Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Decyzją z 28 maja 2019 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł., na podstawie art. 61a §1 k.p.a. w zw. z art. 83a ust. 2, oraz art. 123 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. 2021 r., poz. 423 ze zm,), odmówił M. K. wszczęcia postępowania w przedmiocie wniosku z 25.03.2019 o stwierdzenie nieważności decyzji nr (...) określającej warunki umorzenia należności na podstawie ustawy z dni 9.11.2012 o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące działalność(Dz.U 2012 poz 1551).

W uzasadnieniu organ rentowy podniósł, że art. 83a ust. 2 ustawy systemowej ograniczył możliwość wszczęcia postępowania w sprawie nieważności decyzji, ale wyłącznie w sytuacji gdy nie zostało od nich wniesione odwołanie. Tymczasem w sprawie od decyzji której dotyczy żądanie stwierdzenia nieważności było wniesione odwołanie. Postanowieniem z dnia 31.01.2019 w sprawie sygn. akt VIII U 534/ 18 Sąd Okręgowy odrzucił odwołanie skarżące. Powyższe postanowienie zostało zaskarżone zażaleniem w związku z czym toczy się postępowanie odwoławcze. Nie było więc podstaw do wszczęcia postępowania w tym przedmiocie.

/decyzja w aktach ZUS/

W dniu 16 lipca 2019 r. M. K. odwołała się od powyższej decyzji, wnosząc o jej uchylenie i stwierdzenie nieważności decyzji ZUS z dnia 18 października 2016 r. nr (...) określającej warunki umorzenia należności na podstawie ustawy z dni 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące działalność.

Odwołująca podniosła iż decyzja z dnia 18 października 2016 r. została wydana z rażącym naruszeniem prawa. Podała, że przed Sądem Okręgowym w Łodzi VIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych toczyło się postepowanie o sygn. akt VIII U 534/ 18 w sprawie jej odwołania od wskazanej decyzji niemniej jednak sąd odrzucił jej odwołanie od tej decyzji nie przywracając jej terminu do wniesienia tegoż odwołania a zatem kwestia wydania tej decyzji z naruszeniem przepisów z zakresu postepowania administracyjnego pozostawała poza przedmiotem rozważań Sądu. Skoro zatem Sąd jej nie rozpatrywał jej żądanie jest uzasadnione.

/odwołanie k. 3-6/

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy, reprezentowany przez radcę prawnego, wniósł o oddalenie odwołania oraz zasądzenie kosztów postępowania według norm prawem przepisanych, podtrzymując argumentację zawarta w zaskarżonej decyzji. /odpowiedź na odwołanie k. 7/

W piśmie procesowym z 24 listopada 2020 r. ustanowiony w toku procesu pełnomocnik z urzędu wnioskodawczyni poparł odwołanie, wniósł o zawieszenie postępowania do czasu rozpoznania przez Sąd Najwyższy skargi kasacyjnej od postanowienia Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 17 czerwca 2019 r. wydanego na skutek zażalenia na postanowienie Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 31 stycznia 2019 r. w sprawie sygn. akt VIII U 534/18 oraz o przyznanie kwoty 3600 zł powiększonej o należny podatek VAT tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej ubezpieczonej z urzędu, oświadczając, iż koszty te nie zostały pokryte ani w całości ani w części.

W uzasadnieniu wskazanego stanowiska pełnomocnik wnioskodawczyni podniósł, iż rozstrzygnięcie w niniejszej sprawie zależy od wyniku innego toczącego się postepowania cywilnego, tj. postępowania przed SN w sprawie I UK 25/20 bowiem gdyby Sąd Najwyższy uwzględnił skargę ubezpieczonej wówczas niniejsze postepowanie byłoby bezprzedmiotowe. W przypadku zaś braku uwzględnienia jej stanowiska w ocenie skarżącej wystąpiła by sytuacja w której żaden z sadów powszechnych nie badałby kwestii merytorycznej oceny decyzji organu z dnia 18.10.2016 a więc zachodzi w ocenie odwołującej możliwość wszczęcia postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji.

/pismo k. 47-50/

Postanowieniem z dnia 25 stycznia 2021 r. Sąd Okręgowy w Łodzi na podstawie art.177 § 1 pkt 1 k.p.c. zawiesił postępowanie w sprawie z uwagi na toczące się postępowanie w sprawie VIII U 534/18. /postanowienie k. 60/

Postanowieniem z dnia 6 marca 2024 r. podjęto zawieszone postępowanie. /postanowienie k. 79/

Na rozprawie w dniu 25 kwietnia 2024 r. poprzedzającej wydanie wyroku pełnomocnik wnioskodawczyni poparł odwołanie, wniósł o uchylenie zaskarżonej decyzji przekazanie jej do ponownego rozpoznania przez ZUS. Wniósł o nieobciążanie wnioskodawczyni kosztami procesu uwzględniając jej sytuację osobistą i majątkową, nadto o zsadzenie kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu wnioskodawczyni wg stawki przewidzianej dla pełnomocnika z wyboru oświadczając , że koszty te nie zostały opłacone w żadnej części. Pełnomocnik organu rentowego wniósł o oddalenie odwołania i zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych wg wartości przedmiotu sporu. /końcowe stanowiska procesowe stron protokół z rozprawy z dnia 25.04.2024 r. 00:01:41-00:05:29/

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Decyzją z dnia 18 października 2016 r. nr (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. określił jakie należności z tytułu składek M. K. będą podlegały umorzeniu, stwierdzając także, iż warunkiem umorzenia tych należności jest spłata należności niepodlegających umorzeniu, zaś należności z tytułu składek za okres od 1 stycznia 1999 r. należy uregulować w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się niniejszej decyzji. /bezsporne kopia decyzji. 54-55/

W dniu 1 lutego 2018 M. K. wniosła odwołanie od ww. decyzji. /bezsporne/

Postanowieniem z dnia 31.01.2019 r. w sprawieo sygn. akt VIII U 534/18 Sąd Okręgowy w Łodzi, VIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń społecznych odrzucił odwołanie M. K. od przedmiotowej decyzji jako spóźnione. /bezsporne , postanowienie k. 109 w aktach VIII U 534/18 załączonych do akt sprawy/.

Postanowieniem z dnia 17 czerwca 2019 r. wydanym w sprawie III AUz 73/19 z zażalenia M. K. od wskazanego postanowienia - Sąd Apelacyjny Łodzi III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił zażalenie. /bezsporne, postanowienie k. 158 w aktach VIII U 534/18 załączonych do akt sprawy/

Wyrokiem z dnia 8 lutego 2022 r. w sprawie sygn. akt I USKP 74/21 Sąd Najwyższy rozpatrując skargę kasacyjną wnioskodawczyni od wskazanego orzeczenia uchylił zaskarżone postanowienie i sprawę w tym zakresie przekazał Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego. /bezsporne, wyrok k. 216 -223 w aktach VIII U 534/18 załączonych do akt sprawy/

Postanowieniem z dnia 31 marca 2022 r. Sąd Apelacyjny w Łodzi III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w sprawie o sygn. akt III AUz 29/22 rozpoznając ponownie zażalenie wnioskodawczyni na postanowienie Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 31 stycznia 2019 r. w sprawie sygn. akt VIII U 534/18 oddalił zażalenie i orzekł o kosztach procesu. /postanowienie k. 226 w aktach VIII U 534/18 załączonych do akt sprawy/

Wyrokiem z dnia 8 listopada 2023 r w sprawie I (...) 68/23 Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną wnioskodawczyni od postanowienia Sądu Apelacyjnego z dnia 31 marca 2022r. w sprawie o sygn. akt III AUz 29/22 i orzekł o kosztach pomocy prawnej udzielonej wnioskodawczyni z urzędu w postępowaniu kasacyjnym. /wyrok k. 306-310 w aktach VIII U 534/18 załączonych do akt sprawy/

Wnioskiem z dnia 25 marca 2019 r. (wpływ do Oddziału 29 kwietnia 2019 r.) M. K. wniosła o stwierdzenie nieważności decyzji nr (...) określającej warunki umorzenia należności na podstawie ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące działalność(Dz.U 2012 poz 1551). Jako podstawę stwierdzenia nieważności decyzji podano art.156 § 1 pkt 2 k.p.a. Nadto wskazano że decyzje wydano z naruszeniem art. 6, 7,8,9,10, 101, 124 k.p.a. oraz art. 2,7, 32 § 1 art. 77 § 2, art. 87 § 1 Konstytucji RP. /bezsporne wniosek w aktach ZUS/

W wyniku rozpoznania wskazanego wniosku wydano zaskarżoną decyzję. /bezsporne/

Powyższe okoliczności okazały się w całości niesporne i zostały ustalone na podstawie niekwestionowanych przez strony dokumentów zawartych w aktach sprawy i załączonych aktach ZUS-owskich.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie nie jest zasadne.

Na wstępie wskazania wymaga, że istota sporu w niniejszej sprawie sprowadzała się do poddania ponownej weryfikacji prawidłowości decyzji ZUS z dnia 18 października 2016 r. o nr (...) określającej warunki umorzenia należności na podstawie ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące działalność (Dz.U 2012 poz 1551) i doprowadzenie do jej obalenia, nijako obok rozstrzygnięć Sądów Okręgowego Apelacyjnego i Sądu Najwyższego jakie zapadły w postepowaniu w sprawie VIII U 534/18 zainicjowanej odwołaniem wnioskodawczyni właśnie od tej decyzji.

Wyjaśnić w tym miejscu należy, że z orzecznictwa sądowego wynika, iż sąd powszechny nie jest uprawniony do orzekania o nieważności decyzji administracyjnej, ale przy uwzględnieniu przesłanek określonych w odpowiednich przepisach k.p.a. rozpoznaje istotę sprawy, którą stanowi istnienie bądź nieistnienie wynikającego z przepisów prawa materialnego określonego prawa lub zobowiązania stwierdzonego wadliwą decyzją organu rentowego (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 2014 r., II UK 242/13.).

W sprawie o stwierdzenie nieważności decyzji sąd powszechny nie może poszukiwać rozstrzygnięcia w przepisach postępowania administracyjnego, lecz orzeczenie powinno wskazywać w swojej podstawie właściwe przepisy prawa materialnego.

W niniejszej sprawie nie było sporu co do tego, ze właściwym do rozpoznania sprawy był sąd ubezpieczeń społecznych. Podstawowe zasady trybu odwoławczego dotyczą wszystkich decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w zakresie indywidualnych spraw, z wyjątkami wymienionymi enumeratywnie w ustawie systemowej. W tej materii wypowiadały się sądy administracyjne i Sąd Najwyższy . (np. uchwała 7 sędziów NSA w W. z 11 czerwca 2013 r., 1 (...) 1/13 ).

Wskazać należy, że pojęcie "decyzji w przedmiocie nieważności decyzji" jest szersze od „nieważności decyzji", a zatem może być bez wątpienia odniesione do odmowy wszczęcia postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji, bo jest to rozstrzygnięcie w przedmiocie nieważności decyzji.

Stosownie do treści art.83b ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 497dalej ustawa systemowa), Zakład wydaje decyzje także w takich przypadkach, które według Kodeksu postępowania administracyjnego załatwiane są postanowieniami kończącymi postępowanie w sprawie. Odmowa wszczęcia postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji w postępowaniu administracyjnym następuje w formie postanowienia (art. 61a § 1 k.p.a.).

Postanowienie odmawiające wszczęcia postępowania jest postanowieniem kończącym postępowanie w sprawie, wobec czego, stosownie do przytoczonego wyżej treści art. 83b ust. 1 ustawy systemowej, Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydaje w tym zakresie decyzję, która jest decyzją w przedmiocie stwierdzenia nieważności decyzji.

Z kolei zgodnie z art. 83a ustawy systemowej, prawo lub zobowiązanie stwierdzone decyzją ostateczną Zakładu ulega ponownemu ustaleniu na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na to prawo lub zobowiązanie (ust.1).

Decyzje ostateczne Zakładu, od których nie zostało wniesione odwołanie do właściwego sądu, mogą być z urzędu przez Zakład uchylone, zmienione lub unieważnione, na zasadach określonych w przepisach Kodeksu postępowania administracyjnego (ust 2).

Powołana wyżej regulacja art. 83 a ust.2 ustawy systemowej w sposób jednoznaczny jako warunek zastosowania nadzwyczajnego trybu wzruszenia decyzji, w postaci stwierdzenia nieważności, przewiduje status decyzji, której ma działanie organu rentowego dotyczyć jako ostatecznej.

Wskazać także wypada, że w orzecznictwie panuje zgoda co do tego, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych przedmiot rozpoznania sprawy sądowej wyznacza decyzja organu rentowego, od której wniesiono odwołanie (art. 477 ⁹ k.p.c., art. 477 ¹⁴ k.p.c. - tak orzeczono w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 2010 r. II UZ 49/09 LEX nr 583831).

W wyroku z dnia 23 kwietnia 2010 r. (II UK 309/09, LEX nr 604210) Sąd Najwyższy przypomniał, że zgodnie z systemem orzekania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, w postępowaniu wywołanym odwołaniem do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych sąd rozstrzyga o prawidłowości zaskarżonej decyzji (art. 477 ¹⁴ § 2 i art. 477 ^14a k.p.c.) w granicach jej treści i przedmiotu.

Pamiętać również należy, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych katalog możliwych rozstrzygnięć wyraża art. 477 ¹⁴ § 1 i 2 k.p.c.

Stosownie do treści art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. sąd oddala odwołanie, jeżeli nie ma podstaw do jego uwzględnienia.

W myśl zaś § 2, w razie uwzględnienia odwołania sąd zmienia zaskarżoną decyzję w całości lub w części i orzeka co do istoty sprawy. W sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych oddalenie odwołania równoznaczne jest z merytoryczną oceną prawidłowości zaskarżonej decyzji.

Przy tym o rozstrzygnięciu sprawy (sporu) decyduje prawo materialne. Odrzucenie odwołania nie oznacza rozpoznania sprawy przez sąd. Regulacja procesowa nie załatwia sprawy w aspekcie materialnym. Jednakże nawet jeśli Sąd odrzuca odwołanie od decyzji organu rentowego na podstawie art. 477 ⁹ § 3 KPC, nie oznacza to że sprawa nie została oddana pod osąd. W tym przypadku uznać należy że możliwa była kontrola merytoryczna jednakże z uwagi na uchybienia strony nie została dokonana. (...) odwoławczy w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych polega bowiem na tym, że na skutek odwołania od każdej decyzji ZUS następuje przeniesienie sprawy, w której zakład wydał decyzję, na drogę postępowania sądowego przed właściwym sądem powszechnym, co oznacza, że sąd ten rozpoznaje sprawę i wydaje rozstrzygnięcie według zasad określonych w Kodeksie postępowania cywilnego.

Zaznaczyć należy, że Sąd w niniejszym składzie nie zgadza się ze stanowiskiem, że wniosek strony nie może być podstawą do wszczęcia postępowania o stwierdzenie nieważności decyzji w oparciu o przepis art. 83a ust. 2 ustawy systemowej. Organ rentowy wydaje decyzję w oparciu o przepisy art. 83a ust. 2 ustawy systemowej, a stronom przysługuje odwołanie do sądu. Oznacza to, że strona zainteresowana przed wydaniem decyzji może składać wnioski o wszczęcie postępowania z urzędu. W przeciwnym razie nawet w oczywistych sytuacjach wydania ostatecznych decyzji wadliwych i niedostrzeżenia tego błędu przez organ rentowy strona byłaby pozbawiona prawa do inicjowania wszczęcia z urzędu stosownego postępowania.

Jednocześnie Sąd Okręgowy stoi na stanowisku, że art. 83a ust. 2 ustawy systemowej jako norma szczególna wobec art. 157 § 2 k.p.a. pozwala na weryfikację w postępowaniu administracyjnym ostatecznych decyzji administracyjnych z urzędu pod warunkiem, że od takiej decyzji nie zostało wniesione odwołanie do właściwego sądu powszechnego. Oznacza to, że w takich sprawach nie ma zastosowania przepis art. 157 § 2 k.p.a. przewidujący wszczęcie postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji na żądanie strony lub z urzędu (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 03.07.2008 r., (...) 240/08; por. wyroki Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w W.: z dnia 2 lutego 2011 r., (...) SA/Wa (...); z dnia 3 lipca 2008 r., (...) 240/08).

Dlatego też w przypadku wniesienia przez stronę wniosku o stwierdzenie nieważności, jeżeli nie zachodzą podstawy do wszczęcia postępowania z urzędu, powinien on skutkować wydaniem decyzji o odmowie wszczęcia postępowania z powodu jego niedopuszczalności.

Istota postępowania przed sądem powszechnym w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, określona regulacją art. 83 ustawy systemowej sprowadza się zatem do wyznaczenia sądowi merytorycznej kompetencji w zakresie rozpoznania spraw o roszczenia w sensie materialnoprawnym., co wprost wynika z katalogu spraw ujętego w art. 83 ust. 1 tej ustawy. Istota cywilnego postępowania sądowego w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych wyklucza zatem procedurę administracyjną, a w szczególności weryfikację prawidłowości jej stosowania w postępowaniu przed organem rentowym. Niezależnie bowiem od uchybień proceduralnych organu rentowego popełnianych na gruncie procedury administracyjnej, przy rozstrzyganiu o indywidulanych prawach wnioskujących podmiotów, w razie odwołania od decyzji organu, sąd powszechny zawsze będzie rozstrzygał o tym prawie, i to na gruncie prawa materialnego, a nie na podstawie procedury administracyjnej. Innymi słowy, z treści art. 83 ustawy systemowej można wnioskować, że sąd powszechny jest sądem prawa, a nie procedury administracyjnej, jak to się dzieje w przypadku sądów administracyjnych.

Przepis art. 83a ust. 2 ustawy systemowej, ogranicza więc kompetencje strony do inicjowania postępowania o stwierdzenie nieważności decyzji, dozwalając na ich weryfikacje wyłącznie wykonawcom zabezpieczenia społecznego (ZUS, Prezes KRUS , wojskowe organy rentowe) pod warunkiem, że od takiej decyzji nie zostało uprzednio złożone odwołanie do właściwego sądu. (wyrok SA w Rzeszowie z dnia 27.12.2013 r., III AUa 905/13).

Na podstawie art. 83a ust. 2 ustawy systemowej, można jedynie wyjątkowo weryfikować decyzje ostateczne organu rentowego w postępowaniu administracyjnym i sądowo - administracyjnym. Nie ulega wątpliwości, że przepis art. 83a ust. 2 dopuszczający taki wyjątek powinien być interpretowany w sposób, który wyklucza możliwość powstawania kolizji pomiędzy tymi postępowaniami, wynikających z poddania tej samej decyzji kontroli sądu powszechnego oraz kontroli administracyjnej i sądowo - administracyjnej.

Z kolizją mielibyśmy do czynienia, gdyby przyjąć, że strona może na podstawie art.83a ust.2 ustawy systemowej, żądać w postępowaniu administracyjnym stwierdzenia nieważności ostatecznej decyzji organu rentowego, która była wcześniej kontrolowana przez sąd powszechny. Wówczas w istocie orzeczenia sądu powszechnego byłyby kontrolowane w inicjowanym przez stronę nadzwyczajnym postępowaniu administracyjnym i sądowo - administracyjnym. Z tych względów przepis art. 83a ust. 2 tej ustawy pozwala na weryfikację w postępowaniu administracyjnym ostatecznych decyzji administracyjnych wyłącznie z urzędu i pod warunkiem, że od takiej decyzji nie zostało wniesione odwołanie do właściwego sądu powszechnego (zob. wyrok NSA z 3.07.2008 r., (...) 240/08, LEX nr 493540).

Kierując się powyższym, przypomnieć także należy, że stosownie do treści art.365 § 1 k.p.c., orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby. Zgodnie zaś z art.366 k.p.c. wyrok prawomocny ma powagę rzeczy osądzonej tylko co do tego, co w związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia, a ponadto tylko między tymi samymi stronami.

Tym samym nie jest dopuszczalne w świetle art.365 § 1 k.p.c. odmienne ustalenie zaistnienia, przebiegu i oceny istotnych dla danego stosunku prawnego zdarzeń faktycznych w kolejnych procesach sądowych, chociażby przedmiot tych spraw się różnił (zob. wyrok SA w Łodzi z 11.12.2018 r., I ACa 278/18).

Moc wiążąca określona we wskazanym przepisie wyraża prawomocność materialną w aspekcie pozytywnym obejmującą nie tylko orzeczenia merytoryczne, ale również postanowienia w kwestiach formalnych. Zakazane jest także dokonywanie ustaleń sprzecznych z uprzednio osądzoną kwestią (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 14.11.2013 r., II PK 38/11).

Rozciąga się ona również na zawarte w uzasadnieniu motywy rozstrzygnięcia, które mogą mieć znaczenie dla ustalenia zakresu mocy wiążącej i powagi rzeczy osądzonej prawomocnego orzeczenia (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 27.06.2014 r., V CSK 433/13). Strony zaś nie mogą opierać swojego stanowiska na zarzutach sprzecznych z oceną prawną sądu (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z 30.01.2013 r., V CSK 101/12).

Rozpatrując niniejszą sprawę należy przede wszystkim mieć na uwadze to, że decyzja, w stosunku do której wszczęcia postępowania w sprawie nieważności dochodzi skarżąca, były już przedmiotem rozpoznania przez sąd powszechny, bowiem co niesporne wnioskodawczyni złożyła odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z 18 października 2016 r. o nr (...) określającej warunki umorzenia należności na podstawie ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące działalność do Sądu Okręgowego w Łodzi VIII Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych. Sprawa toczyła się pod sygn. akt VIII U 534/18 i zakończyła się ostatecznie po weryfikacji tego postanowienia przez Sąd Apelacyjny i Sad Najwyższy -odrzuceniem odwołania.

Nie można tracić z pola widzenia, że postępowanie odwoławcze w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych toczy się w oparciu o przepisy postępowania cywilnego, które wraz ze specyficznymi regulacjami prawa ubezpieczeń społecznych wyprzedzają zastosowanie przepisów kodeksu postępowania administracyjnego. Innymi słowy, odwołanie do przepisów kodeksu postępowania administracyjnego, w tym do art. 61a § 1 k.p.a. może mieć miejsce tylko w przypadku braku uregulowania danej kwestii w przepisach ubezpieczeń społecznych lub postępowania cywilnego.

Jak natomiast wprost wynika z art. 83a ust. 2 ustawy systemowej, ZUS może uchylić, zmienić lub unieważnić decyzje ostateczne na zasadach określonych w k.p.a. jedynie wówczas, gdy nie zostało od nich wniesione odwołanie do sądu. W sądowym postępowaniu odwoławczym od decyzji organu rentowego sąd ubezpieczeń dokonuje w istocie oceny tej decyzji z punktu widzenia jej wadliwości, o której mowa w art. 156 §1 k.p.a. W szczególności rozpoznaniu podlega to, czy zaskarżona decyzja jest zgodna z przepisami prawa materialnego. Ponieważ decyzje ostateczne Zakładu podlegają weryfikacji w trybie odwoławczym przed sądem także według kryteriów, o których mowa w art. 156 § 1 k.p.a., zostały one w art. 83a ust. 2 ustawy systemowej wyłączone z określonego w tym przepisie trybu uchylania, zmiany lub unieważnienia decyzji ostatecznej przez Zakład, jeżeli zostało wniesione odwołanie do właściwego sądu (por. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów SN – zasada prawna z dnia 23.03.2011 r., I UZP 3/10).

Z przytoczonych powyżej rozważań wynika, że przepis 83a ust. 2 ustawy systemowej, pozwala na weryfikację w postępowaniu administracyjnym ostatecznych decyzji administracyjnych wyłącznie z urzędu i to pod warunkiem, że od takiej decyzji nie zostało uprzednio wniesione odwołanie do właściwego sądu powszechnego. (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2009 r., I UK 109/09, LEX nr 794871).

Natomiast przepisy o postępowaniu w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych nie przewidują możliwości orzekania o nieważności decyzji administracyjnej przez sąd powszechny (stwierdzania tej nieważności), a sąd ubezpieczeń społecznych orzeka o istocie przedmiotu odwołania, jaką jest istnienie (nieistnienie) określonego prawa lub zobowiązania. (tak samo SN w postanowieniu z 17.01.2019 r., II UK 573/17, LEX nr 2607286).

Sąd Okręgowy zważa również, że statuowany treścią art. 365 § 1 k.p.c. obowiązek respektowania przez organ rentowy prawomocnego odrzucenia odwołania ubezpieczonej od decyzji z dnia 18.10.2016 nie pozwala na wydanie nowej decyzji wzruszającej jej treść. Innymi słowy, dopóki w obrocie prawnym pozostaje postanowienie z dnia 31.01.2019 w sprawie VIII U 534/18 (skontrolowane przez Sąd apelacyjny i Sąd Najwyższy) odrzucające odwołanie wnioskodawczyni decyzji z dnia 18.10.2016 – dotąd organ rentowy nie jest władny wydać nowej decyzji w przedmiocie materii objętej kontrolą sądową w w/w postępowaniu. W konsekwencji organ rentowy prawidłowo odmówił wszczęcia postępowania w przedmiocie stwierdzenia nieważności decyzji z dnia 18.10.2016

Sąd zauważa również, że nieistotne jest przy tym iż Sąd Okręgowy wydając postanowienie z dnia 31 stycznia 2019 r. nie orzekł co do meritum o decyzji z dnia 18 października 2016 r. odrzucając odwołanie. Istotne jest, że istniała taka możliwość wskutek wniesienia odwołania, to zaś, że prawo to nie zostało zrealizowane (nie zbadano decyzji z punktu widzenia jej prawidłowości/ wadliwości jak chciała tego ubezpieczona) nie zmienia faktu że sprawę oddano pod osąd trybie postępowania cywilnego co wyklucza stwierdzenie przesłanek przepisu 83a ust. 2 ustawy systemowej. Tym samym wskazana okoliczność nie ma żadnego wpływu na wynik niniejszego rozstrzygnięcia.

Wobec powyższego Sąd Okręgowy, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. odwołanie jako bezzasadne oddalił.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 102 k.p.c. Sąd Okręgowy uznał, iż na gruncie rozpoznawanego przypadku zachodzi przypadek szczególnie uzasadniony o którym mowa w powołanym przepisie. Sąd zważył na szczególnie trudną sytuację życiową wnioskodawczyni, która nie posiada mieszkania (mieszka u byłego męża), jest całkowicie niezdolna do pracy, posiada orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności cierpi na chorobę nowotworową mózgu .

Sąd uznał zatem, że całokształt okoliczności sprawy prowadzi do wniosku, że obciążenie jej byłoby w przedmiotowym postępowaniu sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

O zwrocie kosztów pomocy prawnej udzielonej wnioskodawczyni z urzędu orzeczono na podstawie § 15 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz.2631.), przy tym wysokość kosztów ustalono jak dla pełnomocnika z wyboru mając na uwadze treść wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 23 kwietnia 2020 r. wydanego w sprawie SK 66/19 (opubl. Dz. U. z 2020 r. poz 769) wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 19 kwietnia 2023 r. wydanego w sprawie SK 85/22 (opubl. Dz.U. 2023, poz. 796), wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 kwietnia 2023 r. wydanego w sprawie SK 53/22 (opubl. Dz.U. 2023, poz. 842) oraz postanowienia SN z 7 stycznia 2021 r. wydanego w sprawie I CSK 598/20.

SSO Paulina Kuźma

J.L.