Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 października 2014 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach VIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 16 października 2014 r. w Gliwicach

sprawy G. W. (W.)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z.

o odsetki

na skutek odwołania G. W.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z.

z dnia 9 maja 2014 r. nr (...)

1.  zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że ubezpieczonemu przyznaje prawo do odsetek z tytułu opóźnienia w wypłacie emerytury za okres od 28 września 2012r. do 9 grudnia 2013r.

2.  oddala odwołanie w pozostałej części.

3.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. na rzecz ubezpieczonego kwotę 180zł (sto osiemdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

(-) SSO Maria Gawlik

Sygn. akt VIII U 1567/14

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 9 maja 2014r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. odmówił ubezpieczonemu G. W. wszczęcia postępowania w sprawie wypłaty odsetek z tytułu nieterminowej wypłaty emerytury.

Odwołanie od powyższej decyzji złożył G. W. nosząc o jej zmianę i przyznanie odsetek od wyrównania emerytury za okres od 30 lipca 2011r. do 16 grudnia 2013r., przyznaną decyzją z dnia 9 grudnia 2013r.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego odrzucenie, podnosząc, że odwołanie zostało wniesione po terminie, podtrzymując stanowisko zawarte w zaskarżonej decyzji.

Rozpoznając odwołanie Sąd ustalił i zważył, co następuje:

Ubezpieczony G. W. , ur. (...), w dniu 13 czerwca 2011r. złożył w organie rentowym wniosek o emeryturę w wieku niższym niż 65 lat z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach.

Decyzją z dnia 9 sierpnia 2011r., ZUS O/Z. odmówił ubezpieczonemu prawa do emerytury w niższym wieku w oparciu o art. 184 w związku z art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t. j. Dz.U. z 2009r., Nr 153, poz. 1227 z późn. zm.) w związku z tym, iż nie udowodnił on 15 – letniego okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach przy pracach wymienionych w wykazie A.

Od powyższej decyzji odwołała się do Sądu wnosząc o jej zmianę i przyznanie prawa do prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach.

Sąd w postępowaniu sądowym o sygn. akt VIII U 1867/11 ustalił, że praca ubezpieczonego G. W. w okresie od 1.08.1971r. do 15.03.1996r. w Zakładach (...) w G. była pracą wymienioną w wykazie A (pracował w charakterze spawacza) załącznika do Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego (Dz.U. z 1983 r., nr 8, poz. 43 ze zm.), określającego prace w szczególnych warunkach, których wykonywanie uprawnia do niższego wieku emerytalnego.

Sąd Okręgowy Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w G. wyrokiem z dnia 28 sierpnia 2012r., sygn. akt 1867/11 zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał ubezpieczonemu prawo emerytury z tytułu wykonywania pracy w warunkach szczególnych począwszy od ukończenia 60 lat życia tj. od 8 czerwca 2011r.

Organ rentowy wniósł apelację od powyższego wyroku domagając się oddalenia odwołania.

Sąd Apelacyjnego w Katowicach wyrokiem z dnia 12 września 2013r., sygn. akt III AUa 2226/12 zmienił zaskarżony wyrok o tyle, że prawo do emerytury przyznał G. W. od 30 lipca 2011r., a w pozostałym zakresie oddalił apelację.

Organ rentowy decyzją z dnia 9 grudnia 2013r., wykonując prawomocny wyrok Sądu Okręgowego z dnia 28 sierpnia 2012r., sygn. akt 1867/11 przyznał G. W. prawo do emerytury od 30 lipca 2011r. i przekazał ubezpieczonemu wyrównanie z tego tytułu za okres od dnia 30 lipca 2011r. do dnia 30 listopada 2013r., bez odsetek ustawowych za zwłokę w wypłacie ww. wyrównania.

Ubezpieczony w dniu 4 kwietnia 2014r. złożył do ZUS wniosek o wypłatę odsetek z tytułu opóźnienia w wypłacie świadczenia.

Zaskarżoną decyzją z dnia 9 maja 2014r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. odmówił ubezpieczonemu G. W. wszczęcia postępowania w sprawie wypłaty odsetek z tytułu nieterminowej wypłaty emerytury.

Odwołanie od powyższej decyzji złożył ubezpieczony wnosząc o jej zmianę i przyznania prawa do odsetek ustawowych od wypłaconego przez organ rentowy wyrównania pobieranego przez niego świadczenia za okres od 30 lipca 2011r. do 16 grudnia 2013r.

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania.

Powyższy stan faktyczny jest w zasadzie bezsporny i wynika bezpośrednio
z materiału dowodowego zebranego w sprawie, akt rentowych odwołującego – dołączonych do akt sprawy.

Sąd ocenił zebrany materiał dowodowy jako kompletny i spójny, a poprzez to mogący stanowić podstawę ustaleń faktycznych w sprawie.

W pierwszej kolejności należy odnieść się do zarzutu organu rentowego, iż przedmiotowe odwołanie zostało wniesione po terminie.

Zgodnie z treścią art. 477 ⁹ § 1 k.p.c. odwołania od decyzji organów rentowych wnosi się na piśmie do organu, który wydał decyzję, lub do protokołu sporządzonego przez ten organ, w terminie miesiąca od doręczenia odpisu decyzji.

Z kolei po myśli art. 477 ⁹ § 3 k.p.c. Sąd odrzuci odwołanie wniesione po upływie terminu, chyba że przekroczenie terminu nie jest nadmierne i nastąpiło z przyczyn niezależnych od odwołującego się.

W przedmiotowej sprawie zaskarżona decyzja została wydana w dniu 9 maja 2014r., odwołanie zostało wniesione w dniu 11 lipca 2014r., ale organ rentowy nie wykazał, że doręczył przedmiotową decyzję kancelarii prawniczej i w jakiej dacie, wobec czego Sąd uznał zarzut ZUS za bezprzedmiotowy.

Przechodząc do merytorycznych rozważań należy wskazać, że w stosunkach opartych na prawie ubezpieczeń społecznych, w którym należy poszukiwać podstawy roszczeń ubezpieczonego, odsetki od opóźnionego świadczenia uregulowane są – dla potrzeb tego prawa – wyczerpująco, bez możliwości odwoływania się do przepisów prawa cywilnego. Świadczenia należne w tym systemie nie mają charakteru obligacyjnego, więc obowiązek zapłaty odsetek może wynikać tylko z ustawy. I tak Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest obowiązany do wypłaty odsetek w wysokości określonej przepisami prawa cywilnego, wówczas gdy nie dokona – w następstwie okoliczności za które ponosi odpowiedzialność – wypłaty świadczeń dotyczących w terminach ich przyznawania i wypłacania na co wskazuje treść art. 85 ustawy z dnia 13 października 1998r. o Systemie Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.) Przepis ten stanowi, że „jeżeli Zakład – w terminach przewidzianych w przepisach określających zasady przyznawania i wypłacania świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń społecznych lub świadczeń zleconych do wypłaty na mocy odrębnych przepisów albo umów międzynarodowych – nie ustalił prawa do świadczenia lub nie wypłacił tego świadczenia, jest obowiązany do wypłaty odsetek od tego świadczenia w wysokości odsetek ustawowych określonych przepisami prawa cywilnego. Nie dotyczy to przypadku, gdy opóźnienie w przyznaniu lub wypłaceniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które Zakład nie ponosi odpowiedzialności”.

Chodzi zatem o odsetki za zwłokę w świadczeniu, powstałą na skutek okoliczności, za które ten organ odpowiada, a nie za opóźnienie, w którym nie ma elementu winy. Tak więc stwierdzenie zawinionego błędu organu rentowego będzie
w konsekwencji powodowało prawo do odsetek (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 września 2002r., II UK 214/02, OSNAPiUS z 2004r., Nr 5. poz. 89 i z dnia
7 kwietnia 2010r. I UK 345/09 (OSNP 2011/19-20/257)).

Wprawdzie ZUS pośrednio podnosi, iż Sąd wydając wyrok przyznający emeryturę nie orzekł o winie organu rentowego, należy jednak zgodzić się ze stanowiskiem zajętym przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 24 marca 2011r. w sprawie I UZP 2/11 (OSNP 2011/19-20/255, LEX nr 784338, Biul.SN 2011/3/25, M.P.Pr. (...)-496), zgodnie z którym brak orzeczenia organu odwoławczego o odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji, o którym mowa w art. 118 ust. 1a ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) nie pozbawia ubezpieczonego prawa do odsetek za opóźnienie w wypłacie świadczenia.

Przechodząc do dalszych rozważań należy podkreślić, że zgodnie z treścią art. 118 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2009r., Nr 153, poz. 1227 ze zm.): „Organ rentowy wydaje decyzję w sprawie prawa do świadczenia lub ustalenia jego wysokości po raz pierwszy w ciągu 30 dni od wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania tej decyzji, z uwzględnieniem ust.2 i 3 oraz art. 120”. Z kolei ust. 1a tej normy stanowi, iż „W razie ustalenia prawa do świadczenia lub jego wysokości orzeczeniem organu odwoławczego za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji uważa się również dzień wpływu prawomocnego orzeczenia organu odwoławczego, jeżeli organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Organ odwoławczy, wydając orzeczenie, stwierdza odpowiedzialność organu rentowego”.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że zawarte w art. 85 ust. 1 ustawy z 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych określenie: "nie ustalił prawa do świadczenia" oznacza zarówno niewydanie w terminie decyzji przyznającej świadczenie, jak i wydanie decyzji odmawiającej przyznania świadczenia, mimo spełnienia warunków do jego uzyskania. W tym ostatnim wypadku chodzi o sytuacje, w których organ rentowy odmawiając przyznania świadczenia, naruszył przepisy prawa materialnego określające przesłanki nabycia prawa do świadczenia pieniężnego z ubezpieczenia społecznego, przy czym dla powstania obowiązku wypłaty odsetek konieczne jest stwierdzenie naruszenia prawa przez organ rentowy prawomocnym wyrokiem sądu zmieniającym decyzję organu rentowego i przyznającym prawo do tego świadczenia.

Zawarte w zdaniu drugim ust. 1 art. 85 ustawy z 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych określenie: "okoliczności, za które Zakład nie ponosi odpowiedzialności" oznacza, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie jest obowiązany do wypłaty odsetek nie tylko wtedy, gdy nie ponosi winy w opóźnieniu, lecz także wtedy, gdy opóźnienie w ustaleniu i wypłacie prawa do świadczenia pieniężnego z ubezpieczenia społecznego jest skutkiem innych przyczyn niezależnych od Zakładu.

Opóźnienie w ustaleniu prawa do świadczenia może nastąpić albo wskutek dokonania przez organ rentowy błędnej wykładni lub niewłaściwego zastosowania prawa, albo z powodu błędu w ustaleniach faktycznych, będącego następstwem naruszenia przepisów postępowania. W tym pierwszym przypadku mamy do czynienia z wydaniem przez organ rentowy decyzji niezgodnej z prawem, choć na podstawie prawidłowo i kompletnie zebranego materiału dowodowego i po ustaleniu niezbędnych okoliczności faktycznych możliwe było wydanie decyzji odpowiadającej prawu. Opóźnienie w ustaleniu prawa do świadczenia jest wówczas następstwem okoliczności, za które organ rentowy ponosi odpowiedzialność, choćby nie można mu było zarzucić niestaranności w wykładni i zastosowaniu prawa. Inaczej mówiąc, jeżeli organ rentowy dokonał nieprawidłowej wykładni lub błędnego zastosowania prawa, to ubezpieczonemu należą się odsetki od kwoty świadczenia przyznanego wyrokiem sądu liczone od upływu terminu, w którym organ rentowy powinien był wydać prawidłową decyzję uwzględniającą wniosek (por. wyrok z dnia 9 marca 2001r.,
II UKN 402/00, OSNP 2002 nr 20, poz. 501, wyrok z dnia 7 października 2004r.,
II UK 485/03, OSNP 2005 nr 10, poz. 147, wyrok Sądu Najwyższego z dnia
15 października 2010r., sygn. akt III UK 20/10, lex nr 694224).

W przedmiotowej sprawie, ubezpieczony domaga się przyznania prawa do odsetek ustawowych od wypłaconego przez organ rentowy wyrównania pobieranego przez niego świadczenia z uwagi na błąd organu rentowego w ustaleniach faktycznych.

W takim przypadku wyjaśnienie okoliczności niezbędnej do wydania decyzji
w rozumieniu art. 118 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach musi być rozumiane jako dokonanie czynności mającej na celu ustalenie stanu faktycznego, czyli przeprowadzenie dowodów i ich ocenę. W sytuacji, w której przyznanie prawa do świadczenia następuje na skutek ustaleń faktycznych sądu, dla stwierdzenia, że organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za opóźnienie, konieczne jest wykazanie, iż
w przepisanym terminie nie dysponował materiałem umożliwiającym przyznanie świadczenia. Ocena ta musi być dokonana przy uwzględnieniu okoliczności czy organ rentowy - w ramach swoich kompetencji i nałożonych obowiązków - poczynił wszystkie możliwe ustalenia faktyczne i wyjaśnił wszystkie okoliczności konieczne do wydania decyzji. Jeżeli bowiem zmiana decyzji w postępowaniu odwoławczym była uzasadniona ustaleniami co do takich okoliczności, które nie były i nie mogły być znane organowi rentowemu z uwagi na obowiązujące w postępowaniu przed tym organem ograniczenia dowodowe, to nie będzie podstaw do uznania, iż opóźnienie jest następstwem okoliczności, za które ponosi on odpowiedzialność (por. wyrok z dnia
21 kwietnia 2009r., I UK 345/08, LEX nr 551000). Należy mieć na względzie, że
w postępowaniu przed organem rentowym dowodem jest tylko to, co prawo za dowód uznaje i jako dowód dopuszcza. Takie ograniczenia nie występują natomiast
w procedurze cywilnej, w której okoliczności sporne mogą być wykazywane wszelkimi dowodami. W kontekście prawa do odsetek istotne jest więc stwierdzenie czy organ rentowy w ramach udzielonych mu kompetencji i nałożonych obowiązków w konkretnym przypadku podjął określone działania zmierzające do ustalenia prawa
i wyjaśnienia związanych z tym okoliczności faktycznych (por. wyroki z dnia
21 września 1999r., II UKN 109/99, OSNAPiUS 2000 nr 24, poz. 903 oraz z dnia
9 marca 2001r., II UKN 402/00, OSNAPiUS 2002 nr 20, poz. 501).

Sąd ustalił, że ocena uprawnień skarżącego do wcześniejszej emerytury, w oparciu o przedłożone przez niego dowody z dokumentów została przeprowadzona przez organ rentowy. Kwestia ta była następnie przedmiotem rozpoznania Sądu w sprawie VIII U 1867/11, gdzie zostały przeprowadzone dowody z zeznań świadków i wyjaśnień samego ubezpieczonego. W sprawie tej Sąd Okręgowy uznał, że dopiero zgromadzone i przeprowadzone przed tym Sądem dowody pozwalają na uznanie, iż skarżący spełnia wszystkie warunki do przyznania prawa do wcześniejszej emerytury. Zatem zmiana decyzji w postępowaniu sądowym w sprawie VIII U 1867/11/11 była uzasadniona ustaleniami faktycznymi, które nie były i nie mogły być znane organowi rentowemu, bo zostały dokonane na podstawie dowodów mu niedostępnych, tj. dowodu z zeznań świadków i strony odwołującej się. Kwestia oceny spełnienia tych warunków na etapie postępowania przed organem rentowym nie było możliwe wobec ograniczonych możliwości dowodowych w postępowaniu przed tym organem. Następnie na skutek wniesienia przez organ rentowy apelacji, sprawa była przedmiotem rozpoznania Sądu Apelacyjnego w Katowicach, który, jak wynika z uzasadnienia jego wyroku - nie wzbogacając postępowania dowodowego - uznał, iż rozstrzygnięcie co do zasady odpowiada prawu, a korekty dokonał jedynie co do daty przyznania prawa do świadczenia i oddalił apelację ZUS w pozostałym zakresie.

W tej sytuacji nie ma podstaw do uznania, iż opóźnienie w ustaleniu prawa do świadczenia (jego przyznaniu) było następstwem okoliczności, za które organ rentowy ponosi odpowiedzialność na podstawie art. 85 ust. 1 ustawy systemowej. Odpowiednie dowody zostały bowiem zgromadzone dopiero w postępowaniu sądowym w sprawie VIII U 1867/11, a organ rentowy w ramach przysługujących mu kompetencji nie miał możliwości przyznania skarżącemu prawa do świadczenia wcześniej niż w wykonaniu wyroku Sądu Okręgowego w Gliwicach z dnia 28 sierpnia 2012r. w sprawie VIII U 1867/11.

Wprawdzie organ rentowy podnosi, iż termin do wydania decyzji wykonującej ten wyrok należy liczyć od momentu wpływu wyroku Sądu Apelacyjnego, do tego organu, to należy jednak podnieść, że cytowany powyżej przepis art. 118 ust. 1a ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wyraźnie wskazuje, iż dniem wyjaśnienia ostatniej okoliczności w sprawie jest również dzień wpływu prawomocnego orzeczenia organu odwoławczego, co świadczy o tym, że norma ta określa jeden z możliwych przypadków dotyczących tej materii na co wskazuje użycie słowa „ również ” , bowiem gdyby ustawodawcy chodziło o takie jego rozumienie jak to czyni organ rentowy to w jego treści było by go brak. Ponadto nie doszło do skreślenia normy art. 85 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych, a przy takim jak to prezentuje Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. rozumieniu treści art. 118 ust. 1a ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych byłby to przepis bardzo zmarginalizowany.

Zaprezentowane wyżej poglądy znajdują również odzwierciedlenie w orzecznictwie Sądu Najwyższego. „Przyznanie lub podwyższenie świadczenia bez odsetek na mocy wyroku sądowego zmieniającego decyzję organu rentowego, nie musi powodować obowiązku zapłaty odsetek od daty, od której świadczenie powinno być wypłacone” Uprzednia odmowa przyznania świadczenia mogła być bowiem spowodowana okolicznościami niezależnymi od organu rentowego, w tym ograniczeniami dowodowymi w postępowaniu przed ZUS (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 marca 2001r., II UKN 402/00, OSNP 2002/20/501).

„Jeżeli ustalenie stażu pracy w szczególnych warunkach, stanowiącego przesłankę nabycia prawa do świadczenia, następuje w postępowaniu przed sądem ubezpieczeń społecznych, to 30-dniowy termin określony w art. 118 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.), po upływie którego organ rentowy obowiązany jest do zapłaty odsetek, należy liczyć od daty wyroku sądu, którym prawomocnie ustalono prawo do tego świadczenia” (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 kwietnia 2004r., III UA 1/04, OSNP 2004/23/406).

Tak więc w przedmiotowej sprawie terminem wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji, będzie dzień wydania wyroku przez Sąd Okręgowy w Gliwicach w sprawie VIII U 1867/11, tj. dzień 28 sierpnia 2012r. Od tej daty będzie liczony również trzydziestodniowy termin do wydania decyzji wykonującej ten wyrok. Termin ten mija w dniu 27 września 2012r. Z kolei żądanie odsetek od wyrównania emerytury odwołującego za okres poprzedzający wydanie wyroku przez Sąd Okręgowy w Gliwicach w sprawie VIII U 1867/11, nie znajduje oparcia w treści obowiązujących przepisów prawa.

Mając powyższe na uwadze, Sąd na mocy art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. orzekł jak w punkcie pierwszym sentencji, zaś rozstrzygnięcie zawarte w punkcie drugim sentencji Sąd oparł na mocy art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. O kosztach orzeczono po myśli art. 98 k.p.c. w związku z § 12 ust 2 i § 2 ust. 1 i 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1348 ze zm.) w punkcie trzecim orzeczenia.

SSO Maria Gawlik