Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 20 kwietnia 2001 r.
I PKN 379/00
Prokurator wydalony ze służby orzeczeniem dyscyplinarnym może do-
chodzić przed sądem pracy odszkodowania w związku ze stwierdzeniem wyga-
śnięcia stosunku pracy z naruszeniem prawa.
Przewodniczący SSN Jadwiga Skibińska-Adamowicz, Sędziowie SN: Józef
Iwulski (sprawozdawca), Roman Kuczyński.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 20 kwietnia 2001 r. sprawy z powódz-
twa Mariusza W. przeciwko Prokuraturze Okręgowej w S. i Prokuraturze Rejonowej w
G. o przywrócenie do pracy, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Szczecinie z dnia 1 grudnia 1999 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Szczecinie do ponownego rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
Powód Mariusz W. domagał się przywrócenia go do pracy w pozwanej Proku-
raturze Wojewódzkiej w S. na poprzednio zajmowane stanowisko prokuratora w Pro-
kuraturze Rejonowej w G.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Goleniowie wyrokiem z dnia 4 września 1998 r.
przywrócił powoda do pracy na dotychczasowe stanowisko w pozwanej Prokuraturze
Wojewódzkiej w S.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Szczecinie wyrokiem
z dnia 3 marca 1999 r. [...] uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi
pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.
Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy w Goleniowie dopozwał
Prokuraturę Rejonową w G. i wyrokiem z dnia 15 czerwca 1999 r. [...] zasądził na
rzecz powoda od pozwanej Prokuratury Rejonowej w G. kwotę 8 822,28 zł oraz od-
dalił w pozostałej części powództwo co do tego pozwanego, jak i w całości co do po-
2
zwanej Prokuratury Okręgowej w S. Sąd Rejonowy ustalił, że powód został z dniem
15 grudnia 1995 r. powołany przez Prokuratora Generalnego na stanowisko proku-
ratora Prokuratury Rejonowej B.-P. w B. W dniu 12 listopada 1996 r. Rzecznik Dys-
cyplinarny w Prokuraturze Apelacyjnej w G. postanowił wszcząć postępowanie w celu
wyjaśnienia okoliczności popełnienia przez powoda przewinienia służbowego. Zarzu-
cane przewinienie miało polegać na użyczeniu lokalu stanowiącego własność powo-
da różnym osobom zachowującym się często nagannie. W lokalu tym, w związku z
czynnościami związanymi z wykryciem zabójstwa, ujawniono akta Prokuratury Rejo-
nowej w G. (główne i podręczne) oraz dokumentację fotograficzną. Zdaniem Rzecz-
nika, fakty te świadczyły o uchybieniu przez powoda obowiązkowi zachowania ta-
jemnicy służbowej. Prokurator Wojewódzki w B. zarządzeniem z 13 listopada 1996 r.
zawiesił powoda w czynnościach służbowych. Decyzją Komisji Dyscyplinarnej pierw-
szej instancji przy Prokuratorze Generalnym w W. z dnia 11 kwietnia 1997 r. uznano
powoda winnym popełnienia przewinienia służbowego i wymierzono mu karę nagany.
Orzeczeniem Odwoławczej Komisji Dyscyplinarnej z dnia 10 lipca 1997 r. zmieniono
orzeczenie pierwszej instancji co do kary i wymierzono powodowi karę dyscyplinarną
przeniesienia na inne miejsce służbowe. Wykonując to orzeczenie zastępca Proku-
ratora Generalnego przeniósł powoda z dniem 20 lipca 1997 r., na stanowisko
prokuratora w Prokuraturze Rejonowej w G. W tej Prokuraturze nie zaoferowano
powodowi żadnego lokalu mieszkalnego. Nocował w swoim gabinecie służbowym na
rozkładanym materacu pod biurkiem, między aktami ulokował niezbędne ubrania i
środki czystości. Korzystał z umywalki w publicznej toalecie, z prysznica w hotelu, a
posiłki jadał w barach. Proszona o opinię Prokurator Rejonowa wydała o powodzie
opinię niekorzystną, którą ocenił on jako niezgodną z prawdą. W dniu 5 stycznia
1998 r., Prokurator Generalny złożył do Odwoławczej Komisji Dyscyplinarnej
sprzeciw w części dotyczącej orzeczenia o karze. Zarzucił rażącą niewspółmierność
kary dyscyplinarnej w stosunku do rodzaju czynu i okoliczności jego popełnienia.
Komisja Dyscyplinarna dla Prokuratorów przy Prokuratorze Generalnym po
rozpoznaniu tego sprzeciwu zdecydowała w dniu 5 lutego 1998 r. o wydaleniu
powoda ze służby prokuratorskiej. Jako podstawę prawną podano art. 16 ust. 5
ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze (jednolity tekst: Dz.U. z 1994 r. Nr
19, poz. 70 ze zm.). W związku z taką decyzją organu dyscyplinarnego Prokurator
Generalny powiadomił powoda, że jego stosunek służbowy wygasł z dniem 5 lutego
3
1998 r. W dniu 13 lutego 1998 r. Prokuratura Wojewódzka w S. wydała powodowi
świadectwo pracy.
Sąd Rejonowy stwierdził, iż dopuszczalność drogi sądowej oraz właściwość
sądu pracy zostały przesądzone postanowieniem Sądu Wojewódzkiego w Szczecinie
z dnia 27 maja 1998 r. w związku z rozpoznaniem zażalenia na postanowienie Sądu
Rejonowego w Goleniowie o odrzuceniu pozwu. Sąd Rejonowy wskazał, że stosunek
służbowy prokuratorów uregulowany jest w ustawie o prokuraturze. Przepisy jej art.
66-89 regulują warunki ponoszenia przez prokuratorów odpowiedzialności dyscypli-
narnej. Ostatni z tych przepisów odwołuje się do Kodeksu postępowania karnego.
Przepis art. 87 ust. 1 ustawy o prokuraturze stanowi, że od każdego prawomocnego
orzeczenia Prokurator Generalny może wnieść sprzeciw. Sprzeciw na niekorzyść
obwinionego może być wniesiony nie później niż w terminie 6 miesięcy od uprawo-
mocnienia się orzeczenia. Przepis nie określa bliżej, czy sprzeciw musi być oparty na
konkretnych przesłankach i na jakich może się opierać zarzutach. Sąd Rejonowy po-
dzielił rozumowanie powoda, że w oparciu o delegację z art. 89 ustawy o prokuratu-
rze należy odnieść się do art. 463a § 1 KPK, który stanowi, że kasacja nie może być
wniesiona z powodu niewspółmierności kary. Sąd stwierdził, że takie odniesienie jest
właściwe, mimo że w ustawie o prokuraturze mówi się o sprzeciwie, a w KPK o kasa-
cji. Obie instytucje są jednak nadzwyczajnym środkiem odwoławczym, a różnorod-
ność nazewnictwa wynika z niespójności językowej ustawodawcy. Zestawiając te
przepisy Sąd Rejonowy przyjął, że Prokurator Generalny może wnieść sprzeciw od
każdego prawomocnego orzeczenia dyscyplinarnego. Sprzeciw na niekorzyść obwi-
nionego może być wniesiony nie później niż w terminie 6 miesięcy od uprawomoc-
nienia się orzeczenia, ale nie może powoływać się na niewspółmierność kary. Sąd
Rejonowy miał na uwadze, że sprzeciw od wymierzonej powodowi kary dyscyplinar-
nej złożył uprawniony podmiot i we właściwym czasie. Jednak nieprawidłowe było
jego oparcie na zarzucie rażącej niewspółmierności kary dyscyplinarnej w stosunku
do rodzaju czynu i okoliczności jego popełnienia. Sąd stanął na stanowisku, iż sprze-
ciw nie powinien być rozpoznany i decyzja Odwoławczej Komisji Dyscyplinarnej przy
Prokuratorze Generalnym z dnia 5 lutego 1998 r. była błędna od strony formalnej
(oceną trafności merytorycznej tej decyzji Sąd Rejonowy się nie zajmował). Rozwa-
żania te doprowadziły Sąd Rejonowy do wniosku, że wydalenie powoda ze służby
zostało oparte na nieważnej decyzji, co w konsekwencji prowadzi do uznania zgło-
szonego przez powoda roszczenia za słuszne co do zasady. Jednakże analizując
4
sytuację powoda, Sąd Rejonowy w oparciu o art. 4771
§ 2 KPC przyjął, iż ze względu
na istniejący pomiędzy stronami konflikt, niecelowe byłoby przywracanie powoda do
pracy i dlatego przyjął jako słuszne zasądzenie powodowi odszkodowania (art. 56
KP).
Wyrokiem z dnia 1 grudnia 1999 r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Szczecinie, w uwzględnieniu apelacji strony pozwanej, zmienił
wyrok Sądu pierwszej instancji w punktach I i III w ten sposób, że oddalił powództwo
o odszkodowanie oraz oddalił w całości apelację powoda. Sąd Okręgowy uznał, że w
sprawach o roszczenia ze stosunku pracy prokuratorowi niewątpliwie przysługuje
droga sądowa (art. 47 ust. 2 ustawy o prokuraturze). Ustawa ta w art. 16 ust. 5 prze-
widziała jednocześnie, iż prawomocne orzeczenie komisji dyscyplinarnej o wydaleniu
ze służby prokuratorskiej pociąga za sobą z mocy prawa utratę stanowiska prokura-
tora, a stosunek służbowy prokuratora wygasa z chwilą uprawomocnienia się orze-
czenia. W wyniku rozpoznania sprzeciwu Prokuratora Generalnego, Odwoławcza
Komisja Dyscyplinarna w dniu 5 lutego 1998 r. orzekła o wydaleniu powoda ze służby
prokuratorskiej, skutkiem czego było powiadomienie powoda przez Prokuratora Ge-
neralnego o wygaśnięciu jego stosunku służbowego w dniu 5 lutego 1998 r. Jest to
stan istniejący w chwili wyrokowania przez Sąd Rejonowy o roszczeniu wywiedzio-
nym przez powoda z art. 56 KP. Zdaniem Sądu Okręgowego w przepisach rozdziału
II Oddziału 6 Kodeksu pracy ustawodawca nie zamieścił przepisów przewidujących
tryb odwołania w sytuacji, gdy dochodzi do rozwiązania stosunku pracy bez wypo-
wiedzenia z mocy samego prawa. Treść art. 56 KP wskazuje wyraźnie na możliwość
jego stosowania wyłącznie w sytuacjach, gdy pracodawca rozwiązuje umowę o pracę
bez wypowiedzenia, a zatem wtedy, gdy zostanie przez niego złożone oświadczenie
woli. W ocenie Sądu drugiej instancji wyłącza to stosowanie tego przepisu, gdy do-
szło do rozwiązania umowy o pracę z mocy samego prawa (wygaśnięcia stosunku
pracy wskutek prawomocnego orzeczenia Odwoławczej Komisji Dyscyplinarnej o
wydaleniu ze służby prokuratorskiej). Wydane w postępowaniu dyscyplinarnym pra-
womocne orzeczenie nie podlega weryfikacji w postępowaniu sądowym. Rola sądu
pracy powinna ograniczyć się do ustalenia, czy kara wydalenia ze służby została
orzeczona wobec powoda przez właściwą komisję dyscyplinarną w postępowaniu,
którego zasady zostały ustawowo ukształtowane. Sąd Rejonowy ustalił, iż kara dys-
cyplinarna wydalenia powoda ze służby prokuratorskiej została orzeczona w wyniku
rozpoznania przez Odwoławczą Komisję Dyscyplinarną nadzwyczajnego środka od-
5
woławczego, jakim był sprzeciw wniesiony przez Prokuratora Generalnego na nieko-
rzyść obwinionego w dniu 5 stycznia 1998 r., a więc w terminie nie przekraczającym
6 miesięcy od uprawomocnienia się poprzedniego orzeczenia tej Komisji z dnia 10
lipca 1997 r. Sąd Rejonowy wyraźnie nadmienił, iż sprzeciw złożył uprawniony pod-
miot i że dokonał tego we właściwym czasie, co było zgodne z art. 87 ust. 1 ustawy o
prokuraturze. Sprzeciw rozpoznała Odwoławcza Komisja Dyscyplinarna przy Proku-
ratorze Generalnym we właściwym składzie. Za zbyt daleko idący uznał Sąd Okrę-
gowy wniosek Sądu Rejonowego, że Odwoławcza Komisja Dyscyplinarna powinna
pozostawić sprzeciw bez rozpoznania, bowiem Prokurator Generalny nie był upraw-
niony oprzeć go na zarzucie rażącej niewspółmierności kary dyscyplinarnej, gdyż do
tego nadzwyczajnego środka zaskarżenia, przez art. 89 ustawy o prokuraturze, nale-
żało zastosować przepisy o kasacji (art. 463a § 1 KPK). Sąd drugiej instancji stwier-
dził, że w tym zakresie podziela przeciwne stanowisko, iż art. 87 ust. 1 ustawy o pro-
kuraturze reguluje całość zagadnienia sprzeciwu Prokuratora Generalnego od każ-
dego prawomocnego orzeczenia dyscyplinarnego, bez potrzeby odnoszenia się do
przepisów KPK o kasacji. Uznał jednak, że dla potrzeb rozstrzygnięcia wystarczające
jest stwierdzenie, że sąd pracy nie weryfikuje zasadności wymierzonej kary dyscypli-
narnej, bowiem nie został usytuowany w roli organu, do którego można skarżyć roz-
strzygnięcie komisji dyscyplinarnych. Brak jest więc podstawy by przypisać sądowi
pracy uprawnienie badania prawidłowości procedury postępowania dyscyplinarnego.
Sąd drugiej instancji powołał się w tym zakresie na orzeczenia Sądu Najwyższego (I
PKN 312/98 i I PKN 514/98). Sąd drugiej instancji podniósł też, że Rzecznik Praw
Obywatelskich wystąpił do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie
zgodności z Konstytucją przepisów ustawowych wyłączających skargę do Naczel-
nego Sądu Administracyjnego w sprawach dyscyplinarnych (K 32/98), który nie został
jeszcze rozpatrzony. Istnieje też rządowy projekt nowelizacji ustawy o prokuraturze,
ustanawiający prawo do sądu w sprawach dyscyplinarnych prokuratorów. W
obecnym stanie prawnym Sąd drugiej instancji uznał jednak, że apelacja strony poz-
wanej jest uzasadniona, co przesądza równocześnie o bezzasadności apelacji po-
woda.
Od tego wyroku kasację wniósł powód. Zarzucił naruszenie prawa materialne-
go przez błędną wykładnię polegająca na przyjęciu, iż powodowi nie przysługują
roszczenia z art. 56 KP, podczas gdy dochodzone roszczenie ma podstawę w art. 67
KP, który powinien mieć zastosowanie, gdy stosunek pracy wygasł wskutek orzecze-
6
nia komisji dyscyplinarnej o wydaleniu ze służby. Zarzucił też naruszenie art. 87 ust.
1 i art. 89 ustawy o prokuraturze przez błędną wykładnię wyrażającą się w przyjęciu
tezy, iż sprzeciw od prawomocnego orzeczenia dyscyplinarnego ma charakter sa-
moistny i może zostać wywiedziony także na podstawie rażącej niewspółmierności
kary oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji przez pozbawienie powoda prawa do merytorycz-
nego osądzenia jego sprawy przez sąd powszechny. Zdaniem skarżącego możliwość
realizacji roszczeń z art. 56 KP wynika wprost z art. 67 KP. Błędny jest też pogląd, że
sąd pracy nie ma prawa badać orzeczenia dyscyplinarnego od strony merytorycznej,
a tym samym nie ma prawa badania legalności zastosowanej procedury. Skarżący
podtrzymuje tezę o tym, że wspólną cechą wszystkich nadzwyczajnych środków za-
skarżenia jest limitowanie ich podstaw. Sprzeciw z art. 87 ust. 1 ustawy o prokuratu-
rze jest środkiem zaskarżenia zbliżonym do kasacji. Nie można więc racjonalnie bro-
nić tezy, iż sprzeciw może być wywiedziony na dowolnej podstawie. Nie mógł być
więc wywiedziony z powołaniem się na niewspółmierność kary dyscyplinarnej. Opar-
cie przez Sąd Okręgowy zaskarżonego wyroku na nieistniejącym orzeczeniu dyscy-
plinarnym było równoznaczne z pozbawieniem powoda prawa do merytorycznego
zbadania jego sprawy przez sąd powszechny i pozbawiało powoda prawa do sądu
wynikającego z art. 45 ust. 1 Konstytucji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut naruszenia art. 67 KP jest zasadny. Zastosowanie tego przepisu (a w
związku z nim art. 56 KP) wymaga jednak bardziej pogłębionej wykładni. Przepis art.
67 KP dotyczy bowiem wygaśnięcia umowy o pracę o czym świadczy choćby nazwa
oddziału 7 i rozdziału II Działu II Kodeksu pracy, w których jest umieszczony. Potwier-
dza to także art. 264 § 2 KP, według którego żądanie przywrócenia do pracy lub od-
szkodowania wnosi się do sądu pracy w ciągu 14 dni od dnia wygaśnięcia umowy o
pracę. Tymczasem stosunek pracy prokuratora nie wynika z umowy o pracę lecz z
mianowania (por. np. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 10 lipca
1996 r., I PZP 9/96, OSNAPiUS 1997 r. nr 3, poz. 34). Dla zastosowania do proku-
ratora art. 56 KP w związku z art. 67 KP niewystarczająca jest regulacja art. 5 KP,
mimo że przepis ten pozwala na stosowanie Kodeksu pracy do stosunków regulowa-
nych przepisami szczególnymi. Nie można bowiem na podstawie tego przepisu sto-
sować do stosunków pracy z mianowania przepisów o umowie o pracę. Jednak
7
zgodnie z art. 118 ustawy o prokuraturze w sprawach nie uregulowanych w niej lub w
przepisach szczególnych do prokuratorów powszechnych jednostek organizacyjnych
prokuratury stosuje się odpowiednio przepisy ustawy z dnia 16 września 1982 r. o
pracownikach urzędów państwowych (Dz.U. Nr 31, poz. 214 ze zm.), a w sprawach
nie uregulowanych także w przepisach tej ustawy - przepisy Kodeksu pracy.
Natomiast według art. 47 ust. 2 ustawy o prokuraturze w sprawach o roszczenia ze
stosunku pracy prokuratorowi przysługuje droga sądowa, przez którą należy rozu-
mieć drogę przed sądami pracy. Roszczeń dotyczących rozwiązania stosunku pracy
prokuratora nie reguluje ustawa o prokuraturze, a także ustawa o pracownikach
urzędów państwowych, a nadto przez art. 47 ust. 2 ustawy o prokuraturze wyłączony
jest art. 38 ustawy o pracownikach urzędów państwowych. Zgodnie więc z art. 118 w
związku z art. 47 ust. 2 ustawy o prokuraturze do roszczeń prokuratorów dotyczą-
cych rozwiązania stosunku pracy należy stosować odpowiednio przepisy Kodeksu
pracy, a więc w rozpatrywanym przypadku art. 56 w związku z art. 67 KP.
Zasadność tego zarzutu kasacji nie przesądza jeszcze jej uwzględnienia. W
tym zakresie konieczne jest rozpatrzenie możliwości oceny przez sąd pracy legalno-
ści i zasadności orzeczenia dyscyplinarnego lub inaczej mówiąc kwestii związania
sądu takim orzeczeniem. Gdyby bowiem sąd pracy był nim związany to musiałby
uznać, że doszło do zgodnego z prawem wygaśnięcia stosunku pracy. Kwestia ta nie
została rozstrzygnięta przez Trybunał Konstytucyjny, gdyż postanowieniem z dnia 8
marca 2000 r., K 32/98 (OTK 2000 r. nr 2, poz. 64) umorzono postępowanie w spra-
wie, o której wspomina Sąd drugiej instancji. Orzecznictwo Sądu Najwyższego było w
tym zakresie zmienne. Już w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 26 stycznia
1979 r., V PZP 8/78 (OSNCP 1979 r. z. 4, poz. 63) Sąd Najwyższy uznał, że organy
rozpatrujące spory pracowników ze stosunku pracy dokonują samodzielnie oceny
zasadności wypowiedzenia umowy o pracę, opartego na zarzucie naruszenia przez
pracownika ciążących na nim obowiązków, również wówczas, gdy za ich naruszenie
został on skazany na karę nagany orzeczeniem komisji dyscyplinarnej przy urzędzie
górniczym. Jednakże w jej uzasadnieniu Sąd Najwyższy wyraźnie stwierdził, że wy-
stępuje związanie w zakresie wymierzonej kary dyscyplinarnej. Takie związanie było
uznawane następnie we wskazanym przez Sąd drugiej instancji wyroku z dnia 22
grudnia 1998 r., I PKN 514/98 (OSNAPiUS 2000 r. nr 4, poz. 135) i wyroku z dnia 14
września 1998 r., I PKN 312/98 (OSNAPiUS 1999 r. nr 19, poz. 615), a także w wyro-
ku z dnia 11 października 1994 r., I PRN 78/94 (OSNAPiUS 1995 r. nr 8, poz. 98);
8
wyroku z dnia 8 maja 1997 r., I PKN 125/97 (OSNAPiUS 1998 r. nr 5, poz. 152) i wy-
roku z dnia 13 marca 1997 r., I PKN 42/97 (OSNAPiUS 1997 r. nr 22, poz. 434). Jed-
nakże ta linia orzecznictwa uległa zmianie w wyniku uwzględnienia bezpośredniego
działania art. 45 ust. 1 Konstytucji. W wyroku z dnia 7 kwietnia 1999 r., I PKN 648/98
(OSNAPiUS 2000 r. nr 11, poz. 423) Sąd Najwyższy uznał bowiem, że legalność i
zasadność orzeczeń dyscyplinarnych prowadzących do pozbawienia lub zawieszenia
prawa wykonywania zawodu bądź do ograniczenia istotnych uprawnień płacowych
pracownika należy do sfery, w której obywatel ma konstytucyjne prawo do sprawie-
dliwego i jawnego rozstrzygnięcia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez nieza-
leżny, bezstronny i niezawisły sąd (art. 8 i 45 Konstytucji RP), a w postanowieniu z
dnia 22 października 1999 r., I PKN 216/99 (OSNAPiUS 2001 r. nr 5, poz. 165), że
mianowany urzędnik państwowy może wystąpić do sądu pracy z powództwem o
uchylenie kary wymierzonej prawomocnie przez komisję dyscyplinarną (art. 8 i art. 45
ust. 1 Konstytucji RP). Ta linia orzecznictwa została potwierdzona uchwałą składu
siedmiu sędziów z dnia 18 stycznia 2001 r., III ZP 28/00 (OSNAPiUS 2001 r. nr 7,
poz. 210), według której orzeczenie odwoławczej komisji dyscyplinarnej dla studen-
tów (art. 162 - art. 176 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie , Dz.U. Nr
65, poz. 385 ze zm.) może być zaskarżone przez ukaranego studenta do sądu po-
wszechnego (art. 45 ust. 1 i art. 177 Konstytucji RP). Skład orzekający w niniejszej
sprawie podziela taką wykładnię. Oznacza to uznanie zasadności zarzutu kasacji
naruszenia art. 45 ust. 1 Konstytucji, a podkreślenia wymaga tylko to, że kontrola
przez sąd pracy orzeczenia dyscyplinarnego powinna objąć nie tylko kwestię jego
legalności (co Sąd drugiej instancji rozważał, choć niestanowczo), ale także kwestię
jego zasadności i współmierności wymierzonej kary dyscyplinarnej.
Dlatego na podstawie art. 39313
§ 1 KPC orzeczono jak na wstępie.
========================================