Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 20 stycznia 2005 r.
I PK 148/04
1. Od dnia 1 stycznia 2004 r., to jest od nowelizacji art. 69 k.p. dokonanej
przez ustawę z dnia 14 listopada 2003 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz
o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 213, poz. 2081), możliwe jest do-
chodzenie przez pracownika odwołanego ze stanowiska w sposób równo-
znaczny z wypowiedzeniem, odszkodowania przewidzianego w razie wypowie-
dzenia umowy o pracę, także w przypadku odwołania dokonanego wcześniej.
Taka zmiana stanu prawnego podlega uwzględnieniu w toczącym się postępo-
waniu sądowym (art. 316 § 1 k.p.c.).
2. Do roszczenia pracownika odwołanego ze stanowiska w sposób rów-
noznaczny z wypowiedzeniem o odszkodowanie przewidziane w razie wypo-
wiedzenia umowy o pracę ma zastosowanie art. 264 § 2 k.p.
3. Wniesienie odwołania od wypowiedzenia z uchybieniem terminu okre-
ślonego w art. 264 § 2 k.p. wskutek przyjęcia przez pracownika błędnego po-
glądu, że nie doszło do rozwiązania umowy o pracę, nie może być uznane za
niezawinione w rozumieniu art. 265 § 1 k.p., jeżeli został on prawidłowo po-
uczony o prawie odwołania do sądu pracy.
Przewodniczący SSN Józef Iwulski (sprawozdawca), Sędziowie SN: Andrzej
Wasilewski, Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 20 stycznia 2005 r.
sprawy z powództwa Marka M. przeciwko „O.” Spółce z o.o. w C. o odszkodowanie i
inne roszczenia, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach z dnia 5 sierpnia 2003 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
2
Powód Marek M. wniósł o uznanie wypowiedzenia umowy o pracę za bezsku-
teczne, zasądzenie odszkodowania za sprzeczne z prawem wypowiedzenie umowy
o pracę w wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia oraz sprostowanie świadec-
twa pracy i odszkodowanie za wydanie niewłaściwego świadectwa pracy w wysoko-
ści wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy. W toku postępowania powód
sprecyzował roszczenie, wnosząc o przywrócenie do pracy na poprzednich warun-
kach oraz rozszerzył powództwo, wnosząc o zasądzenie ekwiwalentu pieniężnego za
urlop za 2002 r., przyznanie trzech dni na poszukiwanie pracy i nagrody rocznej za
2001 r.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Będzinie wyrokiem częściowym z dnia 3 paździer-
nika 2002 r. [...], oddalił powództwo w części dotyczącej odszkodowania „za
sprzeczne z prawem i nieuzasadnione wypowiedzenie umowy o pracę”. Sąd Rejo-
nowy ustalił, że powód był pracownikiem pozwanej „O.” Spółki z o.o. - Przedsiębior-
stwa z udziałem zagranicznym w C. od 15 marca 1995 r. do 31 grudnia 2001 r., za-
trudnionym na stanowisku prezesa zarządu. W dniu 24 września 2001 r. rozpoczął
urlop wypoczynkowy, udzielony w dniu 20 września 2001 r. przez prezesa rady nad-
zorczej na okres do 9 stycznia 2002 r. Pismem z dnia 21 września 2001 r. zawiado-
miono powoda o zwołaniu zebrania zarządu na dzień 26 września 2001 r. o godzinie
1000
. W tym samym dniu rada nadzorcza odwołała powoda z zarządu. Na zebraniu
zarządu w dniu 26 września 2001 r. wręczono powodowi pismo podpisane przez
dwóch członków zarządu, w którym pozwana wypowiedziała mu umowę o pracę ze
skutkiem na dzień 31 grudnia 2001 r. W piśmie tym jako przyczynę wypowiedzenia
wskazano odwołanie w dniu 26 września 2001 r. z funkcji członka zarządu na skutek
utraty zaufania. Pismo zawierało pouczenie o możliwości wniesienia odwołania do
sądu pracy w terminie siedmiu dni. Pozew został nadany w urzędzie pocztowym w
dniu 28 stycznia 2002 r.
Sąd Rejonowy oddalił powództwo w części dotyczącej odszkodowania za
sprzeczne z prawem wypowiedzenie umowy o pracę ze względu na przekroczenie
terminu z art. 264 § 1 k.p. Powód otrzymał wypowiedzenie w dniu 26 września 2001
r. Odmówił podpisania tego pisma, ale zatrzymał jego jeden egzemplarz, który zawie-
rał pouczenie o terminie odwołania. Powód przebywał wówczas na urlopie wypo-
czynkowym, a więc wypowiedzenia dokonano z naruszeniem art. 41 k.p. Nie powo-
duje to jednak „bezskuteczności i nieważności wypowiedzenia”, bo o bezskuteczno-
3
ści wypowiedzenia, przywróceniu do pracy lub odszkodowaniu orzeka sąd, pod wa-
runkiem, że pracownik odwoła się w terminie.
Wyrokiem z dnia 5 sierpnia 2003 r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Katowicach oddalił apelację powoda. Sąd drugiej instancji ocenił
ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego jako prawidłowe i dodatkowo ustalił, że powód
w okresie od 2 stycznia 2002 r. do 24 kwietnia 2002 r. korzystał ze zwolnienia lekar-
skiego. Sąd Okręgowy wywiódł, że pracodawca w dniu 26 września 2001 r. skutecz-
nie doręczył powodowi oświadczenie woli o rozwiązaniu stosunku pracy za wypowie-
dzeniem, które zawierało prawidłowe pouczenie o terminie i sposobie wniesienia od-
wołania. Termin ten rozpoczął bieg w dniu 27 września 2001 r. i powód nie zachował
go oraz nie wskazał żadnych okoliczności uzasadniających jego przywrócenie. Nie
jest taką okolicznością choroba powoda w okresie od 2 stycznia 2002 r. do 24 kwiet-
nia 2002 r., gdyż rozpoczęła się ona już po upływie terminu. Sąd drugiej instancji nie
podzielił poglądu powoda, że do stosunku pracy z powołania nie stosuje się art. 264
§ 1 k.p. Odwołanie ze stanowiska może nastąpić w każdym czasie, także w czasie
urlopu wypoczynkowego. W takim przypadku okres wypowiedzenia rozpoczyna się
po upływie okresu usprawiedliwionej nieobecności (art. 72 § 1 k.p.). Sąd drugiej in-
stancji uznał, że odwołanie powoda ze stanowiska prezesa zarządu równoznaczne z
wypowiedzeniem umowy o pracę w czasie urlopu wypoczynkowego było skuteczne i
ma to znaczenie tylko w zakresie ustalenia początku biegu okresu wypowiedzenia.
Kasację od tego wyroku wniósł powód, który zarzucił naruszenie prawa mate-
rialnego: 1) art. 72 § 1 i 4 k.p. w związku z art. 69 k.p. przez błędną jego wykładnię
polegającą na przyjęciu, że do stosunku pracy z powołania stosuje się art. 264 § 1
k.p.; 2) art. 70 § 1 k.p. oraz § 18 ust. 3 umowy spółki przez niezastosowanie ich do
oceny rozwiązania stosunku pracy powoda; 3) art. 300 k.p. polegające na jego błęd-
nej wykładni i przez to niewłaściwe zastosowanie art. 56, 60 oraz 61 k.c.; oraz naru-
szenie prawa procesowego - 4) art. 264 § 1 k.p. przez „odrzucenie powództwa”. Zda-
niem powoda, podstawą nawiązania jego stosunku pracy było powołanie zgodnie z §
18 ust. 3 umowy spółki, która to umowa powinna być traktowana jako autonomiczne
źródło prawa pracy (art. 9 k.p.). W trakcie zebrania w dniu 26 września 2001 r. powo-
dowi wręczono wypowiedzenie. Ponieważ z jego treści wynikało, że odwołanie ze
stanowiska prezesa zarządu nastąpiło przez organ nieuprawniony, powód to zignoro-
wał i oczekiwał na decyzję rady nadzorczej, której w ogóle nie otrzymał. Natomiast w
dniu 4 stycznia 2002 r. otrzymał świadectwo pracy. Z uwagi na odmowę dokonania
4
sprostowania tego świadectwa, w dniu 28 stycznia 2002 r. powód wniósł pozew o
uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne i o sprostowanie świadectwa pracy wraz z
roszczeniami o charakterze majątkowym. Podstawą nawiązania stosunku pracy po-
woda było powołanie (art. 68 k.p.). Do takiego stosunku pracy stosuje się przepisy
odnoszące się do umowy o pracę na czas nieokreślony, o ile przepisy regulujące in-
stytucję powołania nie stanowią inaczej (art. 69 k.p.). Do takiego stosunku nie stosuje
się przepisów dotyczących umowy o pracę na czas nieokreślony, w takim zakresie, w
jakim regulują one rozpatrywanie sporów ze stosunku pracy w części dotyczącej
orzekania o bezskuteczności wypowiedzenia. Skoro więc do stosunku pracy nawią-
zanego na podstawie powołania nie można stosować przepisów Kodeksu pracy od-
noszących się do orzekania o bezskuteczności wypowiedzenia umowy o pracę, to
tym bardziej nie jest możliwe stosowanie przepisu zakreślającego pracownikowi ter-
min do wytoczenia takiego powództwa. Zdaniem powoda, przepisem, który nakłada
pewne ograniczenia na pracodawcę w zakresie odwoływania pracownika z zajmowa-
nego stanowiska, jest art. 72 k.p. Pozwala on na odwołanie pracownika w czasie
usprawiedliwionej nieobecności w pracy, jednakże jego ochronna funkcja polega na
tym, że bieg okresu wypowiedzenia nie rozpoczyna się do czasu powrotu pracownika
z urlopu wypoczynkowego czy zwolnienia lekarskiego. Odwołanie powoda nastąpiło
w czasie jego urlopu wypoczynkowego, a pozwana nie zastosowała reguły z art. 72
k.p. dla obliczania okresu wypowiedzenia oraz związanych z tym następstwa. W kon-
sekwencji, oczywiście błędnie przyjęto w świadectwie pracy, iż stosunek pracy po-
woda został rozwiązany z dniem 31 grudnia 2001 r. Ponieważ przez pozwaną spółkę
został naruszony art. 72 § 1 k.p., to zgodnie z art. 72 § 4 k.p. powodowi przysługiwało
prawo odwołania się do sądu pracy. Uprawnienie to nie jest w tym przepisie ograni-
czone żadnym terminem. Dlatego też, według powoda, nie jest zasadne oddalenie
powództwa na podstawie art. 264 § 1 k.p., gdyż zastosowanie tego przepisu do sto-
sunku pracy z powołania zostało wyłączone przez art. 69 k.p. Zdaniem powoda, zła-
mane zostały zasady reprezentacji pracodawcy w sprawach ze stosunku pracy, gdyż
kompetencję w zakresie powoływania i odwoływania członków zarządu spółki po-
siada rada nadzorcza i ten organ mógł odwołać powoda ze stanowiska. Z tego
względu należy uznać odwołanie powoda ze stanowiska przez zarząd za niezgodne
z prawem, a w myśl art. 58 k.c. w związku z art. 300 k.p., za nieważne. Według po-
woda, pismo wypowiadające umowę o pracę nie miało „znamion oświadczenia woli
pozwanej spółki, skoro nie działały osoby, które mają prawo występować jako organ
5
pozwanej spółki w sprawach ze stosunku pracy członków zarządu”. Dlatego błędne
jest uznanie, że do takiego stanu faktycznego należy stosować art. 60 k.c., gdyż
oświadczenie zawarte w piśmie z dnia 26 września 2001 r. nie jest oświadczeniem
woli pozwanej spółki. Stąd też należy uznać za uzasadnioną bezczynność powoda i
wyczekiwanie na decyzję organu kompetentnego w przedmiocie rozwiązania z nim
stosunku pracy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Prawną podstawą rozstrzygnięcia Sądów obu instancji było stwierdzenie prze-
kroczenia terminu określonego w art. 264 § 1 k.p. do złożenia odwołania od wypo-
wiedzenia umowy o pracę. Sąd pierwszej instancji nie poczynił ustaleń faktycznych
ani ocen prawnych co do charakteru stosunku pracy powoda, a w szczególności, czy
był on zatrudniony na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony, czy też na
podstawie powołania (z pewnych fragmentów uzasadnienia można wnioskować, że
Sąd Rejonowy przyjął istnienie umowy o pracę). Również Sąd drugiej instancji nie
dokonywał w tym zakresie analizy, a jego wywód sprowadza się do oceny, że nieza-
leżnie od podstawy zatrudnienia powoda (czy była to umowa o pracę, czy też powo-
łanie), to i tak powództwo w zakresie roszczenia o odszkodowanie (przywrócenie do
pracy) jest bezzasadne, gdyż powód nie zachował terminu z art. 264 § 1 k.p., który
ma zastosowanie także w przypadku odwołania ze stanowiska równoznacznego z
wypowiedzeniem. Takie rozstrzygnięcia Sądów (bez ustalenia podstawy zatrudnienia
powoda) były dopuszczalne, gdyż stwierdzenie przekroczenia terminu z art. 264 § 1
k.p. prowadzi do oddalenia powództwa, co wyłącza potrzebę rozważania zasadności
i legalności przyczyn rozwiązania umowy o pracę (wyrok Sądu Najwyższego z dnia
23 listopada 2001 r., I PKN 693/00, OSNP 2003 nr 22, poz. 539). Tymczasem cała
konstrukcja zarzutów kasacji opiera się na założeniu, że powód był zatrudniony na
podstawie powołania. Gdyby przyjąć, że powód był zatrudniony na podstawie umowy
o pracę, to wszystkie zarzuty kasacji byłyby bezprzedmiotowe. Wiele okoliczności
wskazuje na to, że powód w dacie rozwiązania stosunku pracy był zatrudniony na
podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony. Sądy nie ustaliły jaka była podstawa
nawiązania z powodem stosunku pracy w marcu 1995 r. Wówczas mogło to być
zarówno powołanie, jak i umowa o pracę (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 4
października 1994 r., I PZP 42/94, OSNAPiUS 1994 nr 11, poz. 174; OSP 1995 nr 10,
6
poz. 213 z glosą A. Nowaka). Jednakże z dniem 2 czerwca 1996 r. stan prawny w
zakresie możliwości zatrudnienia na podstawie powołania uległ zasadniczej zmianie
w wyniku nowelizacji art. 68 k.p. dokonanej przez ustawę z dnia 2 lutego 1996 r. o
zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 24, poz.
110 ze zm.). Po tej nowelizacji przepis ten stanowi, że stosunek pracy nawiązuje się
na podstawie powołania w przypadkach określonych w odrębnych przepisach albo w
przepisach wydanych na podstawie art. 298 k.p. Ponadto, w myśl art. 8 ust. 1 ustawy
nowelizującej, stosunki pracy z pracownikami zatrudnionymi na podstawie powołania
na czas określony albo na czas nieokreślony na stanowiskach pracy
niewymienionych w przepisach, o których mowa w art. 68 § 1 k.p., przekształcają się
z dniem jej wejścia w życie, odpowiednio w stosunki pracy na podstawie umowy o
pracę na czas określony albo na czas nieokreślony (por. np. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 21 lipca 1999 r., I PKN 164/99, OSNAPiUS 2000 nr 20, poz.
744). Oznacza to, że z chwilą wejścia w życie ustawy z 2 lutego 1996 r. stosunek
pracy powoda przekształcił się w stosunek pracy na podstawie umowy o pracę na
czas nieokreślony, jeżeli nie było odrębnego przepisu przewidującego jego
zatrudnienie na podstawie powołania (Rada Ministrów na podstawie art. 298 k.p. nie
wydała w tym zakresie stosownych przepisów). Powód uważa, że takim przepisem
odrębnym jest § 18 ust. 3 umowy spółki jako źródło prawa pracy w rozumieniu art. 9
k.p. Co do tego można zauważyć, że wątpliwe jest, aby umowa spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością była źródłem prawa pracy, gdyż nie jest wymieniona w art. 9 k.p.
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 czerwca 1997 r., I PKN 201/97, OSNAPiUS
1998 nr 10, poz. 296; OSP 1998 nr 12, poz. 206 z glosą L. Kaczyńskiego). Przede
wszystkim zaś w utrwalonym orzecznictwie przyjmuje się, że za przepis odrębny w
rozumieniu art. 68 § 1 k.p. może być uznany tylko przepis ustawy, a nie przepis usta-
nowiony postanowieniem zawartym w tzw. autonomicznym źródle prawa pracy (por.
uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego
2003 r., III PZP 19/02, OSNP 2003 nr 14, poz. 329; OSP 2004 nr 11, poz. 146 z glosą
A. Dubowik; patrz też wyrok z dnia 13 października 1998 r., I PKN 345/98,
OSNAPiUS 1999 nr 22, poz. 719; wyrok z dnia 28 lipca 1999 r., I PKN 175/99,
OSNAPiUS 2000 nr 21, poz. 787; wyrok z dnia 24 maja 2001 r., I PKN 404/00; OSNP
2003 nr 6, poz. 146; OSP 2003 nr 7-8, poz. 88 z glosą A. Świątkowskiego). Sąd Naj-
wyższy nie może jednak dokonywać ocen w zakresie podstawy zatrudnienia powoda,
gdyż wykraczałby poza podstawy kasacji, a przede wszystkim poza ustalenia fak-
7
tyczne stanowiące podstawę zaskarżonego wyroku (art. 39311
k.p.c.). Dlatego dalsze
rozważania będą czynione po przyjęciu założenia (teoretycznego), że powód w dacie
rozwiązania stosunku pracy był zatrudniony na podstawie powołania.
Co do zarzutu naruszenia art. 56, 60 i 61 k.c. w związku z art. 300 k.p. (w uza-
sadnieniu kasacji wymieniony jest jeszcze zarzut naruszenia art. 58 § 1 k.c.), to spro-
wadza się on do twierdzenia, że wypowiedzenie zostało powodowi dokonane przez
nieuprawniony organ spółki, a przez to w ogóle nie jest oświadczeniem woli praco-
dawcy albo też jest nieważne (obie koncepcje są w kasacji prezentowane). Można
zauważyć, że powód stawiając ten zarzut jest niekonsekwentny, gdyż podnosi nie-
ważność (nieistnienie) czynności prawnej rozwiązującej stosunek pracy, a dochodzi
roszczeń (przywrócenia do pracy, odszkodowania), których przesłanką jest takie roz-
wiązanie. Zarzut ten w znacznym zakresie wynika z braku rozróżnienia czynności
prawnych dokonywanych w ramach stosunku organizacyjnego łączącego członka
zarządu ze spółką handlową, od czynności dokonywanych w ramach stosunku pracy
(w przypadku stosunku pracy z powołania czynności te noszą tę samą nazwę „od-
wołania” - z zarządu w ramach stosunku organizacyjnego lub ze stanowiska w ra-
mach stosunku pracy; por. np. wyrok SA w Gdańsku z dnia 29 lipca 1991 r., III APr
79/91, OSP 1993 nr 1, poz. 15 z glosą J. Brola i glosą W. Muszalskiego; wskazana
wyżej uchwała z dnia 4 października 1994 r., I PZP 42/94; wyrok z dnia 28 lipca 1999
r., I PKN 171/99, OSNAPiUS 2000 nr 21, poz. 785; wyrok z dnia 14 lipca 1994 r., I
PRN 26/94, OSNAPiUS 1994 nr 9, poz. 147; wyrok z dnia 1 lipca 1998 r., I PKN
63/98, OSNAPiUS 1999 nr 14, poz. 462). Dokonanie tego rozróżnienia prowadzi do
wniosku o odrębności tych czynności (choć mogą być one dokonane łącznie) w za-
kresie powodowanych skutków, a w konsekwencji do odmiennych ocen co do organu
właściwego do ich dokonania. W utrwalonym orzecznictwie przyjmuje się, że do roz-
wiązania stosunku pracy z odwołanym (byłym) członkiem zarządu spółki handlowej
właściwy jest zarząd (por. np. wyrok z dnia 13 kwietnia 1999 r., I PKN 3/99,
OSNAPiUS 2000 nr 12, poz. 460; wyrok z dnia 21 marca 2001 r., I PKN 322/00,
OSNAPiUS 2002 nr 24, poz. 600; wyrok z dnia 24 stycznia 2002 r., I PKN 838/00,
PiZS 2003 nr 4, s. 38; wyrok z dnia 26 lutego 2003 r., I PK 159/02, OSNP 2004 nr 14,
poz. 242). I znowu nie można dokonać jednoznacznej oceny w tym zakresie, gdyż w
podstawie faktycznej zaskarżonego wyroku nie ma jednoznacznego ustalenia, czy
powód przed wręczeniem mu wypowiedzenia został odwołany z zarządu (ustalono
jedynie, że nastąpiło to „w tym samym dniu”). Jednak brak ustalenia tej okoliczności
8
nie uniemożliwia oceny zasadności tego zarzutu kasacji. Nie może budzić wątpliwo-
ści, że powodowi w imieniu strony pozwanej zostało złożone oświadczenie o rozwią-
zaniu stosunku pracy. Oświadczenie to było jednoznaczne w treści i skutecznie dorę-
czone. Nie może więc być mowy o naruszeniu art. 56, 60 i 61 k.c. Takie oświadcze-
nie nie może być uznane za nieistniejące ani nieważne, gdyż co do czynności roz-
wiązujących stosunek pracy takiej sankcji nie można przyjąć. Dlatego w orzecznic-
twie trafnie przyjmuje się, że odwołanie ze stanowiska (art. 70 k.p.) staje się sku-
teczne z chwilą, gdy doszło do pracownika w sposób umożliwiający zapoznanie się z
jego treścią - art. 61 k.c. w związku z art. 70 § 1 i § 11
k.p. oraz w związku z art. 300
k.p. (wyrok z dnia 27 stycznia 2004 r., I PK 282/03, OSNP 2004 nr 24, poz. 413; por.
też wyrok z dnia 6 października 1998 r., I PKN 369/98, OSNAPiUS 1999 nr 21, poz.
686 oraz wyrok z dnia 13 października 1999 r., I PKN 305/99, OSNAPiUS 2001 nr 4,
poz. 119), a odwołanie pracownika ze stanowiska na podstawie art. 70 § 1 k.p. przez
podmiot, którego kompetencja do dokonania tej czynności nie jest jednoznacznie
wyłączona, powoduje rozwiązanie stosunku pracy (wyrok z dnia 22 kwietnia 1998 r., I
PKN 58/98, OSNAPiUS 1999 nr 8, poz. 280). Dlatego trafnie Sąd drugiej instancji
uznał, że powodowi złożono oświadczenie woli o rozwiązaniu stosunku pracy i wywo-
łało ono w tym zakresie skutek, choćby nawet zostało dokonane przez niewłaściwy
organ. Powód mógł zakwestionować czynność rozwiązującą stosunek pracy przez
wniesienie odpowiedniego powództwa. Jego zasadność zależała jednak od zacho-
wania terminu z art. 264 § 1 k.p., o ile ten przepis miał zastosowanie.
Tego zagadnienia dotyczy zarzut naruszenia art. 72 § 1 i 4 oraz art. 69 k.p., z
których to przepisów powód wyprowadza wniosek, że do stosunku pracy z powoła-
nia, a ściślej do żądania przywrócenia do pracy lub odszkodowania opartego na nie-
zgodnym z prawem odwołaniu ze stanowiska w sposób równoznaczny z wypowie-
dzeniem, nie stosuje się art. 264 § 1 k.p. Rzeczywiście problem tak postawiony nie
był dotychczas przedmiotem rozważań judykatury, gdyż był bezprzedmiotowy. Z art.
69 k.p. (w brzmieniu obowiązującym w datach wyroków Sądów obu instancji, a także
w dacie wniesienia kasacji) wynikało bowiem, że pracownik odwołany ze stanowiska
w sposób równoznaczny z wypowiedzeniem nie mógł dochodzić uznania wypowie-
dzenia za bezskuteczne, przywrócenia do pracy i odszkodowania przewidzianego w
razie wypowiedzenia umowy o pracę. Roszczenia takie jako bezzasadne podlegały w
postępowaniu sądowym oddaleniu (por. np. uchwała z dnia 9 kwietnia 1976 r., I PZP
10/76, OSNCP 1976 nr 9, poz. 196; OSPiKA 1978 nr 11, poz. 190 z glosą J. Nóżki;
9
OSPiKA 1977 nr 1, poz. 16 z glosą M. Rafacz-Krzyżanowskiej; PiZS 1977 nr 6, s. 71
z glosą K. Kolby; postanowienie z dnia 24 lutego 1981 r., I PZ 6/81, OSNCP 1981 nr
9, poz. 177; uchwała z dnia 21 września 1989 r., III PZP 41/89, OSNCP 1990 nr 9,
poz. 111; OSP 1992 nr 4, poz. 84 z glosą L. Sobol; uchwała z dnia 23 marca 1993 r.,
I PZP 1/93, OSNCP 1993 nr 12, poz. 210; wyrok z dnia 15 grudnia 2000 r., I PKN
170/00, OSNAPiUS 2002 nr 16, poz. 377; postanowienie z dnia 15 lutego 2001 r., I
PKN 977/00, OSNAPiUS 2002 nr 20, poz. 492). W zasadzie rację ma powód wywo-
dząc w kasacji, że skoro „do stosunku pracy nawiązanego na podstawie powołania
nie można stosować przepisów Kodeksu pracy odnoszących się do orzekania o bez-
skuteczności wypowiedzenia umowy o pracę, to tym bardziej nie jest możliwym sto-
sowanie przepisu zakreślającego pracownikowi termin do wytoczenia takiego po-
wództwa”. Można ten pogląd skorygować tylko w ten sposób, że skoro i tak pracow-
nik odwołany w ten sposób nie mógł żądać uznania wypowiedzenia za bezsku-
teczne, przywrócenia do pracy i odszkodowania przewidzianego w razie wypowie-
dzenia umowy o pracę, to problem, czy zgłosił je do sądu w terminie określonym w
art. 264 § 1 k.p., czy też nie dochował tego terminu, był bezprzedmiotowy, gdyż rosz-
czenia te i tak były bezzasadne. Powód wyprowadza jeszcze pewne wnioski z art. 72
§ 4 k.p., który stanowi, że w przypadku naruszenia art. 72 § 1-3 k.p. pracownik może
wnieść odwołanie do sądu pracy, do czego przepis ten nie ustanawia żadnego ter-
minu. W tym zakresie należy stwierdzić, że odwołanie, o którym stanowi art. 72 § 4
k.p. nie dotyczyło roszczeń o uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne, przywróce-
nia do pracy i odszkodowania przewidzianego w razie wypowiedzenia umowy o
pracę, gdyż roszczenia te były wyłączone przez art. 69 k.p. Odwołanie, o którym sta-
nowi art. 72 § 4 k.p. dotyczyło więc innych roszczeń wywiedzionych z naruszenia art.
72 § 1-3 k.p. (np. roszczenia o wynagrodzenie za czas trwania stosunku pracy).
Przedmiotem zaskarżonego wyroku jest częściowe rozstrzygnięcie dotyczące wy-
łącznie odszkodowania za niezgodne z prawem wypowiedzenie. Nie są więc przed-
miotem rozpoznania inne ewentualne roszczenia, które mogą wynikać z naruszenia
art. 72 § 1-3 k.p. i wywody kasacji w tym zakresie nie dotyczą przedmiotu rozpozna-
nia.
Jednakże postawiony w kasacji problem, czy do odwołania ze stanowiska w
sposób równoznaczny z wypowiedzeniem ma zastosowanie art. 264 § 1 k.p., stał się
aktualny w wyniku zmiany stanu prawnego, którego nie mogły uwzględnić Sądy obu
instancji ani powód w kasacji. Z dniem 1 stycznia 2004 r. weszła bowiem w życie
10
ustawa z dnia14 listopada 2003 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie
niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 213, poz. 2081). Ustawą tą dokonano nowelizacji
art. 69 k.p. w ten sposób, że w art. 69 k.p. został skreślony pkt 2b. Oznacza to, że w
aktualnym stanie prawnym pracownik odwołany ze stanowiska w sposób równo-
znaczny z wypowiedzeniem umowy o pracę może dochodzić odszkodowania przewi-
dzianego w razie wypowiedzenia umowy o pracę (odszkodowania za niezgodne z
prawem rozwiązanie umowy). Skreślenie art. 69 pkt 2b k.p. nastąpiło w dniu wejścia
w życie nowelizacji (1 stycznia 2004 r.), gdyż żaden z przepisów przejściowych
ustawy nowelizacyjnej nie wprowadza w tym zakresie innego uregulowania. W
szczególności nie ma przepisu, który nakazywałby stosowanie nowej regulacji do
odwołań dokonanych dopiero po jej wejściu w życie. Oznacza to, że od dnia 1 stycz-
nia 2004 r. możliwe jest dochodzenie odszkodowania, także w przypadku odwołania
dokonanego wcześniej. Taka zmiana stanu prawnego podlega uwzględnieniu w to-
czącym się postępowaniu sądowym (art. 316 § 1 k.p.c.), a więc także w postępowa-
niu kasacyjnym.
Sąd Najwyższy, uwzględniając ten nowy stan prawny musi więc dokonać
oceny, czy do takiego roszczenia o odszkodowanie ma zastosowanie art. 264 § 2
k.p. Odpowiedź jest twierdząca i to sposób dość oczywisty. Skoro art. 69 k.p. naka-
zuje stosować do stosunku pracy z powołania przepisy dotyczące umowy o pracę i
dopuszcza obecnie dochodzenie roszczenia o odszkodowanie, to przy odwołaniu
równoznacznym z wypowiedzeniem należy stosować art. 45 § 1 k.p., z którego wy-
nika możliwość złożenia takiego odwołania. Przepis ten jednak nie określa żadnego
terminu, gdyż jest on wskazany w art. 264 § 2 k.p. Roszczenia objęte art. 45 § 1 k.p.
(a więc także o odszkodowanie) mogą być dochodzone tylko w terminie określonym
w art. 264 § 1 k.p., który jest także „przepisem dotyczącym umowy o pracę na czas
nieokreślony” w rozumieniu art. 69 k.p.
Powód podnosi jeszcze zarzut naruszenia art. 264 § 1 k.p. jako przepisu
prawa procesowego „poprzez odrzucenie powództwa”. Konstrukcja tego zarzutu jest
niezbyt zrozumiała, bo art. 264 § 1 k.p. nie jest przepisem prawa procesowego, a
stwierdzenie przekroczenia terminu w nim określonego prowadzi do oddalenia po-
wództwa (co też uczynił Sąd pierwszej instancji), a nie do odrzucenia pozwu. W uza-
sadnieniu kasacji można się jednak doszukać pewnej argumentacji dotyczącej zasto-
sowania tego przepisu. Powód wywodzi bowiem, że nie złożył pozwu ponieważ uwa-
żał, że wypowiedzenie dokonane mu przez niewłaściwy organ jest nieskuteczne, a
11
więc oczekiwał na dokonanie tej czynności przez organ właściwy. Można przyjąć, że
w tym twierdzeniu znajduje się wskazanie okoliczności usprawiedliwiającej przekro-
czenie terminu. Przyjęcie takiego poglądu nie jest jednak możliwe. Powód został po-
uczony o terminie i sposobie odwołania się do sądu od wypowiedzenia stosunku
pracy. Nie złożył tego odwołania całkowicie świadomie. Jak wyżej wskazano, czyn-
ność rozwiązująca stosunek pracy była skuteczna i mogła być podważona tylko w
drodze odpowiedniego powództwa. Strona pozwana pouczyła więc powoda w spo-
sób prawidłowy, a niezłożenie odwołania w sposób i w terminie wskazanym w po-
uczeniu jest skutkiem błędnego poglądu prawnego (podjętego wbrew prawidłowemu
pouczeniu), którego skutki obciążają powoda, a więc nie może to być uznane za po-
wołanie się na okoliczność usprawiedliwiającą przekroczenie terminu (niezawinioną).
Z tych względów zarzuty kasacji okazały się niezasadne, a więc wobec braku
usprawiedliwionych podstaw, kasacja podlegała oddaleniu na podstawie art. 39312
k.p.c. O kosztach postępowania nie orzeczono, gdyż wyrok Sądu Najwyższego doty-
czy wyroku częściowego i nie kończy postępowania w sprawie.
========================================