Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I C 2860/18

Uzasadnienie wyroku z dnia 27 listopada 2020 r.

W pozwie z dnia 14 maja 2018 r. powodowie E. R. i J. R., reprezentowani przez pełnomocnika będącego adwokatem, żądali zasądzenia od pozwanego (...) Banku S.A. z siedzibą we W. solidarnie kwoty 6.223,86 PLN wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty. Ponadto żądali zasądzenia od pozwanego kosztów procesu według norm przepisanych.

Roszczenie powodowie wywodzili z niedozwolonego charakteru postanowień § 2 ust. 1 oraz § 3 ust. 2 umowy o kredyt hipoteczny nr (...) zawartej z pozwanym 24 maja 2005 r., dotyczących indeksacji kredytu względem (...). Roszczenie obejmowało różnicę pomiędzy należnymi a rzeczywiście spłaconymi przez powodów ratami kredytu w okresie od 14 lipca 2005 r. do 14 maja 2007 r. oraz różnicę pomiędzy należną a rzeczywiście dokonaną wcześniejszą całkowitą spłatą kredytu 8 czerwca 2007 r.

W odpowiedzi na pozew pozwany (...) Bank S.A. z siedzibą we W. (dalej także jako Bank), reprezentowany przez pełnomocnika będącego adwokatem, żądał oddalenia powództwa oraz zasądzenia od powodów kosztów procesu według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwany wywodził, że postanowienia umowne dotyczące indeksacji kredytu względem (...) nie stanowiły postanowień niedozwolonych.

Za podstawę wyroku Sąd Rejonowy przyjął następujące ustalenia i wnioski.

W dniu 25 kwietnia 2005 r. powodowie E. R. i J. R. złożyli wniosek o udzielenie kredytu hipotecznego przez pozwanego (...) Bank S.A. z siedzibą we W. (poprzednio (...) Bank S.A. z siedzibą we W.). Jako kwotę kredytu wskazali 529.267,80 PLN. Jako walutę kredytu wskazali (...). Wypłata kredytu miała nastąpić w 2 transzach. Okres kredytowania miał wynosić 348 miesięcy. Spłata kredytu miała się odbywać w ratach równych. Jako proponowane zabezpieczenie kredytu powodowie wskazali hipotekę na nieruchomości, która miała zostać nabyta za środki pochodzące z kredytu oraz weksel. Wniosek powodów został sporządzony z użyciem formularza udostępnionego przez Bank.

Podstawę powyższych ustaleń stanowił dowód z dokumentu zawartego na k. 92 i nast., obejmującego wniosek o udzielenie kredytu hipotecznego przez pozwanego, którego wiarygodność nie była kwestionowana przez strony i nie budziła wątpliwości.

Powodowie zdecydowali się na zawarcie umowy o kredyt w PLN indeksowany do (...) ze względu na atrakcyjność takiego kredytu w porównaniu z kredytem w PLN bez indeksacji, wynikającą z symulacji parametrów kredytów prezentowanych im przed zawarciem umowy, wybierając kredyt z przewidywaną najniższą miesięczną ratą spłaty i najniższymi kosztami jego udzielenia. W związku z zawarciem umowy powodowie nie domagali się wyjaśnień na temat podstaw ustalania kursów kupna i sprzedaży walut publikowanych w tabeli stosowanej przez Bank do rozliczeń zawieranej umowy kredytu. Nieruchomość, która miała zostać nabyta za środki pochodzące z kredytu, miała posłużyć do zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych powodów.

Podstawę powyższych ustaleń stanowiły zeznania powodów, które okazały się spójne, logiczne, rzeczowe i nie budziły wątpliwości z punktu widzenia reguł doświadczenia życiowego, gry chodzi o praktykę obsługi klientów na rynku usług finansowych. Nie ujawniły się okoliczności wskazujące na to, aby powodowie podawali nieprawdę w tym zakresie, nawet jeśli pozostawali w sporze z pozwanym. Okoliczność, że na etapie zawierana umowy powodowie nie domagali się od przedstawicieli Banku wyjaśnień na temat podstaw ustalania kursów kupna i sprzedaży walut publikowanych w tabeli stosowanej przez pozwanego do rozliczeń zawieranej umowy kredytu indeksowanego do (...) okazała się istotna dla rozstrzygnięcia z punktu widzenia przewidzianej w art. 385 ¹ § 1 zd. pierwsze k.c. przesłanki naruszenia dobrych obyczajów. Zeznaniom powodów nie przeczyły pozostałe dowody zgromadzone w sprawie niniejszej, z których nie wynikało, aby przed zawarciem umowy
o kredyt hipoteczny indeksowany względem (...) kredytobiorcy byli informowani
o podstawach ustalania kursów kupna i sprzedaży walut publikowanych w tabeli stosowanej przez Bank do rozliczeń umów kredytu indeksowanego względem (...). Wobec braku możliwości doręczenia wezwania świadkowi B. K., a przez to braku możliwości przeprowadzenia tego dowodu na powyższe okoliczności, dowód ten podlegał pominięciu.

W dniu 24 maja 2005 r. powodowie E. R. i J. R. zawarli
z pozwanym (...) Bankiem S.A. z siedzibą we W. w formie pisemnej umowę o kredyt hipoteczny nr (...).

Na podstawie postanowień umowy Bank udzielił powodom kredytu w kwocie 529.267,80 PLN (§ 2 ust. 1 umowy).

Kredyt był indeksowany (nominowany) do (...) według kursu kupna walut dla (...) obowiązującego w Banku w dniu uruchomienia kredytu (§ 2 ust. 1 umowy).

Kredyt miał być wypłacony w PLN przy jednoczesnym przeliczeniu wysokości wypłacanej kwoty na (...) według kursu kupna walut dla (...) ustalanego przez Bank
i obowiązującego w Banku w dniu wypłaty środków (§ 3 ust. 2 umowy, § 2 ust. 1 umowy).

Niezwłocznie po uruchomieniu kredytu powodowie mieli otrzymać od Banku informacje o kwocie kredytu w (...), wysokości kursu ustalonego przez Bank w dniu uruchomienia kredytu, terminach płatności i wysokości rat (§ 2 ust. 2 umowy).

Celem kredytu było sfinansowanie nabycia bliżej określonej nieruchomości i pokrycie związanych z tym kosztów obejmujących prowizję za udzielenie kredytu oraz opłatę za ubezpieczenie kredytu (§ 1 ust. 1 umowy, § 3 ust. 1 umowy).

Okres kredytowania ustalono na 348 miesięcy, w tym 1 miesiąc karencji w spłacie kapitału (§ 2 ust. 1 umowy, § 5 ust. 2 umowy).

W postanowieniach umowy określono szczegółowo warunki wypłaty kredytu (§ 3 ust. 3 – 6 umowy).

Ustalono oprocentowanie kredytu według zmiennej stopy procentowej ze wskazaniem warunków, według których zmiana stopy procentowej będzie następować (§ 4 umowy).

Oprocentowanie kredytu na dzień zawarcia umowy wynosiło 3,36% w stosunku rocznym (§ 2 ust. 4 umowy).

Raty kapitałowo – odsetkowe miały być równe i płatne do 15. dnia każdego miesiąca, począwszy od miesiąca, w którym kredyt został wypłacony w całości (§ 5 ust. 1 umowy).

Wysokość rat kapitałowo – odsetkowych miała zostać ustalona po przeliczeniu kwoty wypłaconego kredytu na (...) według postanowień umowy (§ 5 ust. 3 umowy).

Raty kredytu wraz z odsetkami miały być płatne w PLN w kwocie stanowiącej równowartość (...) na bliżej określony rachunek kredytu (§ 5 ust. 4 umowy).

Jako data spłaty raty kredytu miała być przyjmowana data wpływu środków na rachunek kredytu, a kwota wpłaty raty w PLN miała być przeliczana na (...) według kursu sprzedaży obowiązującego w Narodowym Banku Polskim na dzień przed datą wpływu środków do Banku (§ 5 ust. 5 umowy).

W taki sam sposób przeliczana miała być każda wpłata kredytobiorcy na poczet spłaty kredytu przed terminem wymagalności (§ 5 ust. 6 umowy).

Kredytobiorca mógł spłacić kredyt przed terminem spłaty określonym w umowie,
a o zamiarze przedterminowej spłaty kredytu obowiązany był powiadomić Bank najpóźniej 3 dni przed jej dokonaniem (§ 6 ust. 1 i 2 umowy).

Zabezpieczenie wierzytelności z tytułu kredytu stanowić miały:

- hipoteka kaucyjna do kwoty 1.058.535,60 PLN na rzecz Banku na nieruchomości nabywanej za środki pochodzące z kredytu,

- weksel wystawiony na rzecz Banku,

- cesja na rzecz Banku praw z ubezpieczenia nieruchomości, na której ustanowiona zostanie hipoteka (§ 11 ust. 1 umowy).

Podstawę powyższych ustaleń stanowił dowód z dokumentu zawartego na k. 10-14
i k. 102-106, obejmującego umowę o kredyt hipoteczny, którego wiarygodność nie była kwestionowana przez strony i nie budziła wątpliwości.

W związku z zawarciem z powodami umowy o kredyt hipoteczny nr (...) pozwany w drodze transakcji zawartych na rynku międzybankowym zabezpieczył całość ponoszonego przez siebie ryzyka zmiany kursu (...) względem PLN, a kursy kupna walut obcych publikowane w tabeli pozwanego, stosowane do rozliczeń nie tylko umów kredytów indeksowanych do walut obcych, ustalane były na podstawie średnich kursów notowanych na rynku międzybankowym z uwzględnieniem marży, której wysokość wynosiła 2,5%.

Podstawę powyższych ustaleń stanowiły dowody z dokumentów zawartych na k. 140-161, k. 162-166 i k. 171-179, obejmujących politykę zarządzania ryzykiem przez pozwanego, umowy zawarte przez pozwanego na rynku międzybankowym oraz opinię prof. P. M. sporządzoną na zlecenie pozwanego, których wiarygodność nie była kwestionowana przez strony i nie budziła wątpliwości.

W dniu 23 maja 2017 r. pełnomocnik powodów skierował do sądu powszechnego wniosek o zawezwanie pozwanego do próby ugodowej w przedmiocie zwrotu powodom kwoty 100.000,00 PLN stanowiącej spread walutowy związany z wcześniejszą całkowitą spłatą kredytu.

Podstawę powyższych ustaleń stanowiły dowody z dokumentów zawartych na k. 27-30, obejmujących wniosek wraz z potwierdzeniem jego nadania oraz zawiadomienie o terminie posiedzenia, których wiarygodność nie była kwestionowana przez strony i nie budziła wątpliwości.

W świetle powyższych ustaleń na uwzględnienie zasługiwało powództwo obejmujące żądanie zasądzenia od pozwanego (...) Banku S.A. z siedzibą we W. na rzecz powodów E. R. i J. R. łącznie kwoty 6.223,86 PLN wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 27 listopada 2020 r. do dnia zapłaty.

W okolicznościach sprawy niniejszej niedozwolone w myśl w art. 385 ¹ § 1 k.c. okazały się następujące postanowienia umowne:

- § 2 ust. 1 umowy o kredyt hipoteczny nr (...) w tej części, w której przewidziano, że kredyt był indeksowany (nominowany) do (...) według kursu kupna walut dla (...) obowiązującego w Banku w dniu uruchomienia kredytu,

- § 3 ust. 2 umowy o kredyt hipoteczny nr (...), według którego kredyt miał być wypłacony w PLN przy jednoczesnym przeliczeniu wysokości wypłacanej kwoty na (...) według kursu kupna walut dla (...) ustalanego przez Bank i obowiązującego w Banku w dniu wypłaty środków.

Na podstawie art. 385 ¹ § 1 zd. pierwsze k.c. postanowienia umowy zawieranej
z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa
i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). W myśl art. 385 ¹ § 1 zd. drugie k.c. nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Według art. 385 ¹ § 2 k.c. jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. W myśl art. 385 ¹ § 3 k.c. nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Według art. 385 ¹ § 4 k.c. ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje. Na podstawie art. 385 ² k.c. oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny.

Niewątpliwa była okoliczność, że powodowie zawierali umowę o kredyt hipoteczny nr (...) jako konsumenci w myśl art. 22 ¹ k.c., a pozwanemu przysługiwał status przedsiębiorcy w rozumieniu art. 43 ¹ k.c. Status powodów jako konsumentów wynikał stąd, że nieruchomość, która miała zostać nabyta za środki pochodzące z kredytu, miała posłużyć do zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych powodów.

Okoliczność, że postanowienia § 2 ust. 1 oraz § 3 ust. 2 umowy o kredyt hipoteczny nr (...) nie zostały indywidualnie uzgodnione przez pozwanego z powodami nie budziła żadnych wątpliwości, skoro poza sporem pozostawała okoliczność, że projekt tekstu umowy o kredyt hipoteczny nr (...), zawartej następnie przez strony w formie pisemnej, opracowany został jedynie przez pozwanego z użyciem wzorca umownego wykorzystywanego przez pozwanego w ramach prowadzonej działalności polegającej na czynnościach bankowych. Ponadto okoliczność, że treść postanowień § 2 ust. 1 oraz § 3 ust. 2 tej umowy nie była indywidualnie uzgadniana, wynikała jednoznacznie z zeznań powodów. Obie te okoliczności stanowiły wystarczającą podstawę do przyjęcia, że powodowie nie mieli rzeczywistego wpływu na treść postanowień § 2 ust. 1 oraz § 3 ust. 2 umowy o kredyt hipoteczny nr (...). Do przyjęcia wniosku przeciwnego nie wystarczała podnoszona przez pozwanego okoliczność, że postanowienia tej umowy mogły podlegać negocjacjom. Istotne było bowiem to czy postanowienia umowy zawieranej przez strony i objęte sporem rzeczywiście podlegały negocjacjom, na co nie wskazywał zgromadzony w sprawie niniejszej materiał dowodowy. Wniosku przeciwnego nie usprawiedliwiała okoliczność, że powodowie świadomie zdecydowali się skorzystać z kredytu indeksowanego względem (...) motywowani korzystną ofertą przedstawioną im przez pozwanego. Nic nie wskazywało bowiem na to, aby powodowie mieli rzeczywisty wpływ na ustalenie sposobu przeliczenia wypłaconej im kwoty kredytu w PLN na (...) jako walutę indeksacji według kursu kupna takiej waluty obowiązującego u pozwanego w dniu uruchomienia kredytu, co przewidziano w § 2 ust. 1 oraz § 3 ust. 2 umowy o kredyt hipoteczny nr (...). Według art. 385 ¹ § 3 k.c. nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu, co w szczególności odnosi się do postanowień umowy przejętych
z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Znamienne, że przepis art. 385 ¹ k.c. służy realizacji celów dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r.
w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz. U. L 95 z 21 kwietnia 1993 r., str. 29—34, Polskie wydanie specjalne: Rozdział 15 Tom 2 str. 288 – 293, sprostowanie Dz.U. L 276 z 13 października 2016 r., str. 17). W myśl art. 3 ust. 2 tej dyrektywy postanowienia umowne powinny być zawsze uznawane za niewynegocjowane indywidualnie, jeżeli zostały sformułowane uprzednio i w związku z tym konsument nie miał wpływu na ich treść, zwłaszcza jeśli zostały przedstawione konsumentowi w formie uprzednio sformułowanego wzorca umowy, zaś okoliczność, że niektóre aspekty danego postanowienia umownego albo dane postanowienie umowne były negocjowane indywidualnie – tak jak w sprawie niniejszej niektóre szczegółowe warunki udzielanego kredytu hipotecznego określone w § 1 – 3 umowy – nie powinna stanowić przeszkody do zastosowania tego przepisu dyrektywy względem pozostałej części umowy, jeśli ogólna ocena umowy wskazuje na to, że została ona zawarta
z wykorzystaniem uprzednio sformułowanego wzorca umowy. Poza sporem pozostawała zaś okoliczność, że treść postanowień § 2 ust. 1 oraz § 3 ust. 2 umowy o kredyt hipoteczny nr (...) pochodziła z wzorca powszechnie wykorzystywanego przez pozwanego
w ramach prowadzonej działalności polegającej na czynnościach bankowych. Wyrażenie zaś zgody przez konsumenta na postanowienia umowne nieuzgodnione indywidualnie nie jest tożsame z ich indywidualnym uzgodnieniem.

Z treści art. 385 ¹ § 1 k.c. wynika, że przeszkodę do przyjęcia, iż dane postanowienie umowne jest niedozwolone w rozumieniu tego przepisu stanowi ustalenie, że postanowienie to określa główne świadczenia stron, sformułowane w sposób jednoznaczny.

Wspomniano, że art. 385 ¹ k.c. służyć ma realizacji celów dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich.

Na podstawie art. 4 ust. 2 tej dyrektywy ocena nieuczciwego charakteru warunków nie dotyczy ani określenia głównego przedmiotu umowy, ani relacji ceny i wynagrodzenia do dostarczonych w zamian towarów lub usług, o ile warunki te zostały wyrażone prostym
i zrozumiałym językiem.

Podobnie w myśl ust. 19 preambuły tej dyrektywy ocena nieuczciwego charakteru postanowień umownych nie dotyczy postanowień określających główny przedmiot umowy oraz stosunku jakości towarów i usług do ich ceny, które jednak mogą być brane pod uwagę przy ocenie uczciwości pozostałych postanowień umownych.

Pojęciu świadczenia głównego w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. na gruncie tej dyrektywy odpowiada zatem pojęcie głównego przedmiotu umowy (uwzględniając francuską
i angielską wersję językową tekstu dyrektywy – l'objet principal du contrat, the main subject matter of the contract).

Przy ustalaniu znaczenia tego pojęcia należało uwzględnić, że art. 4 ust. 2 tej dyrektywy ustanawia wyjątek od mechanizmu kontroli treści nieuczciwych warunków, przewidzianego w ramach systemu ochrony konsumentów ustanowionego w tej dyrektywie, stąd przepis ten powinien podlegać wykładni zawężającej (por. pkt 42 wyroku Trybunału Sprawiedliwości
z dnia 30 kwietnia 2014 r. w sprawie C‑26/13, Á. K., H. R. przeciwko (...), (...):EU:C:2014:282, (...) pkt 49 wyroku Trybunału Sprawiedliwości z dnia 26 lutego 2015 r. w sprawie C-143/13, B. M. i I. M. przeciwko S. V. România SA, (...):EU:C:2015:127, (...) pkt 31 wyroku Trybunału Sprawiedliwości z dnia 3 kwietnia 2015 r. w sprawie C-96/14, J.-C. H. przeciwko (...) SA, (...):EU:C:2015:262, (...)

Za postanowienia określające główny przedmiot umowy należy zatem uznawać te, które określają podstawowe świadczenia w ramach danej umowy i które z tego względu charakteryzują tę umowę. Natomiast te, które wykazują charakter posiłkowy względem warunków definiujących samą istotę stosunku umownego, nie mogą być objęte pojęciem „określenia głównego przedmiotu umowy” w rozumieniu art. 4 ust. 2 tej dyrektywy (por. pkt 50 wyroku Trybunału Sprawiedliwości z dnia 30 kwietnia 2014 r. w sprawie C‑26/13, Á. K., H. R. przeciwko (...), (...):EU:C:2014:282, (...) pkt 54 wyroku Trybunału Sprawiedliwości z dnia 26 lutego 2015 r.
w sprawie C-143/13, B. M. i I. M. przeciwko S. V. România SA, (...):EU:C:2015:127, (...) pkt 33 wyroku Trybunału Sprawiedliwości z dnia 3 kwietnia 2015 r. w sprawie C-96/14, J.-C. H. przeciwko (...) SA, (...):EU:C:2015:262, (...)

Podobnie pojęcie świadczenia głównego w myśl art. 385 ¹ § 1 k.c. należy interpretować ściśle, uwzględniając okoliczność, że ustawodawca krajowy posłużył się terminem „postanowienia określające główne świadczenia stron”, a nie zwrotem „dotyczące” takiego świadczenia, który ma szerszy zakres (por. wyrok SN z 8 czerwca 2004 r., I CK 635/03, LEX nr 846537).

W okolicznościach sprawy niniejszej przytoczone wyżej postanowienia § 2 ust. 1 oraz § 3 ust. 2 umowy o kredyt hipoteczny nr (...) nie kwalifikowały się jako określające świadczenia główne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c.

Na podstawie art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe
w brzmieniu obowiązującym przed dniem 26 sierpnia 2011 r. (tekst jednolity Dz. U. z 2002 r. Nr 72 poz. 665 – dalej „Prawo bankowe”), znajdującego zastosowanie w sprawie niniejszej ze względu na datę zawarcia umowy o kredyt przez strony, przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Według ust. 2 tego przepisu umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności:

1) strony umowy,

2) kwotę i walutę kredytu,

3) cel, na który kredyt został udzielony,

4) zasady i termin spłaty kredytu,

5) wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany,

6) sposób zabezpieczenia spłaty kredytu,

7) zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu,

8) terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych,

9) wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje,

10) warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Art. 69 ust. 1 i 2 pkt 2 i 4 Prawa bankowego nie pozwalały jednak na przyjęcie, że do postanowień określających świadczenia główne stron umowy kredytu zaliczają się postanowienia określające:

- przeliczenie uruchomionej kwoty kredytu, wypłaconej w PLN, według kursu kupna waluty obcej z tabeli stosowanej przez pozwanego w chwili uruchomienia kredytu, stanowiące podstawę ustalenia wysokości zadłużenia z tytułu zaciąganego kredytu w walucie indeksacji;

- wysokość kursu kupna waluty indeksacji kredytu, znajdującego zastosowanie do przeliczenia kwoty uruchamianego kredytu, w tym spread walutowy;

- określenie w walucie indeksacji należności z tytułu rat kredytu i odsetek oraz ich przeliczenie na PLN według kursu sprzedaży waluty obcej obowiązującego w Narodowym Banku Polskim w dniu poprzedzającym datę spłaty;

- w razie spłaty w PLN kredytu indeksowanego do waluty obcej przeliczenie raty wyrażonej w walucie obcej na PLN według kursu sprzedaży waluty, do której indeksowany był kredyt, obowiązującego w Narodowym Banku Polskim w dniu poprzedzającym datę spłaty;

- wysokość kursu sprzedaży waluty indeksacji kredytu, znajdującego zastosowanie do obliczania należności z tytułu rat kredytu i odsetek, w tym spread walutowy.

W sprawie niniejszej podzielić bowiem należy pogląd, według którego postanowienia wzorca umownego określające uprawnienie banku do przeliczania sumy wykorzystanego przez kredytobiorcę kredytu do waluty obcej nie określają świadczeń głównych w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 zdanie drugie k.c.

W wykonaniu umowy kredytu indeksowanego względem kursu waluty obcej kredytobiorca zwraca kwotę wykorzystanego kredytu, tyle że w związku ze zmianą kursu waluty obcej kwota wykorzystanego kredytu może przedstawiać inną wartość rynkową
w okresie spłaty kredytu, niż w chwili jego udzielenia kredytobiorcy.

Indeksacja kredytu względem kursu waluty obcej służy zachowaniu wartości rynkowej wierzytelności o zwrot udzielonego kredytu w okresie obowiązywania umowy kredytu, co okazuje się szczególnie istotne w przypadku umowy długoterminowej, takiej jak ta objęta sporem w sprawie niniejszej.

Przewidziana w umowie o kredyt indeksacja udzielonego kredytu względem kursu waluty obcej sprowadza się w istocie do umownej waloryzacji świadczenia o zwrot udzielonego kredytu według kursu waluty obcej jako miernika wartości takiego świadczenia.

Dopuszczalność takiego postanowienia umownego nie budzi wątpliwości w świetle art. 358 ¹ § 2 k.c., według którego strony mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości. Według powszechnie przyjmowanej wykładni tego przepisu pod pojęciem pieniądza rozumieć należy wyłącznie pieniądz polski. Umowny miernik wartości może stanowić więc określona waluta obca według wskazanego jej kursu. Wówczas celem umownej klauzuli waloryzacyjnej, przybierającej postać klauzuli walutowej jest zabezpieczenie przed zmianą wartości pieniądza polskiego (por. Tadeusz Wiśniewski, Komentarz do art. 358 ¹ k.c., w: Jacek Gudowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania. Część ogólna, wyd. II, Opublikowano: WKP 2018).

Tego rodzaju umowna klauzula waloryzacyjna nie określa zaś bezpośrednio świadczenia polegającego na zwrocie udzielonego kredytu, kwalifikującego się jako świadczenie główne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 zdanie drugie k.c., lecz wprowadza dodatkowy umowny reżim podwyższenia albo obniżenia takiego świadczenia, co samo w sobie nie kwalifikuje się jako postanowienie umowne określające świadczenie główne w rozumieniu tego przepisu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca 2017 r., II CSK 803/16, LEX nr 2369626; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 marca 2017 r., IV CSK 285/16, LEX nr 2308321; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14, OSNC 2016/11/134, LEX nr 2008735; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 kwietnia 2015 r., I CSK 257/14, LEX nr 1710338; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2005 r., I CK 690/04, LEX nr 407119;
ponadto por. T. C., A. klauzuli umowy kredytowej dotyczącej przeliczenia walutowego. Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14, Monitor Prawa Bankowego 2017/2/32-41).

Wykładnia art. 4 ust. 2 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich nie wyklucza przyjęcia, że określenie głównego przedmiotu umowy w rozumieniu tego przepisu obejmuje wprowadzony do umowy kredytu denominowanego w walucie obcej warunek, zgodnie z którym do celów obliczenia rat kredytu stosowany jest kurs sprzedaży waluty obcej. Warunek taki określać musi jednak podstawowe świadczenie w ramach danej umowy, które jako takie charakteryzuje tę umowę, biorąc pod uwagę charakter, ogólną systematykę i postanowienia rozpatrywanej umowy,
a także jej kontekst prawny i faktyczny (por. pkt 59 wyroku Trybunału Sprawiedliwości z dnia 30 kwietnia 2014 r. w sprawie C‑26/13, Á. K., H. R. przeciwko (...), (...):EU:C:2014:282, (...)

W okolicznościach sprawy niniejszej brak było natomiast wystarczających podstaw do dokonania takiej kwalifikacji, skoro udzielony powodom kredyt nie był denominowany, ale indeksowany względem kursu waluty obcej, a celem klauzuli walutowej, stanowiącej umowną klauzulę waloryzacyjną, było zabezpieczenie przed zmianą wartości pieniądza polskiego, nawet jeśli umożliwiało to skorzystanie z niższej stopy procentowej właściwej dla waluty obcej. Ponadto ani narażenia na ryzyko kursowe, ani ze stosowania kursu sprzedaży waluty obcej, do której indeksowany był kredyt, obowiązującego w Narodowym Banku Polskim w dniu poprzedzającym datę wcześniejszej całkowitej spłaty kredytu, powodowie nie wywodzili jakichkolwiek pretensji w sprawie niniejszej.

Przyjęcie w sprawie niniejszej, że przytoczone wyżej postanowienia umowne nie kwalifikowały się jako postanowienia określające świadczenie główne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 zdanie drugie k.c., pozwalało na dokonanie oceny tych postanowień z punktu widzenia zachowania przy ich kształtowaniu dobrych obyczajów, bez rażącego naruszenia interesu powoda jako konsumentów.

Rażące naruszenie interesów konsumenta w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na niekorzyść konsumenta w danym stosunku obligacyjnym, natomiast działanie wbrew dobrym obyczajom w zakresie kształtowania treści stosunku obligacyjnego wyraża się w tworzeniu przez partnera konsumenta takich klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową tego stosunku (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 grudnia 2013 r., I CSK 149/13, OSNC 2014/10/103, LEX nr 1413038).

Postanowienie umowne jest sprzeczne z dobrymi obyczajami, jeżeli kontrahent konsumenta, traktujący go w sposób sprawiedliwy, słuszny i uwzględniający jego prawnie uzasadnione roszczenia, nie mógłby racjonalnie spodziewać się, iż konsument ten przyjąłby takie postanowienie w drodze negocjacji indywidualnych. Przedsiębiorca, który z przyczyn faktycznych lub prawnych może jednostronnie określić treść klauzuli wiążącej konsumenta, powinien zachować się lojalnie i uwzględnić jego uzasadnione interesy, kompensując w ten sposób brak rzeczywistego wpływu konsumenta na jej treść. Jeżeli tego nie czyni, działa nielojalnie, a więc sprzecznie z dobrymi obyczajami. W celu ustalenia czy dana klauzula znacząco narusza interesy konsumenta trzeba natomiast w szczególności wziąć pod uwagę czy pogarsza ona położenie prawne konsumenta w stosunku do tego, które - w braku umownej regulacji - wynikałoby z przepisów prawa, w tym dyspozytywnych (por. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17, LEX nr 2504739).

Z dobrymi obyczajami kłóci się takie postępowanie, którego celem jest zdezorientowanie konsumenta, wykorzystanie jego niewiedzy lub naiwności, ukształtowanie stosunku prawnego z naruszeniem zasady równości stron. Chodzi o postępowanie, które potocznie jest rozumiane jako nieuczciwe, nierzetelne, sprzeczne z akceptowanymi standardami działania. Natomiast naruszenie interesów konsumenta, aby mogło zostać uznane za rażące, przede wszystkim musi być doniosłe, znaczące. Interes konsumenta należy rozumieć szeroko, nie tylko jako niekorzystne ukształtowanie jego sytuacji ekonomicznej. Należy uwzględnić także takie aspekty, jak niewygodę organizacyjną, stratę czasu, nierzetelne traktowanie czy naruszenie prywatności konsumenta (por. wyrok SN z 8 czerwca 2004 r.,
I CK 635/03, LEX nr 846537).

Pojęciu dobrych obyczajów, użytemu w art. 385 ¹ § 1 k.c. i art. 385 ² k.c., na gruncie dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków
w umowach konsumenckich odpowiada pojęcie dobrej wiary.

Według ust. 16 preambuły tej dyrektywy przedsiębiorca spełnia wymaganie działania w dobrej wierze, jeżeli traktuje konsumenta w sposób sprawiedliwy i słuszny, należycie uwzględniając jego prawnie uzasadnione roszczenia (uzasadnione interesy – zważywszy na francuską i angielską wersję językową tekstu dyrektywy – les intérêts légitimes, legitimate interests).

Znamienne, że przy dokonywaniu wykładni powyższych przepisów w orzecznictwie sądów powszechnych przyjmuje się, iż brak wskazanego w umowie precyzyjnego sposobu ustalania kursów walut obcych stosowanych przez Bank sprawia, że Bank może wybrać dowolne kryteria ustalania takich kursów, niekoniecznie związane z aktualnym kursem ukształtowanym przez rynek walutowy i ma możliwość uzyskania korzyści finansowych stanowiących dla kredytobiorcy dodatkowe koszty kredytu, których oszacowanie przez kredytobiorcę nie jest możliwe. Wprawdzie jeśli kurs stosowany przez Bank odzwierciedlać ma sytuację rynkową, uwzględniać musi wskaźniki rynkowe niezależne od Banku, niemniej to wyłącznie Bank decyduje o wysokości stosowanej marży (spreadu walutowego). Jeśli zatem Bank może wybrać dowolne i nie poddające się weryfikacji kryteria ustalania kursów kupna
i sprzedaży walut obcych, stanowiących narzędzie indeksacji kredytu i rat jego spłaty, wpływając na wysokość własnych korzyści finansowych i generując dla kredytobiorcy dodatkowe i nieprzewidywalne co do wysokości koszty kredytu, pozwalające na to postanowienia umowne rażąco naruszają zasadę równowagi kontraktowej stron na niekorzyść konsumenta - kredytobiorcy, a także dobre obyczaje, które nakazują, aby ponoszone przez konsumenta koszty związane z zawarciem i wykonywaniem umowy, o ile nie wynikają
z czynników obiektywnych, były możliwe do przewidzenia, a sposób ich generowania poddawał się weryfikacji (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 21 października 2011 r. w sprawie o sygn. akt VI ACa 420/11, LEX nr 1120261 oraz wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 14 grudnia 2010 r. w sprawie o sygn. akt XVII AmC 426/09, LEX nr 2547151).

W okolicznościach sprawy niniejszej powyższe konkluzje okazują się jednak w części nieaktualne.

Trafnie wskazuje się bowiem, że w gospodarce rynkowej kursy walutowe mają charakter zmienny i niepewność co do ich kształtowania się w przyszłości jest immanentną konsekwencją tej zmienności, a dotyczy to zarówno kredytobiorcy, jak i do pewnego stopnia banku udzielającego kredytu. Niepewność kredytobiorcy co do kursu walutowego, który zostanie zastosowany przez bank na potrzeby przeliczeń walutowych w ramach umowy kredytowej wynika, po pierwsze, ze zmienności kursu średniego Narodowego Banku Polskiego lub kursu rynkowego, a po drugie, ze zmienności marży banku. Nawet gdyby doprecyzować reguły ustalania przez bank wspomnianej marży, pozostałaby niepewność związana ze zmiennością kursu średniego Narodowego Banku Polskiego lub kursu rynkowego. Nie można byłoby zatem doprowadzić do sytuacji, w której kredytobiorca byłby w stanie uprzednio precyzyjnie ustalić kurs, który zostanie zawarty w przyszłej tabeli tworzonej przez bank (por. Tomasz Czech, Abuzywność klauzuli umowy kredytowej dotyczącej przeliczenia walutowego. Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14, Monitor Prawa Bankowego 2017/2/32-41.)

Obiektywizacja i weryfikowalność takiej podstawy ustalenia kursu kupna i sprzedaży waluty indeksacji kredytu, jaką jest kurs średni Narodowego Banku Polskiego, nie powinna budzić wątpliwości, skoro tego rodzaju podstawa ustalenia wartości waluty obcej została następnie przewidziana w art. 358 § 2 k.c. w brzmieniu obowiązującym z dniem 24 stycznia 2009 r.

Zobiektywizowany charakter i zdatność do weryfikacji nie budziły wątpliwości
w sprawie niniejszej w odniesieniu do stosowanego na podstawie § 5 ust. 5 i 6 umowy o kredyt hipoteczny nr (...) kursu sprzedaży (...) jako waluty obcej, do której kredyt był indeksowany, obowiązującego w Narodowym Banku Polskim w dniu poprzedzającym datę spłaty raty kredytu lub datę wcześniejszej całkowitej spłaty kredytu.

Ponadto, jak wspomniano, w sprawie niniejszej ze stosowania kursu sprzedaży (...) jako waluty obcej, do której kredyt był indeksowany, obowiązującego w Narodowym Banku Polskim w dniu poprzedzającym datę wcześniejszej całkowitej spłaty kredytu, powodowie nie wywodzili jakichkolwiek pretensji.

Z wiarygodnych dowodów z dokumentów obejmujących politykę zarządzania ryzykiem przez pozwanego (k. 140-161) oraz opinię prof. P. M. sporządzoną na zlecenie pozwanego (k. 171-179) wynikało, że kursy kupna walut obcych publikowane w tabeli pozwanego, stosowane do rozliczeń nie tylko umów kredytów indeksowanych do walut obcych, ustalane były na podstawie średnich kursów notowanych na rynku międzybankowym z uwzględnieniem marży, której wysokość wynosiła 2,5%.

Z kolei z wiarygodnego z dowodu dokumentu obejmującego uchwałę nr 12/2002 Rady Polityki Pieniężnej z dnia 24 września 2002 r. (k. 137-139) wynikało, że analogiczny sposób ustalania kursów kupna walut obcych, oparty o kursy notowane na rynku międzybankowym, stosowany był przez Narodowy Bank Polski.

Wspomniano, że na podstawie art. 385 ² k.c. oceny zgodności postanowienia umowy
z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny.

Brak było zatem przeszkód, aby przy dokonywaniu oceny na podstawie tego przepisu uwzględnić, jako okoliczność towarzyszącą zawarciu z powodami umowy o kredyt hipoteczny nr (...), praktykę pozwanego stosowaną także w 2005 r., gdy chodzi o sposób ustalania kursów kupna walut obcych publikowanych w tabeli pozwanego, analogiczną do praktyki ustalania kursów kupna walut obcych stosowanej wówczas przez Narodowy Bank Polski.

W świetle przytoczonych okoliczności w sprawie niniejszej brak było wystarczającej podstawy do ustalenia, aby celem pozwanego przy zawieraniu umowy o kredyt hipoteczny nr (...) było uzyskanie kosztem powodów nieograniczonego dodatkowego wynagrodzenia z tytułu umowy kredytu w drodze zaniechania określenia podstaw ustalenia kursu (...) jako waluty indeksacji kredytu w treści postanowień § 2 ust. 1 oraz § 3 ust. 2 umowy
o kredyt hipoteczny nr (...).

Nawet jeśli pozwany za podstawę ustalenia kursów kupna walut obcych publikowanych w stosowanej przez siebie tabeli przyjmowałby kursy średnie Narodowego Banku Polskiego, zamiast opierać się na metodologii analogicznej do tej stosowanej przez Narodowy Bank Polski, to zmienność kursów średnich Narodowego Banku Polskiego i tak sprawiałaby, że nie można byłoby zapewnić kredytobiorcom możliwości precyzyjnego ustalenia kursów kupna walut obcych, które zostaną przyjęte przez pozwanego w tabeli znajdującej zastosowanie do zawieranych umów kredytu. Kredytobiorcy nadal nie dysponowaliby możliwością oszacowania dodatkowych kosztów kredytu związanych ze zmiennością kursów walutowych.

Niemniej nawet zastrzeżenie, że marża pozwanego (spread walutowy) nie przekraczała 2,5% wartości średniego kursu rynkowego, ustalonego na podstawie ofert kupna danej waluty oferowanych przez profesjonalnych uczestników rynku walutowego – jeśli na tej podstawie można byłoby wnioskować o celu pozwanego towarzyszącemu zawieraniu umowy o kredyt hipoteczny nr (...) – rzeczywiście sprawiało, że powodowie nie mogliby samodzielnie ustalić składników marży pozwanego, a jedynie mogliby poznać jej maksymalną wysokość. W okolicznościach sprawy niniejszej zgodzić należy się więc ze stwierdzeniem, że wyłącznie pozwany znał wszystkie parametry kursu kupna waluty indeksacji kredytu pozwalające na precyzyjne określenie wysokości salda zadłużenia w (...), a następnie wysokości w (...) poszczególnych rat kapitałowo-odsetkowych. W związku z tym zgodzić należy się ze stwierdzeniem, że po stronie powodów mogła zachodzić niejasność co do tego,
w jakim stopniu stosowana przez pozwanego marża, stanowiąca tzw. spread walutowy, spełniała funkcję waloryzacyjną, a w jakim stopniu pozwalała pozwanemu na osiąganie dodatkowego wynagrodzenia z tytułu umowy kredytu, niezależnie od odsetek i prowizji (por. także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2016 r. w sprawie o sygn. akt I CSK 1049/14, OSNC 2016/11/134).

Niemniej akurat ta okoliczność nie stanowiła wystarczającej podstawy do przyjęcia naruszenia art. 385 ¹ § 1 k.c. zważywszy na to, że ze zgromadzonego w sprawie niniejszej materiału dowodowego jednoznacznie wynikało, iż powodowie na etapie zawierania umowy kredytu nie interesowali się wcale podstawami ustalania maksymalnej marży pozwanego stanowiącej spread walutowy. Nie domagali się szczegółowych wyjaśnień na temat podstaw ustalania kursów (...) względem PLN publikowanych w tabeli stosowanej przez pozwanego do rozliczeń zawieranej umowy kredytu indeksowanego do (...). Nie zachodziła zatem sytuacja, w której powodowie żądaliby udzielenia informacji na ten temat, a przedstawiciele pozwanego odmówiliby ich przekazania lub nie potrafili wyjaśnić istotnych kwestii z tym związanych, naruszając w ten sposób dobre obyczaje ze względu na reguły uczciwego obrotu opartego na prawdziwych okolicznościach towarzyszących zawieranej umowie. Podstawy ustalenia kursów walut obcych publikowanych w tabeli stosowanej przez pozwanego do rozliczeń zawieranej umowy kredytu indeksowanego względem kursu waluty obcej powinny być konsumentowi szczegółowo wyjaśnione, jeśli w ogóle wyraża on zainteresowanie kwestiami z tym związanymi.

Powyższa okoliczność nie stanowiła wystarczającej podstawy do przyjęcia naruszenia art. 385 ¹ § 1 k.c. zważywszy ponadto na korzyść, jaką uzyskali powodowie w wyniku indeksacji kredytu względem (...), polegającą na ustaleniu w (...) salda zadłużenia powodów z tytułu kredytu oraz ustaleniu w (...) wysokości pozostających do spłaty rat kredytu wraz
z odsetkami, czego konsekwencją było ustalenie oprocentowania kredytu według stopy referencyjnej LIBOR właściwej dla (...), która niewątpliwie nie zostałaby zastosowana przez pozwanego, gdyby kredyt udzielony powodom w PLN nie został indeksowany względem (...).

Należy uwzględnić, że celem umownej klauzuli waloryzacyjnej przybierającej postać klauzuli walutowej zawartej w umowie kredytu indeksowanego względem kursu waluty obcej, obok zabezpieczenia przed zmianą wartości pieniądza polskiego, może być także skorzystanie z niższych stóp procentowych w walucie obcej (por. Tomasz Czech, Abuzywność klauzuli umowy kredytowej dotyczącej przeliczenia walutowego. Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14, Monitor Prawa Bankowego 2017/2/32-41).

Wypadek taki zachodził w okolicznościach sprawy niniejszej, gdzie celem indeksacji względem (...) kredytu udzielonego powodom było nie tylko zabezpieczenie przed zmianą wartości pieniądza polskiego, ale także skorzystanie przez powodów ze stopy referencyjnej właściwej dla (...) jako waluty obcej, gdzie poza sporem pozostawała okoliczność, że w chwili udzielania powodom kredytu stopa taka była niższa, niż stopa referencyjna właściwa dla pieniądza polskiego, a przez to była korzystniejsza dla powodów. Okoliczność ta wynikała
z zeznań powoda. Natomiast funkcjonujący na rynku czynności bankowych zwyczaj handlowy polegający na ustaleniu oprocentowania kredytu indeksowanego względem (...) według stopy referencyjnej LIBOR właściwej dla (...) wynikał z opinii prof. P. M. sporządzonej na zlecenie pozwanego.

Występowanie ryzyka kursowego już na etapie zawierania umowy sprawiało, że wahania kursu (...) względem PLN wpływać będą nie tylko na wysokość rat kapitałowo-odsetkowych, ale i na saldo zadłużenia z tytułu kredytu, po ich przeliczeniu na PLN w celu spłaty.

Niemniej, jak wspomniano, z narażenia na ryzyko kursowe powodowie nie wywodzili jakichkolwiek pretensji w sprawie niniejszej. Z tego względu w sprawie niniejszej nieistotne dla rozstrzygnięcia okazały się ustalenia co do tego czy obowiązki informacyjne Banku względem powodów w zakresie ryzyka kursowego zostały wypełnione, czy przekazana powodom w tym zakresie informacja była jasna i wystarczająca w chwili zawierania umowy
o kredyt, czy powodowie żądali od przedstawicieli pozwanego dodatkowych wyjaśnień
w zakresie ryzyka kursowego, czy powodowie przewidywali albo mogli przewidywać skalę ryzyka kursowego, na które byli narażeni i czy na etapie zawierania umowy o kredyt skalę ryzyka kursowego przewidywał albo mógł przewidywać pozwany.

Z tego samego względu w sprawie niniejszej nieistotne dla rozstrzygnięcia okazały się ustalenia co do tego czy w sprzeczności z dobrymi obyczajami pozostaje obarczenie konsumenta całością ryzyka związanego z nieprzewidywaną zmianą warunków gospodarczych, w tym właśnie zmianą kursu waluty indeksacji wynikającą z ryzyka kursowego, skoro niewątpliwie w sprawie niniejszej w związku z zawarciem z powodami umowy o kredyt hipoteczny nr (...) pozwany w drodze transakcji zawartych na rynku międzybankowym zabezpieczył całość ponoszonego przez siebie ryzyka zmiany kursu (...) względem PLN, przez co zmiany kursu (...) względem PLN w jakimkolwiek stopniu nie wpływały na wartość wierzytelności i zobowiązań Banku z tytułu umowy o kredyt zawartej
z powodami.

Zmiany kursu waluty obcej stanowiącej podstawę indeksacji kredytu, które nastąpiły
w toku wykonywania umowy o kredyt objętej sporem, mogłyby wchodzić w rachubę jako podstawa roszczenia z art. 358 ¹ § 3 k.c., które jednak nie stało się przedmiotem żądania
w sprawie niniejszej. Art. 13 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 55, poz. 321.) nie stanowiłby przeszkody do uwzględnienia takiego roszczenia. Według tego przepisu art. 358 ¹ § 3 Kodeksu cywilnego nie znajdował zastosowania do kredytów bankowych oraz kwot zdeponowanych na rachunkach bankowych, jak również do kredytów i pożyczek o charakterze socjalnym. Niemniej art. 13 wspomnianej ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. odnosił się jedynie do zobowiązań powstałych przed dniem 1 października
1990 r. (por. M. Lemkowski, Komentarz do art. 358 ¹ Kodeksu cywilnego, w: M. Gutowski (red.), Kodeks cywilny. Tom II. Komentarz. Art. 353–626. Wyd. 2, Warszawa 2019, Legalis).

W okolicznościach sprawy niniejszej naruszenia art. 385 ¹ § 1 k.c. ze względu na naruszenie dobrych obyczajów oraz rażące naruszenie interesu powodów jako konsumentów należy jednak upatrywać w tym, że postanowienia § 2 ust. 1 oraz § 3 ust. 2 umowy o kredyt hipoteczny nr (...) pozwalały pozwanemu na przeliczenie kwoty kredytu wypłacanej w PLN według kursu kupna waluty indeksacji ustalanego przez pozwanego oraz na ustalenie według takiego właśnie kursu wysokości zadłużenia powodów z tytułu kredytu
w walucie indeksacji. Wypłata kredytu udzielonego powodom następowała w PLN,
a w związku z zawarciem umowy o kredyt powodowie nie nabywali jednak waluty obcej
w postaci (...). W wyniku indeksacji kredytu udzielonego powodom względem (...) jedynie określono w tej walucie saldo zadłużenia kredytu oraz wysokość poszczególnych rat spłaty kredytu wraz z odsetkami. W istocie zatem w związku z zastosowaniem przez pozwanego kursu kupna (...) nie przewidziano jakiegokolwiek świadczenia na rzecz powodów, które byłoby ekwiwalentem zastosowanego kursu kupna. Za tego rodzaju świadczenie nie można uznać obliczenia w (...) salda zadłużenia oraz wysokości poszczególnych rat spłaty kredytu wraz
z odsetkami, polegającego jedynie na operacjach matematycznych będących wynikiem indeksacji. Wspomniano bowiem, że celem indeksacji względem (...) kredytu udzielonego powodom było nie tylko skorzystanie przez powodów ze stopy referencyjnej właściwej dla waluty obcej, ale także zabezpieczenie pozwanego przed zmianą wartości pieniądza polskiego. Indeksacja realizowała zatem w równiej mierze interes pozwanego.

Wspomniano również, że z kolei ze stosowania kursu sprzedaży waluty obcej, do której indeksowany był kredyt, obowiązującego w Narodowym Banku Polskim w dniu poprzedzającym datę wcześniejszej całkowitej spłaty kredytu, powodowie nie wywodzili jakichkolwiek pretensji w sprawie niniejszej. Ocena postanowienia § 5 ust. 5 umowy o kredyt hipoteczny nr (...) przewidującego tego rodzaju kurs, z powyższego punktu widzenia, okazała się zatem nieistotna dla rozstrzygnięcia sprawy niniejszej.

Zastosowanie przez pozwanego kursu kupna (...) w celu ustalenia w (...) salda zadłużenia kredytu oraz wysokości poszczególnych rat z odsetkami było nie tylko nieekwiwalentne, ale także prowadziło do nadmiernego obciążenia powodów jako konsumentów w związku z dokonywaną indeksacją.

Różnica, gdy chodzi o ustalenie salda w (...) według kursu kupna zastosowanego przez pozwanego oraz według kursu średniego Narodowego Banku Polskiego odpowiadała bowiem kwocie ‭ 5.504,32 CHF (różnica kwot 198.063,64‬ (...) i 203.567,96 CHF), co wynikało
z następującego wyliczenia.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

Ustalenia w tym zakresie pozostawały poza sporem i nie wymagały wiadomości specjalnych (art. 278 § 1 k.p.c.), a jedynie przeprowadzenia operacji matematycznych przyjmujących za podstawę:

- niesporną wysokość salda w (...) ustalonego przez pozwanego, wynikającą
z harmonogramu zawartego na k. 15 oraz z potwierdzeń przelewów zawartych na k. 117-118,

- niesporną wysokość wypłaconych powodom kwot w PLN tytułem kredytu, wynikającą również z harmonogramu zawartego na k. 15 oraz z potwierdzeń przelewów zawartych na k. 117-118,

- wysokość kursów kupna (...) względem PLN zastosowanych przez pozwanego
i pochodzących z publikowanych przez pozwanego tabel, znajdujących potwierdzenie także
w harmonogramie zawartym na k. 15 oraz potwierdzeniach przelewów zawartych na k. 117-118 oraz

- wysokość średnich kursów (...) względem PLN publikowanych przez Narodowy Bank Polski, stanowiących okoliczności powszechnie znane, znajdujące potwierdzenie
w tabelach zawartych na k. 22-23.

Według poglądu przyjętego za podstawę wyroku Trybunału Sprawiedliwości
z dnia 30 kwietnia 2014 r. w sprawie C‑26/13, Á. K., H. R. przeciwko (...), (...):EU:C:2014:282, (...) pkt 80 – 85, który to pogląd w sprawie niniejszej Sąd Rejonowy podziela, artykuł 6 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG należy interpretować w ten sposób, że w sytuacji, w której umowa zawarta między przedsiębiorcą a konsumentem nie może dalej obowiązywać po wyłączeniu z niej nieuczciwego warunku, przepis ten nie sprzeciwia się uregulowaniu krajowemu, które pozwala sądowi krajowemu zaradzić skutkom nieważności tego warunku poprzez zastąpienie go przepisem prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym. Zastąpienie nieuczciwego warunku przepisem prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym jest bowiem zgodne z celem art. 6 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG, ponieważ przepis ten zmierza do zastąpienia ustanowionej w umowie równowagi formalnej między prawami i obowiązkami stron równowagą rzeczywistą, pozwalającą na przywrócenie równości stron bez konieczności unieważnienia każdej z umów zawierających nieuczciwe warunki. Gdyby zastąpienie nieuczciwego warunku przepisem o charakterze dyspozytywnym nie było dopuszczalne, co zobowiązywałoby sąd do unieważnienia danej umowy w całości, konsument mógłby zostać narażony na szczególnie niekorzystne konsekwencje. Tym samym zagrożone byłoby także osiągnięcie skutku odstraszającego, mającego wynikać z sankcji unieważnienia umowy, a polegającego na zapobieganiu stałemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez przedsiębiorców z konsumentami.

Z kolei według poglądu przyjętego za podstawę wyroku Trybunału Sprawiedliwości
z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C‑260/18, K. D., J. D. przeciwko Raiffeisen Bank (...), (...):EU:C:2019:819, (...) pkt 46 – 56, który to pogląd w sprawie niniejszej Sąd Rejonowy podziela, artykuł 6 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG należy interpretować w ten sposób, że z jednej strony skutki dla sytuacji konsumenta wynikające z unieważnienia całości umowy, takie jak te, o których mowa
w wyroku Trybunału Sprawiedliwości z dnia 30 kwietnia 2014 r., Á. K., H. R. przeciwko (...) (C‑26/13, (...):EU:C:2014:282), należy oceniać w świetle okoliczności istniejących lub możliwych do przewidzenia w chwili zaistnienia sporu, a z drugiej strony, do celów tej oceny decydująca jest wola wyrażona przez konsumenta w tym względzie. Dyrektywa Rady 93/13/EWG nie zmierza tak daleko, że ustanawia obowiązkowy system ochrony przed stosowaniem nieuczciwych warunków umowy przez przedsiębiorców, który wprowadziła na korzyść konsumentów. W konsekwencji
w wypadku gdy konsument woli nie powoływać się na ten system ochrony, nie jest on stosowany. Analogicznie w zakresie, w jakim wspomniany system ochrony przed nieuczciwymi warunkami nie ma zastosowania, jeżeli konsument się sprzeciwia, konsument ten musi a fortiori mieć prawo do sprzeciwienia się objęciu ochroną, w ramach tego samego systemu, przed szkodliwymi skutkami spowodowanymi unieważnieniem umowy jako całości, jeżeli nie chce powoływać się na tę ochronę.

Ponadto według poglądu przyjętego za podstawę wyroku Trybunału Sprawiedliwości
z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C‑260/18, K. D., J. D. przeciwko Raiffeisen Bank (...), (...):EU:C:2019:819, (...) pkt 34 – 45, który to pogląd w sprawie niniejszej Sąd Rejonowy podziela, artykuł 6 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG należy interpretować w ten sposób, że nie stoi on na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy, po stwierdzeniu nieuczciwego charakteru niektórych warunków umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i oprocentowanego według stopy procentowej bezpośrednio powiązanej ze stopą międzybankową danej waluty, przyjął, zgodnie z prawem krajowym, że ta umowa nie może nadal obowiązywać bez takich warunków z tego powodu, że ich usunięcie spowodowałoby zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy, w szczególności w razie zniesienia mechanizmu indeksacji oraz różnic kursów walutowych, a w konsekwencji odpadnięcia ryzyka kursowego bezpośrednio związanego z indeksacją kredytu do waluty obcej. Okoliczność, czy utrzymanie w mocy umowy bez nieuczciwych postanowień jest prawnie możliwe musi zostać zweryfikowana przy zastosowaniu obiektywnego podejścia. Zgodnie
z obiektywnym podejściem nie jest zaś dopuszczalne uznanie sytuacji jednej ze stron umowy za decydujące kryterium rozstrzygające o dalszym losie tej umowy.

W okolicznościach sprawy niniejszej zastąpienie nieuczciwego warunku umownego przepisem prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym okazało się celowe, aby zaradzić szkodliwym dla powodów jako konsumentów skutkom nieważności umowy o kredyt hipoteczny nr (...).

Nie sprzeciwiali się temu powodowie, skoro – jak wspomniano – nie wywodzili oni jakichkolwiek pretensji w sprawie niniejszej ani z narażenia ich na ryzyko kursowe, ani ze stosowania kursu sprzedaży waluty obcej, do której indeksowany był kredyt, obowiązującego w Narodowym Banku Polskim w dniu poprzedzającym datę wcześniejszej całkowitej spłaty kredytu, a interes powodów – wobec dokonania przez nich wcześniejszej całkowitej spłaty kredytu – polegał w istocie jedynie na kwestionowaniu przyjętego przez pozwanego kursu kupna (...) stanowiącego podstawę indeksacji kredytu, służącego ustaleniu w (...) salda zadłużenia z tytułu kredytu oraz ustaleniu w (...) wysokości pozostających do spłaty rat kredytu wraz z odsetkami. Z tak wyartykułowanym interesem powodów kolidowałoby zaś ustalenie nieważności umowy o kredyt hipoteczny nr (...).

Postanowienia § 2 ust. 1 oraz § 3 ust. 2 umowy o kredyt hipoteczny nr (...) pozwalały pozwanemu na przeliczenie kwoty kredytu wypłacanej powodom w PLN według kursu kupna waluty indeksacji ustalanego przez pozwanego oraz na określenie według takiego właśnie kursu wysokości zadłużenia powodów z tytułu kredytu w walucie indeksacji, a ponadto na ustalenie rat spłaty kredytu wraz z odsetkami według określanego następnie przez pozwanego kursu sprzedaży waluty indeksacji. Postanowienia te zawierały zatem umowne reguły indeksacji kredytu względem waluty obcej.

Gdyby postanowienia te usunąć z treści stosunku prawnego łączącego strony
i wynikającego z umowy o kredyt hipoteczny nr (...), brak byłoby wystarczających podstaw do zastosowania indeksacji kredytu względem (...), bowiem brak byłoby wystarczających podstaw do ustalenia kursu PLN względem (...), według którego indeksacja kredytu udzielonego w PLN miałaby następować.

To z kolei pozbawiłoby powodów istotnej korzyści polegającej na ustaleniu oprocentowania kredytu według stopy referencyjnej właściwej dla (...), tj. (...), która w chwili zawierania umowy przez strony była niewątpliwie niższa, niż stopa referencyjna WIBOR właściwa dla PLN, co znajdowało potwierdzenie w zeznaniach powoda. Niewątpliwie zaś w braku indeksacji kredytu względem (...) pozwany nie udzieliłby powodom kredytu oprocentowanego według stopy referencyjnej (...) znamiennej dla (...).

Konsekwencją powyższego byłby natomiast brak wystarczających podstaw do umownego ustalenia zmiennego oprocentowania kredytu m.in. według stopy referencyjnej (...) w myśl § 4 ust. 1 umowy o kredyt hipoteczny nr (...), które to postanowienie kwalifikowało się jako określające świadczenie główne z umowy kredytu, zważywszy na przytoczone wyżej art. 69 ust. 1 i 2 pkt 5 Prawa bankowego.

Niemniej w okolicznościach sprawy niniejszej, z tych przyczyn, które wskazano wyżej, ustalenie nieważności umowy o kredyt hipoteczny nr (...) w istocie nie realizowałoby godnego ochrony interesu powodów jako konsumentów.

Wobec powyższego w okolicznościach sprawy niniejszej wykładnia art. 385 ¹ § 2 k.c., gdy chodzi o uznanie za niewiążące postanowień § 2 ust. 1 oraz § 3 ust. 2 umowy o kredyt hipoteczny nr (...), pozwalała na przyjęcie w miejsce przewidzianych tam podstaw indeksacji kredytu względem (...) dyspozycji art. 358 § 2 k.c. w brzmieniu obowiązującym
z dniem 24 stycznia 2009 r., znajdującym zastosowanie w sprawie niniejszej przy przyjęciu wstecznej mocy tego przepisu, wynikającej z jego celu w myśl art. 3 k.c. oraz z celu art. 6 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich.

Według art. 358 § 2 k.c. wartość waluty obcej określa się według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski z dnia wymagalności roszczenia, chyba że ustawa, orzeczenie sądowe lub czynność prawna stanowi inaczej, które to wyjątki w sprawie niniejszej nie znajdują zastosowania.

W konsekwencji za podstawę przeliczenia względem (...) kwoty kredytu wypłaconej w PLN oraz ustalenia w ten sposób wysokości zadłużenia z tytułu kredytu w (...) jako walucie indeksacji kredytu należało przyjąć kursy średnie ogłaszane przez Narodowy Bank Polski.

W wykonaniu umowy pozwany wypłacił powodom tytułem kredytu łącznie kwotę 529.267,80 PLN i przy przyjęciu kursów kupna (...) ze swych tabel pozwany ustalił saldo zadłużenia powodów z tytułu kredytu łącznie na kwotę 203.567,96 CHF (harmonogram zawarty na k. 15 oraz potwierdzenia przelewów zawarte na k. 117-118).

Przy przyjęciu średnich kursów (...) Narodowego Banku Polskiego saldo zadłużenia powodów z tytułu kredytu, jak wspomniano, ustalone zostałoby zaś łącznie na kwotę 198.063,64 CHF, co odpowiadało 0, (...) kwoty 203.567,96 CHF.

Spłaty kredytu dokonane przez powodów od 14 lipca 2005 r. do 14 maja 2007 r., przy przyjęciu niekwestionowanych przez powodów kursów sprzedaży (...) Narodowego Banku Polskiego obowiązujących w dniach poprzedzających daty spłat poszczególnych rat kredytu, pozwoliły na obniżenie salda zadłużenia powodów z tytułu kredytu do kwoty 196.340,81 CHF, która następnie stała się podstawą ustalenia wcześniejszej całkowitej spłaty kredytu 8 czerwca 2007 r. (zaświadczenie k. 108; z zapłaconej przez powodów 8 czerwca 2007 r. kwoty 197.405,04 CHF pozwany zwrócił 1.064,23 CHF).

Natomiast w razie ustalenia salda zadłużenia powodów z tytułu kredytu przy przyjęciu średnich kursów (...) Narodowego Banku Polskiego powyższe spłaty pozwoliłyby na obniżenie salda zadłużenia powodów z tytułu kredytu do kwoty 191.031,90 CHF (iloczyn 0, (...) oraz kwoty 196.340,81 CHF), która następnie stałaby się podstawą ustalenia wcześniejszej całkowitej spłaty kredytu 8 czerwca 2007 r.

Różnica pomiędzy należną a rzeczywiście dokonaną wcześniejszą całkowitą spłatą kredytu 8 czerwca 2007 r. wyniosła zatem 5.308,91 CHF (różnica kwot 196.340,81 CHF oraz 191.031,90 CHF), która to kwota przy przyjęciu niekwestionowanego przez powodów kursu sprzedaży (...) obowiązującego w Narodowym Banku Polskim w dniu poprzedzającym datę wcześniejszej całkowitej spłaty kredytu, wynoszącego 2, (...) (zaświadczenie k. 108; średni kurs sprzedaży (...) Narodowego Banku Polskiego z 6 czerwca 2007 r.; 7 czerwca 2007 r. kurs taki nie był publikowany), odpowiadała kwocie 12.397,89 PLN (iloczyn 2, (...) oraz kwoty 5.308,91 CHF).

Roszczenie o zapłatę wywiedzione przez powodów wobec pozwanego w sprawie niniejszej w kwocie 6.223,86 PLN okazało się więc usprawiedliwione, uwzględniając zakaz przewidziany w art. 321 § 1 k.p.c., niezależnie od przedawnienia roszczenia powodów, gdy chodzi o różnicę pomiędzy należnymi a rzeczywiście spłaconymi przez powodów ratami kredytu w okresie od 14 lipca 2005 r. do 14 maja 2007 r., a więc wcześniej niż 10 lat przed wniesieniem pozwu w sprawie niniejszej 14 maja 2018 r.

Powyższe ustalenia również pozostawały poza sporem i nie wymagały wiadomości specjalnych (art. 278 § 1 k.p.c.), a jedynie przeprowadzenia operacji matematycznych przyjmujących za podstawę treść niekwestionowanych dowodów z dokumentów obejmujących zaświadczenie zawarte na k. 108, harmonogram zawarty na k. 15 oraz potwierdzenia przelewów zawarte na k. 117-118, a ponadto kursy walutowe miarodajne dla PLN i (...) publikowane przez Narodowy Bank Polski, stanowiące okoliczności powszechnie znane.

W konsekwencji brak było podstaw do uwzględnienia wniosku o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego sądowego na okoliczność ustalenia różnicy pomiędzy należną
a rzeczywiście dokonaną wcześniejszą całkowitą spłatą kredytu 8 czerwca 2007 r.

Z kolei ze względu na przedawnienie roszczenia brak było podstaw do uwzględnienia wniosku o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego sądowego na okoliczność ustalenia różnicy pomiędzy należnymi a rzeczywiście spłaconymi przez powodów ratami kredytu
w okresie od 14 lipca 2005 r. do 14 maja 2007 r., skoro spłaty tych rat miały miejsce wcześniej niż 10 lat przed wniesieniem pozwu w sprawie niniejszej 14 maja 2018 r.

Brak było ponadto podstaw do uwzględnienia wniosku o przeprowadzenie dowodu
z opinii biegłego sądowego na okoliczność metody ustalania przez pozwanego kursów PLN względem (...) znajdujących zastosowanie do rozliczeń umów kredytów hipotecznych indeksowanych względem (...), pozyskiwania przez pozwanego depozytów w (...), w tym
w drodze transakcji zawieranych na rynku międzybankowym oraz zabezpieczenia się przez pozwanego przed ryzykiem kursowym i ponoszonych w związku z tym kosztów, skoro okoliczności te wykazane zostały innymi dowodami, podobnie jak funkcjonujący na rynku czynności bankowych zwyczaj handlowy polegający na ustaleniu oprocentowania kredytu indeksowanego względem (...) według stopy referencyjnej LIBOR właściwej dla (...).

Podstawę prawną zasądzenia stanowił art. 405 k.c., według którego kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.

Przepis ten w myśl art. 410 § 1 k.c. stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego.

Brak było podstaw do zasądzenia ustalonej kwoty na rzecz powodów solidarnie. Węzeł solidarności nie wynikał bowiem ani z jakiegokolwiek przepisu prawa powszechnie obowiązującego, ani z czynności prawnej, tak jak tego wymaga art. 369 k.c. Niemniej ze względu na to, że powodowie pozostawali we wspólności majątkowej małżeńskiej, ustalona kwota podlegała zasądzeniu na ich rzecz łącznie.

W zakresie roszczenia o zapłatę odsetek ustawowych za opóźnienie brak było natomiast podstaw do uwzględnienia powództwa w części obejmującej okres przed dniem 27 listopada 2020 r.

Zobowiązanie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia jest zobowiązaniem o charakterze bezterminowym, przewidzianym w art. 455 k.c., tj. takim, w którym termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 2014 r., III CSK 36/14, OSNC 2016/1/5, LEX nr 1621345; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 marca 2001 r., V CKN 769/00, OSNC 2001/11/166, LEX nr 49111; uchwała Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 1991 r., III CZP 2/91, OSNCP 1991/7/93, LEX nr 3642). W myśl tego przepisu świadczenie z takiego zobowiązania powinno zostać spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. W sytuacjach typowych obowiązek spełnienia świadczenia niezwłocznie po wezwaniu do wykonania oznacza obowiązek jego spełnienia w terminie 14 dni od wezwania (por. wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 6 lipca 2011 r., I CSK 576/09, LEX nr 1050451; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2007 r., V CSK 476/06, LEX nr 315289; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 2004 r., V CK 461/03, LEX nr 174217; wyrok Sądu Najwyższego z 28 maja 1991 r., II CR 623/90, LEX nr 9056).

Przy ustalaniu stanu opóźnienia po stronie pozwanego należało przyjąć, że sprawa niniejsza, gdy chodzi o roszczenie wynikające z niedozwolonego charakteru postanowień § 2 ust. 1 oraz § 3 ust. 2 umowy o kredyt hipoteczny nr (...) niewątpliwie nie była dla pozwanego sprawą typową, nawet jeśli jej przedmiotem było roszczenie związane z umową tego rodzaju powszechnie przez pozwanego zawieraną. Ustalenie wierzytelności przysługującej powodom uzależnione było bowiem przede wszystkim od oceny prawnej Sądu Rejonowego uwzględniającej wyniki wykładni nie tylko przepisów prawa krajowego, ale także przepisów prawa UE, skutkującej koniecznością poczynienia stosownych wyliczeń przez strony.

Wobec tego stan opóźnienia należało przyjąć dopiero z dniem wyrokowania.

Podstawę prawną zasądzenia odsetek za opóźnienie stanowił art. 481 § 1 k.c., według którego jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

Zważywszy na przyjęty stan opóźnienia wysokość odsetek za opóźnienie należało natomiast ustalić na podstawie art. 481 § 2 k.c. w brzmieniu obowiązującym z dniem 1 stycznia 2016 r., według którego to przepisu jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była oznaczona, należą się odsetki ustawowe za opóźnienie w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych.

Podniesiony przez pozwanego zarzut przedawnienia należało uznać za trafny
w odniesieniu do różnicy pomiędzy należnymi a rzeczywiście spłaconymi przez powodów ratami kredytu w okresie od 14 lipca 2005 r. do 14 maja 2007 r. Nietrafnie natomiast pozwany wywodził przedawnienie w odniesieniu do różnicy pomiędzy należną a rzeczywiście dokonaną wcześniejszą całkowitą spłatą kredytu 8 czerwca 2007 r.

Roszczenie o zwrot nienależnego świadczenia nie ma charakteru okresowego, nawet jeśli okresowy charakter miało roszczenie o zapłatę rat kredytu, którego nienależność świadczenia ma dotyczyć. Odmienny charakter prawny obu wierzytelności – z nienależnego świadczenia oraz z umowy o kredyt – nie pozwala na podzielenie takiego wniosku.

Bieg przedawnienia roszczenia wynikającego z zobowiązania bezterminowego rozpoczyna się w dniu, w którym świadczenie powinno być spełnione, gdyby wierzyciel wezwał dłużnika do wykonania zobowiązania w najwcześniejszym możliwym terminie (art. 120 § 1 zd. 2 w zw. z art. 455 k.c.), niezależnie od świadomości uprawnionego co do przysługiwania mu roszczenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 kwietnia 2003 r.,
I CKN 316/01, OSNC 2004/ 7–8/117, LEX nr 112177). W przypadku zobowiązania do zwrotu nienależnego świadczenia z reguły w rachubę wchodzi dzień spełnienia tego świadczenia
i liczony od tego terminu czas potrzebny do wykonania zobowiązania do zwrotu świadczenia, przy założeniu działania bez nieuzasadnionej zwłoki (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 kwietnia 2003 r., I CKN 316/01, OSNC 2004/ 7–8/117, LEX nr 112177).

Jeśli w okolicznościach sprawy niniejszej za najwcześniejszy możliwy termin,
w którym można było wezwać pozwanego do zwrotu różnicy pomiędzy należnymi
a rzeczywiście spłaconymi przez powodów ratami kredytu w okresie od 14 lipca 2005 r. do 14 maja 2007 r. oraz do zwrotu różnicy pomiędzy należną a rzeczywiście dokonaną wcześniejszą całkowitą spłatą kredytu 8 czerwca 2007 r., uznać dni następujące po dniach, w których poszczególne spłaty nastąpiły, to wnosząc pozew w sprawie niniejszej 14 maja 2018 r. powodowie nie zachowali 10. letniego terminu przedawnienia roszczenia wynikającego z art. 118 k.c. w brzmieniu obowiązującym przed dniem 9 lipca 2018 r., nawet uwzględniając czas niezbędny do wykonania zobowiązania do zwrotu świadczenia przy założeniu działania bez nieuzasadnionej zwłoki.

Przerwanie biegu terminu przedawnienia na podstawie art. 123 § 1 pkt 1 k.c. w sprawie niniejszej dotyczyło natomiast jedynie zwrotu różnicy pomiędzy należną a rzeczywiście dokonaną wcześniejszą całkowitą spłatą kredytu 8 czerwca 2007 r. W dniu 23 maja 2017 r.,
a więc przed upływem 10. letniego terminu przedawnienia roszczenia wynikającego z art. 118 k.c. w brzmieniu obowiązującym przed dniem 9 lipca 2018 r., pełnomocnik powodów skierował bowiem do sądu powszechnego wniosek o zawezwanie pozwanego do próby ugodowej w przedmiocie zwrotu powodom kwoty 100.000,00 PLN stanowiącej spread walutowy związany z wcześniejszą całkowitą spłatą kredytu. Wniosek taki niewątpliwie kwalifikował się jako przewidziana w art. 123 § 1 pkt 1 k.c. czynność podjęta przed sądem, przedsięwzięta bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia. Przed skierowaniem tego wniosku do sądu powszechnego powodowie składali bowiem pozwanemu jedynie reklamację, w której żądali sprawdzenia prawidłowości wcześniejszej całkowitej spłaty kredytu dokonanej 8 czerwca 2007 r., z punktu widzenia zastosowanego kursu waluty obcej, stanowiącego podstawę indeksacji. Żądanie zapłaty pojawiło się dopiero we wspomnianym wniosku. Kwota objęta żądaniem pozwu
w sprawie niniejszej była natomiast niższa niż wskazana we wniosku.

Przeszkody do uwzględnienia powództwa nie stanowił art. 409 k.c., według którego obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu.

Brak było podstaw do zwolnienia pozwanego na podstawie tego przepisu od odpowiedzialności za zwrot wartości korzyści odpowiadającej różnicy pomiędzy należną
a rzeczywiście dokonaną wcześniejszą całkowitą spłatą kredytu 8 czerwca 2007 r.

Po pierwsze, wierzytelność konsumenta wynikająca z naruszenia art. 385 ¹ § 1 k.c. powstaje z mocy prawa z chwilą zastosowania niedozwolonego postanowienia umownego. Postanowienie takie należy bowiem uznawać z mocy prawa za niewiążące konsumenta. Pozwany już na etapie ustalania treści postanowień umownych powinien był rozważyć czy postanowienia te nie naruszają art. 385 ¹ § 1 k.c. Jeśli ocena pozwanego w tym zakresie okazała się błędna albo oceny takiej pozwany w ogóle nie dokonywał, nie może to prowadzić do pozbawienia konsumenta ochrony przewidzianej w tym przepisie, będącym przepisem bezwzględnie obowiązującym, który służy realizacji celu określonego w art. 6 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, przewidującym obowiązek przyjęcia przez Państwa Członkowskie UE, że nieuczciwe warunki w umowach zawieranych z konsumentami z mocy prawa krajowego nie będą wiążące dla konsumenta. Nie można zatem przyjąć, że pozwany nie musiał liczyć się
z obowiązkiem zwrotu korzyści uzyskanej bez podstawy prawnej.

Po drugie, przewidziana w art. 409 k.c. możliwość uchylenia się od obowiązku wydania korzyści uzyskanej bez podstawy prawnej lub obowiązku zwrotu jej wartości uzależniona jest od ustalenia, że ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony. Tego rodzaju okoliczności pozwany jednak nie udowodnił w odniesieniu do różnicy pomiędzy należnymi a rzeczywiście spłaconymi przez powodów ratami kredytu
w okresie objętym sporem.

Przeszkody do uwzględnienia powództwa nie stanowił również art. 411 pkt 1 k.c., według którego nie można żądać zwrotu świadczenia, jeżeli spełniający świadczenie wiedział, że nie był do świadczenia zobowiązany, chyba że spełnienie świadczenia nastąpiło
z zastrzeżeniem zwrotu albo w celu uniknięcia przymusu lub w wykonaniu nieważnej czynności prawnej.

Po pierwsze, wspomniany art. 6 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, przewidujący obowiązek przyjęcia przez Państwa Członkowskie UE, że nieuczciwe warunki w umowach zawieranych z konsumentami z mocy prawa krajowego nie będą wiążące dla konsumenta, nakazywał wykładać art. 411 pkt 1 k.c. w taki sposób, aby za spełnienie świadczenia
w wykonaniu nieważnej czynności prawnej w rozumieniu tego przepisu uznawać także spełnienie świadczenia w wykonaniu postanowienia umownego, które nie wiązało konsumenta ze względu na naruszenie art. 385 ¹ § 1 k.c.

Po drugie, jedynie wątpliwości, nawet bardzo poważne, gdy chodzi o obowiązek spełnienia określonego świadczenia, nie mogą być utożsamiane z pozytywną wiedzą o braku powinności spełnienia świadczenia, o której mowa w art. 411 pkt 1 k.c. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 1997 r., III CKN 236/97, OSNC 1998/6/101, LEX nr 32965).

Wobec zachodzącej rozbieżności w orzecznictwie sądów powszechnych co do oceny niedozwolonego w myśl art. 385 ¹ § 1 k.c. charakteru postanowień umownych przewidujących indeksację kredytu względem (...), wynikającej z prezentowanych przez strony stanowisk, brak było wystarczającej podstawy do przypisania powodom 8 czerwca 2007 r. wystarczającej wiedzy o tym, że wówczas nie byli oni zobowiązani do zapłaty różnicy pomiędzy należną
a rzeczywiście dokonaną wcześniejszą całkowitą spłatą kredytu.

W sprawie niniejszej żądanie zwrotu nienależnego świadczenia nie mogło zatem zostać oddalone na podstawie art. 411 pkt 1 k.c.

Przeszkody do uwzględnienia powództwa nie stanowił ponadto art. 411 pkt 4 k.c., według którego nie można żądać zwrotu świadczenia, jeżeli zostało spełnione, zanim wierzytelność stała się wymagalna. Przewidziany w tym przepisie zakaz dotyczy bowiem wierzytelności istniejącej, tyle że niewymagalnej, a nie świadczenia pozbawionego podstawy prawnej.

Za nietrafny należało uznać podniesiony przez pozwanego zarzut nadużycia przez powodów prawa podmiotowego. Jak już wspomniano, celem indeksacji względem (...) kredytu udzielonego powodom było bowiem nie tylko skorzystanie z niższej stopy referencyjnej właściwej dla waluty obcej, ale także zabezpieczenie przed zmianą wartości pieniądza polskiego. Indeksacja realizowała zatem w równiej mierze interes pozwanego oraz interes powodów. Okoliczność, że w przeliczeniu na PLN powodowie spłacili pozwanemu kwotę niższą niż została im wypłacona, stanowiła zaś konsekwencję ryzyka kursowego, przed którym pozwany w całości się zabezpieczył i z którego powodowie nie wywodzili jakichkolwiek pretensji w sprawie niniejszej.

Podstawę orzeczenia o kosztach procesu stanowił art. 100 zd. 2 k.p.c., według którego sąd może włożyć na jedną ze stron obowiązek zwrotu wszystkich kosztów, jeżeli określenie należnej sumy zależało od oceny sądu. W sprawie niniejszej od oceny sądu zależało bowiem roszczenie wywodzone z niedozwolonego charakteru postanowień § 2 ust. 1 oraz § 3 ust. 2 umowy o kredyt hipoteczny nr (...).

Według art. 98 § 1 i 3 k.p.c. przegrywający sprawę powinien zwrócić przeciwnikowi koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw, w tym wynagrodzenie reprezentującego stronę pełnomocnika będącego adwokatem.

Z tego względu na rzecz powodów od pozwanego należało zasądzić kwotę 2.129,00 PLN (kwoty po 1.064,50 PLN) celowych kosztów dochodzenia przez powodów praw obejmujących opłatę sądową uiszczoną od pozwu w kwocie 312,00 PLN oraz wynagrodzenie pełnomocnika w kwocie 1.800,00 PLN, ustalone na podstawie § 2 pkt 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie w brzmieniu obecnie obowiązującym (Dz. U. z 2015 r. poz. 1800 ze zm.), zważywszy na chwilę wszczęcia postępowania, z uwzględnieniem uiszczonej opłaty skarbowej od pełnomocnictwa w kwocie 17,00 PLN.

Z tych względów Sąd Rejonowy orzekł jak w sentencji.

SSR Robert Bełczącki