzeczowej informacji w trakcie wywiadu na temat przeciętnych kwot pożyczek zaciągniętych przez powódkę i spłacanych rat. W ocenie biegłego badana dostrzegała różnicę pomiędzy kwotą 20 a 200 złotych (k. 139-140, k. 210).

Biegły wskazał również, że Z. K. miała świadomość złożenia podpisu pod umowami i wiedziała co podpisuje. Biegły w ocenie Sądu zasadnie w tym zakresie odniósł się do kwestii wypracowanych przez powódkę strategii spłacania pożyczek (zaciągania kolejnej pożyczki, aby spłacić następną). O świadomości tej świadczy również harmonogram spłat rat pożyczek z dnia 16 sierpnia 2013 r. i z dnia 2 grudnia 2013 r. przedstawiony przez stronę pozwaną. Wszak z harmonogramu spłaty rat pożyczki wynika, że pożyczki te były częściowo spłacane przez powódkę (k.272-276), przynajmniej do kwietnia 2014 r. Przy czym musiały one być w ocenie Sądu spłacane przez samą powódkę, albowiem jak wynika z zeznań S. K. o tych pożyczkach dowiedziała się dopiero przed hospitalizacją powódki w 2014 r. (k.259).

Kwestia nie przyjmowania przez powódkę leków (Z., stwierdzona w adnotacji z leczenia ambulatoryjnego z dnia 20 czerwca 2013 r.) w ocenie biegłego nie miała wpływu na stan świadomości powódki w ocenianym okresie. Z adnotacji tej wynika bowiem, że leki zostały powódce przypisane i w trakcie następnej wizyty w dniu 26 sierpnia 2013 r. nie odnotowano już, by ich powódka nie przyjmowała. Takiego zjawiska tj. nie przyjmowania leków nie odnotowano przynajmniej do lutego 2014 r. (k.139).

Biegły wskazał, że nie można wykluczyć, że powódka przejawia pewne deficyty takie jak „nie rozróżnianie rzeczy bardziej od niej istotnych”, tzw. niedokojarzenia, czy też udziwnienie (afekt i mimika nie oddają emocji”, jednak zaburzenia te nie mieszczą się kategoriach znacznych zaburzeń świadomości. Wskazać należy, że stan wyłączający świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli nie może być rozumiany dosłownie, wobec czego nie musi oznaczać całkowitego zniesienia świadomości i ustania czynności mózgu. Wystarczy istnienie takiego stanu, który oznacza brak rozeznania, niemożność rozumienia posunięć własnych i posunięć innych osób oraz niezdawanie sobie sprawy ze znaczenia i skutków własnego postępowania. Stan taki musi przy tym wynikać z przyczyny wewnętrznej, a więc ze stanu, w jakim znajduje się osoba składająca oświadczenie woli, a nie z okoliczności zewnętrznych, w jakich osoba ta się znalazła. Tylko istotnie występujące dysfunkcje postrzegania, czy też oceny własnych działań mogą doprowadzić do stwierdzenia nieważności umowy z przyczyn wymienionych w art. 82 k.c. Jeżeli w toku procesu ich zaistnienia nie wykazano, jakiekolwiek teoretyczne sytuacje, nie mogą być brane pod uwagę. W celu ustalenia czy ewentualnie deficyty w stanie psychicznym powódki realizowały przesłankę znacznych zaburzeń i ewentualnie miały wpływ na stan wiadomości powódki w datach sporządzania umów, Sąd dopuścił dowód z opinii uzupełniającej biegłego. W ocenie biegłego takie zaburzenia jednak w przypadku powódki nie miały miejsca ( 258v).

Braku świadomości bądź swobody podjęcia decyzji nie można domniemywać. Ocena tych zdarzeń nie polega także na samej hipotetycznej możliwości zaistnienia przesłanek zaburzających proces decyzyjny. Taka konkluzja musi wynikać z zebranego materiału dowodowego, a prawdopodobieństwo jej ziszczenia musi graniczyć z pewnością. W przeciwnym razie, wobec osób starszych, schorowanych czy też dotkniętych schorzeniami wyłącznie psychicznymi w każdym czasie każda osoba mogłaby podnosić zarzuty braku świadomości. Takie podejście prowadziłoby do skutków prawnych zrównanych z ubezwłasnowolnieniem, a przecież nie taki był cel wprowadzenia normy z art. 82 k.c. (zob wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 23 stycznia 2014 r., sygn. akt I ACa 795/13, opublikowany w Legalis). Poza tym nie można a priori przyjmować istnienia stanu wyłączającego świadomość nawet osób chorych psychicznie lub niedorozwiniętych umysłowo i to nawet wtedy, gdy są ubezwłasnowolnione całkowicie lub częściowo (powódka taką osobą nie jest), gdyż w danym momencie działać one mogą z wystarczającym rozeznaniem, czyli w stanie tzw. lucidum intervallum (wyrok SA w Poznaniu z dnia 17 kwietnia 2013 r., sygn. akt I ACa 251/13). Zauważyć należy, że to pełnomocnika powódki odwołującego się do wady oświadczenia woli określonej w art. 82 k.c. obciążał zgodnie z art. 6 k.c. ciężar dowodu. Wbrew wymogom art. 6 k.c. pełnomocnik powódki nie przedstawiła w procesie żadnych dowodów, podważających opinię biegłego.

Końcowo odnieść się należy do podnoszonej przez pełnomocnika powódki kwestii działania Z. K. pod wpływem błędu i związanego z tą konstatacją złożenia pozwanemu oświadczenia woli o uchyleniu się od skutków prawnych złożenia takiego oświadczenia pod wpływem błędu. W ocenie Sądu odwoływanie się do wady określonej w art. 84 §1 k.c. było wynikiem de facto nie rozróżniania tych dwóch wad oświadczenia woli i wyprowadzania przez pełnomocnika jednej wady z drugiej. Tymczasem tak jak to wskazano już wyżej, przepisy art. 82 k.c. i art. 84 k.c. stanowią autonomiczne, wręcz wykluczające się podstawy nieważności umów. Wskazać należy, że zgodnie z art. 84 § 1 k.c. w razie błędu co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli. Jeżeli jednak oświadczenie woli było złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków prawnych dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć; ograniczenie to nie dotyczy czynności prawnej nieodpłatnej. Decydujące znaczenie dla powstania błędu prawnie doniosłego w czynności dwustronnej jaką stanowi umowa ma zachowanie podmiotu wprowadzającego w błąd i nawet jeśli po stronie działającego pod wpływem błędu są pewne okoliczności ten błąd wspierające, to błądzący nie jest pozbawiony prawa do skutecznego uchylenia się od skutków oświadczenia woli pod wpływem błędu. Wywołanie błędu w rozumieniu art. 84 k.c. ma miejsce przez każde zachowanie adresata oświadczenia, które dla składającego oświadczenie skutkowało fałszywym wyobrażeniem co do czynności prawnej, a nie ma wymagania, żeby zachowanie drugiej strony stosunku prawnego było wyłączną przyczyną błędu; wystarczająca jest współprzyczyna (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 12 października 2000 r., IV CKN 144/00, OSNC 2001, nr 4, poz. 60 oraz z dnia 13 grudnia 2012 r., V CSK 25/12). Tylko w sytuacji, gdy mylne wyobrażenie powódki co do treści umowy zostało wywołane przez pozwanego, to stosownie do art. 84 § 1 k.c. powódka mogłby się na błąd co do tych okoliczności powołać. Tymczasem w aktach sprawy brak jest jakichkolwiek danych wskazujących, aby takowe działania zostały podjęte przez pozwanego, zresztą w żaden sposób tych okoliczności strona powodowa nie udowodniła. Nie sposób bowiem przyjąć aby błąd powstał- tak jak to wyjaśniła powódka na rozprawie- na skutek tej okoliczności, że powódka działała w stanie wyłączającym świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli (k.257). Dlatego też dalsza aktywność powódki polegająca na złożeniu pozwanemu oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych złożenia oświadczenia woli pod wpływem błędu nie miała znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, albowiem w żaden sposób nie udowodniono, aby powódka działała pod wpływem tej właśnie wady oświadczenia woli.

Wobec powyższych okoliczności w ocenie Sądu powódka nie zdołała wykazać, że w chwili zawierania umowy pożyczek rzeczywiście znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, jak również aby jej świadczenie woli obarczone było jakakolwiek inną wadą. Dlatego też powództwo podlegało oddaleniu (punkt I wyroku).

Orzeczenie o kosztach postępowania w punkcie II wyroku Sąd I instancji wydał w oparciu o treść przepisu art. 102 k.p.c. Co do zasady strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony - koszty procesu (art. 98 § 1 k.p.c.). Powódka zatem jako strona przegrywająca spór w niniejszej sprawie co do zasady zobowiązana jest zwrócić pozwanemu koszty niniejszego postępowania. Zgodnie jednak z art. 102 k.p.c. w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Sposób skorzystania z przepisu art. 102 k.p.c. jest suwerennym uprawnieniem jurysdykcyjnym sądu orzekającego i do jego oceny należy przesądzenie, czy wystąpił szczególnie uzasadniony wypadek, który uzasadnia odstąpienie, a jeśli tak, to w jakim zakresie, od generalnej zasady obciążenia kosztami procesu strony przegrywającej spór (wyrok SN z 19 maja 2006 r., sygn. III CK 221/05, Legalis). Ustalenie, czy w danych okolicznościach zachodzą "wypadki szczególnie uzasadnione", ustawodawca pozostawia swobodnej ocenie sądu (wyr. SN z 22 listopada 2006 r., V CSK 292/06, Legalis). W ocenie Sądu Rejonowego taka sytuacja miała miejsce w niniejszej sprawie. Sąd uznał, że charakter sprawy oraz subiektywne odczucie powódki odnośnie stanu psychicznego, mogące prowadzić do przekonania o braku po jej stronie świadomości i możliwości swobodnego podjęcia decyzji uzasadnia zastosowanie przepisu art. 102 k.p.c. i odstąpienie od obciążania jej kosztami procesu. Dodatkowo wskazać należy, że o zasadności zastosowania przywołanego przepisu świadczy również sytuacja osobista i finansowa powódki (choroba, utrzymywanie się jedynie z renty).

Nieuiszczone koszty sądowe, od których powódka była zwolniona, na podstawie art. 113 ust. 4 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tj. Dz.U. z 2016 r., poz. 623 ze z zm.) przejęte zostały na rzecz Skarbu Państwa wobec braku podstaw do obciążenia nimi którejkolwiek ze stron, z uwagi na wynik procesu oraz z uwagi na treść postanowień tut. Sądu, zwalniających powódkę od kosztów sądowych.