Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 25 stycznia 2018 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 25 stycznia 2018 roku

sprawy z wniosku B. J. (1)

z udziałem E. P. (1) i J. K. (1)

o podział majątku wspólnego byłych małżonków, dział spadku i zniesienie współwłasności

na skutek apelacji uczestniczek

od postanowienia Sądu Rejonowego w Tomaszowie Mazowieckim z dnia 19 lipca 2017 roku, sygn. akt I Ns 1445/16

postanawia:

1.  oddalić apelację;

2.  ustalić, iż każda z uczestniczek ponosi koszty postępowania odwoławczego związane ze swoim udziałem w sprawie.

SSO Jarosław Gołębiowski

SSA w SO Stanisław Łęgosz SSO Dariusz Mizera

Sygn. akt II Ca 840/17

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 19 lipca 2017 roku, w sprawie I Ns 1445/16, Sąd Rejonowy w Tomaszowie Mazowieckim po rozpoznaniu sprawy z wniosku B. J. (1) z udziałem E. P. (1) oraz J. K. (1) o podział majątku wspólnego byłych małżonków, dział spadku i zniesienie współwłasności postanowił:

1.  ustalić, że w skład majątku wspólnego R. P. — syna J. i J. oraz Z. P. (1) z domu C. — córki J. i M. wchodzi prawo własności nieruchomości rolnej położonej w:

a.  O. Nowym, gminie L., powiecie (...), województwie (...), obręb (...), oznaczonej w ewidencji gruntów numerami działek: (...) i (...), o powierzchni (...) ha;

b.  B., gminie L., powiecie (...), województwie (...), obręb (...), oznaczonej w ewidencji gruntów numerami działek: (...) i (...), o powierzchni (...) ha;

c.  O. (1), gminie L., powiecie (...), województwie (...), obręb (...), oznaczonej w ewidencji gruntów numerami działek: (...) i (...), o powierzchni (...) ha;

d.  G. D., gminie L., powiecie (...), województwie (...), obręb (...), oznaczonej w ewidencji gruntów numerami działek: (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...) i (...), o powierzchni (...) ha;

- dla której Sąd Rejonowy w Tomaszowie Mazowieckim prowadzi księgę wieczystą o numerze (...);

2.  ustalić, że w skład spadku po R. P. — synu J. i J., zmarłym w dniu(...) r. w O., gmina L., ostatnio stałe zamieszkałym w O., wchodzi udział w wysokości ½ (jednej drugiej) części w prawie własności nieruchomości opisanej w punkcie 1 (pierwszym) postanowienia;

3.  ustalić, że w skład spadku po Z. P. (1) z domu C. — córce J. i M., zmarłej w dniu (...) r. w C., ostatnio stale zamieszkałej w N., wchodzi udział w wysokości 4/6 (cztery szóste) części w prawie własności nieruchomości opisanej w punkcie 1 (pierwszym) postanowienia;

4.  dokonać podziału majątku wspólnego R. i Z. małżonków P., działu spadku po R. P., działu spadku po Z. P. (2) oraz zniesienia współwłasności nieruchomości opisanej w punkcie 1 (pierwszym) postanowienia pomiędzy B. J. (1), E. P. (1) oraz J. K. (1), w ten sposób, że nieruchomość opisaną w punkcie 1 (pierwszym) postanowienia położoną w O., B., O. A oraz G. D., oznaczoną w ewidencji gruntów numerami działek: (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...),(...), (...), (...), (...), (...), (...), (...) i (...), o łącznej powierzchni 5,7 ha, dla której Sąd Rejonowy w Tomaszowie Mazowieckim prowadzi księgę wieczystą o numerze (...), przyznać na własność B. J. (2) z domu P. — córce R. i Z.;

5.  zasądzić od wnioskodawczyni B. J. (1) na rzecz uczestniczki E. P. (1) kwotę 40.188,50 zł tytułem spłaty, w następujący sposób: kwotę 20.000 zł w terminie 7 dni od dnia uprawomocnienia się niniejszego postanowienia, kwotę 10.000 zł w terminie 3 miesięcy od dnia uprawomocnienia się niniejszego postanowienia oraz kwotę 10.188,50 zł w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się niniejszego postanowienia, wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w wypadku uchybienia terminowi płatności;

6.  zasądzić od wnioskodawczyni B. J. (1) na rzecz uczestniczki J. K. (1) kwotę 40.188,50 zł tytułem spłaty, w następujący sposób: kwotę 20.000 zł w terminie 7 dni od dnia uprawomocnienia się niniejszego postanowienia, kwotę 10.000 zł w terminie 3 miesięcy od dnia uprawomocnienia się niniejszego postanowienia oraz kwotę 10.188,50 zł w terminie miesięcy od dnia uprawomocnienia się niniejszego postanowienia, wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w wypadku uchybienia terminowi płatności;

7.  nakazać, aby uczestniczki E. P. (1) oraz J. K. (1) wydały wnioskodawczyni B. J. (1) nieruchomość gruntową położoną w O. Nowym, gminie L., powiecie (...), województwie (...), obręb (...), oznaczoną w ewidencji gruntów numerami działek: (...) i (...), w terminie 30 dni od dnia uprawomocnienia się niniejszego postanowienia;

8.  umorzyć postępowanie w pozostałej części;

9.  ustalić, że każdy z uczestników ponosi koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie;

10.  nakazać pobrać od wnioskodawczyni B. J. (1) na rzecz Skarbu Państwa— Sądu Rejonowego w Tomaszowie Mazowieckim kwotę 1.263,34 zł tytułem wydatków poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa;

11.  nakazać pobrać od uczestniczki E. P. (1) na rzecz Skarbu Państwa — Sądu Rejonowego w Tomaszowie Mazowieckim kwotę 673,67 zł tytułem wydatków poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa;

12.  nakazać pobrać od uczestniczki J. K. (1) na rzecz Skarbu Państwa — Sądu Rejonowego w Tomaszowie Mazowieckim kwotę 1.423,67 zł tytułem wydatków poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa.

Podstawę powyższego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia i zarazem rozważania Sądu Rejonowego:

R. P. - syn J. i J. oraz Z. P. (1) z domu C. - córka J. i M. nabyli z dniem 4 listopada 1971 r., na prawach wspólności majątkowej małżeńskiej, prawo własności nieruchomości rolnej położonej w:

a.  O., gminie L., powiecie (...), województwie (...), obręb (...), oznaczonej w ewidencji gruntów numerami działek: (...) i (...), o powierzchni (...) ha;

b.  B., gminie L., powiecie (...), województwie (...), obręb (...), oznaczonej w ewidencji gruntów numerami działek: (...) i (...), o powierzchni (...) ha;

c.  O. (1), gminie L., powiecie (...), województwie (...), obręb (...), oznaczonej w ewidencji gruntów numerami działek: (...) i (...), o powierzchni (...) ha;

d.  G. D., gminie L., powiecie (...), województwie (...), obręb (...), oznaczonej w ewidencji gruntów numerami działek: (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...) i (...), o powierzchni (...) ha;

- dla której Sąd Rejonowy w Tomaszowie Mazowieckim prowadzi księgę wieczystą o numerze (...);

R. P. zmarł w dniu (...) r., a spadek po nim — na podstawie ustawy — nabyli: żona Z. P. (2) oraz dzieci B. J. (1) oraz P. P. (2), po 1/3 części każde z nich.

Z. P. (2) zmarła w dniu (...) r., a spadek po niej — na podstawie ustawy — nabyły dzieci B. J. (1) oraz P. P. (2), po 1/2 części każde z nich.

W skład spadku po R. i Z. małż. P., prócz opisanej wyżej nieruchomości rolnej, wchodził ciągnik rolniczy (...) o nr rej. (...).

W dniu 13 grudnia 2013 r., na podstawie umowy ugody, P. P. (2) przeniósł na rzecz swoich córek E. P. (1) oraz J. K. (1) udział ½ części w prawie własności nieruchomości, dla której Sąd Rejonowy w Tomaszowie Mazowieckim prowadzi księgę wieczystą o numerze (...). Umowa powyższa zawarta została bez zgody B. J. (1).

P. P. (2) zmarł w dniu (...) r., a spadek po nim — wobec odrzucenia spadku przez zstępnych - nabyła w całości siostra B. J. (1).

Nieruchomość wchodząca w skład spadku po R. i Z. małż. P. tworzy gospodarstwo rolne o łącznej pow. (...) ha.

W miejscowości O., na działkach nr (...), znajduje się siedlisko o pow.(...)m ^{( 2)}. Działka nr (...) - o wymiarach 25 m x 508 m (1,33 ha) - zabudowana jest parterowym, murowanym budynkiem mieszkalnym w złym stanie technicznym z lat 60 XX wieku o pow. 101 m ^{( 2)} (m.in. spękane ściany, nieszczelny dach, zawilgotnienie), murowaną stodołą, murowaną oborą z kojcami dla trzody, murowaną stajnią oraz ruinami drewnianego budynku mieszkalnego. Od strony południowej działka nr (...) sąsiaduje z działką nr (...) — stanowiącą własność gminy a następnie z działką nr (...) o pow. (...) ha, na której posadowiony jest murowany garaż z trzema stanowiskami o pow. (...) m ^{( 2)}. Wszystkie budynki gospodarcze znajdują się w złym stanie technicznym. Tworzą zwartą zabudowę z wewnętrznym dziedzińcem. Całość siedliska jest ogrodzona. Pozostałą część działek nr (...) stanowią grunty orne klasy V i VI, ciągnące się od drogi publicznej do linii zabudowań, a następnie - za siedliskiem - w kierunku wschodnim, gdzie miejscami występują tereny podmokle oraz rów melioracyjny. Na odcinku pierwszych 75 m od drogi, działki nr (...) położone są w obszarze zabudowy mieszkaniowej, siedliskowej i jednorodzinnej. W pozostałej części są to grunty rolne.

Działki położone w B., oznaczone w ewidencji gruntów numerami (...) i (...), posiadają powierzchnię (...) ha. Działki te nie są zabudowane, mają prostokątny wydłużony kształt, sąsiadują ze sobą, od siedliska oddalone są o ok. 4 km. Składają się z gruntów ornych klasy III ((...) ha), IV ((...)ha) i V ((...) ha). Na odcinku pierwszych 80 m od drogi, działka nr (...) położona jest w obszarze zabudowy mieszkaniowej, siedliskowej i jednorodzinnej. Takie samo przeznaczenie w 80 % ma działka nr (...). Na działce nr (...) zlokalizowana jest słupowa stacja transformatorowa od której odchodzi linia 15 kv.

Działki położone w O. A, oznaczone w ewidencji gruntów numerami (...) i (...), posiadają powierzchnię (...)ha. Działki te nie są zabudowane, posiadają nieregularny kształt, od siedliska oddalone są o ok. 0,5 km. Składają się z gruntów ornych klasy V (0,03 ha) i pastwisk trwałych. Dostęp do nich jest utrudniony z uwagi na skarpę. Działka nr (...) stanowi częściowo — wg studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy L. – tereny zabudowy mieszkaniowej, siedliskowej i jednorodzinnej. W pozostałej części, podobnie jak działka (...), jest to łąka.

Działki położone w G. D. oznaczone w ewidencji gruntów

numerami (...), (...), (...) i (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...) i (...), posiadają powierzchnio (...) ha. Działki te nie są zabudowane, od siedliska oddalone są o ok. 12 km. Składają się z pastwisk trwałych i lasów. Wszystkie one położone są w obszarze zalewowym rzeki P. na terenie specjalnego obszaru ochrony siedlisk (...).

Podział w naturze przedmiotowego gospodarstwa rolnego byłby sprzeczny z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej.

Po śmierci R. i Z. małż. P., w spadkowym gospodarstwie rolnym zamieszkiwał P. P. (2). Postanowieniem z dnia 4 września 2012 r. Sąd Rejonowy w Tomaszowie Mazowieckim dokonał podziału do korzystania budynku mieszkalnego na działce nr (...), pomiędzy uczestnikiem, a B. J. (1), w ten sposób, że przyznał wnioskodawczyni prawo do wyłącznego korzystania z kuchni, 2 pokoi oraz części piwnic i poddasza.

Początkowo, w latach 2009-2010, P. P. (2) i B. J. (1) wspólnie prowadzili sporne gospodarstwo rolne, po czym w 2011 r. ustalili, że prowadzić będą je odtąd naprzemiennie, poczynając od wnioskodawczyni. W 2012 r. P. P. (2) zrezygnował z pracy w gospodarstwie i od tego czasu — na zasadzie wyłączności – prowadziła je B. J. (1) z pomocą swoich dzieci.

B. J. (1) uprawia rolniczo część działek nr (...) (poza siedliskiem), a także działki nr (...) położone w B.. Wnioskodawczyni regularnie dokonuje orki, siewu, oprysków, nawożenia. W tym celu wynajmuje ludzi do pracy oraz maszyny rolnicze (m.in. kombajn, rozrzutnik, maszynę do oprysków). Uprawia pszenżyto, jęczmień jary i owies. Plony zatrzymuje dla siebie (około 8 ton zbóż). B. J. (1) korzysta z budynków gospodarczych na działce nr (...), gdzie przechowuje zboże i słomę (w stodole urządziła wialnię), a także z garażu na działce nr (...), w którym przechowuje ciągnik rolniczy. Inwentarzu nie chowa. W okresie od 2009 r. do 2013 r. — na potrzeby tegoż gospodarstwa - wnioskodawczyni zakupiła środki ochrony roślin, nawozy, olej napędowy, materiały budowlane, a także uiszczała opłaty za media i podatek od nieruchomości, wydatkując na ten cel kwotę 16.435,02 zł. Po śmierci rodziców B. J. (1) pomalowała i naprawiła dach na stodole, oczyściła rynny, uporządkowała pomieszczenia gospodarcze, kosiła trawę, wymieniła bojler, zakupiła m.in. przepust rowu melioracyjnego, kosiarkę i lemiesze do pługa.

E. P. (1) oraz J. K. (1) nie zamieszkują na nieruchomości objętej wnioskiem, jak również nie prowadzą spadkowego gospodarstwa rolnego. Uczestniczki wyraziły zgodę, aby P. P. (2) korzystał z budynku mieszkalnego w dotychczasowym — ustalonym postanowieniem z dnia 4 września 2012 r. - zakresie. E. P. (1) oraz J. K. (1) opiekowały się P. P. (2) do jego śmierci w 2016 r. Uczestniczki często bywały na nieruchomości, kosiły trawę w siedlisku, sprzątały podwórko, pomalowały i uporządkowały pomieszczenie, w którym zamieszkiwał P. P. (2). E. P. (1) oraz J. K. (1) korzystały także z ogrodu kwiatowego na działce nr (...), w ten sposób, że sezonowo zbierały żonkile, które następnie sprzedawały, uzyskujące z tego tytułu kwotę ok. 1.000 zł. W ogrodzie powyższym brak jest regularnych rabat, jest on zachwaszczony, uczestniczki nie dokonywały w nim nasadzeń.

B. J. (1) ma lat 56, ukończyła 3 letnie Technikum (...) w R., z zawodu jest technikiem hodowcą zwierząt w gospodarstwie rolnym, utrzymuje się z renty z KRUS z tytułu częściowej niezdolności do pracy w wysokości 494 zł, związanej z urazem narządu ruchu (endoproteza). Wnioskodawczyni zamieszkuje w C. w odległości około 10 km od spadkowego siedliska, gdzie wraz z mężem prowadzi własne gospodarstwo rolne o pow.(...) ha. Nieruchomość wnioskodawczyni w C. zabudowana jest budynkiem mieszkalnym, murowanym budynkiem gospodarczym oraz drewnianą stodołą. W gospodarstwie tym B. J. (1) prowadzi hodowlę gęsi (ok. 10 szt.), kur (20 szt.), kozy (1 szt.) oraz uprawę warzyw i kwiatów (1000 szt. żonkili i tulipanów). Posiada także sad owocowy, z którego owoce sprzedaje w przetwórni. Do 1990 r. B. J. (1) zamieszkiwała w spadkowym gospodarstwie rolnym. W wyniku spadkobrania po rodzicach i bracie, wnioskodawczyni jest właścicielką ciągnika rolniczego (...), młockarni, sieczkarni, wialni, śrutownika oraz bron. Posiada także pług, kultywator, siewnik oraz kosiarkę ciągnikową do trawy. W zakresie obowiązku spłaty, B. J. (1) liczyć na pomoc swoich dzieci. W przyszłości wnioskodawczyni chciałaby rozszerzyć produkcję w spadkowym gospodarstwie rolnym o chów zwierząt.

P. P. (2) w kwietniu 2013 r. przebył udar i od tego czasu wymagał pomocy osób trzecich w bieżącym funkcjonowaniu. Nie był zdolny do pracy w gospodarstwie rolnym. Przed chorobą uczestnik pracował w rolnictwie (obsługiwał m.in. ciągnik rolniczy). P. P. (2) zmarł w wieku lat 59

E. P. (1) ma lat 33, zamieszkuje w T., z zawodu jest specjalistą ds. marketingu, ukończyła studia licencjackie na kierunku (...). Nie posiada teoretycznych kwalifikacji rolniczych. Zatrudniona jest poza rolnictwem. Jest osobą zdrową i sprawną fizycznie. Jej mąż - w wyniku spadkobrania jest współwłaścicielem gospodarstwa rolnego położonego w B. i P. o pow. (...) ha, które uprawiane jest rolniczo. Uczestniczka nie posiada maszyn rolniczych. Jej mąż z zawodu jest mechanikiem samochodowym. W przeszłości E. P. (1) okazjonalnie pomagała ojcu oraz dziadkom w pracach polowych w spadkowym gospodarstwie rolnym (np. przy żniwach). W udziale 1/3 części jest współwłaścicielką nieruchomości zabudowanej domem jednorodzinnym w T..

J. K. (1) ma lat 30, legitymuje się wykształceniem średnim. Nie posiada teoretycznych kwalifikacji rolniczych, zatrudniona jest poza rolnictwem jako pracownik produkcji. Jest osobą zdrową i sprawną fizycznie. Nie jest właścicielką żadnej innej nieruchomości rolnej. Uczestniczka wynajmuje mieszkanie w bloku w N., lecz docelowo chciałaby wybudować dom poza miastem i podlegać ubezpieczeniu w KRUS. W przeszłości J. K. (1) okazjonalnie pomagała ojcu w pracach polowych w spadkowym gospodarstwie rolnym (np. przy żniwach). W udziale 1/3 części jest współwłaścicielką nieruchomości w T.. zabudowanej domem jednorodzinnym.

Nieruchomość położona w O., B., O. (1) oraz G. D., oznaczona w ewidencji gruntów numerami działek: (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...) i (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...) i (...), dla której Sąd Rejonowy w Tomaszowie Mazowieckim prowadzi księgę wieczystą o numerze (...), posiada wartość 160.754 zł.

Współwłaścicielami przedmiotowej nieruchomości są: B. J. (1) w udziale ½ części, E. P. (1) w udziale ¼ części oraz J. K. (1) w udziale ¼ części.

Dokonane w rozpoznawanej sprawie ustalenia faktyczne Sąd poczynił w oparciu o powołane wyżej dowody, które ocenione zostały przez pryzmat wskazań wiedzy, doświadczenia życiowego oraz reguł logicznego rozumowania.

Okoliczności faktyczne sprawy niniejszej w zasadniczej części pozostawały poza sporem stron. Bezsporny był zwłaszcza fakt prowadzenia przez wnioskodawczynię B. J. (1) spadkowego gospodarstwa rolnego od 2011 r., z wyłączeniem uczestniczek. Jak zeznała bowiem E. P. (1) na rozprawie w dniu 5 lipca 2017 r. „jeżeli chodzi o spadkową nieruchomość rolną, to nie uprawiam jej rolniczo. Jedynie koszę trawę i uprawiam kwiaty” (k. 448). Również uczestniczka J. K. (1) podała, iż „aktualnie nie uprawiam rolniczo gruntów spadkowych, jedynie koszę trawę na działce (...), a na działce (...) uprawiam kwiaty” (k. 448). Poza sporem strona pozostawała także kwestia kwalifikacji praktycznych i teoretycznych poszczególnych współwłaścicieli do nabycia nieruchomości rolnej.

W rozpoznawanej sprawie, wobec tego, że uczestniczki w toku postępowania domagały się konsekwentnie przyznania im części działek ewidencyjnych (nr (...) a ostatecznie także położonych w O. A, G. D. i B.), kwestią kluczową z punktu widzenia rozstrzygnięcia, było ustalenie, czy dopuszczany jest fizyczny podział gospodarstwa rolnego objętego wnioskiem.

Zaakcentować należy jednocześnie, iż przedstawiona okoliczność wymagała wiadomości specjalnych w rozumieniu art. 278 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Zgodnie bowiem z art. 619 § 2 k.p.c. w zw. z art. 688 k.p.c., podział w naturze gospodarstwa rolnego nastąpi po zasięgnięciu opinii biegłych co do sposobu podziału. Dodać wypada, iż w judykaturze ugruntował się pogląd, zgodnie z którym zasięgniecie opinii biegłych obligatoryjne jest także co do samej dopuszczalności podziału gospodarstwa rolnego (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 listopada 2007 r., sygn. akt II CSK 305/07, opubl LEX Nr 750015, orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 18 września 1951 r. C. 549/50, NP 1953, nr 5, str. 85).

W tym stanie rzeczy, kierując się dyspozycją art. 619 § 2 k.p.c. w zw. z art. 688 K.p.c., na okoliczności dopuszczalności podziału gospodarstwa rolnego, Sąd dopuścił i przeprowadził dowód z opinii biegłych rolników mgr inż. S. I. oraz inż. H. M. (1), które to opinie uzupełnione zostały w toku postępowania ustną opinią uzupełniającą S. I. z dnia 29 lipca 2015 r. (k. 255v-256v) oraz pisemną opinią uzupełniającą H. M. (1) z dnia 20 kwietnia 2016 r. (k. 336-339).

W przedstawionych opiniach, biegli sądowi - po dokonaniu oględzin nieruchomości - doszli do zgodnego wniosku, iż fizyczny podział spadkowego gospodarstwa rolnego byłby sprzeczny z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej.

W tym kontekście, zdaniem biegłego S. I., z punktu widzenia powyższych reguł, szczególnie niepożądane byłoby oderwanie od gospodarstwa rolnego działki nr (...) lub jej części, albowiem doprowadziłoby to do jego skarłowacenia (k. 206).

Z kolei biegła H. M. (1) w opinii zasadniczej z dnia 10 lutego 2016 r. wyraziła bardziej ogólną myśl, iż „niewskazany jest podział fizyczny przedmiotowego gospodarstwa”. W ocenie biegłej, „pozostawienie całego gospodarstwa dla jednego współwłaściciela zapewni samodzielność i wyższą produkcję niż miałoby to miejsce w razie podziału, a tym samym poprawę żywotności ekonomicznej”. W efekcie „przeciwwskazane jest rozdrabnianie gospodarstwa, bo większe jest bardziej rentowne i daje lepszą gwarancję, że będzie wykorzystywane zgodnie z jego przeznaczeniem” (k. 311).

W tym miejscu wskazać należy, iż w pisemnej opinii uzupełniającej z dnia 20 kwietnia 2016 r. (k. 336-339) biegła H. M. (1) w sposób wszechstronny i merytoryczny odniosła się do zastrzeżeń zgłoszonych przez pełnomocników wnioskodawczyni oraz uczestniczek, wyjaśniając, iż - z uwagi na „paraliż komunikacyjny” - niedopuszczalny jest podział bądź wydzielenie działki nr (...). Zdaniem biegłej, obydwie działki nr (...) należy pozostawić dla jednego właściciela, gdyż stanowią one zorganizowaną całość gospodarczą, mają korzystną szerokość i tylko łącznie zapewnić mogą prawidłowe funkcjonowanie gospodarstwa, zarówno w siedlisku, jak i na gruntach ornych.

W rezultacie, biegła sądowa podtrzymała dotychczasową konkluzję, iż z punktu widzenia zasad prawidłowej gospodarki rolnej, niewskazany jest fizyczny podział przedmiotowego gospodarstwa (k. 337).

Dokonując oceny powyższych opinii Sąd miał na względzie, iż dowód z opinii biegłego jest dowodem szczególnym, jest bowiem dopuszczony na okoliczności wymagające wiedzy specjalnej (art. 278 § 1 k.p.c.). To oznacza, że wprawdzie dowód ten podlega ocenie przez Sąd w ramach swobodnej oceny, to jednak jej kryteria są inne, niż te, które odnoszą się do pozostałych dowodów. Sąd nie może bowiem przy wykorzystaniu chociażby własnej wiedzy, kwestionować wniosków biegłego. Może natomiast ocenić opinię pod kątem jej zupełności, rzetelności w świetle wiedzy ogólnej, czy też poprawności logicznej, a także sposobu motywowania i stanowczości zawartych w niej wniosków (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 listopada 2000 roku, I CKN 1170/98, wyroki Sądu Najwyższego z dnia 15 stycznia 1972 r, III CRN 341/72, LexPolonica nr 322316; z dnia 23 maja 1986 r, IV CR 116/86, LexPolonica nr 321003; z dnia 19 grudnia 1990 r., I PR 148/90, OSP 1991 nr 11-12, poz. 300; z dnia 24 listopada 1999 r, I CKN 223/98, Wokanda 2000 nr 3, s. 7; z dnia 7 lipca 2005 r, II UK 277/04, OSNP 2006 nr 5-6, poz. 97; z dnia 17grudnia 2008 r, I UK 133/08, LEX nr 1615661; z dnia 10 stycznia 2012 r, I UK 235/11, LEX nr 1129324; z dnia 24 czerwca 2013 r, II PK 324/12, LEX nr 1375181 i z dnia 12 lutego 2015 r., IV CSK 275/14, LEX nr 1651019).

Oceniając z tego punktu widzenia opinie biegłych S. I. oraz inż. H. M. (1), należy stwierdzić, iż biegli udzielili rzetelnej i logicznej odpowiedzi na zadane im pytania. Jednocześnie Sąd nie stwierdził w treści tychże opinii żadnych błędów ani uchybień. Biegli zastosowali właściwe dla przedmiotu opinii kryteria zgodności z zasadami logiki i wiedzy powszechnej, poziomu wiedzy biegłego, podstaw teoretycznych opinii, a także sposobu motywowania oraz stopnia stanowczości wyrażonych w nich wniosków. W konsekwencji, skoro opinie te spełniają wszystkie wskazane powyżej kryteria należało uwzględnić wypływające z nich wnioski i wzbogacić o nie zgromadzony w sprawie materiał dowodowy.

W świetle przedstawionych uwag, jako polemikę z prawidłowymi wnioskami biegłych, Sąd uznał twierdzenia uczestniczek E. P. (1) i J. K. (1) zawarte w piśmie procesowym z dnia 14 czerwca 2016 r., jakoby dopuszczalny był podział spadkowego gospodarstwa rolnego, poprzez przyznanie im działki o nr ewid. (...) (k. 369). Wobec tego, że uczestniczki reprezentowane przez profesjonalnego pełnomocnika — formalnie rzecz ujmując - nie wnosiły o dopuszczenie dowodu z opinii uzupełniającej biegłego rolnika, również Sąd — z przyczyn wyżej omówionych - nie znalazł podstaw do jego dopuszczenia z urzędu.

W zakresie ustalenia wartości nieruchomości objętej wnioskiem, Sąd oparł się na wnioskach zawartych w pisemnej opinii biegłej ds. szacowania nieruchomości mgr inż. A. K. z dnia 30 września 2016 r., która to opinia w toku postępowania nie była przez strony kwestionowana (k. 426 i k. 427). W konsekwencji, uznając ją za rzetelną, logiczną i zupełną, także Sąd nie znalazł podstaw, by ją kwestionować.

Sąd Rejonowy zważył, iż w sprawie niniejszej do oceny dopuszczalności oraz trybu zniesienia współwłasności nieruchomości rolnej znajdowały zastosowanie przepisy art. 210 i n. k.c. w brzmieniu obowiązującym przed dniem 30 kwietnia 2016 r. Zgodnie bowiem z art. 12 ustawy z dnia 14 kwietnia 2016 r. o wstrzymaniu sprzedaży nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U.2016, por. 585), do postępowań dotyczących nabycia nieruchomości rolnych wszczętych na podstawie ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. — Kodeks cywilny i niezakończonych do dnia wejścia w życie niniejszej ustawy (30 kwietnia 2016 r.) stosuje się przepisy dotychczasowe. W konsekwencji, w rozpoznawanej sprawie, dokonując zniesienia współwłasności, Sąd nie był związany przepisami ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego (tj. Dz.U.2016, poz. 2052).

Stosownie do treści art. 567 § 3 k.p.c. do postępowania o podział majątku wspólnego, po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami stosuje się odpowiednio przepisy o dziale spadku (art. 680 — 689 k.p.c.). Te z kolei przewidują (art. 688 k.p.c.) w kwestiach w nich nieunormowanych odpowiednie stosowanie przepisów o postępowaniu w sprawach o zniesienie współwłasności.

Małżeński ustrój majątkowy wynikający z ustawy regulują przepisy art. 31 — 46 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr. 162, poz. 1691). Zgodnie z art. 31 § 1 k.r.o., z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Zasadą jest, iż udziały małżonków w majątku wspólnym są równe (art. 43 § 1 k.r.o.).

Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 2 marca 1972 r., w wypadku gdy w skład spadku wchodzi udział spadkodawcy w majątku objętym małżeńską wspólnością ustawową, do dokonania działu spadku niezbędne jest uprzednie albo jednoczesne z działem spadku, połączone w tym samym postępowaniu, przeprowadzenie podziału majątku wspólnego, chyba że zapadł już prawomocny wyrok rozstrzygający o żądaniu ustalenia nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym oraz o żądaniach zwrotu wydatków, nakładów i innych świadczeń z majątku wspólnego na majątek odrębny lub odwrotnie, albo że częściowy dział spadku nie dotyczy udziału spadkodawcy w majątku wspólnym (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 2 marca 1972 r., sygn. akt III CZP 100/71, opubl. OSNC 7-8/129, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2003 r., sygn. akt V CKN 363/01, opubl. LEX nr 569117, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 października 1998 r., sygn. akt IICKU 66/98, opubl. Prok. i Pr. 1999,Nr 2, poz. 35).

W literaturze przedmiotu, na gruncie art. 689 k.p.c., wyrażono nadto zapatrywanie, iż dopuszczalna jest kumulacja żądania podziału majątku wspólnego byłych małżonków, działu spadku i zniesienia współwłasności (por. T. Ereciński, Komentarz do art. 689 Kodeksu postępowania cywilnego, 2009, LexPolonica).

Jeżeli w skład spadku (i majątku wspólnego) wchodzi gospodarstwo rolne, do wspólności tego majątku oraz do działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy o podziale gospodarstw rolnych przy zniesieniu współwłasności (art. 1070 k.c. w zw. z art. 1035 k.c. i art. 46 k.r.o.).

Zgodnie z treści art. 213 k.c. w brzemieniu obowiązującym przed dniem 30 kwietnia 2016 r., jeżeli zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego przez podział między współwłaścicieli byłoby sprzeczne z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej, Sąd przyzna to gospodarstwo temu współwłaścicielowi, na którego wyrażą zgodę wszyscy współwłaściciele.

Sprzeczność podziału z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej jest kategorią obiektywną, której ustalenie może nastąpić tylko w konkretnym stanie faktycznym.

Jak wyjaśniono w doktrynie, sprzeczność taka zachodzi, gdy zasady racjonalnej gospodarki wynikające z przesłanek ekonomiki rolnictwa przemawiają przeciwko podziałowi, np. gdyby podział miałby doprowadzić do całkowitej likwidacji działalności produkcyjnej gospodarstwa albo do jej zmniejszenia w tak znacznym stopniu, że osiągniecie jego dochodowości na poziomie zapewniającym dostatnie utrzymanie rolnikowi oraz jego rodzinie i pozwalającym na niezbędne inwestycje byłoby niemożliwe. Niedopuszczalność podziału z powodu wspomnianej sprzeczności zachodziłaby w zasadzie także wtedy, gdyby wprawdzie podział fizyczny był obiektywnie możliwy, ale w konkretnych okolicznościach musiałby prowadzić do przyznania części gospodarstwa rolnego współwłaścicielowi mieszkającemu poza tym gospodarstwem i zajmującemu się pracą poza rolnictwem oraz niemającemu kwalifikacji do prowadzenia gospodarstwa rolnego ani niezamierzającemu zająć się rolnictwem (por. J. Gudowski, Komentarz do art. 213 Kodeksu Cywilnego, Lex 2016).

W wytycznych wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej o dział spadku obejmującego gospodarstwo rolne, zawartych w uchwale pełnego składu Izby Cywilnej z dnia 15 grudnia 1969 r. (sygn. akt III CZP 12/69, opubl. ONSCP 1970/3/39), Sąd Najwyższy wskazał na inne przeciwwskazania do podziału gospodarstwa rolnego, które - w obecnych warunkach - zachowały aktualność. Sąd Najwyższy stwierdził: „ z punktu widzenia jakości i konfiguracji użytków rolnych wymaga rozważenia celowość podziału w naturze wtedy, gdy rodzaj użytków lub niska jakość gleby nie dają gwarancji prowadzenia, na wydzielonej współwłaścicielowi działce produkcyjnej, samodzielnej i mającej perspektywy dalszego rozwoju, zorganizowanej jednostki gospodarczej. Zasada ta dotyczy zarówno sytuacji, gdy gospodarczo nieżywotna jednostka miałaby powstać w całości z wydzielenia gruntów z gospodarstwa, jak i takiej sytuacji, gdy wydzielone z gospodarstwa grunty miałyby stanowić uzupełnienie posiadanych już odrębnych gruntów współwłaściciela. W takich to sytuacjach szczególnych należałoby zaniechać podziału gospodarstwa w razie ustalenia, że tylko przyznanie go w całości jednemu współwłaścicielowi zapewni w ostatecznym wyniku samodzielność i żywotność gospodarstwa, w tym lepsze efekty gospodarcze oraz wyższą produkcję, niż miałaby to miejsce w razie podziału, a nadto że zaniechanie podziału nie naruszy żywotnych interesów bytowych pozostałych współwłaścicieli. Stosownie do konkretnych okoliczności może okazać się wskazane odstąpienie od podziału w naturze wtedy, gdy ze względu na konfigurację objętego podziałem gospodarstwa w razie jego podziału powstałyby istotne przeszkody w stosowaniu prawidłowej agrotechniki”.

Niezależnie od tego, w literaturze przedmiotu akcentuje się, iż wykładnia i stosowanie przepisów o zniesieniu współwłasności i podziale gospodarstw rolnych powinny być ukierunkowane postanowieniem art. 23 Konstytucji RP, który do rzędu zasady ustrojowej podnosi miejsce rodzinnych gospodarstw rolnych. Za takie zaś uważa się gospodarstwa o powierzchni od 1 ha do 300 ha (por. J. Gudowski, Komentarz do art. 213 Kodeksu cywilnego, Lex 2016).

W wypadu barku możliwości podziału w naturze gospodarstwa rolnego, sposób wyjścia ze współwłasności reguluje art. 214 § 1 i 2 k.c., zgodnie z którym, w razie braku zgody wszystkich współwłaścicieli, Sąd przyzna gospodarstwo rolne temu z nich, który je prowadzi lub stale w nim pracuje, chyba że interes społeczno- gospodarczy przemawia za wyborem innego współwłaściciela. Jeżeli warunki przewidziane w paragrafie poprzedzającym spełnia kilku współwłaścicieli albo jeżeli nie spełnia ich żaden ze współwłaścicieli, Sąd przyzna gospodarstwo rolne temu z nich, który daje najlepszą gwarancję jego należytego prowadzenia (§ 2).

Na gruncie powołanego przepisu nie budzi wątpliwości pogląd, iż „prowadzenie gospodarstwa rolnego” nie wymaga stałej pracy w nim; współwłaściciel może tylko kierować gospodarstwem przez podejmowanie zasadniczych (kierunkowych) decyzji, co do jego funkcjonowania, a nawet może je prowadzić za pośrednictwem innej osoby przez wydawanie jej wiążących poleceń. Z kolei określenie „stale w nim pracuje” pokrywa się z potocznym rozumieniem tego zwrotu, którego przeciwwskazaniem jest praca dorywcza np. w okresie żniw lub nasilenia innych zajęć gospodarczych. Przerwy w pracy tylko wtedy mogą mieć znaczenie, gdy ich częstotliwość, długość i rodzaj wyklucza uznanie jej za „stałą” pracę (por. J. Gudowski, Komentarz do art. 214 Kodeksu cywilnego, Lex 2016).

Jak podkreśla się powszechnie w orzecznictwie sądowym, ocena, który współwłaściciel daje najlepszą gwarancję należytego prowadzenia gospodarstwa rolnego, powinna być oparta na rozważeniu wyników postępowania dowodowego co do posiadanej przez współwłaścicieli wiedzy w zakresie rolnictwa, stosunków osobistych i rodzinnych współwłaścicieli, ich dotychczasowego źródła utrzymania oraz sytuacji życiowej i materialnej (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 października 2000 r.,1 CKN 832/98, OSNC 2003/7-8/105). Przy czym jak wskazywał Sąd Najwyższy w postanowieniu z 6 maja 1999 r. (II CKN 313/98 – niepubl.), interesu społeczno-gospodarczego nie należy rozumieć wąsko, wyłącznie w kategoriach ekonomicznych.

W innym judykacie Sąd Najwyższy dostrzegł, iż ustalenie, że współwłaściciel żądający zniesienia współwłasności gospodarstwa rolnego przez jego podział, nie prowadzi własnego gospodarstwa rolnego zgodnie z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej, wyklucza możliwość przyjęcia spełnienia przez tego współwłaściciela gwarancji należytego prowadzenia gospodarstwa rolnego, o której mowa w art. 214 § 2 k.c. (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 lipca 1999 r., sygn. akt II CKN 462/98, niepubl.).

W kontekście przedstawionych uwag, jak wynika z poczynionych ustaleń, w skład majątku wspólnego R. i Z. małż. P. wchodziło prawo własności nieruchomość rolnej, dla której Sąd Rejonowy w Tomaszowie Mazowieckim prowadzi księgę wieczystą (...) oraz ciągnik rolniczy (...). Ustalono jednocześnie, iż spadek po R. P. (zm. w 2007 r.) nabyła żona Z. P. (2) oraz dwójka dzieci, a spadek po Z. P. (2) (zm. w 2009 r.) te same dzieci - B. J. (1) oraz P. P. (2).

W tym stanie rzeczy, na podstawie art. 922 § 1 k.c. w zw. z art. 43 § 1 k.r.o., w skład spadku po R. P. wchodził udział ½ części w prawie własności opisanych wyżej składników majątkowych, zaś w skład spadku po Z. P. (2) (zm. w 2009 r.) udział 4/6 części.

W rezultacie, w wyniku spadkobrania po rodzicach, wnioskodawczyni B. J. (1) oraz uczestnik P. P. (2) stali się współwłaścicielami nieruchomości objętej księgą wieczystą (...) w udziałach po ½ części.

Istotna zmiana stanu prawnego przedmiotowej nieruchomości nastała z dniem 13 grudnia 2013 r., kiedy to P. P. (2), na podstawie umowy ugody, przysługujący mu udział ½ części w prawie jej własności, przeniósł na rzecz swoich córek - E. P. (1) oraz J. K. (1). Co istotne, jak wynika z przeprowadzonych dowodów, powyższa umowa zawarta została bez zgody współwłaścicielki B. J. (1).

Zgodnie tymczasem z art. 1036 k.c., spadkobierca może za zgodą pozostałych spadkobierców rozporządzić udziałem w przedmiocie należącym do spadku. W braku zgody któregokolwiek z pozostałych spadkobierców rozporządzenie jest bezskuteczne o tyle, o ile naruszałoby uprawnienia przysługujące temu spadkobiercy na podstawie przepisów o dziale spadku.

Na gruncie powołanego przepisu w orzecznictwie sądowym ugruntował się pogląd, w myśl którego, bezskuteczność dokonanego rozporządzenia, polega na tym, że Sąd dokonujący działu spadku może traktować określony przedmiot jakby udział w nim nadal należał do współspadkobiercy, tj. przeprowadzić dział spadku tak jakby rozporządzenia nie było. Oznacza to, iż nabywca udziału w gospodarstwie rolnym, jako przedmiocie należącym do spadku zbytym bez zgody pozostałych spadkobierców (art. 1036 k.c.), powinien otrzymać w wyniku działu spadku - odnośnie do gospodarstwa rolnego - to, co otrzymałby zbywca, gdyby nie dokonał rozporządzenia (postanowienie Sadu Najwyższego z dnia 3 kwietnia 1990 r, III CRN 68/90, OSNCP 1991, nr 8-9, poz. 109). Przy dziale spadku, skuteczność nabycia, o którą chodzi w art. 1036 k.c., powinna być zatem oceniana z uwzględnieniem hipotetycznego wyniku postępowania, które toczyłoby się z udziałem zbywcy, a zastosowanie przepisu wymaga porównania wyniku, którego mógłby oczekiwać zbywca także co do sposobu podziału, z żądaniem nabywcy.

Inaczej mówiąc, nabywca udziału w gospodarstwie, aczkolwiek staje się współwłaścicielem gospodarstwa, jednakże tak w zakresie uprawnień do otrzymania go w naturze, jak i ewentualnej spłaty, wstępuje w sytuację prawną zbywcy (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2001 r., sygn. akt IV CKN 1212/00, opubl. OSNC 2001/9/140).

Dodać wypada, iż w postanowieniu z dnia 12 maja 2016 r. Sąd Najwyższy — odstępując jak się wydaje od wcześniejszego poglądu - wyjaśnił, iż o bezskuteczności, o której mowa w art. 1036 k.p.c., Sąd nie orzeka w sentencji postanowienia działowego, ani też nie określa zakresu sankcji bezskuteczności, gdyż wynika ona z ustawy (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 maja 2016 r., sygn. akt IV CSK 477/15, opubl. LEX nr 2057362).

W efekcie, uwzględniając przedstawione wyżej uregulowania prawne, dojść należało do wniosku, iż zbycie przez uczestnika P. P. (2) na rzecz uczestniczek — bez zgody B. J. (1) - udziału ½ części w prawie własności spadkowej nieruchomości, było bezskuteczne, o tyle o ile naruszało uprawnienia wnioskodawczyni przysługujące jej na podstawie przepisów o dziale spadku.

Kolejna istotna zmian stanu prawnego „masy spadkowej” nastąpiła z dniem 15 lipca 2016 r., kiedy to zmarł P. P. (2), a spadek po nim nabyła w całości wnioskodawczyni B. J. (1). Za wyjątkiem spornej nieruchomości nastąpiła zatem konfuzja wspólnych dotąd praw.

W tym miejscu, zauważyć należy, iż Sąd podziela pogląd pełnomocnika wnioskodawczyni, iż w zaistniałej sytuacji procesowej - wobec zgłoszenia zarzutu z art. 1036 k.c. — jako w pełni aktualna jawiła się potrzeba kontynuowania postępowania o dział spadku po R. i Z. małż. P., albowiem w przeciwnym wypadku, przy „tradycyjnym” zniesieniu współwłasności, brak byłoby podstaw do uwzględnienia żądania z art. 1036 k.c.

W zakresie natomiast ciągnika rolniczego (...) wnioskodawczyni B. J. (1), w wyniku spadkobrania po P. P. (2), stała się jego wyłączą właścicielką, stąd też orzekanie o podziale tego składnika majątkowego, ocenić należało jako bezprzedmiotowe.

Mając powyższe na względzie, na podstawie powołanych przepisów, Sąd orzekł jak w punktach 1-3 sentencji postanowienia.

Jak już wyżej zasygnalizowano, przedmiotem podziału w ramach niniejszego postępowania była nieruchomość rolna tworząca gospodarstwo rolne w rozumieniu art. 55 k.c. Zdaniem Sądu, oceny tej nie zmienia okoliczność, iż pozostałe składniki tegoż gospodarstwa - wchodzące w skład spadku po R. i Z. P. (2) - nabyła wnioskodawczyni, albowiem jak podkreśla się powszechnie w orzecznictwie sądowym, najistotniejszym składnikiem gospodarstwa rolnego - w sensie przedmiotowym - jest grunt rolny. Bez niego nie może istnieć gospodarstwo rolne. Występowanie pozostałych składników tego gospodarstwa, wymienionych w art. 55 k.c. nie jest konieczne dla bytu samego gospodarstwa. W konsekwencji tego same grunty rolne (ewentualnie wraz z gruntami leśnymi), gdy brak pozostałych wymienionych składników (np. inwentarza żywego, narzędzi), mogą stanowić gospodarstwo rolne (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 1997 r., sygn. akt II CKN 137/97. opubl. LEX nr 30450).

W rozpoznawanej sprawie, jak wynika z poczynionych ustaleń — opartych o opinie dwóch biegłych z zakresu rolnictwa - podział w naturze przedmiotowego gospodarstwa byłby sprzeczny z zasadami „prawidłowej gospodarki rolnej” (art. 213 k.c.).

Dostrzec należy bowiem, iż w ewentualny podział owego gospodarstwa - w szczególności poprzez odłączeniem działek nr (...) bądź (...) - doprowadzić mógłby do „istotnego” zmniejszenia potencjału produkcyjnego pozostałej części (na działce nr (...) znajdują się budynki gospodarcze, zaś działka nr (...) zapewnia obsługę komunikacyjną siedliska).

Z kolei, w ocenie Sądu, wydzielenie z tego gospodarstwa jakiejkolwiek innej części, nie gwarantowałoby utworzenia z niej samodzielnej i efektywnej jednostki produkcyjnej, mającej perspektywy dalszego rozwoju (por. uchwała pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 1969 r., sygn. akt III CZP 12/69, opubl. ONSCP 1970/3/39). W szczególności, w ustalonym stanie faktycznym, działki położone w O. (1) i G. D. (łąki), z uwagi na ich konfigurację i niską jakość gleb, nie mogłyby utworzyć odrębnego — samodzielnego i towarowego - gospodarstwa rolnego.

Zdaniem Sądu, przedstawionej wyżej oceny nie niweczy okoliczność, iż wnioskodawczyni B. J. (1) aktualnie nie uprawia rolniczo działek położonych w O. (1) i G. D., albowiem wobec deklarowanego zamiaru rozszerzenia produkcji o chów zwierząt, działki te — jak uczy doświadczenie - mogą okazać się przydatne choćby dla pozyskiwania paszy.

Niezależnie od tego, w realiach sprawy niniejszej odstąpienie od podziału w naturze gospodarstwa nie narusza żywotnych interesów bytowych pozostałych współwłaścicieli, albowiem uczestniczki E. P. (1) oraz J. K. (1) nie zamieszkują w spadkowym gospodarstwie rolnym, pracują poza rolnictwem, jak również mają zapewnione potrzeby mieszkaniowe (są współwłaścicielkami nieruchomości zabudowanej domem jednorodzinnym w T., J. K. (1) wynajmuje mieszkanie).

Na marginesie dodać wypada, przytoczone wyżej okoliczności (niezamieszkiwanie w gospodarstwie, praca poza rolnictwem, brak kwalifikacji do prowadzenia gospodarstwa rolnego) ujmowane bywają w literaturze przedmiotu jako argument przemawiający przeciwko dopuszczalności podziału (vide J. Gudowski, Komentarz do art. - 213 Kodeksu cywilnego, Lex 2016).

W efekcie, Sąd w pełni podziela wnioski zawarte w opiniach biegłych rolników mgr inż. S. I. oraz inż. H. M. (1), iż tylko przyznanie gospodarstwa rolnego w całości jednemu ze współwłaścicieli zapewni w ostatecznym wyniku jego samodzielność i żywotność, w tym lepsze efekty gospodarcze oraz wyższą produkcję, niż miałaby to miejsce w razie podziału.

Mając powyższe na względzie, Sąd ustalił, iż podział w naturze przedmiotowego gospodarstwa nie był dopuszczalny.

W tym stanie rzeczy, jak już wyżej zasygnalizowano, o sposobie wyjścia ze współwłasności decydowały kryteria określone w art. 214 § 1 i 2 k.c.

Jak wynika z poczynionych ustaleń — i co nie było objęte sporem stron - spadkowe gospodarstwo rolne od 2011 r. w sposób wyłączny prowadziła wnioskodawczyni B. J. (1). Wnioskodawczyni spełnia zatem przesłankę z art. 214 § 1 k.c.

W odniesieniu natomiast do uczestniczek E. P. (1) i J. K. (1) Sąd ustalił, iż współwłaścicielki te nie „prowadziły” przedmiotowego gospodarstwa rolnego (nie decydowały o kierunkach jego rozwoju), jak również nie „pracowały w nim na stałe”. W szczególności, w ocenie Sądu, za „stałą pracę” nie może być uznane „dorywcze” zbieranie kwiatów z ogrodu na działce nr (...), gdyż — pomijając znikomy wymiar tych działań - nie były one połączone z dokonywaniem jakichkolwiek zabiegów agrotechnicznych (dokonywanie nasadzeń, odchwaszczanie, tworzenie rabat). Z tych samych względów, za „stałą pracę” w spornym gospodarstwie rolnym trudno uznać okazjonalne koszenie trawy w siedlisku.

Jednocześnie, zdaniem Sądu, o czym dalej w pisemnych motywach rozstrzygnięcia, za przyznaniem gospodarstwa rolnego w całości na rzecz uczestniczek, nie przemawiał szczególny interes społeczno-gospodarczy.

Niezależnie od tego, gdyby nawet uznać, iż uczestniczki E. P. (1) i J. K. (1) „stale pracowały” w powyższym gospodarstwie rolnym, to wnioskodawczyni B. J. (1) dawała lepszą „gwarancję” jego należytego prowadzenia w rozumieniu art. 214 § 2 k.c. Za wnioskiem tym przemawiają następujące względy:

Po pierwsze, wnioskodawczym B. J. (1) legitymuje się teoretycznymi kwalifikacjami do prowadzenia gospodarstwa rolnego w postaci ukończenia szkoły średniej o profilu rolniczym; z zawodu jest technikiem hodowcą zwierząt w gospodarstwie rolnym. Tymczasem uczestniczki postępowania kwalifikacji takich nie posiadają. Mało tego, jak wyjaśniła E. P. (1) na rozprawie w dniu 16 lutego 2015 r. „nie znam się na prowadzeniu gospodarstwa rolnego” (k. 151).

Po wtóre, wnioskodawczyni B. J. (1) prowadzi spadkowe gospodarstwo rolne od 2011 r„ wychowała się na wsi, utrzymuje się z rolnictwa, od 27 lat jest właścicielką innego gospodarstwa w C. o pow.(...) ha. Okoliczność ta dowodzi, iż wnioskodawczyni posiada również niezbędne doświadczenie i kwalifikacje praktyczne do prowadzenia gospodarstwa rolnego. Dla porównania, uczestniczka J. K. (1) nie posiada własnego gospodarstwa rolnego oraz zatrudniona jest poza rolnictwem. Z kolei, uczestniczka E. P. (1) współposiada co prawda z mężem od kilku lat inne gospodarstwo rolne (nie jest to składnik dorobku), jednak - podobnie jak siostra - zatrudniona na stałe jest poza rolnictwem.

Po trzecie, wnioskodawczyni - w przeciwieństwie do uczestniczek - posiada niezbędny sprzęt rolniczy (ciągnik, kosiarkę, młockarnię, sieczkarnię, wialnię, śrutownik, pług, kultywator, siewnik).

Po czwarte, jak wynika z załączonej do akt sprawy dokumentacji fotograficznej oraz ustnej opinii biegłego rolnika S. I., ogród kwiatowy „uprawiany” przez uczestniczki jest zachwaszczony i zaniedbany, co rzutuje ujemnie na „gwarancję” prowadzenia przez nie pozostałej części gospodarstwa. Tymczasem, wnioskodawczyni B. J. (1) posiadane przez siebie grunty uprawia zgodnie z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej.

Po piąte, B. J. (1) od 2009 r. dokonała na przedmiotową nieruchomość znacznych nakładów finansowych w wysokości 16.435,02zł. Przyznanie wnioskodawczyni tejże nieruchomości pozwoli jej zatrzymać owe nakłady dla siebie i w ten sposób je rozliczyć.

Po szóste - i co najważniejsze - na podstawie fikcji z art. 1036 r., będącej konsekwencją zbycia udziału w nieruchomości spadkowej bez zgody B. J. (1), sytuacji wnioskodawczyni nie należy konfrontować z kwalifikacjami uczestniczek postępowania, ale z przymiotami P. P. (2), który jak ustalono, od 2013 r. - wskutek choroby - nie był zdolny do samodzielnej egzystencji, a uprzednio nadużywał alkoholu. W rezultacie, w porównaniu z uczestnikiem P. P. (2), wnioskodawczyni bezsprzecznie dawała lepszą gwarancję należytego prowadzenia gospodarstwa rolnego.

Po siódme, przedstawionej oceny nie podważa okoliczność, iż wnioskodawczyni B. J. (1) (lat 56) legitymuje się „częściową” niezdolnością do pracy zawodowej w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym, albowiem, okoliczność ta sama w sobie nie stanowiła dotychczas przeszkody w równoległym prowadzeniu przez nią (z pomocą dzieci) dwóch gospodarstw rolnych o łącznej pow. ponad (...) ha.

Po ósme, nie należy zapominać od dnia 1 maja 2016 r., z woli ustawodawcy, nieruchomość rolną nabyć mogą wyłącznie osoby legitymujące się szczególnymi kwalifikacjami określonymi w art. 2a i 6 ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu gospodarstw rolnych (wymóg 3 lub 5 - letniego stażu pracy we własnym gospodarstwie). Uczestniczki E. P. (1) i J. K. (1) - w przeciwieństwie do wnioskodawczyni - kwalifikacji takich nie posiadają, co dodatkowe przemawia za trafnością zapadłego rozstrzygnięcia.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 213 k.c. w zw. z art. 214 § 1 k.c. w zw. z art. 1070 k.c. i art. 46 k.r.o., Sąd nieruchomość położoną w O., B., O. (1) oraz G. D., oznaczoną w ewidencji gruntów numerami działek: (...),(...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta o numerze (...), przyznał na wyłączną własność wnioskodawczyni B. J. (1), orzekając jak w punkcie 4 sentencji postanowienia.

Przedmiotowa nieruchomość posiadała wartość 160.754 zł. Skoro zatem B. J. (1) uzyskała składniki majątkowe o wartości 160.754 zł, a jej udział ½ części wynosił 80.377 zł (160.754 zł x 1/2), winna ona uiścić na rzecz uczestniczek E. P. (1) i J. K. (1) spłatę w kwotach po 40.188,50 zł (160.754 zł x 1/2). Rozkładając spłatę wykraczającą ponad kwotę 40.000 zł na 2 kwartalne raty (zgodnie z wnioskiem wnioskodawczyni), Sąd kierował się wysokością zasądzonego świadczenia, sytuacją osobistą i majątkową wnioskodawczyni, a także szczególnym przedmiotem niniejszego postępowania (gospodarstwo rolne), w odniesieniu do którego potrzeba indywidualnego wyważenia wysokości i sposobu uiszczenia spłat jest szczególnie aktualna (vide art. 216 k.c.).

Mając powyższe na względzie, Sąd na podstawie art. 212 § 2 i 3 k.c. w zw. z art. 1070 k.c. i art. 46 k.r.o. orzekł jak w punktach 5 i 6 postanowienia.

Wobec tego, że działki oznaczone w ewidencji gruntów nr 214 i 216, przyznane wnioskodawczyni, znajdują się aktualnie w posiadaniu uczestniczek, Sąd na podstawie art. 624 k.p.c. w zw. z art. 688 k.p.c. w zw. z art. 567 § 3 k.p.c. orzekł o obowiązku ich wydania wnioskodawczyni w terminie 30 dni od dnia uprawomocnienia się niniejszego postanowienia.

Procesową konsekwencją cofnięcia przez wnioskodawczynię wniosku w zakresie żądania rozliczenia nakładu na spadek, było umorzenie w tej części postępowania na podstawie art. 355 § 1 k.p.c. i art.. 203 § 4 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. oraz art. 512 § 1 k.p.c. Uczestniczki nie wyraziły bowiem sprzeciwu wobec cofnięcia wniosku, a nadto cofnięcie to nie było sprzeczne z prawem, zasadami współżycia społecznego, a nie zmierzało do obejścia prawa.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 520 § 1 k.p.c., zgodnie z którym każdy z uczestników ponosi koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie.

Zdaniem Sądu, w rozpoznawanej sprawie nie zaistniały jakiekolwiek okoliczności uzasadniające odstąpienie od naczelnej zasady rządzącej rozdziałem kosztów w postępowaniu nieprocesowym, a wyartykułowanej w art. 520 § 1 k.p.c.

W tym kontekście dostrzec należy, iż jak podkreśla się powszechnie w orzecznictwie sądowym, w sprawach o podział majątku wspólnego nie występuje sprzeczność interesów, o której mowa w art. 520 § 2 i 3 k.p.c., niezależnie od stanowiska stron i zgłaszanych przez nie twierdzeń i wniosków w przedmiocie składu, wartości i sposobu podziału majątku wspólnego. W postępowaniu tym strony są także w równym stopniu zainteresowane rozstrzygnięciem i ich interesy są wspólne o tyle, że celem postępowania jest wyjście ze wspólności majątkowej i uregulowanie wzajemnych stosunków majątkowych (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 2010 r., sygn. akt III CZ 46/10, opubl OSNC 2011/7-8/88. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 października 2013 r., sygn. akt IV CZ 74/13, opubl. LEX nr 1388478, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 sierpnia 2012 r., sygn. akt V CZ 30/12, opubl. LEX nr 1231642).

W rozpoznawanej sprawie wydatki związane z przeprowadzeniem dowodu z opinii biegłych rolników i ds. szacowania nieruchomości (999,25 zł + 227,05 zł + 887,18 zł + 403,64 zł + 3.096,30 zł) oraz ze stawiennictwem świadka M. J. (81,26 zł) wniosły łącznie 5.694,68 zł.

Do kwoty 2.334 zł wydatki te pokryte zostały z zaliczek wpłaconych przez wnioskodawczynię (1.500 zł + 84 zł) i uczestniczkę E. P. (1) (750 zł).

W ocenie Sądu, reguła wyrażona w art. 520 § 1 k.p.c., nakazywała, aby pozostała część wydatków pokryta została przez uczestników w częściach odpowiadających stopniowi ich zainteresowania w sprawie, to jest:

-

wnioskodawczyni B. J. (1) w ½ części [(5.694,68 x 1/2) — (1.500 zł + 84)], co daje kwotę 1.263,34 zł;

-

uczestniczka E. P. (1) w ¼ części |(5.694,68 x 1/4) — 750], co daje kwotę

-

673.67 zł;

-

uczestniczka J. K. (1) w ¼ części [5.694,68 x 1/4], co daje kwotę

-

1.423.67 zł.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w zw. z art. 520 § 1 k.p.c., Sąd nakazał pobrać od wnioskodawczyni B. J. (1) na rzecz Skarbu Państwa — Sądu Rejonowego w Tomaszowie Mazowieckim kwotę 1.263,34 zł, od uczestniczki E. P. (1) kwotę 673,67 zł oraz od uczestniczki J. K. (1) kwotę 1.423.67 zł.

Mają powyższe na uwadze, Sąd orzekł jak w sentencji postanowienia

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia wniosły uczestniczki, zaskarżając postanowienie w pkt 4, 5,6 i 7 , to jest w zakresie dokonania działu spadku po R. P. i Z. P. (2) oraz zniesienia współwłasności nieruchomości rolnej położonej w :

- O., gminie L., powiecie (...), województwie (...), obręb (...), oznaczonej w ewidencji gruntów numerami działek: (...) i(...), o pow. (...) ha;

- B., gmina L., powiecie (...), województwie (...), obręb (...), oznaczonej w ewidencji gruntów numerami działek: (...) i (...) o pow. (...) ha;

- O. (1), gminie L., powiecie (...), województwie (...), obręb (...), oznaczonej w ewidencji gruntów numerami działek: (...) i (...) o pow. (...)ha;

- G. D., gmina L., powiecie (...), województwie (...), obręb (...), oznaczonej w ewidencji gruntów numerami działek: (...), (...), (...), (...),(...), (...), (...), (...), (...), (...), (...),(...), (...) i (...) o pow. (...)ha,

dla których Sąd Rejonowy w Tomaszowie Mazowieckim prowadzi księgę wieczystą o numerze (...) - przez przyznanie ich na własność wnioskodawczyni, B. J. (1), przyznanie spłat na rzecz uczestniczek i nakazanie uczestniczkom wydania nieruchomości gruntowej położonej w O. ( działki : (...) i (...)).

Zaskarżonemu postanowieniu zarzuciły naruszenie przepisu art. 211 k.c. w zw. z art. 214§1 i 2 k.c. - poprzez przyjęcie, iż zniesienie współwłasności przedmiotowego gospodarstwa rolnego przez podział jest sprzeczny z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej, oraz poprzez ustalenie, iż w sprawie nie zachodzi przesłanka „interesu społeczno-gospodarczego”, która przemawiałaby za przyznaniem spornego gospodarstwa uczestniczkom postępowania.

Podnosząc powyższe, apelujące wnosiły o zmianę zaskarżonego postanowienia, poprzez:

1.  przyznanie spornego gospodarstwa rolnego na współwłasność uczestniczkom postępowania, E. P. (1) oraz J. K. (1), ewentualnie,

2.  dokonanie fizycznego podziału gospodarstwa rolnego poprzez przyznanie uczestniczkom własności działek położonych w B., gmina L., obręb (...), oznaczonej w ewidencji gruntów numerami: (...) i (...) o pow. (...) ha, oraz działek położonych w G. D., gmina L., obręb (...), oznaczonej w ewidencji gruntów numerami: (...), (...), (...), (...),(...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...) i (...) o łącznej powierzchni (...) ha, oraz orzeczenie o spłatach.

W odpowiedzi na apelację pełnomocnik wnioskodawczyni wnosił o oddalenie apelacji uczestniczek i zasądzenie od uczestniczek na rzecz wnioskodawczyni kosztów postępowania według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja uczestniczek nie jest uzasadniona.

Autorki środka odwoławczego wskazują jako zarzut jedynie obrazę zaskarżonym postanowieniem prawa materialnego, tj. art. 211 k.c. i art. 214 § 1 i § 2 k.p.c., niemniej należy podnieść, że końcowe rozstrzygnięcie zostało poprzedzone przeprowadzeniem obszernego postępowania dowodowego. Zostało ono zainicjowane przez obie strony postępowania.

Zgromadzony w sprawie materiał dowodowy został poddany rzetelnej i wnikliwej ocenie, przy uwzględnieniu reguł wyrażonych w art. 233 § 1 k.p.c., tj. logicznego rozumowania oraz zasad doświadczenia życiowego. Ocena przeprowadzonych dowodów jest prawidłowa, nie ma postaci dowolnej i mieści się w granicach swobodnej.

Podkreślenia wymaga, że jedynymi z kluczowych dowodów, z punktu widzenia końcowego rozstrzygnięcia, są opinie biegłych sądowych z zakresu rolnictwa S. I. i H. M. (2).

Lektura akt wskazuje, że opinie te – które były przeprowadzone również uzupełniająco – w końcowym rezultacie nie były kwestionowane przez uczestniczki, których pełnomocnik nie wnosił o dopuszczenie dowodu z opinii innych biegłych.

Zasadniczą kwestią było czy podział gospodarstwa jest prawnie możliwy, a to z uwagi na fakt, iż w toku postępowania apelacyjnego pełnomocnik skarżących ostatecznie domagał się dokonania fizycznego podziału gospodarstwa poprzez przyznanie mocodawczyniom na współwłasność działek położonych w B., o numerach: (...) i (...) o powierzchni łącznej 2,11 ha oraz działek położonych w G. D., o numerach: (...), (...),(...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...) i (...) o łącznej powierzchni (...) ha.

Przedmiotem zniesienia współwłasności nie jest nieruchomość budowlana, lecz gospodarstwo rolne. To zaś oznacza, że przede wszystkim w omawianym przypadku będzie miał zastosowanie art. 213 k.c., który wprost odnosi się do zniesienia współwłasności gospodarstwa rolnego.

Treść apelacji, tj. wnioski, zarzuty oraz ich uzasadnienie wskazuje niezbicie, że jego autorki nie kwestionują prawidłowości zastosowania przepisu art. 213 k.c. Zarzut obrazy prawa materialnego ograniczył się bowiem – co podniesiono wyżej – jedynie do art. 211 k.c. i art. 214 k.c.

Nie mniej należy stwierdzić, że w realiach rozpoznawanej sprawy brak jest podstaw, ażeby uznać, iż hipoteza objęta art. 213 k.c. nie zaistniała.

Sąd Rejonowy trafnie przyjął, że brak było podstaw do wyjścia ze współwłasności poprzez fizyczny podział gospodarstwa rolnego.

Poddane analizie opinie w/w biegłych rolników jednoznacznie wskazują, że przedmiotowe gospodarstwo jest małe, o niższej bonitacji gleby, co pomimo starań wnioskodawczyni, jest nadal niskotowarowe. Stan tego gospodarstwa, jego powierzchnia i tradycyjny rodzaj produkcji rolnej stanowi przeszkodę do jego podziału fizycznego.

Zniesienie współwłasności przez podział gospodarstwa w istotny sposób ograniczyłoby i tak słabe z punktu widzenia gospodarczego możliwości rozwojowe gospodarstwa. Autorzy opinii podali, że nawet wydzielenie z niego niewielkiego areału godzi w jego żywotność i podstawy. Zgodzić się należało, że taki podział byłby sprzeczny z zasadami prawidłowej gospodarki.

Zgodnie z utrwalonym już stanowiskiem judykatury (por. np. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12.02.2016r., II CSK 107/15, Legalis Nr 1461033), sprzeczność z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej zachodzi, w szczególności wówczas, gdy proponowane wydzielone części gospodarstwa nie będą miały bytu samodzielności i nie będą mogły same zapewnić prowadzenia samodzielnej gospodarki rolnej – zgodnie z zasadami prawidłowej gospodarki.

Regułę tą należy rozumieć w ten sposób, że w razie podziału gospodarstwa rolnego, na żadnej z wydzielonych z części nie jest możliwa prawidłowa gospodarka, zwłaszcza gdy wyodrębniona część jest całkowicie nieprzydatna rolniczo (por. np. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 2008 roku, III CSK 328/07, Legalis 127059), uchwała Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 1969 roku, III CZP 12/69, OSNCP 1970/3/39, Postanowienie Sądu Najwyższego z 3 września 1997, I CKN 344/97). Ograniczenia w podziale fizycznym gospodarstwa sięgają tak daleko, że nawet podupadłe gospodarstwa winny w zasadzie pozostać w ręku jednego ze współwłaścicieli. Kryteria jakimi kierował się Sąd Rejonowy w wyborze wnioskodawczyni na wyłącznego właściciela spornego gospodarstwa zasługują całkowicie na aprobatę. Stanowisko w tej mierze zostało fachowo i merytorycznie uzasadnione. Jest ono poprawne jurydycznie i pozostaje w zgodzie z zebranym w sprawie materiałem dowodowym. Sąd Okręgowy ustalenia i rozważania w tej mierze w pełni akceptuje i przyjmuje za własne.

Propozycja skarżących, ażeby przyznać im na współwłasność nieruchomości o powierzchni(...) ha położonej we wsi G. D. jest nie do zaakceptowania. Areał ten jak wynika z opinii biegłych rolników jest terenem zalewowym i z tej przyczyny bezużytecznym dla gospodarstwa (por. opinia k. 171 i n.).

Z drugiej strony uwzględnienie żądania zawartego w apelacji, aby przyznać uczestniczkom na współwłasność nieruchomości o powierzchni (...) ha położonej we wsi B. prowadziłaby w istocie do wyłączenia, z przedmiotowego gospodarstwa, areału w wymiarze około 50% zdolnego do wykonywania produkcji rolnej. Tak uszczuplone gospodarstwo byłoby niezdolne do prowadzenia z zasadami prawidłowej gospodarki. W tym miejscu podniesienia wymaga, że zasady racjonalnej gospodarki wynikające z przesłanek ekonomicznego rolnictwa przemawiają przeciwko podziałowi, np. gdyby podział miał prowadzić do całkowitej likwidacji działalności produkcyjnej gospodarstwa albo do jego istotnego ograniczenia (por. np. komentarz do art. 213 k.c., red. Gniewek 2017, wyd. 8/Górska, Kodeks Cywilny, Komentarz 2017, wyd. 8, t.3 i przywołane tamże piśmiennictwo).

Reasumując, w ujęciu przedmiotowym, co wskazano wyżej i co ustalił Sąd Rejonowy brak było podstaw do wyjścia ze współwłasności poprzez podział w naturze przedmiotowego gospodarstwa.

Brak było podstaw do uwzględnienia apelacji z przyczyn innych, tj. osobistych – podmiotowych.

Uczestniczka J. K. nie posiada teoretycznych kwalifikacji rolniczych. Dotychczas była zatrudniona jako pracownik produkcyjny, mieszka w wynajętym mieszkaniu w N.. Obecnie nie pracuje. Jej rodzina utrzymuje się jedynie z wynagrodzenia za pracę męża. Nie posiada gospodarstwa rolnego ani nieruchomości rolnej. Nie ma żadnych oszczędności ani majątku. Nie posiada zdolności kredytowej. Jej wiara, że jest w stanie prowadzić gospodarstwo rolne nie ma praktycznego i realnego uzasadnienia. Możliwość wybudowania domu mieszkalnego, wobec braku odpowiednich funduszy jest jedynie teoretyczna. Nadto należy podnieść, że obydwie proponowane nieruchomości rolne nie spełniają wymogów budowlanych. Są to tereny rolne, gdzie nie obowiązuje miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego. Uzyskana natomiast z niniejszego postępowania spłata pieniężna w kwocie 40.188,50 złotych umożliwi jej nabycie w terenie wiejskim działki budowlanej.

Uczestniczka E. P. zamieszkuje w T. Jest wykwalifikowaną osobą zatrudnioną w biurowości. Nie pracuje w rolnictwie. Jej dochody są stosunkowo nieduże. Gospodarstwo położone w B. i P., którego jednym ze współwłaścicieli jest jej mąż jest oddalone od przedmiotowego gospodarstwa około 30 km. Powyższe stanowi istotne ograniczenie „scalenia” obu gospodarstw w jedną całość. Praktycznie uniemożliwia to prowadzenie produkcji rolnej zgodnie z zasadami prawidłowej gospodarki.

Podnieść również należy, że sporne gospodarstwo rolne posiada tylko jedno siedlisko, obejmujące budynek mieszkalny i zabudowania gospodarcze. Brak takiego dodatkowego zaplecza dla proponowanych przez uczestniczki nieruchomości rolnych stawia pod znakiem zapytania możliwość produkcji rolnej.

Wskazany w apelacji zarzut obrazy zaskarżonym orzeczeniem przepisu art. 214 k.c. – wobec sprecyzowania podczas rozprawy apelacyjnej wniosku – traci na znaczeniu. Trzeba jednak stanowczo podkreślić, że rozstrzygając o przyznaniu całego gospodarstwa wnioskodawczyni Sąd I instancji nie naruszył prawa, szczegółowo i wnikliwie oceniając przymioty osobiste wnioskodawczyni.

W tym miejscu podnieść należy, ze interes społeczno-gospodarczy przesądzający o przyznaniu gospodarstwa temu spośród „współwłaścicieli”, który nie prowadzi gospodarstwa rolnego a nie pracuje w nim stale, wyrażać się może w jego lepszych kwalifikacjach do prowadzenia gospodarstwa rolnego, większym doświadczeniem w tym zakresie (por. np. art. 214 k.c., red. Gutowski 2016, wyd. 1/Szadkowski, Kodeks Cywilny, Tom I, Komentarz, t.2 i przywołane tamże stanowisko nauki prawa).

Obie uczestniczki nie prowadzą własnych gospodarstw rolnych, stale nie pracują w przedmiotowym gospodarstwie. Nie posiadają lepszych kwalifikacji do prowadzenia gospodarstwa rolnego i nie posiadają większego doświadczenia w tym zakresie.

Powyższe musi zatem prowadzić do wniosku, że do naruszenia art. 214 k.c. nie doszło.

Z przyczyn podanych wyżej nie doszło również do obrazy zaskarżonym orzeczeniem art. 1070 k.c.

Mając zatem na względzie przedstawione ustalenia, rozważania i powoływane w nich przepisy na podstawie art. 385 k.p.c. wniesioną apelację należało jako nieuzasadnioną oddalić.

O kosztach postępowania za instancję odwoławczą orzeczono na podstawie art. 520 § 1 k.p.c. stosując zasadę w nim wyrażoną, że każdy z uczestników ponosi koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie.

JG/AOw

SSO Jarosław Gołębiowski

SSA w SO Stanisław Łęgosz SSO Dariusz Mizera