Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 sierpnia 2022 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Barbara Bojakowska

Protokolant: Elwira Kosieniak

po rozpoznaniu w dniu 31 sierpnia 2022 roku w Sieradzu

na rozprawie

sprawy z powództwa M. S. (1), K. S. i M. L.

przeciwko A. J.

o zachowek

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Rejonowego w Łasku

z dnia 24 listopada 2021 roku, sygnatura akt I C 814/17

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punktach 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 i 9 w ten sposób, że:

a)  w punkcie 1. ustala początkową datę odsetek na 13 sierpnia 2021 roku w miejsce 7 sierpnia 2017 roku;

b)  w punkcie 3. eliminuje zapis „z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty”;

c)  w punkcie 4. ustala początkową datę odsetek na 13 sierpnia 2021 roku w miejsce 18 września 2017 roku;

d)  w punkcie 6. eliminuje zapis „z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty”;

e)  w punkcie 7. ustala początkową datę odsetek na 13 sierpnia 2021 roku w miejsce 18 września 2017 roku;

f)  punktowi 9. nadaje brzmienie: „zasądza od pozwanej A. J. na rzecz powódki M. L. (...) (dwa tysiące sto dziewięćdziesiąt pięć) złotych tytułem częściowego zwrotu kosztów procesu”;

II.  oddala apelację w pozostałym zakresie;

III.  zasądza od A. J. na rzecz powódek tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym następujące kwoty:

- na rzecz powódki M. S. (1) (...) (jeden tysiąc pięćdziesiąt trzy) złote

- na rzecz powódek K. S. i M. L. po 514 (pięćset czternaście) złotych dla każdej z nich.

Sygn. akt I Ca 170/22

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Rejonowy w Łasku w sprawie z powództwa małoletniej M. S. (1) reprezentowanej przez przedstawicielkę ustawową K. R.
- B., K. S. i M. S. (2) przeciwko A. J. o zachowek, zasądził od pozwanej na rzecz powódki M. S. (1) 16187 zł z odsetkami ustawowymi
za opóźnienie od 7 sierpnia 2017 roku do dnia zapłaty (pkt 1), oddalił powództwo M. S. (1) w pozostałym zakresie (pkt 2), zasądził od pozwanej na rzecz powódki
M. S. (1) 2893,60 zł tytułem częściowego zwrotu kosztów procesu z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty (pkt 3), zasądził od pozwanej na rzecz powódki K. S. 18210 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 18 września 2017 roku do dnia zapłaty (pkt 4), oddalił powództwo K. S. w pozostałym zakresie (pkt 5), zasądził od pozwanej na rzecz powódki K. S. 2195,50 zł tytułem częściowego zwrotu kosztów procesu
z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty (pkt 6), zasądził od pozwanej na rzecz powódki M. S. (2) 18210 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 18 września 2017 roku do dnia zapłaty (pkt 7), oddalił powództwo M. S. (2) w pozostałym zakresie (pkt 8), zasądził od pozwanej na rzecz powódki M. S. (2) 18210 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty (pkt 9) oraz nie obciążył stron kosztami sądowymi w zakresie nieuiszczonych opłat sądowych oraz wydatków związanych
z wynagrodzeniem biegłego pokrytych tymczasowo z sum budżetowych Skarbu Państwa
(pkt 10).

Powyższe orzeczenie zapadło w oparciu o następujące ustalenia i wnioski, których istotne elementy przedstawiają się następująco:

M. K. (1) z domu S. zmarła w dniu 12 kwietnia 2017 roku
w Ł., ostatnim miejscu zamieszkania. Zmarła jako wdowa pozostawiając jako spadkobierców ustawowych dwóch synów: J. K. (1) i W. S..

Spadkodawczyni sporządziła testament notarialny w dniu 5 lipca 2016 roku przed notariuszem E. Z. prowadzącą Kancelarię Notarialną w Ł., zapisany w Repertorium A numer (...), w którym do całości spadku powołała A. S. (1), córkę Z. i B., urodzoną w dniu (...) 1081 roku w Ł.. Spadkodawczyni oświadczyła, że pozbawia zachowku swoich synów J. K. (1)
i W. S., swoją wnuczkę K. K., córkę J. i A.
i swojego wnuka D. K. –z tej przyczyny, że wszyscy wymienieni postępują wbrew jej woli w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego
oraz uporczywie nie dopełniają względem spadkodawczyni obowiązków rodzinnych.

Postanowieniem z dnia 28 czerwca 2017 roku Sąd Rejonowy w Łasku I Wydział Cywilny, stwierdził, że spadek po M. K. (2), zmarłej w dniu
12 kwietnia 2017 roku w Ł. na podstawie testamentu otwartego i ogłoszonego w dniu
28 czerwca 2017 roku w Sądzie Rejonowym w Łasku nabyła A. S. (1) córka Z. i B. w całości.

Syn spadkodawczyni J. K. (1) ma troje dzieci: J. K. (2), D. K. i K. R.. W. spadkodawczyni K. R. ma jedno dziecko M. S. (1). M. S. (1) urodziła się w dniu (...)

Syn spadkodawczyni W. S. ma dwie córki M. S. (2)
i K. S..

W skład spadku po M. K. (2) wchodziło prawo własności nieruchomości położonej w Ł., składającej się z lokalu mieszkalnego nr (...) znajdującego się budynku mieszkalnym położonym przy ulicy (...) – objętego księgą wieczystą
Kw. nr (...) i związanego z tym lokalem udziału w wysokości (...) części w nieruchomości wspólnej (Kw. nr (...)), którą stanowi grunt oraz części budynku i urządzenia, które nie służą wyłącznie do użytku właścicieli. Wartość aktualna wyżej opisanej nieruchomości, przy uwzględnieniu jej stanu na dzień 12 kwietnia 2017 roku wynosi 157600 zł.

W skład spadku po M. K. (2) wchodził samochód osobowy marki A. (...) nr rej. (...) o wartości 15300 zł oraz telefon komórkowy o wartości 1390 zł.

Pozwana dokonała spłat zadłużenia M. K. (2) w łącznej kwocie 13501 zł w tym: 10062,03 zł– spłata kredytu gotówkowego zaciągniętego w (...), 992,16 zł
– spłata kredytu odnawialnego w (...), 1072,96 zł– spłata zadłużenia mieszkania,
924,22 zł– spłata zadłużenia w (...) SA z tytułu zakupu telefonu. Pozwana uiściła podatek od spadku w kwocie 15554 zł.

Powyższych ustaleń faktycznych sąd dokonał na podstawie dokumentów zgromadzonych w aktach niniejszej sprawy, akt spraw I C 1092/17, I C 20/18, I Ns 272/17 I
i Ns 310/20 Sądu Rejonowego w Łasku, akt postepowania skarbowego oraz zeznań świadków i stron.

Sąd dał wiarę zeznaniom przedstawicielki ustawowej małoletniej powódki
M. S. (1) oraz powódek M. S. (2) i K. S. a także zgłoszonych przez nich świadków w zakresie kontaktów powódek ze spadkodawczynią i udzielanej pomocy. Ich zeznania w zasadzie były zgodnie i uzupełniały się wzajemnie. Z zeznań tych wynikało, że wnuczki spadkodawczyni utrzymywały ze swoją babcią kontakty, a ich częstotliwość była uzależniona od różnych okoliczności w szczególności od panujących
w rodzinie relacji, a także zgłaszanych potrzeb. Na co dzień spadkodawczyni miała zapewnioną opiekę ze strony pozwanej oraz syna spadkodawczyni, którzy z nią mieszkali. Należy zwrócić w tym miejscu uwagę, że małoletnia powódka M. S. (1) w dacie śmierci swojej prababci miała 5 lat i trudno oczekiwać od niej podejmowania jakichkolwiek samodzielnych działań związanych z kontaktami ze spadkodawczynią. Ponadto wskazano,
że okoliczności wyżej opisane nie mają większego znaczenia dla rozpoznania sprawy. Spadkodawczyni sporządzając testament nie wydziedziczyła swojej prawnuczki M. S. (1) oraz swoich wnuczek K. S. i M. S. (2).

Wartość spadku w zakresie nieruchomości sąd ustalił w oparciu o opinię biegłej M. W.. Wycena sporządzona została przez osobę dysponującą odpowiednimi kalifikacjami i wiedzą, po przeprowadzeniu analizy dokumentów. Opinię sporządzono w sposób rzeczowy i merytorycznie poprawny. Pełnomocnicy powódek
nie kwestionowali tej opinii Odnosząc się do zastrzeżeń pozwanej należy stwierdzić, iż opinia została wykonana zgodnie z tezą dowodową zakreśloną przez Sąd. Zasadą jest bowiem,
iż przyjmuje się do wyliczenia zachowku stan spadku w chwili otwarcia spadku (daty śmierci spadkodawczyni) oraz jego wartość według cen z dnia orzekania o tym roszczeniu.

Sąd wskazał na art. 991 § 1 i 2 k.c., art. 1008 k.c., art. 940 k.c., art. 5 k.c.
i po przeprowadzeniu postępowania oraz biorąc pod uwagę poczynione ustalenia nie znalazł podstaw do pozbawienia powódek prawa do zachowku lub do jego miarkowania.

Obliczenia zachowku dokonano w ten sposób, że od wartości spadku (stanu czynnego spadku) odliczono długi spadkowe, łącznie z zobowiązaniami podatkowymi obciążającymi spadkodawcę, które przechodzą na jego następców prawnych zgodnie z zasadami prawa spadkowego Od wartości stanu czynnego tj. 174290 zł (w tym mieszkanie 157600 zł, samochód 15300 zł, telefon 1390 zł) odjęto długi spadkowe (opierając się na decyzji podatkowej) w kwocie 13051 zł (spłacone zobowiązania) i 15554 zł (podatek spadkowy). Otrzymano kwotę 145685 zł.

Wartość udziału spadkowego powódki M. S. (1), który by jej przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, wynosiłby 1/6 część. Dwie trzecie zaś wartości udziału spadkowego wynosi 16187 zł (145685 zł x 1/6 = 24280 zł; 2/3 x 24280 zł ≈ 16187 zł. Dlatego zasądzono jak w pkt. 1 wyroku orzekając o odsetkach zgodnie z treścią pozwu.
W pozostałym zakresie powództwo zostało oddalone.

Wartość udziału spadkowego powódek K. S. i M. S. (2), który by im przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, wynosiłby 1/4 część. Jedna druga zaś wartości udziału spadkowego wynosi 18210 zł (145 685 zł x 1/4 = 36421 zł; 1/2 x 36421 zł
≈ 18210 zł. Dlatego zasądzono jak w pkt. 4 i 7 wyroku orzekając o odsetkach zgodnie
z treścią pozwu. W pozostałym zakresie powództwa zostały oddalone.

O kosztach sąd orzekł w oparciu o art. 100 k.p.c. obciążając nimi pozwaną
w częściach w jakich przegrała sprawy.

Podniesiono, że wskutek omyłki sądu w pkt. 9, który powinien mieć brzmienie
jak w pkt 6 omyłkowo powielono częściowo pkt. 7 dotyczący rozstrzygnięcia merytorycznego. Choć w ocenie sądu omyłka ta jest oczywista, aby nie doprowadzić
do merytorycznej zmiany wyroku, dokonanie korekty wyroku może nastąpić w ramach kontroli odwoławczej przez Sąd II instancji.

Pozostałymi kosztami w tym kosztami związanymi z wynagrodzeniem biegłego
sąd nie obciążył stron przejmując je na rachunek Skarbu Państwa.

Apelację od ww. wyroku wniosła pozwana zaskarżając go w w części uwzględniającej powództwo oraz w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach postępowania, zarzucając:

1/ naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy,
a to przepisów art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 327 ¹ § 1 pkt 1 k.p.c. oraz art. 321 § 1 k.p.c. polegające na dwukrotnym rozstrzygnięciu o roszczeniu M. S. (2)
(pkt 7 i 9 wyroku), a zatem objęcie orzeczeniem przedmiotu, który nie był objęty żądaniem,
a jednocześnie orzeczenie oczywiście wbrew dokonanym ustaleniom faktycznym;

2/ naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy,
a to przepisów art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 3271 §1 pkt 1 i 2 k.p.c. w zw. z art. 232 k.p.c. oraz art. 227 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i dokonanie ustaleń dowolnych polegających na: ustaleniu, że powódki udowodniły wartość i skład substratu zachowku, ocenie, że nie zachodziły przesłanki oddalenia powództwa o zapłatę
zachowku, ew. jego miarkowania w związku z brakiem jakiegokolwiek zainteresowania spadkodawczynią przez powódki (i braku aktywności w zakresie pomocy i jej wsparcia), nieuprawnionej ocenie wiarygodności relacji powódek i ich świadków w omawianym zakresie przy jednoczesnej odmowie dania wiary pozwanej, ustaleniu, że w skład substratu zachowku wchodził samochód osobowy, nieuwzględnieniu trudnej sytuacji majątkowej pozwanej;

3/ naruszenie prawa materialnego, a to przepisów art. 481 § 1 k.c. w zw. z art. 455 k.c. w zw. z art. 991 k.c. poprzez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie polegające
na zasądzeniu kwot objętych orzeczeniem z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dat wynikających z wezwania do zapłaty zachowku, w sytuacji, w której między powstaniem stanu wymagalności roszczenia o zachowek, a chwilą orzekania o tym roszczeniu ceny mające wpływ na określenie rozmiaru tego świadczenia istotnie i oczywiście wzrosły, a zatem poprzez swoistą podwójną waloryzację świadczenia na niekorzyść pozwanej,

4/ naruszenie prawa materialnego, a to przepisów art. 5 k.c. w zw. z art. 991 k.c. poprzez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie polegające na braku rozważenia zgodności z zasadami współżycia społecznego żądania powódek, w kontekście ich braku zainteresowania osobą spadkodawczyni, braku pomocy jej i wsparcia, pomimo, że ww. tego wymagała, a także sytuacji majątkowej pozwanej;

5/ naruszenie prawa procesowego, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy,
a to przepisów art. 100 k.p.c. w zw. z art. 98 k.p.c. w zw. z art. 219 k.p.c. i art. 72 § 1 pkt 2 k.p.c. oraz art. 102 k.p.c. polegające na rozstrzygnięciu o kosztach postępowania
z uwzględnieniem zawyżonej - w stosunku do wartości przedmiotu sprawy - stawki wynagrodzenia pełnomocnika oraz nie uwzględnienie całokształtu okoliczności sprawy,
w tym sytuacji pozwanej przy rozstrzyganiu o kosztach postępowania.

W oparciu o tak sformułowane zarzuty strona skarżąca wniosła o zmianę ww. wyroku w zaskarżonej części i orzeczenie odmiennie co do istoty sprawy poprzez oddalenie powództwa i skorygowanie rozstrzygnięcia o kosztach postępowania przed sądem I instancji, zasądzenie od powódek na rzecz pozwanej kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację małoletnia powódka M. S. (1) wniosła o oddalenie apelacji w całości jako bezzasadnej i zasądzenie kosztów zastępstwa adwokackiego
od pozwane] na rzecz małoletniej powódki za drugą instancję.

W odpowiedzi na apelację powódki K. S. i M. L. wniosły o oddalenie apelacji i zasądzenie od pozwanej na rzecz powódek kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył :

Apelacja pozwanej zasługiwała na uwzględnienie jedynie w minimalnym zakresie,
to jest błędnej daty początkowej odsetek od zasądzonych na rzecz każdej z powódek kwot.

Oczywiste jest także błędne zasądzenie podwójnej wysokości zachowku na rzecz M. L. , co stanowiło faktycznie oczywistą omyłkę pisarską Sądu. Nie mieli co do tego wątpliwości, ani Sąd, ani też strony procesu.

Na wstępie wskazać należy, iż Sąd drugiej instancji w systemie apelacyjnym jest instancją merytoryczną, co oznacza, że Sąd ten ma obowiązek poczynić własne ustalenia faktyczne i ocenić je samodzielnie z punktu widzenia prawa materialnego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 2000 r., sygn. akt III CKN 812/98, OSNC z 2000 r. Nr 10, poz. 193).

W niniejszej sprawie Sąd Okręgowy - opierając się na całokształcie materiału dowodowego zgromadzonego w aktach - uznał, że Sąd Rejonowy zasadniczo w sposób prawidłowy ustalił stan faktyczny i ocenił zgromadzony w sprawie materiał dowodowy. Wobec tego Sąd Okręgowy ustalenia te w pełni podziela i uznaje, że ocena materiału dowodowego odpowiada warunkom ustanowionym przez prawo procesowe, za wyjątkiem ustalenia, że w skald masy spadkowej wchodził samochód osobowy a nie wierzytelność
z tytułu jego zbycia.

W zakresie ustalenia, że do masy spadkowej wchodzi samochód osobowy A. (...), należy zgodzić się z apelującym, że ustalenie to zostało poczynione sprzecznie z zebranym
w sprawie materiałem dowodowym, w tym z zeznaniami świadka M. K. (3) (k. 99) oraz kserokopii umowy sprzedaży z 9 kwietnia 2017 r. (k. 170). Sąd czyniąc takie ustalenie nie powołał w ogólne dowodów na jakiej podstawie uznał, że samochód nie został sprzedany. Nie poddał żadnej ocenie wskazanych przez Sąd Okręgowy dowodów. Sam natomiast fakt, że z informacji uzyskanej ze Starostwa Ł. wynika, ze samochód ten w dacie 14 lutego 2019 r. w dalszym ciągu jest zarejestrowany na spadkodawczynię M. K. (4), nie może stanowić dowodu przesądzającego, że umowy sprzedaży nie było, czy też została sfinalizowana, ponieważ okoliczności takie nie zostały udowodnione. Uchybienie powyższe nie ma jednak wpływu na samą wartość majątku spadkowego, który stanowił podstawę ustalenia wysokości zachowku, ponieważ do rozliczenia została wzięta kwota 15300 zł, która prawidłowo powinna stanowić substrat zbytej rzeczy ruchomej. Nie można przy tym zgodzić, z argumentację apelującej, że powodowie winni udowodnić, ze spadkodawczyni nie zużyła kwoty uzyskanej ze sprzedaży samochodu, w sytuacji kiedy od daty sprzedaży pojazdu
do śmierci spadkodawczyni upłynęło 3 dni, a zmarła pozostawiła długi, które musiała spłacać spadkobierczyni, czyli pozwana.

Pozostałe zarzuty dotyczące błędnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego nie są uzasadnione.

Wbrew twierdzeniom skarżącej, nie doszło w rozpoznawanej sprawie
do naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. w sposób wskazany w apelacji.

Jak wielokrotnie wyjaśniano w orzecznictwie Sądu Najwyższego, zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. może być uznany za zasadny jedynie w wypadku wykazania,
że ocena materiału dowodowego jest rażąco wadliwa, czy w sposób oczywisty błędna, dokonana z przekroczeniem granic swobodnego przekonania sędziowskiego, wyznaczonych w tym przepisie. Sąd drugiej instancji ocenia bowiem legalność oceny dokonanej przez
Sąd I instancji, czyli bada czy zostały zachowane kryteria określone w art. 233 § 1 k.p.c. Należy zatem mieć na uwadze, że - co do zasady - Sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału, dokonując wyboru określonych środków dowodowych. Jeżeli z danego materiału dowodowego sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena Sądu nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów i musi się ostać, choćby w równym stopniu, na podstawie tego materiału dowodowego, dawały się wysnuć wnioski odmienne. Przeprowadzona przez sąd ocena dowodów może być skutecznie podważona tylko wtedy, gdy brak jest logiki w wiązaniu wniosków z zebranymi dowodami lub, gdy wnioskowanie sądu wykracza poza schematy logiki formalnej albo, wbrew zasadom doświadczenia życiowego, nie uwzględnia jednoznacznych praktycznych związków przyczynowo - skutkowych (por. przykładowo postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
11 stycznia 2001 r., I CKN 1072/99, Prok. i Pr. 2001 r., Nr 5, poz. 33, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 maja 2000 r., I CKN 1114/99, nie publ., wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 14 stycznia 2000 r., I CKN 1169/99, OSNC 2000 r., nr 7-8, poz. 139).

W wywiedzionej apelacji skarżąca zarzuciła, iż Sąd I instancji w sposób nieprawidłowy ocenił, że nie zachodziły przesłanki od oddalenia powództwa, ewentualnie miarkowania wysokości zachowku poprzez nieuprawnioną ocenę dowodów z zakresie relacji powódek z ich babcią i prababcią, jako spadkodawczynią.

Ja już zaznaczono wyżej Sąd Okręgowy w tym zakresie podziela ustalenia Sądu Rejonowego w całości, a zarzuty apelującej maja tylko charakter polemiczny, nie wskazują na żadne błędy w ocenie materiału dowodowego. Apelująca poza zarzutem , że Sąd oparł swoje ustalenia na zeznaniach powódek i zaoferowanych przez nie świadków, nie podała w czym upatruje błędów w ustaleniu charakteru relacji powódek ze spadkodawczynią.

Trafny był natomiast zarzut dotyczący naruszenia art. 481 § 1 k.c. w zw. z art. 455 k.c. i art. 991 k.c.

Zagadnienie, według jakich cen należy ustalać wartość spadku, zostało rozstrzygnięte w orzecznictwie Sądu Najwyższego. W uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 26 marca 1985 r., III CZP 75/84 (OSNC 1985, Nr 10, poz. 147) Sąd Najwyższy orzekł, że obliczenie zachowku następuje na podstawie wartości spadku ustalonej według cen z daty orzekania
o roszczeniach z tego tytułu. Ten kierunek orzecznictwa jest utrwalony (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 1999 r., I CKN 248/98, niepubl.; z dnia 25 maja 2005 r.,
I CK 765/04, niepubl. oraz z dnia 14 marca 2008 r., IV CSK 509/07, niepubl.; z dnia 4 lipca 2012 r., I CSK 509/11, niepubl.). Uwzględnić należy, że tak sformułowana zasada pozostaje w zgodzie z zasadą wyrażoną w art. 316 § 1 k.p.c., według której sąd bierze za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy.

Ustalenie wartości poszczególnych składników wchodzących w skład spadku (w tym opisanej darowizny), w tym także ustalenie wartości nieruchomości dla określenia wymiaru zachowku powinno być oparte na kryteriach rynkowych (por. wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 23 maja 2013 r. I CSK 701/12).

Dlatego też odsetki od ustalonego według cen na chwilę orzekania zachowku, powinny być naliczone dopiero od daty wyrokowania w sprawie, skoro dopiero z tym momentem roszczenie o zapłatę tak ustalonej przez Sąd kwoty, stało się wymagalne. Odsetki za opóźnienie spełnienia świadczenia należą się od dnia ustalenia przez sąd jego wysokości
z uwzględnieniem cen z daty orzekania. Jeżeli więc wysokość należnego świadczenia uwzględnia wszystkie niekorzystne dla wierzyciela zmiany siły nabywczej pieniądza, które nastąpiły od powstania zdarzenia wywołującego obowiązek jego spełnienia, to dopiero wówczas przyznanie odsetek za opóźnienie, od tej późniejszej daty - jak w rozpoznawanej sprawie - od daty wyrokowania jest w pełni uzasadnione (por. wyrok SN z dnia 9 maja 2008 r., III CSK 17/08, wyrok SA we Wrocławiu z dnia 2 marca 2012 r., I ACa 110/12).

W przedmiotowej sprawie biegła sporządziła wycenę nieruchomości lokalowej, która stanowiła najistotniejszy składnik masy spadkowej ustalając jej wartość na dzień 29 marca 2022 r., podczas gdy powódki wezwały pozwaną do zapłaty zachowku, odpowiednio w dniu
6 i 17 września 2017 r.

Rację ma więc skarżący, że ustalenie wierzycielowi świadczenia pieniężnego według cen z daty wyrokowania z jednoocznym zasądzeniem odsetek od dnia wezwania, prowadzi
do dwukrotnego zastosowania mechanizmu waloryzacyjnego na korzyść wierzyciela.

Sąd Okręgowy mając jednak na uwadze specyficzną sytuację w rozpoznawanej sprawie, kiedy to Sąd Rejonowy w dniu 27 lipca 2021 r. zamknął rozprawę i odroczył publikację na 13 sierpnia 2021 r., a następnie bez żadnych uzasadnionych powodów wydał wyrok dopiero w dniu 24 listopada 2021 r. . uznał, że początkowa data odsetek, to 13 sierpnia 2021 r., a nie faktyczna data wydania wyroku.

Wbrew zarzutom apelacyjnej Sąd I instancji w sposób prawidłowy uznał,
iż w przedmiotowej sprawie nie zachodzą przesłanki do obniżenia świadczenia pieniężnego, należnego powódkom z uwagi na treść art. 5 k.c.

W wyroku dnia 13 czerwca 2013 r. w sprawie V CSK 385/12, Sąd Najwyższy stwierdził, że instytucja zachowku służy ochronie interesów majątkowych najbliższych członków rodziny spadkodawcy, wymienionych w art. 991 § 1 k.c. poprzez zapewnienie
im, niezależnie od woli spadkodawcy, a nawet wbrew jego woli, roszczenia pieniężnego odpowiadającego określonemu w powołanym przepisie ułamkowi wartości ich udziału
w spadku, który by im przypadł przy dziedziczeniu ustawowym. Powyższe założenia nakazują szczególną ostrożność przy podejmowaniu oceny, co do sprzeczności z zasadami współżycia społecznego i tym samym nadużycia prawa, żądania zapłaty sumy pieniężnej odpowiadającej wysokości zachowku. W szczególności, formułowany w tym zakresie zarzut nie może jedynie opierać się, jak ma to miejsce w tej sprawie, na ogólnym odwołaniu się do klauzuli generalnej współżycia społecznego, bez wskazania i co najważniejsze - wykazania, jakie konkretnie zasady mieszczące się w zakresie tej klauzuli zostały naruszone. Co więcej, jak trafnie wskazuje się w orzecznictwie, istnieje ogólne domniemanie, że osoba uprawniona korzysta z prawa podmiotowego w sposób legalny, zasługujący na ochronę prawną.
Z tych względów kwestionujący takie uprawnienie, zgodnie z regułą z art. 6 k.c. obowiązany jest wykazać racjonalne przesłanki podnoszonego zarzutu (por. wyrok SN z 9 lipca 2008 r.
V CSK 43/2008, wyrok SN z 19 grudnia 2007 r. V CSK 315/2007).

Sprzeczność z zasadami współżycia społecznego zachodzi tylko wówczas, gdy
w świetle reguł lub wartości moralnych powszechnie społecznie akceptowanych, żądanie zapłaty należności z tytułu zachowku musi być ocenione negatywnie. Z uwagi na charakter zachowku, pozbawienie go uprawnionego na podstawie art. 5 k.c., musi zatem sankcjonować wyłącznie rażące przypadki nadużycia tego prawa (por. wyrok Sądu Najwyższego
z 7 kwietnia 2004 r. IV CK 215/2003 oraz z 25 stycznia 2001 r. IV CKN 250/2000). Zastosowanie art. 5 k.c. nie może udaremnić przepisów o zachowku. Odwołanie do zasad współżycia społecznego winno raczej służyć ochronie zobowiązanego do zachowku
w sytuacji gdy jego wysokość będzie nadmierna np. w wyniku nagłych zmian ekonomicznych, czy innych nieprzewidzianych i niezależnych od spadkobiercy zjawisk wpływających na wartość spadku (zob. A. S. glosa do uchwały Sądu Najwyższego
z dnia 19 maja 1981 r. III CZP 18/81, NP. 1983, nr 2, s.94 i nast., wyrok SA w Poznaniu
z dnia 18 grudnia 2009 r. I ACa 896/09, wyrok SA w Szczecinie z dnia 22 kwietnia 2009 r.
I ACa 459/08).

W rozpoznawanej sprawie nie zaistniały żadne okoliczności, które uzasadniałyby zastawanie art. 5 k.c. Jak trafnie zauważył Sąd Rejonowy małoletnia M. S. (1) – prawnuczka spadkodawczyni, z uwagi na swój wiek nie może być obarczana obowiązkiem kontaktu z prababcią, a pozostałe powódki i matka małoletniej, kontakt zachowywały. Sam fakt, że w ostatnich latach przed śmiercią nie odwiedzały babci systematycznie, nie może stanowić podstawy do oddalenia powództw o zachowek, czy też miarkowania należności z tytułu zachowku.

Powodem takim nie może być też aktualna sytuacja finansowa pozwanej, która wiedząc, że uprawnione zamierzają wystąpić o zachowek, zbyła majątek spadkowy.

Nie naruszono w sprawie również prawa procesowego w postaci art. 100 k.p.c.
w zw. z art. 98 k.p.c. w zw. z art. 219 k.p.c. i art. 72 § 1 pkt 2 k.p.c. oraz art. 102 k.p.c.

W niniejszym postępowaniu bezsprzecznie powodowie występowali jako współuczestnicy formalni w myśl art. 72 § 1 pkt 2 k.p.k. albowiem ich roszczenie było jednego rodzaju i oparte na jednakowej podstawie faktycznej i prawnej. Współuczestnikom formalnym reprezentowanym przez jednego pełnomocnika będącego adwokatem lub radcą prawnym, należy się zwrot kosztów procesu obejmujących jego wynagrodzenie ustalone odrębnie w stosunku do każdego współuczestnika. Ponadto zwrot kosztów procesu przysługuje powódkom oddzielnie w każdej z połączonych spraw (vide: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2012 r., I CZ 164/11, LEX nr 1254636).

W sprawie zaszła ww. okoliczność, tj. orzeczenie o kosztach postępowania oddzielnie dla każdej powódek.

Wobec powyższego biorąc pod uwagę, że wynagrodzenie pełnomocnika jest uzależnione od wartości przedmiotu sporu (czyli żądanej kwoty zachowku), rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego jest prawidłowe, bowiem mając na uwadze § 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie minimalna stawka wynagrodzenia pełnomocnika stanowi kwotę 3600 zł,
przy wartości przedmiotu sporu powyżej 10000 zł do 50000 zł.

Zauważyć przy tym, że na gruncie obowiązujących przepisów kodeksu postępowania cywilnego obowiązuje zasada, iż kosztami postępowania sądowego, sąd obciąża strony stosownie do wyniku procesu i dlatego co do zasady pozwana jako przegrywająca sprawę
w stosunku do powodów w oparciu o 100 k.p.c. czy art. 98 k.p.c. winna zwrócić
na jej żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony, stosownie do wyniku sprawy.

Sąd pierwszej instancji nie odstąpił od ww. zasady na rzecz wyjątku jakim jest przepis
art. 102 k.p.c.

Jak wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z 26 stycznia 2012r. (III CZ 10/12),
a następnie potwierdził w postanowieniu z 23 maja 2012r. (III CZ 25/12), ocena sądu,
czy zachodzi wypadek szczególnie uzasadniony, o którym mowa w art. 102 k.p.c.,
ma charakter dyskrecjonalny, oparty na swobodnym uznaniu, kształtowanym własnym przekonaniem oraz oceną okoliczności rozpoznawanej sprawy, w związku z czym w zasadzie nie podlega kontroli instancyjnej i może być podważona przez sąd wyższej instancji tylko wtedy, gdy jest rażąco niesprawiedliwa. (wskazana powyżej teza znajduje potwierdzenie także w następujących judykatach: postanowienie Sądu Najwyższego z 20 kwietnia 2012r.,
III CZ 17/12; postanowienie Sądu Najwyższego z 27 kwietnia 2012r., V CZ 2/12; wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 22 lipca 2014r., I ACa 18/14).

Należy ponadto podkreślić, że o szczególnie uzasadnionym wypadku prowadzącym
do zastosowania art. 102 k.p.c. decydować mogą przede wszystkim okoliczności konkretnej sprawy łączące się z charakterem żądania poddanego pod osąd.

Strona wygrywająca sprawę nie może być bowiem pozbawiona należnych jej kosztów tylko dlatego, że przeciwnik jest w trudnej sytuacji majątkowej.

W rozpoznawanej sprawie nie występowała szczególna sytuacja, która uzasadniałaby zastosowanie wobec pozwanej art. 102 k.p.c. Pozwana już w 2017 r. wiedziała, że powódki będą dochodzić swoich praw z tytułu zachowku. Dodatkowo była reprezentowana była w procesie przez profesjonalnego pełnomocnika i dlatego powinna przewidzieć, że w przypadku
nie podzielenia przez sąd jej stanowiska, będzie zmuszona zwrócić powódkom celowe koszty dochodzenia przez nie swoich praw.

W związku z powyższym Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok w sposób opisany jak w punkcie I a – f sentencji.

Dalej idąca apelacja, jako nieuzasadniona podlegała oddaleniu, o czym orzeczono
jak w punkcie II sentencji na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym na rzecz powódki M. S. (1) wysokości 1053 zł i na rzecz powódek K. S. i M. L. po 514 zł dla każdej z nich orzeczono jak w punkcie III sentencji,
na podstawie art. 100 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. przepisami rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności w sprawie opłat za czynności adwokackie, z uwzględnieniem wygranej apelacji przez pozwaną
co do odsetek.

Orzekając o koszach za drugą instancję dla powódek K. S. i M. L., Sąd Okręgowy mając na uwadze, że były reprezentowane przez jednego pełnomocnika i złożył on jedną odpowiedź na apelację, uznał, że zachodzi podstawa do obniżenie należnego każdej z nich wynagrodzenia za pomoc prawną o połowę .

Nie uwzględniono przy orzekaniu o kosztach postępowania odwoławczego zmiany
pkt 9 wyroku uznając, że powtórne zasądzenie na rzecz powódki M. S. (2)
- L. kwoty roszczenia głównego wynikało tylko z oczywistej omyłki pisarskiej.