Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 listopada 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodniczący: SSA Iwona Szybka

Sędziowie: SSA Anna Rodak

SSA Anna Szczepaniak-Cicha (spr.)

Protokolant: Sekretarz sądowy Aleksandra Białecka

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 24 października 2018 r. w Ł.

sprawy I. M. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z.

o wysokość emerytury górniczej

na skutek apelacji I. M. (1)

od wyroku Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim

z dnia 21 listopada 2017 r. sygn. akt V U 368/17

oddala apelację.

Sygn. akt III AUa 12/18

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 25 listopada 2016 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. przyznał I. M. (1) od dnia 1 sierpnia 2016 r., emeryturę górniczą, której wypłatę zawiesił z uwagi na kontynuację zatrudnienia przez wnioskodawcę. Do ustalenia podstawy wymiaru emerytury organ rentowy zastosował przelicznik 1,2 do okresu zatrudnienia ubezpieczonego od 22 marca 1985 r. do 8 maja 1986 r., od 24 maja 1988 r. do 28 lutego 1995 r. oraz od 1 kwietnia 2002 r. do 14 stycznia 2007 r.

W odwołaniu od tej decyzji I. M. (1) wniósł o jej zmianę przez zastosowanie przelicznika 1,8 przy ustalaniu wysokości emerytury do okresów zatrudnienia od 22 marca 1985 r. do 8 maja 1986 r., od 24 maja 1988 r. do 28 lutego 1995 r. oraz od 1 kwietnia 2002 r. do 14 stycznia 2007 r. Odwołujący wskazał, że stanowiska pracy zajmowane w tych okresach oraz faktycznie wykonywane czynności odpowiadają stanowisku wymienionemu w poz. 7 działu III załącznika Nr 3 do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 23 grudnia 1994 r., tj. pracy rzemieślnika zatrudnionego na odkrywce bezpośrednio w przodku stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na koparkach i zwałowarkach, wykonującego prace górnicze, mechaniczne, elektryczne i hydrauliczne przy obsłudze, konserwacji, montażu i demontażu tych maszyn i urządzeń. Organ rentowy domagał się oddalenia odwołania.

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim wyrokiem z dnia 21 listopada 2017 r. odwołanie ubezpieczonego oddalił.

Sąd Okręgowy ustalił, że I. M. (1), urodzony (...), w dniu 25 sierpnia 2015 r. wystąpił do organu rentowego z wnioskiem o przyznanie prawa do emerytury górniczej. Wnioskodawca nie był członkiem otwartego funduszu emerytalnego.

Przy ustalaniu wysokości emerytury górniczej organ rentowy zaliczył wnioskodawcy okresy pracy górniczej od 22 marca 1985 r. do 8 maja 1986 r., od 24 maja 1988 r. do 28 lutego 1995 r. oraz od 1 kwietnia 2002 r. do 14 stycznia 2007 r. z przelicznikiem 1,2, a nie 1,8, ponieważ stanowiska: ślusarz, ślusarz remontowy na odkrywce, mechanik maszyn i urządzeń górniczych w przodku, nie figurują w załączniku nr 3 do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1994 r.

I. M. (1) od 22 marca 1985 r. do chwili obecnej jest zatrudniony w (...) (wcześniej Kopalnia (...) w B.) na podstawie umowy o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy. W okresie zatrudnienia zajmował następujące stanowiska pracy:

- od 22 marca 1985 r. do 8 maja 1986 r. - ślusarz na oddziale zwałowania (Z-4)

- od 24 maja 1988 r. do 31 stycznia 1996 r. - ślusarza na oddziale Z-4,

- od 1 lutego 1996 r. do 31 marca 2002 r. - ślusarz remontowy na odkrywce na oddziale Z-4,

- od 1 kwietnia 2002 r. do 30 kwietnia 2002 r. - ślusarza remontowego na odkrywce na oddziale maszynowym (M-1),

- od 1 maja 2002 r. do 31 grudnia 2002 r. - ślusarza remontowego na odkrywce na oddziale G-4 ,

- od 1 stycznia 2003 r. do 31 grudnia 2005 r. - ślusarza remontowego na odkrywce na Oddziale Remontów M. (M-7),

- od 1 stycznia 2006 r. do 16 listopada 2006 r. - ślusarza remontowego na odkrywce na oddziale maszynowym koparek i zwałowarek (M-1),

- od 17 listopada 2006 r. do 31 grudnia 2008 r. - mechanika maszyn i urządzeń górniczych w przodku na oddziale maszynowym koparek i zwałowarek (M-1),

- od 1 stycznia 2009 r. do 21 stycznia 2010 r. - mechanika maszyn i urządzeń górniczych w przodku na oddziale mechanicznym remontów bieżących (M-5),

- od 1 lutego 2010 r. do chwili obecnej - mechanika maszyn i urządzeń górniczych w przodku na oddziale mechanicznym P. B..

W okresie od 9 maja 1986 r. do 23 kwietnia 1988 r. I. M. (1) odbywał zasadniczą służbę wojskową.

Powołana przez pracodawcę wnioskodawcy komisja weryfikacyjna na posiedzeniu w dniu 23 października 2008 r. ustaliła, że I. M. (1) w okresie od 1 kwietnia 2002 r. do 30 kwietnia 2002 r. oraz od 1 stycznia 2003 r. do 14 stycznia 2007 r. stale i w pełnym wymiarze czasu wykonywał pracę w wymiarze półtorakrotnym. Komisja weryfikacyjna wskazała, że pomimo posiadania angaży: ślusarza remontowego na odkrywce i mechanika maszyn i urządzeń górniczych w przodku w ww. okresach wykonywał prace rzemieślnika zatrudnionego na odkrywce bezpośrednio w przodku stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na koparkach i zwałowarkach, wykonującego prace mechaniczne przy obsłudze, konserwacji, montażu i demontażu tych maszyn i urządzeń, tj. na stanowisku wymienionym w dziale III poz. 7 załącznika nr 3 do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1994 r. w sprawie określenia niektórych stanowisk pracy górniczych oraz stanowisk pracy zaliczanej w wymiarze półtorakrotnym przy ustalaniu prawa do górniczej emerytury lub renty.

Powołana przez pracodawcę odwołującego komisja weryfikacyjna na posiedzeniu w dniu 2 października 2008 r. ustaliła, że I. M. (1) w okresie od 1 maja 2002 r. do 31 grudnia 2002 r. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę w wymiarze półtorakrotnym. Komisja weryfikacyjna wskazała, że pomimo posiadania angaży: ślusarza rentowego na odkrywce w ww. okresie wykonywał prace jako górnik kopali odkrywkowej, tj. na stanowisku wymienionym w dziale III poz. 1 załącznika nr 3 do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1994 r. w sprawie określenia niektórych stanowisk pracy górniczych oraz stanowisk pracy zaliczanej w wymiarze półtorakrotnym przy ustalaniu prawa do górniczej emerytury lub renty.

Powołana przez pracodawcę komisja weryfikacyjna na posiedzeniu w dniu 25 marca 2010 r. ustaliła, że I. M. (1) w okresie od 22 marca 1985 r. do 8 maja 1986 r. oraz od 22 maja 1988 r. do 31 marca 2002 r. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę w wymiarze półtorakrotnym. Komisja weryfikacyjna wskazała, że pomimo posiadania angaży: ślusarza i ślusarza remontowego na odkrywce w ww. okresie wykonywał prace jako górnik kopali odkrywkowej, tj. na stanowisku wymienionym w dziale III poz. 1 załącznika nr 3 do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1994 r. w sprawie określenia niektórych stanowisk pracy górniczych oraz stanowisk pracy zaliczanej w wymiarze półtorakrotnym przy ustalaniu prawa do górniczej emerytury lub renty.

Sąd ustalił, że do podstawowych, stałych obowiązków I. M. (1) na oddziale zwałowania Z-4 w okresach: od 22 marca 1985 r. do 8 maja 1986 r., od dnia 24 maja 1988 r. do 28 lutego 1995 r. i od 1 lutego 1996 r. do 31 marca 2002 r. na stanowisku ślusarza oraz ślusarza remontowego należało wykonywanie następujących prac:

- usuwanie bieżących awarii na zwałowarkach,

- montaż urządzeń czyszczących na zwałowarkach,

- naprawa barierek i podestów na zwałowarkach,

- prace remontowe na wozach kablowych współpracujących ze zwałowarkami,

- bieżące usuwanie usterek na wózkach zrzutowych wsporczych współpracujących ze zwałowarkami,

- utrzymanie w pełnej sprawności instalacji p. pożarowej na zwałowarkach.

Ubezpieczony zajmował się remontami krótkimi planowymi oraz bieżącymi zwałowarek. W trakcie tych remontów, które trwały do 14 dni, zwałowarka pozostawała w dotychczasowym miejscu jej pracy.

Do podstawowych stałych obowiązków wnioskodawcy na oddziale G-4 w okresie od 1 maja 2002 r. należały:

- prace na odkrywce przy obsłudze układu (...), prowadzenie prac remontowych na koparkach i przenośnikach taśmowych,

- prace przy wymianie uszkodzonych ciągów technologicznych (podesty, schody) na koparkach wielonaczyniowych i przenośnikach taśmowych,

- prace wykonywane przy wymianie urządzeń (skrobaki, odbojnice, przenośniki ścierowe) na koparkach wielonaczyniowych i przenośnikach taśmowych,

- prace związane z transportem (transport elementów na remontowane koparki wielonaczyniowe i z remontowanych koparek),

- prace montażowe i demontażowe przy użyciu sprzętu dźwigowego i technologicznego (żurawie, ładowarki, spycharki) w układzie (...).

Do stałych obowiązków wnioskodawcy na oddziale M-1 w okresie od 1 kwietnia 2002 r. do 30 kwietnia 2002 r. i od 1 stycznia 2006 r. do 31 grudnia 2008 r. należało wykonywanie prac mechanicznych przy obsłudze, konserwacji, montażu i demontażu zespołów i urządzeń na koparkach i zwałowarkach.

Do stałych obowiązków I. M. (1) na oddziale M-7 w okresie od 1 stycznia 2003 r. do 31 grudnia 2005 r. należało wykonywanie prac związanych z montażem i demontażem części oraz podzespołów na koparkach i zwałowarkach.

Zakres czynności na stanowisku mechanika maszyn i urządzeń górniczych w przodku jest odpowiednikiem zakresu czynności dla stanowiska ślusarza remontowego.

Natomiast do stałych obowiązków wnioskodawcy na oddziale M-1 i M-7 w okresie od 1 kwietnia 2002 r. do 30 kwietnia 2002 r. oraz od 1 stycznia 2003 r. do nadal zarówno na stanowisku ślusarza remontowego na odkrywce, jak i mechanika maszyn i urządzeń górniczych w przodku, należały prace kontrolne, obsługowe, konserwacyjne, smarownicze, naprawcze i remontowe na koparkach SRs 2000, ERs 710, SchRs 4600x30, zwałowarkach (...)- (...) oraz maszynach pomocniczych: przenośnikach samojezdnych (...) 1 i 2, stołach załadowczych, wozach kablowych i wózkach zrzutowych obejmujące m.in.

- kontrolę, obsługę i konserwację urządzeń,

- demontaż i montaż zespołów napędowych (silnik- przekładnia),

- demontaż i montaż bębnów napędowych, zwrotnych, napinających, odbojowych,

- wymianę płyt gąsienicowych, wózków jezdnych, rolek podtrzymujących, kół napędowych i napinających,

- wymianę łożysk bębnów nie napędowych,

- wymianę lin i kół linowych,

- naprawę elementów konstrukcyjnych,

-wymianę i naprawę ciągów komunikacyjnych (schody, podesty, barierki),

- wymianę ślizgów i wykładzin lejów przesypowych,

- obsługę układów smarowniczych i urządzeń hydrauliki siłowej,

- naprawę i konserwację instalacji przeciwpożarowej maszyn podstawowych.

Oddział maszynowy (M-1) i oddział remontów maszyn (M -7) zajmował się utrzymaniem ruchu koparek i zwałowarek.

Wnioskodawca pracował przy remontach planowych krótkich oraz bieżących, nie pracował przy remontach głównych. Remonty wykonywane przez skarżącego trwały do 14 dni. Wnioskodawca pracował przy remontach koparek oraz zwałowarek. W trakcie remontu krótkiego planowego i bieżącego, maszyna górnicza znajdowała się w miejscu jej pracy, z tym, że była wyłączona. I. M. (1) w spornych okresach: od 22 marca 1985 r. do 8 maja 1986 r., od 24 maja 1988 r. do 28 lutego 1995 r. oraz od 1 kwietnia 2002 r. do 14 stycznia 2007 r. nie otrzymywał dodatku stykowego i nie miał wypłaconego dodatku za nadgodziny z tytułu podmiany na stanowisku pracy.

W dniu 3 sierpnia 2016 r. pracodawca wystawił I. M. (1) świadectwo wykonywania pracy górniczej, w którym wskazał, że w okresie zatrudnienia stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał on pracę górniczą:

- od 22 marca 1985 r. do 8 maja 1986 r. na stanowisku górnika kopalni odkrywkowej wymienionym w załączniku nr 3, dział III, poz. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1994 r.;

- od 22 maja 1988 r. do dnia 28 lutego 1995 r. na stanowisku górnika kopalni odkrywkowej wymienionym w załączniku nr 3, dział III, poz. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1994 r.;

- od 1 marca 1995 r. do 31 marca 2002 r. na stanowisku rzemieślnika zatrudnionego na odkrywce bezpośrednio w przodku stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na koparkach i zwałowarkach wykonujący prace mechaniczne przy obsłudze, konserwacji, montażu i demontażu tych maszyn i urządzeń wymienionym w załączniku nr 3, dział III, poz. 7 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1994 r.;

- od 1 kwietnia 2002 r. do 30 kwietnia 2002 r. na stanowisku rzemieślnika zatrudnionego na odkrywce bezpośrednio w przodku stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na koparkach i zwałowarkach wykonujący prace mechaniczne przy obsłudze, konserwacji, montażu i demontażu tych maszyn i urządzeń wymienionym w załączniku nr 3, dział III, poz. 7 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1994 r.;

- od 1 maja 2002 r. do 31 grudnia 2002 r. na stanowisku górnika kopalni odkrywkowej w załączniku nr 3, dział III, poz. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1994 r.;

- od 1 stycznia 2003 r. do nadal na stanowisku rzemieślnika zatrudnionego na odkrywce bezpośrednio w przodku stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na koparkach i zwałowarkach wykonujący prace mechaniczne przy obsłudze, konserwacji, montażu i demontażu tych maszyn i urządzeń wymienionym w załączniku nr 3, dział III, poz. 7 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1994 r.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy zważył, że odwołanie nie zasługuje na uwzględnienie. Przy ustalaniu wysokości górniczych emerytur, o których mowa w art. 50a lub 50e, stosuje się, stosownie do treści art. 51 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, z zastrzeżeniem ust. 2, następujące przeliczniki:

1) 1,5 za każdy rok pracy górniczej wykonywanej pod ziemią stale i w pełnym wymiarze czasu pracy;

2) 1,8 za każdy rok pracy, o której mowa w art. 50d;

3) 1,4 za każdy rok pracy w pełnym wymiarze czasu pracy, o której mowa w art. 50 c ust. 1 pkt 1-3 i 5-9, wykonywanej częściowo na powierzchni i częściowo pod ziemią;

4) 1,2 za każdy rok pracy, o której mowa w art. 50c ust. 1 pkt 4 i 5, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na odkrywce w kopalniach siarki i węgla brunatnego, w kopalniach otworowych siarki oraz w przedsiębiorstwach i innych podmiotach wykonujących roboty górnicze dla kopalń siarki i węgla brunatnego.

Stosownie zaś do art. 50d ust. 1 pkt 1 ustawy, przy ustalaniu wysokości emerytury górniczej przelicznik 1,8 za każdy rok pracy stosuje się do okresów pracy w przodkach bezpośrednio przy urabianiu i ładowaniu urobku oraz przy innych pracach przodkowych, przy montażu, likwidacji i transporcie obudów, maszyn urabiających, ładujących i transportujących w przodkach oraz przy głębieniu szybów i robotach szybowych.

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1994 r. w sprawie określenia niektórych stanowisk pracy górniczej oraz stanowisk pracy zaliczanej w wymiarze półtorakrotnym przy ustalaniu prawa do górniczej emerytury lub renty zachowało moc obowiązującą na podstawie art. 194 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w zakresie, w jakim jego przepisy rozporządzenia nie są sprzeczne z przepisami tej ustawy. Przywołane rozporządzenie w załączniku Nr 3 dział III w pozycjach od 1 do 8 określa szczegółowo wykaz takich stanowisk w kopalniach węgla brunatnego, na których wykonywanie pracy pozwala na zaliczenie jej w wymiarze półtorakrotnym. Prace na odkrywce, opisane w załączniku Nr 2 do rozporządzenia, stanowią natomiast pracę górniczą, która przewiduje określone przywileje dla osób ją wykonujących, ale w mniejszym zakresie, niż to wynika z załącznika Nr 3.

Sąd podkreślił, że przy ocenie, czy ubezpieczony wykonywał pracę górniczą, w tym w wymiarze półtora krotnym, nie można skupiać się wyłącznie na nazwie zajmowanego stanowiska pracy, ale należy badać, jakie czynności wykonywał on w okresie, który poddawany jest badaniu. Tym samym nie ma również decydującego znaczenia dokonana przez pracodawcę kwalifikacja zajmowanego przez pracownika stanowiska pracy, jak i ewentualna zmiana tej kwalifikacji na podstawie protokołu komisji weryfikacyjnej. O uznaniu pracy za pracę górniczą w rozumieniu omawianych przepisów nie decyduje bowiem treść wymienionych dokumentów, ale charakter czynności faktycznie wykonywanych przez pracownika (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 25 marca 1998 r., II UKN 570/97, OSNP 1999 Nr 6, poz. 213, z dnia 22 marca 2001 r., II UKN 263/00, OSNP 2002 nr 22, poz. 553).

Skarżący domagając się przeliczenia świadczenia emerytalnego z zastosowaniem przelicznika 1,8 do spornego okresu pracy górniczej winien wykazać, że na zajmowanym stanowisku wykonywał prace wymienione w art. 50d ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej, tj. prace bezpośrednio związane z robotami prowadzonymi w przodkach przy urabianiu i ładowaniu urobku oraz przy montażu, likwidacji i transporcie obudów, maszyn urabiających, ładujących i transportujących w przodkach oraz inne prace przodkowe, a zatem takie, które należy wiązać z bezpośrednim i zasadniczym procesem produkcyjnym zakładu górniczego polegającym na urobku i wydobywaniu kopalin. Dotyczy to wyłącznie czynności stanowiących element ciągu technologicznego bezpośrednio związany z procesem wydobycia węgla. Wykaz stanowisk pracy, określony pomocniczo w załączniku Nr 3 do rozporządzenia odnosi się zatem wyłącznie do wykonywanych zadań górnika, jeżeli spełniają one kryterium miejsca wykonywania pracy i jej charakteru określonego w przepisie art. 50d ust. 1 pkt 1 ustawy.

Sąd podkreślił również, że stosownie do treści art. 50d ustawy, aby praca przy montażu, likwidacji i transporcie obudów, maszyn urabiających, ładujących i transportujących była pracą zaliczaną w wymiarze półtorakrotnym musi być wykonywana na odkrywce w przodku. Oznacza to, że przodek jest pojęciem węższym od pojęcia odkrywki. Przepisy nie definiują pojęcia przodka i prac przodkowych. Z orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika, że pojęcie przodka musi być wykładane w sposób ścisły i powinno się ograniczać wyłącznie do miejsca pracy koparek wielonaczyniowych albo ich bezpośredniego sąsiedztwa, w którym wydobywa się urobek. Sąd Najwyższy zanegował bowiem przyjęcie tezy, że przodkiem w kopalni węgla brunatnego jest każde miejsce prowadzenia robót górniczych związanych z odwadnianiem, udostępnianiem i eksploatacją złoża kopaliny, jej transportem i transportem nadkładu, a nadto zwałowaniem nadkładu (tj. związane z pracą koparek, spycharek, ładowarek, zwałowarek). W orzecznictwie Sądu Najwyższego kwestionuje się również zasadność rozszerzania pojęcia przodka wydobywczego, zauważając, że nie do zaakceptowania jest zapatrywanie, żeby miejsce przodka rozciągać na całą linię taśmociągów transportujących urobek, gdyż pojęcie przodka straciłoby swe znaczenie i tym sposobem nie można zaakceptować definicji „przodka”, która wynika ze składanych opinii naukowo-technicznych i obejmuje wszystkie czynności związane z transportem kopaliny, realizowane w ramach ruchu zakładu górniczego (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 maja 2011 roku, I UK 395/10, L.). Pod określeniem „inne prace przodkowe” należy rozumieć inne prace górnicze w przodku, jednakże rodzajowo nie mniej obciążające niż wymienione w powołanym przepisie ustawy art. 50d ust. 1 pkt 1. Stąd różnego rodzaju inne prace górnicze związane z eksploatacją, konserwacją i remontami urządzeń będących częścią składową układu technologicznego: koparka, taśmociąg, zwałowarka węgla nie mieszczą się w definicji pracy w przodkach z art. 50d ust. 1 pkt 1 ustawy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 2015 r., I UK 280/14, L.).

Odnosząc się do spornych okresów od 22 marca 1985 r. do 8 maja 1986 r. i od 22 maja 1988 r. do 31 marca 2002 r. w pierwszej kolejności Sąd Okręgowy podniósł, że z zeznań świadków A. S., J. J. i L. P., pracujących razem ze skarżącym na oddziale zwałowania Z-4 wynika, iż wnioskodawca zajmował się utrzymywaniem ruchu wyłącznie zwałowarek. Do jego podstawowych, stałych obowiązków zarówno na stanowisku ślusarza jak i ślusarza remontowego należało: usuwanie bieżących awarii na zwałowarkach, montaż urządzeń czyszczących na zwałowarkach, naprawa barierek i podestów na zwałowarkach, prace remontowe na wozach kablowych współpracujących ze zwałowarkami, bieżące usuwanie usterek na wózkach zrzutowych wsporczych współpracujących ze zwałowarkami, utrzymanie w pełnej sprawności instalacji przeciwpożarowej na zwałowarkach. Odwołujący zajmował się remontami krótkimi planowymi oraz bieżącymi zwałowarek, w czasie których zwałowarka pozostawała w dotychczasowym miejscu jej pracy. Z kolei zeznania świadków: A. W., J. S., T. O. i M. N., pracujących razem ze skarżącym na oddziale M-1 i M-7, potwierdziły, że w okresie od 1 kwietnia 2002 r. do 30 kwietnia 2002 r. oraz od 1 stycznia 2003r. do 14 stycznia 2007r. na oddziale M-1 i M7 skarżący zajmował się utrzymaniem ruchu koparek wielonaczyniowych oraz zwałowarek. Utrzymanie w ruchu wymienionych maszyn górniczych polegało na wykonywaniu prac mechanicznych związanych ich z obsługą, konserwacją, demontażem i montażem podzespołów i zespołów. Wnioskodawca pracując w tym okresie na stanowisku ślusarza remontowego na odkrywce jak i mechanika maszyn i urządzeń górniczych w przodku miał taki sam zakres obowiązków: prowadzenie prac kontrolnych, obsługowych, konserwacyjnych, smarowniczych, naprawczych i remontowych maszyn górniczych. W okresie zatrudnienia na oddziale Z-4 i M-1 oraz M-7 ubezpieczony miał zatem podobny zakres czynności, tj. wykonywał krótkie planowe i bieżące remonty maszyn górniczych, z tym, że w okresie od 22 marca 1985 r. do 8 maja 1986 r. oraz od 24 maja 1985 r. do 31 marca 2002 r. wyłącznie zwałowarek, a w okresie od 1 kwietnia 2002 r. do 14 stycznia 2007 r. koparek wielonaczyniowych i zwałowarek. Remonty te polegały na usuwaniu awarii urządzeń, wykonywaniu prac smarowniczych i kontroli podzespołów mechanicznych danej maszyny oraz gdy zaszła taka potrzeba wykonaniu ich naprawy bądź wymianie uszkodzonej część na nową. Jego praca różniła się jedynie miejscem jej wykonywania na odkrywce, w zależności od tego jakiej maszyny dotyczył remont. Remonty, w których uczestniczył skarżący zarówno bieżące jak i krótkie planowe odbywały w miejscu pracy maszyny górniczej, z tym, że po wyłączeniu jej z ruchu. A zatem remont bieżący i krótki planowy zwałowarek odbywał się na zwałowisku, a koparek wielonaczyniowych w miejscu urabiania kopaliny czyli w przodku wydobywczym. Jak z tego wynika miejscem pracy skarżącego był przodek w rozumieniu art. 50d ustawy tj. przodek wydobywczy, jedynie wówczas, gdy zajmował się remontami koparek wielonaczyniowych. Już tylko z tego względu brak było podstaw do zaliczenia skarżącemu do emerytury w wymiarze półtorakrotnym oraz do wysokości z przelicznikiem 1,8 okresu zatrudnienia na oddziale zwałowania Z-4 od 22 marca 1985 r. do 8 maja 1986 r. oraz od 24 maja 1985 r. do 31 marca 2002 r. Skarżący zajmował się bowiem wówczas wyłącznie utrzymaniem ruchu zwałowarek, a jego miejscem pracy było zwałowisko. Aby praca była zaliczona, jako kwalifikowana praca górnicza musi być zaś wykonywana bezpośrednio w przodku. Przypomnieć trzeba, że pojęcie przodka musi być wykładane w sposób ścisły i ograniczać się wyłącznie do miejsca pracy koparek wielonaczyniowych, albo jej bezpośredniego sąsiedztwa, w którym wydobywa się urobek. Jak wskazał w wyroku z dnia 22 listopada 2012 r., III AUa 437/12, Sąd Apelacyjny w Katowicach, różnego rodzaju prace górnicze związane z eksploatacją, konserwacją i remontami urządzeń będących częścią składową układu technologicznego: koparka, taśmociąg, zwałowarka na odkrywce węgla brunatnego nie mieszczą się w definicji pracy w przodkach. W związku z tym biorąc pod uwagę miejsce wykonywania czynności pracowniczych przez skarżącego (zwałowisko) uznać trzeba, że prace przy bieżącym utrzymaniu zwałowarki nie były wykonywane w przodku. Również biorąc pod uwagę rodzaj czynności wykonywanych w tym okresie przez skarżącego (prace remontowe) nie budzi wątpliwości, iż nie były to prace bezpośrednio związane z robotami prowadzonymi w przodkach przy urabianiu i ładowaniu urobku oraz przy montażu, likwidacji i transporcie obudów, maszyn urabiających, ładujących i transportujących w przodkach, a zatem takie, które należy wiązać z bezpośrednim i zasadniczym procesem produkcyjnym zakładu górniczego polegającym na urobku i wydobywaniu kopalin.

W przodku wydobywczym skarżący pracował w spornym okresie od 1 kwietnia 2002 r. do 14 stycznia 2007 r. Niemniej nie pracował tam stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Oprócz bowiem prac przy remoncie koparek wielonaczyniowych wykonywanych w przodku wydobywczym, zajmował się w tym okresie także remontami zwałowarek usytuowanych poza przodkiem wydobywczym. Tymczasem pracą w przodku w rozumieniu art. 50d ustawy jest tylko praca w tzw. przodku wydobywczym, a zatem w miejscu, w którym wydobywa się urobek. Przodek ogranicza się wyłącznie do miejsca pracy koparek wielonaczyniowych albo ich bezpośredniego sąsiedztwa, w którym wydobywa się urobek. Miejsce zwałowania nadkładu (zwałowisko), gdzie pracują maszyny podstawowe, tj. zwałowarki, nie jest bezpośrednio związane z miejscem wydobywania urobku, a zatem nie mieści się w pojęciu przodka określonego w art. 50d ustawy. Tym samym prace na zwałowisku w obrębie pracy maszyny podstawowej jaką jest zwałowarka nie są pracami przodkowymi wymienionymi w art. 50d ustawy. Skoro zatem skarżący w spornych okresach wykonywał prace przy remontach koparek wielonaczyniowych i oprócz tego wykonywał również prace przy remontach zwałowarek, to nie wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu prac wymienionych w art. 50d ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Aby bowiem prace górnicze, o których mowa w art. 50d ust. 1 ustawy mogły stanowić, stosownie do treści art. 51 ust. 1 ustawy, podstawę do zastosowania przelicznika 1,8 do wysokości emerytury, muszą być wykonywane stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Warunek wykonywania prac górniczych co najmniej połowy wymiaru czasu pracy został wskazany w art. 50b ustawy. Sąd jednakże podkreślił, iż przepis ten znajduje się w rozdziale 3a dotyczącym emerytur górniczych. Przepis ten stanowi regulację dotyczącą uwzględnienia okresów pracy górniczej i pracy równorzędnej z pracą górniczą przy ustalaniu prawa do emerytury. Do ustalenia zatem prawa do emerytury wystarczające jest, aby praca górnicza, tj. praca o której mowa w art. 50c i równorzędna była wykonywana co najmniej połowę wymiaru czasu pracy. Zgodnie natomiast z art. 50d ust. 1 ustawy, przy ustalaniu prawa do emerytury górniczej zalicza się w wymiarze półtorakrotnym okresy wskazane w tym przepisie. Odnosząc się zaś do stosowanego załącznika Nr 3 dział III, poz. 7 prace te muszą być wykonane bezpośrednio w przodku stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, co jednoznacznie wynika z treści przepisu, na który powoływał się I. M. (2). Z uwagi zatem na rodzaj remontowanych przez skarżącego maszyn górniczych (oprócz koparek także zwałowarki) oraz miejsce wykonywania czynności (zwałowisko i przodek), wnioskodawca nie wykonywał kwalifikowanej pracy górniczej z art. 50d ustawy stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w okresie od 1 kwietnia 2002 r. do 30 kwietnia 2002 r. oraz od 1 stycznia 2003 r. do 14 stycznia 2007 r. Również zakres wykonywanych przez skarżącego czynności (prace kontrolne, obsługowe, konserwacyjne, smarownicze, naprawcze i remontowe na koparkach i zwałowarkach) nie wyczerpuje pojęcia prac przodkowych. Nie są to bowiem prace pozostające w bezpośrednim związku z procesem urabiania i pozyskiwania urobku i ani prace przy likwidacji i transporcie maszyn urabiających i transportujących w przodkach. Wnioskodawca wykonywał prace kontrolne, obsługowe, konserwacyjne, smarownicze, naprawcze i remontowe na koparkach i zwałowarkach, a te nie są objęte zakresem art. 50d ustawy.

Dalej Sąd Okręgowy zważył, że brak jest również podstaw do zaliczenia skarżącemu z przelicznikiem 1,8 okresu zatrudnienia na oddziale G4 od 1 maja 2002 r. do 31 grudnia 2002 r. Charakter pracy wnioskodawcy w tym okresie Sąd ustalił wyłącznie na podstawie zeznań skarżącego i charakterystyki stanowiska pracy z 28 lutego 2017 r. Odwołujący nie zgłosił bowiem żadnego świadka, który by potwierdził zakres jego obowiązków w tym okresie. Z charakterystyki stanowiska pracy wynika, że ubezpieczony pracował na oddziale G-4 na stanowisku ślusarza remontowego i zajmował się pracami na odkrywce przy obsłudze układu (...), prowadzeniem prac remontowych i ślusarskich na koparkach i przenośnikach taśmowych, pracami przy wymianie uszkodzonych ciągów technologicznych na koparkach i przenośnikach taśmowych, wymianą urządzeń takich jak: skrobaki, obojnice, przenośniki ścierowe, transportem elementów na remontowane koparki i z remontowanych koparek, pracami montażowymi i demontażowymi przy użyciu sprzętu dźwigowego i technologicznego. Powyższe dowodzi, że skarżący nie wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu prac wymienionych w art. 50d ustawy. Oprócz bowiem prac wykonywanych w przodku podczas remontów koparek, wykonywał też prace poza miejscem wydobywania kopaliny, czyli poza przodkiem wydobywczym, wówczas gdy zajmował się pracami remontowymi przenośników tamowych. Taśmy przenośnikowe rozciągają się pomiędzy koparką wielonaczyniową i zwałowarką, w związku z tym nie biorą udziału w bezpośrednim procesie urabiania i pozyskiwania urobku. Wobec tego czynności przy utrzymaniu ruchu przenośników nie są pracami przodkowymi. Również prace polegające na transporcie elementów na remontowane koparki i z remontowanych koparek, wykonywane przez skarżącego, nie mieszczą się w rodzajowym zakresie prac przodkowych z art. 50d ustawy.

Praca I. M. (1) w spornych okresach nie była pracą w przodku bezpośrednio przy urabianiu i ładowaniu urobku oraz przy innych pracach przodkowych, przy montażu, likwidacji i transporcie obudów, maszyn urabiających, ładujących i transportujących w przodkach oraz przy głębieniu szybów i robotach szybowych, wykonywaną stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, zatem nie może być zaliczona do stażu pracy w wymiarze półtorakrotnym oraz do wysokości emerytury z przelicznikiem 1,8. Oceny tej nie zmieniają odmienne ustalenia komisji weryfikacyjnej ani świadectwo wykonywania pracy górniczej. Świadectwo wykonywania pracy górniczej jest dokumentem prywatnym, a zatem stanowi jedynie dowód tego, że osoba, która je podpisała, złożyła oświadczenie w nim zawarte. Nie korzysta natomiast, jak dokumenty urzędowe, z domniemania prawdziwości tego, co zostało w nim zaświadczone. Mimo zatem posiadania takiego świadectwa to na wnioskodawcy, wobec zakwestionowania prawdziwości tego dokumentu przez organ rentowy, spoczywał ciężar wykazania jego prawdziwości, czemu skarżący nie sprostał. Sąd Okręgowy wskazał przy tym, że ani rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1994 r. w sprawie określenia niektórych stanowisk pracy górniczej oraz stanowisk pracy zaliczanej w wymiarze półtorakrotnym przy ustalaniu prawa do górniczej emerytury lub renty, ani tym bardziej wewnętrzne zarządzenia pracodawcy, nie mogą przyznawać ubezpieczonym większych uprawnień, niż uczynił to ustawodawca w art. 50d ustawy o emeryturach i rentach z FUS, zaś wykładnia przepisów powołanego rozporządzenia nie może zmieniać, ani rozszerzać ustawowej definicji pracy górniczej. Innymi słowy, analiza w dokonywaniu oceny pracy górniczej, zaliczanej w wymiarze półtorakrotnym, powinna się koncentrować na jej ustawowych warunkach (pojęciu tej pracy), a nie na samej nazwie stanowiska. Zatem ustalenie, że w spornym okresie praca górnicza ubezpieczonego miała kwalifikowany charakter, winno znaleźć oparcie w wynikach postępowania dowodowego. I. M. (1) nie wykonywał stale i w pełnym wymiarze prac w przodku, o których mowa w załączniku Nr 3 dział III poz. 7, gdzie wskazano prace na koparkach i zwałowarkach w postaci prac mechanicznych przy obsłudze, konserwacji, montażu i demontażu maszyn, tj. wyłącznie koparki i zwałowarki.

Z tych wszystkich względów Sąd Okręgowy stwierdził, że organ rentowy zasadnie zastosował przelicznik 1,2 do spornych okresów zatrudnienia i odwołanie jako pozbawione słuszności oddalił na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.

W apelacji ubezpieczony, zastąpiony profesjonalnie, zaskarżył powyższe rozstrzygnięcie w całości, zarzucając:

1/ naruszenie przepisów prawa procesowego:

a) art. 233 § 1 k.p.c. przez dokonanie przez Sąd pierwszej instancji dowolnej, jednostronnej i niezupełnej oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego i w konsekwencji uznanie, że wykonywana przez ubezpieczonego w spornych okresach praca nie miała charakteru pracy stricte górniczej zaliczanej w wymiarze półtorakrotnym i tym samym uzasadniającej zastosowanie przelicznika 1,8 do wysokości emerytury górniczej,

b) art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. i oddalenie w całości odwołania jako nieuzasadnionego, mimo że z treści zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wynika, iż praca, jaką wykonywał ubezpieczony w całym spornym okresie była pracą przodkową, o której mowa w art. 50d ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, i w związku z tym zasadne jest zastosowanie przelicznika 1,8 do wysokości emerytury górniczej;

2/ naruszenie przepisów prawa materialnego:

a) rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1994 r. w sprawie określenia niektórych stanowisk pracy górniczej zaliczanej w wymiarze półtorakrotnym przy ustalaniu prawa do górniczej emerytury lub renty oraz poz. 7 działu III załącznika Nr 3 do tego rozporządzenia przez błędną wykładnię i przyjęcie, że w spornych okresach praca ubezpieczonego nie miała charakteru pracy górniczej na stanowisku rzemieślnika wykonującego prace mechaniczne na odkrywce bezpośrednio w przodku na koparkach i zwałowarkach, zaliczanej w wymiarze półtorakrotnym przy ustalaniu prawa do emerytury górniczej,

b) art. 50d ust. 1, art. 51 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przez przyjęcie, że ubezpieczony w okresach od 22 marca 1985 r. do 8 maja 1986 r., od 24 maja 1988 r. do 28 lutego 1995 r. oraz od 1 kwietnia 2002 r. do 14 stycznia 2007 r. nie wykonywał pracy przodkowej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, uzasadniającej zastosowanie przelicznika 1,8 przy ustalaniu wysokości emerytury górniczej.

W świetle powyższych zarzutów ubezpieczony wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie odwołania, ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji, nadto wniósł o zasądzenie od organu rentowego zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Zdaniem skarżącego, dla rozróżnienia stanowisk wymienionych w załącznikach do rozporządzenia (...) z dnia 23 grudnia 1994r. i uwzględnienia z odpowiednim przelicznikiem niewątpliwie decydujące znaczenie ma miejsce wykonywania pracy i charakter realizowanych obowiązków. Miejscem realizacji obowiązków pracowniczych skarżącego był przodek, a wykonywane czynności związane były bezpośrednio z eksploatacją węgla brunatnego. Wykonywał on bowiem prace na maszynach podstawowych, tj. na koparkach i zwałowarkach, a tylko w niewielkim zakresie na przenośnikach wielkogabarytowych pracujących w układzie (...) i tylko w niektórych okresach. Praca na przenośnikach, współpracujących bezpośrednio z koparką i zwałowarką, wina również być zaliczona do pracy wykonywanej w przodku, bowiem są to maszyny transportujące urobek w ciągu technologicznym (...), bez których nie jest możliwa praca koparek i zwałowarek. W ocenie skarżącego, Sąd pierwszej instancji błędnie przyjął, by pojęcie przodka definiować zgodnie z rozumieniem słownika języka polskiego jako miejsce, w którym dokonuje się wydobycia kopaliny i zwałowania. W doktrynie prawniczej utrwaliło się bowiem pojęcie przodka w kopalniach węgla brunatnego, wyjaśnione przez Katedrę Górnictwa Odkrywkowego (...) w K. w dniu 9 sierpnia 2004 r., jasko obejmujące wszystkie miejsca, w których prowadzone są prace związane z odwadnianiem, udostępnianiem i eksploatacją węgla brunatnego, transportem węgla i nadkładu, zwałowaniem nadkładu oraz rekultywacją wyrobisk i zwałowisk. W związku z tym, nie można zaakceptować stanowiska Sądu w zakresie kwalifikowania pracy ubezpieczonego, który pracował w takim właśnie miejscu i na maszynach, które w tym zakładzie pracują w przodku.

Sąd Apelacyjny w Łodzi zważył, co następuje:

Apelacja ubezpieczonego nie jest zasadna.

Spór w sprawie niniejszej sprowadził się do ustalenia, czy I. M. (1) w okresie zatrudnienia w Kopalni (...) w R., obecnie (...) S.A. Oddział Kopalnia (...) z siedzibą w R., od 22 marca 1985 r. do 8 maja 1986 r., od 24 maja 1988 r. do 28 lutego 1995 r. oraz od 1 kwietnia 2002 r. do 14 stycznia 2007 r. wykonywał pracę górniczą kwalifikowaną wymienioną w przepisie art. 50d ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U z 2018 r., poz. 1270 ze zm.), która przy ustalaniu wysokości emerytury uprawniałaby do zastosowania określonego w art. 51 ust. 1 pkt 2 przelicznika 1,8, przy kwalifikacji tego stażu wymiarem półtorakrotnym.

Ustawodawca odróżnił pracę górniczą (zwykłą), którą w kopalniach węgla brunatnego jest zatrudnienie na odkrywce przy ręcznym lub zmechanizowanym urabianiu, ładowaniu oraz przewozie nadkładu i złoża (art. 50c ust. 1 pkt 4 ustawy) od pracy górniczej (kwalifikowanej), którą zalicza się w wymiarze półtorakrotnym, gdy praca ta jest wykonywana w przodkach bezpośrednio przy urabianiu i ładowaniu urobku oraz przy innych pracach przodkowych, przy montażu, likwidacji i transporcie obudów, maszyn urabiających, ładujących i transportujących w przodkach (art. 50d ust. 1 pkt 1 ustawy). Te ostatnie okresy potraktowane zostały przez ustawodawcę w sposób wyjątkowo korzystny ze względu na wysoki stopień zagrożenia życia i zdrowia pracowników. Szczegółowe określenie stanowisk pracy, na których zatrudnienie zalicza się dla celów emerytalnych w wymiarze półtorakrotnym powierzone zostało ministrowi właściwemu do spraw zabezpieczenia społecznego w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw gospodarki i ministrem właściwym do spraw Skarbu Państwa (art. 50d ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach). Jak trafnie zauważył Sąd Okręgowy, pod rządem ustawy emerytalnej z dnia 17 grudnia 1998 r. nowe rozporządzenie wykonawcze nie zostało wydane, toteż na podstawie art. 194 ustawy o emeryturach i rentach (w zakresie niesprzecznym z przepisami tej ustawy) zachowało moc rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 23 grudnia 1994 r. w sprawie określenia niektórych stanowisk pracy górniczej oraz stanowisk pracy zaliczanej w wymiarze półtorakrotnym przy ustalaniu prawa do górniczej emerytury lub renty (Dz.U. z 1995 r. Nr 2, poz. 8). W rozporządzeniu tym stwierdza się w szczególności, że pracą górniczą w kopalniach węgla brunatnego są okresy zatrudnienia na stanowiskach wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik Nr 2 do tego rozporządzenia (§ 2), natomiast okresami pracy w kopalniach węgla brunatnego zaliczanymi w wymiarze półtorakrotnym są okresy pracy na stanowiskach wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik Nr 3 do rozporządzenia (§ 3). Słusznie także Sąd pierwszej instancji podkreślił, że o uznaniu konkretnej pracy za pracę górniczą zaliczaną w wymiarze półtorakrotnym - zgodnie z ugruntowanymi zapatrywaniami judykatury - decyduje charakter czynności faktycznie wykonywanych przez pracownika, a nie treść umowy o pracę łączącej go z pracodawcą ani nazwa zajmowanego stanowiska określona w angażach lub w zaświadczeniu o wykonywaniu pracy w szczególnych warunkach (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 marca 1998 r., II UKN 570/97, OSNP 1999 Nr 6, poz. 213, z dnia 22 marca 2001 r., II UKN 263/00, OSNP 2002 Nr 22, poz. 553, z dnia 2 czerwca 2010 r., I UK 25/10, LEX nr 621137). Nie mają też decydującego znaczenia zakładowe wykazy stanowisk oraz protokoły komisji weryfikacyjnej kwalifikujące określone zatrudnienie (tak Sąd Najwyższy w wyroku z 16 marca 2011 r., I UK 331/10, LEX nr 811826).

Wykaz stanowiący załącznik Nr 3 do przywołanego rozporządzenia w części III , wymieniający stanowiska pracy, na których okresy wykonywanej pracy zalicza się w wymiarze półtorakrotnym w kopalniach węgla brunatnego, obejmuje między innymi stanowisko rzemieślnika zatrudnionego na odkrywce bezpośrednio w przodku stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na koparkach i zwałowarkach, wykonującego prace górnicze, mechaniczne, elektryczne i hydrauliczne przy obsłudze, konserwacji, montażu i demontażu tych maszyn i urządzeń - pkt 7. Zasadnie stwierdził Sąd Okręgowy, że aby praca na tych stanowiskach była uwzględniona do emerytury górniczej w wymiarze półtorakrotnym musi być wykonywana nie tylko na odkrywce, ale i w przodku - w myśl art. 50d ust. 1 pkt ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Sąd pierwszej instancji nie uwzględnił żądania I. M. (1) ustalając, że nie pracował on tylko w przodku, a na terenie odkrywki, toteż jego praca nie może być zaliczona do emerytury w sposób uprzywilejowany. Za prace wymienione w załączniku Nr 3 mogą być uznane tylko takie prace wykonywane przez górnika, które bezpośrednio związane są z wykonywaniem czynności w przodkach przy urabianiu i ładowaniu urobku oraz przy montażu, likwidacji i transporcie obudów, maszyn urabiających, ładujących i transportujących w przodkach oraz przy głębieniu szybów i robotach szybowych. Z kolei pojęcie „inne prace w przodku” musi wiązać się z bezpośrednim i zasadniczym procesem produkcyjnym zakładu górniczego, polegającym na urobku i wydobywaniu kopalin (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 lutego 2010 r., I UK 236/09, Legalis nr 328342, z dnia 22 kwietnia 2011 r., I UK 360/10, Legalis nr 376654).

I. M. (1) domagał się uznania, że wykonywane przez niego w okresach spornych prace mieściły się w pojęciu „innych prac w przodku”. Jak wynika z ustaleń faktycznych, które Sąd Apelacyjny przyjmuje za własne, ubezpieczony nie wykonywał górniczej pracy kwalifikowanej, gdyż na stanowisku rzemieślnika (mechanika) nie pracował bezpośrednio w przodku stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Prace wskazane w pkt 7 załącznika Nr 3 do rozporządzenia z dnia 23 grudnia 1994 r. mogą być uwzględnione w kwalifikowany sposób, jeśli były wykonywane:

- bezpośrednio w przodku,

- stale i w pełnym wymiarze czasu pracy,

- na koparkach i zwałowarkach,

- przy obsłudze, konserwacji, montażu i demontażu tych maszyn i urządzeń.

Czynniki te muszą zaistnieć kumulatywnie, w przeciwnym razie pracy wykonywanej przez górnika nie można uwzględnić według promocyjnego przelicznika (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 października 2017 r., I UK 410/16, Legalis 1695649).

W judykaturze ugruntowane są zapatrywania na temat pojęcia „przodka” w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z FUS, a wyjaśnienia Sądu pierwszej instancji są spójne z jednolitą linią orzeczniczą i nie wymagają powtarzania (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego 2012 r., I UK 295/11, OSNP 2013 nr 3-4, poz. 38, z dnia 18 marca 2015 r., I UK 280/14, LEX nr 1712808, z dnia 11 lutego 2010 r., I UK 236/09, LEX nr 585722, z dnia 22 kwietnia 2011 r., I UK 360/10, LEX nr 949021, z dnia 6 września 2011 r., I UK 70/11, LEX nr 1102258). Przodek to teren prac bezpośrednio przy urobku i wydobyciu kopaliny, a nie teren wyrobiska oddalony od miejsca wydobycia i urobku kopaliny, choćby o kilkadziesiąt metrów. Pracownicy wykonujący swe obowiązki w wyrobisku, ale nie bezpośrednio przy wydobyciu i urobku kopaliny, nie są w tym samym stopniu narażeni na ryzyko utraty zdrowia, co górnicy pracujący bezpośrednio przy pracach wydobywczych. Nie zatem ma racji apelujący twierdząc, że całe wielokilometrowe wyrobisko można utożsamiać z przodkiem.

I. M. (1) od 22 marca 1985 r. pracował jako ślusarz w oddziale Z-4. Od dnia 1 lutego 1996 r. w tym samym oddziale zajmował stanowisko ślusarza remontowego na odkrywce. Od 1 kwietnia 2002 r. objął stanowisko ślusarza remontowego na odkrywce w oddziale maszynowym (M-1), od 1 maja 2002 r. do 31 grudnia 2002 r. stanowisko to zajmował w oddziale G-4 ,od 1 stycznia 2003 r. do 31 grudnia 2005 r. w oddziale remontów maszyn (M-7), zaś od 1 stycznia 2006 r. do 16 listopada 2006 r. w oddziale maszynowym koparek i zwałowarek (M-1). Natomiast angażem z dnia 29 grudnia 2006 r. powierzono mu stanowisko mechanika maszyn i urządzeń górniczych w przodku. Do dnia 14 stycznia 2007 r. ubezpieczony pracował w oddziale maszynowym koparek i zwałowarek (M-1), niezależnie od nazwy stanowiska wykonywał nadal te same czynności. Jak wynika z charakterystyki obowiązków wnioskodawcy z dnia 28 lutego 2017 r. i 6 marca 2017 r., I. M. (1) od 22 marca 1985 r. do 8 maja 1986 r. i od 24 maja 1988 r. do 28 lutego 1995 r. na stanowisku ślusarza oraz ślusarza remontowego usuwał bieżące awarie na zwałowarkach, montował urządzenia czyszczące na zwałowarkach, naprawiał barierki i podesty na zwałowarkach, wykonywał prace remontowe na wozach kablowych współpracujących ze zwałowarkami, usuwał bieżące usterki na wózkach zrzutowych wsporczych współpracujących ze zwałowarkami, utrzymywał w pełnej sprawności instalację p. pożarową na zwałowarkach. Ubezpieczony zajmował się remontami krótkimi planowymi oraz bieżącymi zwałowarek. W trakcie tych remontów, które trwały do 14 dni, zwałowarka pozostawała w dotychczasowym miejscu jej pracy. Do podstawowych stałych obowiązków wnioskodawcy na oddziale G-4 od 1 maja 2002 r. należały prace na odkrywce przy obsłudze układu (...), prowadzenie prac remontowych na koparkach i przenośnikach taśmowych, przy wymianie uszkodzonych ciągów technologicznych (podesty, schody) na koparkach wielonaczyniowych i przenośnikach taśmowych, przy wymianie urządzeń na koparkach wielonaczyniowych i przenośnikach taśmowych, prace związane z transportem remontowanych elementów koparek wielonaczyniowych, prace montażowe i demontażowe przy użyciu sprzętu dźwigowego i technologicznego w układzie (...). Do stałych obowiązków wnioskodawcy na oddziale M-1 w okresie od 1 kwietnia 2002 r. do 30 kwietnia 2002 r. i od 1 stycznia 2006 r. do 31 grudnia 2008 r. należało wykonywanie prac mechanicznych przy obsłudze, konserwacji, montażu i demontażu zespołów i urządzeń na koparkach i zwałowarkach. Czynności, szczegółowo opisane przez pracodawcę w tej charakterystyce i przytoczone w stanie faktycznym, ubezpieczony wykonywał na odkrywce, co jasno wynika treści z owej charakterystyki.

Eksploatacja węgla brunatnego w B. prowadzona jest za pomocą wielonaczyniowych koparek kołowych i łańcuchowych odpowiednio zestrojonych z ciągłym transportem technologicznym, czyli układem przenośników taśmowych na odcinku kilku, kilkunastu kilometrów, a zwałowanie zdejmowanego nadkładu odbywa się przy użyciu zwałowarek (układ (...)). Koparki wielonaczyniowe są jednymi z największych maszyn do robót ziemnych; ich rozmiary przekraczają długość 200 m i wysokość 100 m. Przebudowa układu technologicznego następuje raz na 4-5 lat wraz z postępem prac w kopalni w inne miejsce. Zwałowarki służą do zwałowania nadkładu, czyli wszystkiego, co zalega nad pokładem węgla i pracują na terenie zwałowiska. N. sądową jest objęta okoliczność, że układ koparka - taśmociąg - ładowarka zaczął działać w Kopalni (...) w 1977 r., wtedy też koparka K-41 zaczęła zdejmowanie nadkładu, urobek (nadkład i węgiel) wybierała 11 czerpakami. W 1981 r. blok Elektrowni (...) włączono do sieci energetycznej kraju. Wydobycie węgla brunatnego wiąże się z koniecznością usunięcia ogromnych ilości nadkładu. Przeciętnie dla wydobycia 1 tony węgla należy usunąć około 3 m ³ nadkładu. Przy wydobyciu rocznie do 42 mln ton węgla powstaje problem zagospodarowania ponad 100 mln ³ nadkładu rocznie. Proces ten wymaga zaangażowania wielu maszyn i przenośników transportujących ziemię w wyznaczone miejsce. Co do zasady może to być zwałowisko zewnętrzne (poza terenem wyrobiska) albo zwałowisko wewnętrzne (miejsce po wybraniu węgla). Ciąg technologiczny zaczyna się od koparki i przechodzi w przenośniki i zwałowarki. W pierwszych latach istnienia kopalni w B. nadkład trafiał w całości na zwałowisko zewnętrzne, którego usypywanie zakończono w 1993 r. W 2015 r. 7 zwałowarek deponowało nadkład w (...) kopalni, 13 koparek zbierało nadkład i wydobywało węgiel, nadkład na zwałowiska i węgiel do elektrowni był transportowany taśmociągami o długości ponad 150 kilometrów.

W tych okolicznościach, notoryjnie znanych, nie powiodła się próba wykazania w procesie, ani w postępowaniu pierwszoinstancyjnym, ani apelacyjnym, że w spornych okresach obowiązki swe wnioskodawca wykonywał w przeważającej mierze przy bieżących remontach koparek i zwałowarek w przodku. Jak przyznał sam ubezpieczony na rozprawie apelacyjnej, wykonywał on naprawy na całych odcinkach taśmociągów z układu (...), które miały po kilkanaście kilometrów. Naprawy były wykonywane około dwa razy w tygodniu i dokonywano ich zarówno przy włączonym jak i wyłączonym taśmociągu. Cały układ (...) był objęty obszarem obowiązków ubezpieczonego. Jak ocenił sam ubezpieczony, 95% procent napraw dokonywał na koparkach i zwałowarkach (w tym 20% na zwałowarkach) oraz 5 % na taśmociągu. We wszystkich spornych okresach jego praca wyglądała tak samo. Twierdzenia ubezpieczonego w postępowaniu apelacyjnym nie dały jakichkolwiek podstawy do dokonania odmiennych ustaleń, niż przyjęte przez Sąd a quo za podstawę faktyczną rozstrzygnięcia. Jak ustalił Sąd Okręgowy, I. M. (1) pracując na stanowisku ślusarza remontowego na odkrywce jak i mechanika maszyn i urządzeń górniczych miał taki sam zakres obowiązków: prowadzenie prac kontrolnych, obsługowych, konserwacyjnych, smarowniczych, naprawczych i remontowych maszyn górniczych. W okresie zatrudnienia na oddziale Z-4 i M-1 oraz M-7 wnioskodawca wykonywał krótkie planowe i bieżące remonty maszyn górniczych. Remonty te polegały na usuwaniu awarii urządzeń, wykonywaniu prac smarowniczych i kontroli podzespołów mechanicznych danej maszyny oraz gdy zaszła taka potrzeba wykonaniu ich naprawy bądź wymianie uszkodzonej część na nową. Jego praca różniła się jedynie miejscem jej wykonywania na odkrywce, w zależności od tego jakiej maszyny dotyczył remont. Remonty, w których uczestniczył skarżący zarówno bieżące jak i krótkie planowe odbywały w miejscu pracy maszyny górniczej, z tym, że po wyłączeniu jej z ruchu. Wykonywanie napraw bieżących z powodu awarii maszyn podstawowych odbywało się bezpośrednio w przodku, jednak brak jest jakichkolwiek miarodajnych podstaw do ustalenia, że te prace ubezpieczony wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Wbrew zarzutom apelacji, słusznie Sąd Okręgowy oceniając, czy odwołujący wykonywał prace przodkowe poczynił ustalenia na podstawie charakterystyki czynności na stanowisku pracy z dnia 28 lutego 2017 r. i 6 marca 2017 r. W dokumentach tych pracodawca stwierdził, że I. M. (1) pracował przy remontach głównych na terenie odkrywki, a więc w przypadku zwałowarek - także poza przodkiem wydobywczym. Wnioski wyprowadzone z tego dokumentu są logiczne i w tym aspekcie nie dając wiary świadkom i ubezpieczonemu co do twierdzeń, że I. M. (1) pracował tylko w przodku, jak też ustaleniom komisji weryfikacyjnej, Sąd Okręgowy nie przekroczył granic swobodnej oceny dowodów wyznaczonej normą art. 233 § 1 k.p.c. Podzielić należy także wywód Sądu pierwszej instancji, iż stwierdzenie przez pracodawcę w świadectwie wykonywania pracy górniczej, że ubezpieczony zajmował stanowisko wymienione w załączniku Nr 3 pkt 7, tj. rzemieślnika zatrudnionego na odkrywce bezpośrednio w przodku, nie jest równoznaczne z wykonywaniem pracy, o której mowa w art. 50d ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej. W ustawie chodzi bowiem o czynności, stanowiące element ciągu technologicznego bezpośrednio w procesie produkcyjnym zakładu górniczego, a więc przy wydobyciu i urobku kopalin. Nadto rodzaj prac wymienionych w art. 50d ust. 1 pkt 1 ustawy jest węższy, niż w przywołanym punkcie rozporządzenia, w ustawie nie wymienia się bowiem obsługi i konserwacji maszyn i urządzeń, a tym przede wszystkim zajmował się wnioskodawca. Wymienione w przepisie „inne prace przodkowe” nie mogą być pracami mniej obciążającymi organizm górnika, niż pozostałe prace wymienione w art. 50d ust. 1 pkt 1 ustawy, a więc prace bezpośrednio przy wydobyciu i urobku kopalin. Dlatego też inne prace górnicze, związane z konserwacją i obsługą urządzeń poza miejscem bezpośredniego pozyskiwania węgla brunatnego ze złoża, nie mieszczą się w definicji prac przodkowych. Apelacyjny zarzut naruszenia prawa materialnego jest z powyższych względów chybiony.

Sąd Apelacyjny podziela także konstatację Sądu pierwszej instancji, że prace mechanika zaliczone zostały do zwykłej pracy górniczej i uwzględnione w załączniku Nr 2 do rozporządzenia z dnia 23 grudnia 1994r. Wykonywanie zwykłej pracy górniczej, określonej w załączniku Nr 2, wyklucza uznanie tej samej pracy jako pracy górniczej kwalifikowanej według załącznika Nr 3 do tego rozporządzenia. I. M. (1) w okresach spornych zajmował stanowisko pracy mechanika maszyn i urządzeń górnictwa odkrywkowego, które to prace zostały ujęte w załączniku Nr 2 (pkt 11), wcześniej ślusarza i ślusarza remontowego, przy czym zmiana nazewnictwa, przy takich samych obowiązkach, nie powinna prowadzić do zmiany kwalifikacji prawnej tej pracy.

Mając powyższe na względzie Sąd Apelacyjny oddalił apelację ubezpieczonego jako bezzasadną, z mocy art. 385 k.p.c.