Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 5 listopada 2019 r.

Sąd Okręgowy w Toruniu VIII Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 23 października 2019 r.

sprawy z wniosku P. L.

z udziałem P. C.

o podział majątku wspólnego i zniesienie współwłasności

na skutek apelacji wnioskodawcy

od postanowienia wstępnego Sądu Rejonowego w Brodnicy

z dnia 24 kwietnia 2019 r.

sygn. akt I Ns 480/16

p o s t a n a w i a : oddalić apelację.

/Sędzia Włodzimierz Jasiński/ /Sędzia Marek Lewandowski/ /Sędzia Marek Paczkowski/

VIII Ca 587/19

UZASADNIENIE

Postanowieniem wstępnym z 24 kwietnia 2019 r. Sąd Rejonowy w Brodnicy w sprawie z wniosku P. L. z udziałem P. C. o podział majątku wspólnego i zniesienie współwłasności postanowił: uznając żądanie ustanowienia odrębnej własności lokali w zasadzie za usprawiedliwione upoważnić uczestniczkę postępowania P. C. do wykonania, tymczasowo na jej koszt, robót adaptacyjnych niezbędnych do spełnienia przesłanki samodzielności lokali mieszkalnego i użytkowego w budynku mieszkalno – usługowym, przy ulicy (...) w B. , położonym na nieruchomości oznaczonej numerem działki (...), dla której Sąd Rejonowy w Brodnicy prowadzi księgę wieczystą numer (...), polegających na wykonaniu zewnętrznej i wewnętrznej instalacji wodno-kanalizacyjnej, przyłącza energetycznego, wewnętrznej instalacji elektrycznej oraz wewnętrznej instalacji centralnego ogrzewania zgodnie z opinią biegłego mgr inż. J. M. z dnia 30 lipca 2018 roku oraz opinią uzupełniającą z dnia 18 grudnia 2018 roku oraz nakazał wnioskodawcy P. L. udostępnienie uczestniczce nieruchomości w celu wykonania robót, do których przeprowadzenia została upoważniona. W uzasadnieniu rozstrzygnięcia Sąd I instancji ustalił, że wnioskodawca i uczestniczka postępowania są współwłaścicielami w udziałach po ½ części zabudowanej nieruchomości położonej w B. przy ul. (...) oznaczonej numerem działki (...), o powierzchni 0,0477 ha, dla której Sąd Rejonowy w Brodnicy prowadzi księgę wieczystą nr (...). Nieruchomość zabudowana jest budynkiem mieszkalnym z częścią usługową, który został postawiony w 2015 r. Powierzchnia zabudowy wynosi 119,86 m ^{( 2)}, a powierzchnia użytkowa 185,73 m ^{( 2)}. Budynek ma dwie kondygnacje, jest częściowo podpiwniczony i ma poddasze nieużytkowe częściowo zaadaptowane o pow. 20,34 m ^{( 2)}. Zgodnie z opinią biegłego J. M. z dnia 30 lipca 2018 r. fizyczny podział nieruchomości (pionowy) nie jest możliwy do wykonania z powodów technicznych i ekonomicznych. Natomiast po przeprowadzeniu prac adaptacyjnych możliwe jest wyodrębnienie z nieruchomości samodzielnych lokali – mieszkalnego i użytkowego. Lokal mieszkalny miałby łączną powierzchnię użytkową 152,3 m ^{( 2)}, zaś lokal użytkowy – 72,4 m ^{( 2)}. Udział lokalu mieszkalnego w częściach wspólnych wyniósłby 1523/2247, zaś lokalu użytkowego 724/2247. Biegły szczegółowo zaznaczył proponowany podział w załącznikach do opinii dołączając rzut kondygnacji budynku z zaznaczonym podziałem budynku na dwa lokale mieszkalne. Zdaniem biegłego wraz z wyodrębnieniem lokali w budynku konieczny byłby także podział terenu z uwagi na dostęp do dachu. Wszystkie instalacje wewnętrzne musiałyby ulec podziałowi (poza kanalizacją sanitarną). Przyłącze energetyczne wraz z opomiarowaniem zostałoby wyodrębnione dla części mieszkalnej, należałoby wykonać przyłącze dla części użytkowej. Należałoby dokonać rozdziału instalacji grzewczej, przy czym biegły przewidywał ogrzewanie elektryczne w części użytkowej budynku. Dodatkowo należałoby wystąpić o nowe przyłącze do wody dla lokalu użytkowego wraz ze studzienką pomiarową. W kosztorysie inwestorskim stanowiącym załącznik do opinii biegły wskazał, iż szacunkowy koszt prac adaptacyjnych wyniósłby wstępnie 17.253,81 zł. N skutek uwag stron postępowania biegły dokonał korekty kosztorysu inwestorskiego obejmującego koszt wykonania zewnętrznej i wewnętrznej instalacji wodno-kanalizacyjnej, przyłącza energetycznego, wewnętrznej instalacji elektrycznej oraz wewnętrznej instalacji centralnego ogrzewania i ustalił wartość nakładów koniecznych do wykonania w związku z wydzieleniem dwóch samodzielnych lokali - mieszkalnego oraz użytkowego na kwotę 33.742,53 zł. Według dodatkowych ustaleń Sądu a quo zarówno wnioskodawca, jak i uczestniczka postępowania nie mieszkają na nieruchomości. W części użytkowej wnioskodawca prowadzi działalność gospodarczą w postaci usług kosmetycznych. Działalność prowadzi razem ze swoją matką, która zamieszkuje w części mieszkalnej. Natomiast uczestniczka mieszka i pracuje w Niemczech, natomiast podczas pobytów w Polsce zamieszkuje u swojego ojca w B.. Planuje wrócić do Polski i dlatego potrzebny jest jej lokal mieszkalny. W przyszłości chciałaby się tam wprowadzić. Prace adaptacyjne wykonałaby z pomocą brata, ojca i szwagra. Uczestniczka pracuje w aptece, zarabia 1.400 Euro miesięcznie, ma oszczędności w wysokości około 20.000 zł. W rozważaniach prawnych Sąd Rejonowy podkreślił, że w rozpatrywanej sprawie spór między stronami dotyczył sposobu podziału nieruchomości objętej współwłasnością. Wnioskodawca wnosił o przyznanie mu całej nieruchomości na własność, natomiast uczestniczka (finalnie) wniosła o wyodrębnienie i przyznanie jej na własność lokalu mieszkalnego, a wnioskodawcy lokalu użytkowego. Mając na uwadze treść opinii biegłego, Sąd Rejonowy uznał, że możliwe jest wyodrębnienie samodzielnych lokali w budynku posadowionym na nieruchomości zgodnie z projektem inwestorskim opracowanym przez tego biegłego. W opinii biegły wskazał koszty prac adaptacyjnych, których wysokość nie była kwestionowana przez strony.

Zdaniem Sądu Rejonowego w wyniku podziału nieruchomości poprzez ustanowienie odrębnej własności dwóch lokali: mieszkalnego i użytkowego, uczestniczka uzyskałaby - po wykonaniu stosownych prac adaptacyjnych wskazanych w opinii przez biegłego - możliwość zaspokajania na nieruchomości objętej współwłasnością swoich potrzeb mieszkaniowych. Uczestniczka posiada środki na pokrycie kosztów tych prac. Twierdzenie wnioskodawcy, że wyodrębnienie lokali nie jest uzasadnione z uwagi na istniejący pomiędzy stronami konflikt nie jest wystarczającą przeszkodą do uwzględnienie wniosku uczestniczki o podział nieruchomości poprzez ustanowienie odrębnej własności lokali. Sąd Rejonowy podzielił w tym zakresie pogląd Sądu Najwyższego, że co do zasady konflikt osobisty między współwłaścicielami lokalu użytkowego nie stanowi samodzielnej przesłanki uzasadniającej zniesienie współwłasności przez ustanowienie odrębnej własności lokali użytkowych. W ocenie Sądu Rejonowego, wbrew twierdzeniom wnioskodawcy, podział nieruchomości poprzez wyodrębnienie dwóch lokali, nie spowoduje zmniejszenia, jak również nie będzie nadmiernie uciążliwe dla żadnej ze stron. Obecnie strony nie pozostają w konflikcie. Każde z nich po rozwodzie ułożyło sobie życie na nowo. Dodatkowo, zdaniem Sądu a quo nie może ujść uwadze, że każdy z lokali podlegających wyodrębnieniu ma odmienne przeznaczenie. Uczestniczka potrzebuje lokalu do zaspokojenia swoich potrzeb mieszkaniowych. Natomiast wnioskodawca w części użytkowej budynku prowadzi działalność gospodarczą. Podział budynku na dwa lokale umożliwiłby wnioskodawcy dalsze prowadzenie tej działalności. W ocenie Sądu zatem wskazany podział umożliwiłby obu stronom realizację ich usprawiedliwionych interesów. Dodatkowo uczestniczka postępowania zadeklarowała chęć i możliwość wykonania prac adaptacyjnych wskazanych przez biegłego, a koniecznych do wyodrębnienia lokali. Uczestnika wykazała przy tym, że jest w stanie wykonać te prace, gdyż może liczyć w tym zakresie na pomoc rodziny, a także jest w stanie tymczasowo pokryć ich koszt z uwagi na wysokość osiąganych zarobków oraz posiadane oszczędności. Apelację od powyższego postanowienia złożył wnioskodawca, który zarzucił naruszenie art. 211 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i przyjęcie, że zniesienie współwłasności nieruchomości poprzez ustanowienie odrębnej własności lokalu w przypadku konfliktu stron nie jest sprzeczne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy. Skarżący wniósł o uchylenie orzeczenia. W odpowiedzi na apelację uczestniczka wniosła o jej oddalenie oraz zasądzenie od wnioskodawcy na rzecz uczestnika kosztów postępowania za instancję odwoławczą według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Apelacja jako bezzasadna podlegała oddaleniu.

Na wstępie należy zauważyć, że zgodnie z art. 211 k.c. każdy ze współwłaścicieli może żądać, ażeby zniesienie współwłasności nastąpiło przez podział rzeczy wspólnej, chyba że podział byłby sprzeczny z przepisami ustawy lub ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy albo że pociągałby za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości. Wykładnia przytoczonego in extenso przepisu wskazuje, że podstawowym sposobem zniesienia współwłasności, preferowanym przez ustawodawcę, jest podział fizyczny rzeczy wspólnej, jako najbardziej sprawiedliwy i pożądany. Dlatego też jeżeli zniesienie współwłasności następuje z mocy orzeczenia sądu, sąd powinien przede wszystkim brać pod uwagę ten sposób wyjścia ze współwłasności, chyba że współwłaściciele żądają przyznania rzeczy wspólnej jednemu z nich w zamian za spłaty albo sprzedaży stosownie do przepisów k.p.c.. W braku takich żądań sąd powinien ustalić, czy istnieje fizyczna i prawna możliwość podziału, a dopiero gdy podział nie jest dopuszczalny, znieść współwłasność w inny sposób. W wypadku podziału sądowego ustawodawca daje każdemu ze współwłaścicieli prawo żądania zniesienia współwłasności przez podział rzeczy wspólnej. W razie zgłoszenia takiego żądania sąd jest tym żądaniem związany i nie może zastosować innego sposobu zniesienia współwłasności, choćby nawet uznał, że byłby on ekonomicznie bardziej opłacalny albo z większą korzyścią dla niektórych współwłaścicieli. Wyjątki wskazane są w dalszej części art. 211 k.c. Oznacza to m.in., że gdy rzecz nadaje się do podziału z zachowaniem wymagań art. 211 k.c., a współwłaściciele nie wyrażają w toku postępowania uzgodnionego wniosku o przyznanie rzeczy na wyłączną własność jednemu z nich, sąd dokonuje podziału rzeczy, nie może zaś uwzględnić wniosku jednego ze współwłaścicieli o przyznanie jemu rzeczy wspólnej (por. postanowienie SN z 2.4.2014 r., IV CSK 431/13, Legalis).

W judykaturze przyjmuje się powszechnie, że przez podział fizyczny nieruchomości należy rozumieć także wyodrębnienie własności lokali, co wynika z art. 7 ust. 1 i art. 11 ust. 1 ustawy o własności lokali (por. np. post. SN z 2.2.2001 r., IV CKN 251/00, Legalis; post. SN z 5.2.2010 r., III CSK 195/09, Legalis; post. SN z 2.4.2014 r., IV CSK 431/13, Legalis). Zgodnie z art. 11 ust. 2 ustawy o własności lokali, jeżeli uczynienie zadość przesłance samodzielności lokali wymaga wykonania robót adaptacyjnych, sąd może w postanowieniu wstępnym, uznającym żądanie ustanowienia odrębnej własności lokali w zasadzie za usprawiedliwione, upoważnić zainteresowanego uczestnika postępowania do ich wykonania - tymczasowo na jego koszt. W razie przeszkód stawianych przez innych uczestników, sąd - w postanowieniu wstępnym lub w postanowieniu oddzielnym - może wydać stosowne nakazy lub zakazy.

W realiach sprawy Sąd Rejonowy uznał żądanie uczestniczki postępowania ustanowienia odrębnej własności lokali w zasadzie za usprawiedliwione. Jednocześnie określił, zgodnie z opinią biegłego z zakresu budownictwa, zakres robót adaptacyjnych niezbędnych do ustanowienia odrębnej własności dwóch lokali oraz wskazał, który z uczestników pokryje koszty wykonania tych robót. Nie budzi zatem wątpliwości, że rozstrzygnięcie Sądu a quo znajduje swoją podstawę prawną w treści powołanego art. 11 ust. 2 ustawy o własności lokali.

Jeśli chodzi o zarzut skarżącego, że dokonanie podziału nieruchomości poprzez wyodrębnienie dwóch lokali jest niedopuszczalne z uwagi na istniejący konflikt między współwłaścicielami, to wypada wskazać, że początkowo (w postanowieniu z 4.10.2002 r. (III CKN 1283/00, OSNC 2003, Nr 12, poz. 170) SN stał na stanowisku, że konflikt osobisty istniejący między współwłaścicielami budynku mieszkalnego nie stanowi samodzielnej przesłanki uzasadniającej odmowę zniesienia współwłasności przez ustanowienie odrębnej własności lokali z powołaniem się na społeczno-gospodarcze przeznaczenie rzeczy (podobnie postanowienie SN z 12.10.2000 r., IV CKN 1525/00, Legalis; postanowienie SN z 2.2.2001 r., IV CKN 251/00, Legalis; postanowienie SN z 13.1.2012 r., I CSK 358/11, Legalis; postanowienie SN z 15.3.2013 r., V CSK 168/12, Legalis; postanowienie SN z 2.4.2014 r., IV CSK 431/13, Legalis). Należy uznać, że przeznaczenie rzeczy wynika bezpośrednio z jej charakteru, stanu technicznego oraz funkcji, jaką pełni w życiu człowieka oraz jego działalności. W konsekwencji oznacza cel, jakiemu rzecz ma służyć.

Jednak w postanowieniu z 19.10.2011 r. (II CSK 50/11, Legalis) SN złagodził to stanowisko i przyjął, że istniejący między współwłaścicielami budynku poważny konflikt może stanowić okoliczność uzasadniającą odmowę zniesienia współwłasności przez ustanowienie odrębnej własności lokali. Występujący między współwłaścicielami konflikt nie stanowi wprawdzie bezwzględnej negatywnej przesłanki dla dokonania zniesienia współwłasności przez podział rzeczy, albowiem art. 211 k.c. nie wymienia stosunków osobistych między współwłaścicielami jako czynnika limitującego taki podział, ale czynnik ten może i powinien być rozważany w aspekcie zgodności podziału rzeczy ze społeczno-gospodarczym jej przeznaczeniem i faktu, że z powodu poważnego skonfliktowania współwłaścicieli rzecz nie będzie mogła być po podziale wykorzystywana w sposób odpowiadający jej przeznaczeniu. Uwzględnienie całokształtu okoliczności faktycznych występujących w konkretnym przypadku może uzasadniać odstąpienie przez sąd od fizycznego podziału na rzecz przyznania rzeczy jednemu ze współwłaścicieli, z obowiązkiem spłaty na rzecz drugiego współwłaściciela. Takie samo stanowisko zajął również SN w post. z 12.9.2013 r. (IV CSK 5/13, Legalis), przy czym przyjął, że właśnie w taki sposób należy rozumieć kształtującą się dotychczas linię orzecznictwa. Według tego stanowiska konflikt między współwłaścicielami może stanowić decydującą przeszkodę w podziale fizycznym rzeczy wspólnej, po rozważeniu całokształtu okoliczności sprawy. Stosunki panujące pomiędzy współwłaścicielami w konkretnych okolicznościach powinny mieć znaczenie przy wyborze sposobu zniesienia współwłasności. Dotyczy to w szczególności sytuacji, gdy przedmiotem podziału jest nieruchomość służąca do zaspokajania potrzeb mieszkaniowych współwłaścicieli, a podział ma polegać na wyodrębnieniu własności lokali na rzecz poszczególnych współwłaścicieli. Zniesienie współwłasności nieruchomości przez wyodrębnienie w niej nieruchomości lokalowych jest podziałem specyficznym. Przymus pozostawania w stosunku współwłasności nieruchomości wspólnej (art. 3 ust. 2 ustawy o własności lokali) wraz z konsekwencjami co do obowiązku współdziałania w zarządzie sprawia, że rezultat prawny tego sposobu zniesienia współwłasności sytuuje się między podziałem zupełnym a pozostawaniem we współwłasności. Silny konflikt nie tylko wpływa negatywnie na prognozę woli i umiejętności współdziałania współwłaścicieli w zarządzie nieruchomością w przyszłości, ale także uzasadnia przewidywanie występowania w przyszłości sytuacji konfliktowych pomiędzy współwłaścicielami, co może niekiedy znacznie utrudniać bądź niekiedy nawet uniemożliwiać korzystanie z wydzielonej części nieruchomości. W takich sytuacjach istotne jest także zbadanie przyczyn konfliktu współwłaścicieli i ocena możliwości jego zażegnania w przyszłości.

Konkludując, Sąd Najwyższy przyjął – i stanowisko to Sąd Okręgowy podziela – że przy rozstrzyganiu o sposobie zniesienia współwłasności nieruchomości przez wyodrębnienie własności lokali większą wagę niż przy innym sposobie podziału nieruchomości, należy przywiązywać do stosunków osobistych między współwłaścicielami. Negatywne prognozy co do woli i umiejętności współdziałania byłych współwłaścicieli w wyjątkowych wypadkach pozwalają uznać, że jest to stan odpowiadający hipotezie art. 212 § 2 k.c. Sposób zniesienia współwłasności nieruchomości poprzez wydzielenie odrębnej własności lokali tylko wówczas świadczyć będzie o zastosowaniu właściwego sposobu podziału, jeśli pozwoli on na stworzenie warunków do normalnego, niezakłóconego korzystania w przyszłości przez współwłaścicieli z wydzielonych w ramach budynku lokali i do zapewnienia na przyszłość zgodnego współdziałania wszystkich współwłaścicieli co do pozostawionych nadal we współwłasności wspólnych części w ramach całej nieruchomości będącej przedmiotem zniesienia współwłasności.

Na gruncie rozpatrywanej sprawy nie można pominąć, że w wyniku podziału nieruchomości powstaną dwa lokale o różnym przeznaczeniu: jeden będzie nadal spełniał funkcję mieszkalną, a drugi - użytkową. Lokal użytkowy zajmować będzie nadal wnioskodawca, który zaspokaja swoje potrzeby mieszkaniowe w innym miejscu. Natomiast lokal mieszkalny obejmie we władanie uczestniczka. Lokal ten będzie jednak musiała wcześniej opróżnić matka wnioskodawcy, nie posiadająca tytułu prawnego do nieruchomości. W wyniku zatem podziału nieruchomości wyodrębnione lokale będą mogły spełniać dotychczasową funkcję. Wykonane prace adaptacyjne spowodują jednak, że lokale te uzyskują jeszcze większą samodzielność, co wynika wprost z opinii biegłego. W związku z wyodrębnieniem lokali dojdzie też do podziału quoad usum gruntu.

W ocenie Sądu Okręgowego wnioskodawca nie wykazał w toku postępowania, iż między nim a uczestniczką istnieje tak intensywny konflikt, który uniemożliwi korzystanie z wydzielonych części nieruchomości. Okoliczność, że w części mieszkalnej budynku zamieszkała matka wnioskodawcy nie stanowi wystarczającej podstawy do uznania, że żądanie uczestniczki wyodrębnienia lokali w budynku jest bezzasadne. Matka wnioskodawcy zamieszkała bowiem na nieruchomości bez zgody jednego z jej współwłaścicieli i musi się liczyć z obowiązkiem opuszczenia nieruchomości w przypadku podjęcia przez uczestniczkę prac adaptacyjnych.

Jak trafnie ocenił Sąd Rejonowy obecnie strony nie pozostają już w nasilonym konflikcie. Każde z nich po rozwodzie ułożyło sobie życie na nowo. Okoliczność zatem, na którą powołuje się apelujący, tj. zachowanie uczestniczki w trakcie rozprawy przed Sądem I instancji (płacz), nie świadczy o całkowitej niemożliwości porozumienia między stronami. Należy podkreślić, że ze strony uczestniczki wola współpracy w zakresie zarządzania częściami wspólnymi nieruchomości została wyrażona w sposób jednoznaczny. W przypadku zaś, gdy strony nie będą potrafiły się porozumieć np. co do remontów części wspólnych nieruchomości, będą mogły poddać spór pod rozstrzygnięcie sądu.

Zdaniem Sądu ad quem twierdzenie wnioskodawcy, że zamieszkanie w wyodrębnionym lokalu przez uczestniczkę będzie miało negatywne konsekwencje dla jego działalności gospodarczej nie znajduje żadnego potwierdzenia w zebranym materiale dowodowym. Należy zaznaczyć, że po wykonaniu prac adaptacyjnych lokale będą w pełni samodzielne i korzystanie z nich nie będzie wymagało współpracy między stronami.

W rezultacie, zdaniem Sądu Okręgowego, Sąd Rejonowy trafnie uznał żądanie uczestniczki podziału nieruchomości poprzez wyodrębnienie lokali mieszkalnych za uzasadnione co do zasady. Z tych powodów apelacja wnioskodawca podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. O kosztach postępowania odwoławczego orzeknie Sąd I instancji w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie.

/Sędzia Włodzimierz Jasiński/ /Sędzia Marek Lewandowski/ /Sędzia Marek Paczkowski/