Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III PK 32/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 16 października 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Kazimierz Jaśkowski (przewodniczący)
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca)
SSN Andrzej Wróbel
w sprawie z powództwa K. I.
przeciwko Samodzielnemu Publicznemu Zespołowi Zakładów Opieki Zdrowotnej w
P.
o przywrócenie warunków pracy i płacy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 16 października 2008 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w R.
z dnia 31 stycznia 2008 r.,
oddala skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 7 listopada 2007 r. Sąd Rejonowy w P. uznał za
bezskuteczne wypowiedzenie warunków pracy i płacy dokonane K. I. przez
2
Samodzielny Publiczny Zespół Zakładów Opieki Zdrowotnej w P.. Podstawę
rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia faktyczne.
Na podstawie umowy o pracę zawartej z Zespołem Opieki Zdrowotnej w P.
powódka została zatrudniona z dniem 1 sierpnia 1983 r. na czas nieokreślony w
Szpitalu Rejonowym w P. na stanowisku pielęgniarki. W okresie od 1 października
1999 r. powódka pracowała w Przychodni Rejonowej w P., od 16 lipca 2001 r. na
Oddziale […] Szpitala w P., od 13 stycznia do 12 kwietnia 2003 r. była
oddelegowana do pracy w Wiejskim Ośrodku Zdrowia w G., a z dniem 1 listopada
2003 r. została przeniesiona do pracy w Izie Przyjęć Szpitala w P.. W okresie od 3
stycznia 2005 r. powódka kilkukrotnie była oddelegowana do pracy w Przychodni
Rejonowej, a od 1 stycznia do 28 lutego 2007 r. oraz od 1 do 30 czerwca 2007 r. -
w Zakładzie Opiekuńczo-Leczniczym.
Z kolei R. C. została zatrudniona na podstawie umowy o pracę zawartej z
Zakładem Opieki Zdrowotnej w P. z dniem 2 października 1989 r. na czas
nieokreślony na stanowisku pielęgniarki - stażystki w Szpitalu Rejonowym w P.,
gdzie pracowała do 31 grudnia 2005 r. W tym okresie nie stwierdzono u niej
przeciwwskazań do wykonywania pracy na stanowisku pielęgniarki. Z dniem 1
stycznia 2006 r. na podstawie porozumienia stron rozpoczęła pracę w Zakładzie
Opiekuńczo-Leczniczym. W dniu 10 maja 2006 r. R. C. uzyskała orzeczenie
Powiatowego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w R., którym
zaliczono ją do lekkiego stopnia niepełnosprawności o charakterze trwałym z
przeciwwskazaniem wykonywania prac wymagających dźwigania i dużych wysiłków
fizycznych. Około kwietnia 2007 r. pielęgniarka koordynująca w Izbie Przyjęć
Szpitala w P. otrzymała od pielęgniarki naczelnej polecenie wytypowania do końca
maja 2007 r. jednej z zatrudnionych tam pielęgniarek celem jej przeniesienia do
pracy w Zakładzie Opiekuńczo-Leczniczym. Było to spowodowane prognozowanym
przeniesieniem do pracy w Izbie Przyjęć pielęgniarki R. C. ze względu na
posiadane przez nią orzeczenie o niepełnosprawności. Żadna z pielęgniarek
zatrudnionych w Izbie Przyjęć nie wyraziła zgody na przejście do pracy w Zakładzie
Opiekuńczo-Leczniczym. W tej sytuacji pielęgniarka koordynująca wyznaczyła do
przeniesienia powódkę. W dniu 23 maja 2007 r. R. C. zwróciła się o umożliwienie
świadczenia pracy w systemie zmianowym 12-godzinnym, w tym również w nocy,
3
motywując to względami finansowymi. Po zaakceptowaniu przedmiotowego
wniosku strona pozwana przeniosła z dniem 1 czerwca 2007 r. R. C. do pracy na
Izbie Przyjęć Szpitala w P., na której dotychczas zatrudnionych było 6 pielęgniarek.
W dniu 25 lipca 2007 r. pozwany Zespół złożył powódce oświadczenie o
wypowiedzeniu warunków umowy o pracę z zachowaniem 3-miesięcznego okresu
wypowiedzenia. Jako przyczynę wypowiedzenia wskazano potrzeby kadrowe
Zakładu Opiekuńczo-Leczniczego w P., to jest zbyt małą obsadę średniego
personelu medycznego (pielęgniarek) przy jednoczesnym przekroczeniu
zatrudnienia pielęgniarek w Izbie Przyjęć Szpitala w P.. Po upływie okresu
wypowiedzenia zaproponowano powódce stanowisko starszej pielęgniarki, miejsce
pracy - Zakład Opiekuńczo-Leczniczy w P. oraz nowe warunki płacy. W dniu 14
sierpnia 2007 r. powódka złożyła oświadczenie o nieprzyjęciu nowych warunków
pracy. W wyniku kontroli przeprowadzonej w dniu 23 sierpnia 2007 r. w pozwanym
Zespole, w tym w komórce organizacyjnej Zakładu Opiekuńczo-Leczniczego,
Państwowa Inspekcja Pracy skierowała do strony pozwanej wystąpienie w
przedmiocie zapewnienia przestrzegania dopuszczalnych norm przy
przemieszczaniu ciężarów (pacjentów) w transporcie ręcznym przez pracowników.
Niekwestionowanym powodem przeniesienia R. C. do Izby Przyjęć była, wynikająca
z orzeczenia o niepełnosprawności, konieczność ograniczenia „dźwigania i wysiłku
fizycznego".
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy stanął na stanowisku, że
wskazana powódce przez pracodawcę przyczyna uzasadniająca dokonane jej
wypowiedzenie zmieniające jest pod względem formalnym „prawdziwa". Ocena
„zasadności" wypowiedzenia nie może jednak ograniczać się do badania
„prawdziwości" wskazanej przyczyny w zakresie rzeczywistego jej zaistnienia, z
pominięciem okoliczności, które leżały u jej podstaw, istotnych dla analizy działań
pracodawcy prowadzących do zaistnienia „przyczyny". W ocenie Sądu
Rejonowego, przyczyną dokonanego powódce wypowiedzenia zmieniającego nie
była „racjonalizacja zatrudnienia w interesie pracodawcy", lecz zamiana stanowisk
pracowniczych chroniąca interes jednego z pracowników kosztem drugiego, mimo
jego sprzeciwu. Sąd pierwszej instancji wskazał, że pracodawca może
racjonalizować zatrudnienie – „z uwagi na harmonizację pracy, zmniejszanie i
4
lepszą organizację zadań i przy pomniejszeniu zatrudnienia stosować przepisy
Kodeksu pracy”. Jednakże w niniejszej sprawie „pracodawca nie chronił interesu
zakładu pracy, lecz interes innego pracownika, wobec którego - co sam przyznał -
nie miał obowiązku poszukiwania stanowiska”, co powoduje uznanie dokonanego
powódce wypowiedzenia zmieniającego za bezskuteczne.
Wyrokiem z dnia 31 stycznia 2008 r. Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w R. zmienił powyższy wyrok w ten sposób, że
powództwo oddalił.
W ocenie Sądu Okręgowego, powierzenie powódce w piśmie z dnia 25 lipca
2007 r. wykonywania czynności pielęgniarki w innej jednostce organizacyjnej
pozwanego Zespołu było poleceniem służbowym, mimo błędnego określenia
rodzaju pisma jako wypowiedzenie zmieniające. Sąd ten wskazał, że z art. 100 § 1
k.p. wynika obowiązek pracownika stosowania się do poleceń przełożonych, które
dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa pracy lub umową o
pracę. Zgodność polecenia z umową o pracę występuje przede wszystkim
wówczas, gdy polecenie dotyczy wykonywania czynności i obowiązków
wynikających z określonego w umowie rodzaju pracy. Powołując się na wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 14 października 2004 r., I PK 663/03 (w którym wyrażony
został pogląd, że w przypadku polecenia dotyczącego wykonywania czynności
wynikających z rodzaju pracy określonego w umowie o pracę, pracodawca nie musi
dokonywać wypowiedzenia warunków pracy - art. 42 § 1 k.p. oraz nie ma
obowiązku stosowania art. 42 § 4 k.p.) i z dnia 7 września 2005 r., II PK 292/04 (w
którym stwierdzono, że skierowanie pielęgniarki do wykonywania pracy na innym
niż dotychczas oddziale szpitala nie wymaga wypowiedzenia zmieniającego
warunki pracy – art. 42 § 1 k.p.), Sąd Apelacyjny wskazał, że praca objęta
poleceniem z dnia 25 lipca 2007 r. była tego samego rodzaju, co praca określona w
umowie o pracę. Skoro więc nie zmienił się jej rodzaj i wynagrodzenie, to nie było
potrzeby stosowania wypowiedzenia zmieniającego ani okresowego powierzenia
innej pracy, a na powódce ciążył obowiązek wykonania polecenia i przystąpienia do
pracy. W przypadku powódki nie można mówić o propozycji innej pracy, gdyż nadal
miała wykonywać obowiązki pielęgniarki, wskazanie przez pracodawcę zakresu
pełnienia tych obowiązków jest poleceniem służbowym, a zmiana
5
dotychczasowego zakresu czynności nie jest równoznaczna z wypowiedzeniem
warunków pracy. Polecenie wykonywania przez pielęgniarkę pracy na innym niż
dotychczas oddziale szpitala nie jest więc wypowiedzeniem zmieniającym warunki
pracy. Przepis art. 42 k.p. odnosi się do istotnej zmiany warunków pracy, a nie do
poszczególnych czynności wykonywanych w ramach dotychczasowych
obowiązków.
Nadto Sąd drugiej instancji wyraził pogląd, że gdyby nawet rozpatrywać
pismo pracodawcy z dnia 25 lipca 2007 r. w kategorii wypowiedzenia
zmieniającego, to nie można podzielić stanowiska Sądu Rejonowego, iż
wypowiedzenie to nastąpiło wyłącznie w interesie innej pracownicy, a nie w
interesie zakładu pracy. Pozwany Zespół w swoich działaniach organizacyjnych
zmierzał do zapewnienia wszystkim pielęgniarkom - również tym
niepełnosprawnym - możliwości zatrudnienia. R. C., podobnie jak powódka, jest
doświadczonym pracownikiem i w interesie zakładu pracy jest stworzenie
warunków, by takiego pracownika utrzymać. Nietrafne są również wywody Sądu
pierwszej instancji, że praca w Zakładzie Opiekuńczo-Leczniczym nie jest cięższa
od pracy w Izbie Przyjęć. Takie ustalenie jest sprzeczne z wynikami kontroli
Państwowej Inspekcji Pracy i postawą obu zainteresowanych pielęgniarek, które
wykluczały wykonywanie pracy w Zakładzie Opiekuńczo-Leczniczym. Przesunięcie
pełnosprawnej pielęgniarki do pracy w tym Zakładzie było w tej sytuacji faktycznej
organizacyjnie uzasadnione i usprawiedliwione słusznym interesem zakładu pracy.
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku powódka zarzuciła: 1)
naruszenie przepisów prawa materialnego, a mianowicie: a) art. 45 § 1 w związku z
art. 42 § 1 i § 2 k.p., poprzez ich niewłaściwe zastosowanie, to jest uznanie, iż brak
jest możliwości oceny zasadności złożonego powódce wypowiedzenia z uwagi na
to, że pozwany nie dokonał wobec niej wypowiedzenia zmieniającego, lecz wydał
jej polecenie służbowe; b) art. 42 § 1 w związku z art. 30 § 4 k.p., poprzez ich
niewłaściwe zastosowanie, to jest uznanie, że złożenie oświadczenia o
wypowiedzeniu powódce warunków pracy i płacy nie naruszało przepisów prawa, a
w szczególności, że było oparte na uzasadnionej i rzeczywistej przyczynie w
sytuacji, gdy w rzeczywistości przyczyną złożenia powódce oświadczenia o
wypowiedzeniu warunków pracy była konieczność „zrobienia miejsca" dla innego
6
pracownika, który nie chciał podjąć pracy w innym zaproponowanym mu wcześniej
przez pozwanego miejscu pracy, a warunki pracy tego pracownika nie uległy
poprawie na nowym stanowisku; c) art. 42 § 1 w związku z art. 30 ust. 4 i art. 113
oraz art. 183a
§ 1 pkt 1 i § 2 i art. 183b
§ 1 pkt 1 k.p., poprzez ich niewłaściwe
zastosowanie, to jest pominięcie faktu, iż złożone powódce wypowiedzenie
naruszało zasady równego traktowania pracowników w zatrudnieniu, bowiem
interes innego pracownika (R. C.) został przedłożony ponad interes powódki,
pomimo że istniała możliwość pogodzenia przez pozwanego obu interesów poprzez
zatrudnienie R. C. w swojej poradni oraz pozostawienie powódki na
dotychczasowym stanowisku; d) art. 42 § 1 i § 2 k.p., poprzez jego niewłaściwą
wykładnię, to jest przyjęcie, iż do wypowiedzenia zmieniającego dochodzi w
przypadku „istotnej zmiany warunków, a nie poszczególnych czynności
wykonywanych w ramach dotychczasowych obowiązków" w sytuacji, gdy przepisy
prawa nie zawężają w ten sposób zakresu stosowania art. 42 § 1 i § 2 k.p.; e) art.
42 § 1 i § 2 w związku z art. 29 § 1 k.p., poprzez ich niewłaściwe zastosowanie, to
jest uznanie, że zmiana stosunku pracy polegająca na zmianie miejsca pracy,
zmianie rozkładu czasu pracy, zmianie zakresu obowiązków (z uwagi na inną
specyfikę pracy), co nastąpiło na podstawie pisma z dnia 24 lipca 2007 r. nie
stanowi wypowiedzenia zmieniającego, a tym samym istotnej zmiany warunków
pracy i płacy; f) art. 100 § 1 k.p., poprzez jego niewłaściwe zastosowanie, to jest
przyjęcie, że powódka była zobowiązana wykonać polecenie służbowe pracodawcy
polegające na świadczeniu pracy w Zakładzie Opiekuńczo Leczniczym w sytuacji,
gdy polecenie takie było sprzeczne z przepisami prawa, gdyż - jak wykazała
kontrola Państwowej Inspekcji Pracy - w Zakładzie tym winni być zatrudnieni
mężczyźni z uwagi na konieczność dźwigania pacjentów; 2) naruszenie przepisów
postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, a mianowicie art. 385
k.p.c. polegające na uwzględnieniu apelacji w sytuacji, gdy apelacja strony
pozwanej była w całości bezzasadna, przy czym naruszenie to było wynikiem
oczywiście wadliwej oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, a w
szczególności tego, że pozwany nie naruszył swoim działaniem art. 42 § 1 i § 2 w
związku z art. 30 § 4 k.p., jak również przyjęcie, że oświadczenie o wypowiedzeniu
warunków pracy i płacy było w rzeczywistości poleceniem służbowym.
7
Wskazując na powyższe zarzuty skarżąca wniosła o uchylenie
zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do
ponownego rozpoznania.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesiono, że skoro powódka po
upływie okresu wypowiedzenia miałaby pracować w innej jednostce organizacyjnej
pracodawcy i wykonywać inne czynności niż dotychczas, to nie można uznać, że w
jej stosunku pracy nie zaszły istotne zmiany. Nadto, w ocenie skarżącej, każda, nie
tylko istotna, jednostronna zmiana warunków pracy i płacy określonych w art. 29 §
1 k.p. oraz w umowie o pracę powoduje konieczność dokonania wypowiedzenia
zmieniającego. Daleko idące dla powódki skutki związane ze zmianą warunków
pracy wynikają już tylko z okoliczności złożenia przez stronę pozwaną
oświadczenia o wypowiedzeniu zmieniającym, a nie wydania polecenia
służbowego. Natomiast przytoczony przez Sąd drugiej instancji pogląd wyrażony w
wyroku Sądu Najwyższego z dnia 7 września 2005 r., II PK 292/04 nie znajduje w
niniejszej sprawie zastosowania, gdyż powódka nie została skierowana do innego
oddziału szpitala, lecz do innej jednostki organizacyjnej pozwanego Zespołu.
Skarżąca wskazała, że podana w dokonanym jej wypowiedzeniu
zmieniającym przyczyna nie miała charakteru rzeczywistego, gdyż faktyczną
przyczyną był zamiar zatrudnienia na jej stanowisku innego pracownika. Fikcyjność
wskazanej przez pracodawcę przyczyny potwierdza również stanowisko Sądu
drugiej instancji, że zamiana miejsc pracy wynikała z chęci zapewnienia przez
pracodawcę możliwości zatrudnienia wszystkim pielęgniarkom, również
niepełnosprawnym. Złożone powódce wypowiedzenie podyktowane było wyłącznie
interesem innej pracownicy, co pozwala na uznanie, że strona pozwana przy
dokonywaniu tej czynności naruszyła przepisy o równym traktowaniu pracowników
w zatrudnieniu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna okazała się nieusprawiedliwiona, aczkolwiek podniesione
w niej zarzuty są częściowo uzasadnione.
W pierwszym rzędzie zasadne są zarzuty naruszenia art. 45 § 1 w związku z
art. 42 § 1 i 2 k.p., które skarżąca upatruje w błędnym uznaniu, że brak jest
możliwości oceny zasadności dokonanego jej wypowiedzenia zmieniającego z
8
uwagi na to, że faktycznie stanowiło ono polecenie służbowe oraz art. 42 § 1 i 2 w
związku z art. 29 § 1 k.p., przez uznanie, że między innymi zmiana miejsca pracy
nie stanowi istotnej zmiany warunków pracy wymagającej dokonania
wypowiedzenia zmieniającego. Istotnie, koncentrując się na zachowaniu
uzgodnionego przez strony w umowie o pracę rodzaju pracy powódki
(pielęgniarka), Sąd drugiej instancji zupełnie pominął istotną kwestię, jaką było
szczegółowe określenie w tej umowie miejsca wykonywania pracy przez powódkę
(Szpital w P. – Oddział […]). Tymczasem w judykaturze i doktrynie przyjmuje się
zgodnie, że wypowiedzenia zmieniającego wymaga każda istotna zmiana
warunków pracy i płacy, które strony uzgodniły w umowie o pracę, a w
szczególności zmiana rodzaju pracy, miejsca jej wykonywania oraz warunków
wynagradzania (art. 29 § 1 k.p.). Miejsce wykonywania pracy, przez które rozumieć
należy miejsce wypełniania przez pracownika obowiązków pracowniczych, może
być określone w umowie o pracę ogólnie, na przykład jako siedziba pracodawcy (co
oznacza, że pracownik ma obowiązek podjęcia pracy w każdej jednostce
organizacyjnej wskazanej przez pracodawcę), bądź szczegółowo – na przykład
jako konkretna jednostka organizacyjna pracodawcy lub określona jej część.
Wynika to z możliwości wprowadzenia do umowy o pracę przez jej strony takich
elementów, które uznają one – w ramach swobody umów – za istotne dla
określenia obowiązków pracownika. Konsekwencją tego jest, że te istotne z woli
stron warunki pracy mogą być zmienione na niekorzyść pracownika wyłącznie
poprzez porozumienie stron umowy lub w trybie określonym w art. 42 § 1 i 2 k.p., a
nie w drodze wydanego przez pracodawcę na podstawie art. 100 § 1 k.p. polecenia
służbowego. Skoro więc w umowie o pracę strony określiły jako miejsce pracy
skarżącej Szpital w P. – […], to już samo przeniesienie jej do innej – co wynika z
poczynionych w sprawie ustaleń – jednostki organizacyjnej pracodawcy, jaką jest
Zakład Opiekuńczo – Leczniczy, wymagało dokonania przez pracodawcę
wypowiedzenia zmieniającego. Powołanie się przez Sąd drugiej instancji na
poglądy wyrażone w wyrokach Sądu Najwyższego z dnia 14 października 2004 r., I
PK 663/03 (OSNP 2005 nr 19, poz. 298) oraz z dnia 7 września 2005 r., II PK
292/04 (OSNP 2006 nr 7-8, poz. 114) jest chybione, gdyż pierwszy odnosi się do
wydania przez pracodawcę polecenia dotyczącego wykonywania czynności
9
wynikających z rodzaju pracy określonego w umowie o pracę, a nie do miejsca
wykonywania pracy, drugi zaś dotyczy zachowania przez pracownicę
dotychczasowego rodzaju pracy w sytuacji, gdy łącząca strony umowa o pracę
określała jako rodzaj pracy stanowisko pielęgniarki i jako miejsce pracy – szpital
bez wskazania konkretnego oddziału, a polecenie służbowe obejmowało
przeniesienie na inny oddział tej samej jednostki organizacyjnej (szpitala).
Należy również zwrócić uwagę, że o tym, czy zmiana wynikających z umowy
warunków pracy lub płacy jest istotna, decyduje stanowisko stron stosunku pracy.
W sytuacji, gdy pracodawca uznaje, że zamierzona przez niego zmiana warunków
zatrudnienia pracownika odnosi się do istotnego elementu umowy o pracę i
dokonuje wypowiedzenia zmieniającego, to podlega ono ocenie co do zgodności z
art. 42 i art. 45 k.p. ze wszystkimi konsekwencjami wynikającymi z naruszenia tych
przepisów (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 września 1999 r., I PKN 265/99,
OSNAPiUS 2001 nr 1, poz. 17). W takim przypadku niedopuszczalne jest uznanie
przez sąd orzekający, że złożenie przez pracodawcę oświadczenia o
wypowiedzeniu pracownikowi warunków pracy i (lub) płacy w ogóle nie miało
miejsca, skoro dokonanie takiej czynności prawnej rodzi określone konsekwencje,
do rozwiązania łączącej strony umowy o pracę włącznie. Przyjęcie, że
wypowiedzenie zmieniające powódce warunki pracy i płacy nie miało miejsca
musiałoby prowadzić do wniosku, iż nie wywołało ono żadnych skutków prawnych,
w szczególności określonych w art. 42 § 3 k.p., a w konsekwencji – że powódka
nadal pozostaje ze stroną pozwaną w stosunku pracy na warunkach określonych w
umowie o pracę.
W związku z powyższym zbędne jest odnoszenie się do zarzutów
naruszenia art. 42 § 1 i 2 k.p. w zakresie zawężenia konieczności dokonania
wypowiedzenia zmieniającego tylko do „istotnej zmiany warunków, a nie
poszczególnych czynności wykonywanych w ramach dotychczasowych
obowiązków” oraz art. 100 § 1 k.p., przez przyjęcie, że powódka zobowiązana była
do wykonania polecenia służbowego pracodawcy pomimo jego sprzeczności z
prawem (skarżąca nie wskazuje przy tym, z jakim przepisem prawa ewentualne
polecenie służbowe pracodawcy byłoby niezgodne).
10
Pomimo skutecznego podważenia przez skarżącą stanowiska Sądu drugiej
instancji co do braku możliwości oceny zasadności wypowiedzenia warunków pracy
i płacy wobec jego niedokonania, skarga kasacyjna nie mogła zostać
uwzględniona. Sąd Okręgowy w ostateczności dokonał bowiem oceny zasadności
wypowiedzenia powódce warunków pracy i płacy, a sposób sformułowania przez
skarżącą zarzutów naruszenia prawa materialnego w tym zakresie nie pozwala na
uznanie ich skuteczności.
Zarzut naruszenia art. 42 § 1 w związku z art. 30 ust. 4 i art. 113
oraz art.
183a
§ 1 (przepis ten nie zawiera punktów) i § 2 oraz art. 183b
§ 1 pkt 1 k.p.,
polegającego na pominięciu faktu, że złożone powódce wypowiedzenie naruszało
zasady równego traktowania w zatrudnieniu, gdyż interes innego pracownika
przedłożono ponad interes powódki, pomimo, iż istniała możliwość ich pogodzenia
przez pracodawcę poprzez zatrudnienie pielęgniarki R. C. na innym miejscu pracy,
jest bezpodstawny już tylko dlatego, że twierdzenie skarżącej o jej
dyskryminowaniu zostało po raz pierwszy wyrażone dopiero w skardze kasacyjnej i
w związku z tym opiera się na faktach, które nie wynikają z poczynionych w sprawie
ustaleń. W postępowaniu kasacyjnym strona może powoływać zarzuty naruszenia
prawa materialnego, których nie podnosiła w toku dotychczasowego postępowania,
ale wyłącznie w odniesieniu do stanu faktycznego sprawy stanowiącego podstawę
zaskarżonego wyroku sądu drugiej instancji – art. 39813
§ 2 k.p.c. (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 24 lipca 2006 r., I PK 299/05, OSNP 2007 nr 15-16, poz. 214 i
orzeczenia tam powołane). W konsekwencji zarzut sformułowany jako naruszenie
prawa materialnego, a oparty na faktach niewynikających z poczynionych w
sprawie ustaleń, nie może stanowić usprawiedliwionej podstawy skargi kasacyjnej.
Skarżąca nie wskazuje również kryterium dyskryminacji, a więc przyczyny, ze
względu na którą – w jej ocenie – była dyskryminowana w zakresie wypowiedzenia
warunków pracy i płacy (art. 113
i art. 183a
§ 1 i 2 k.p.). Tymczasem, zgodnie z art.
183b
§ 1 k.p., pracownik, który we własnej ocenie był dyskryminowany w
porównaniu z innymi osobami znajdującymi się w jednakowej sytuacji faktycznej i
prawnej, powinien wskazać przyczynę dyskryminacji oraz okoliczności dowodzące
nierównego traktowania z tej przyczyny, co powinno zasadniczo nastąpić w
11
postępowaniu przed sądem pierwszej instancji (por. wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 9 stycznia 2007 r., II PK 180/06, OSNP 2008 nr 3-4, poz. 36).
Niezasadny jest także zarzut naruszenia przez Sąd drugiej instancji art. 42 §
1 w związku z art. 30 § 4 k.p., poprzez uznanie, że dokonane powódce
wypowiedzenie zmieniające „nie naruszało przepisów prawa, w szczególności, że
było oparte na uzasadnionej i rzeczywistej przyczynie” w sytuacji, gdy w
rzeczywistości przyczyną wypowiedzenia była konieczność znalezienia miejsca
pracy dla innej pracownicy, która odmówiła podjęcia pracy na zaproponowanym jej
wcześniej przez pracodawcę stanowisku. W pierwszym rzędzie zarzut ten
(podobnie jak poprzedni) sformułowany został przez skarżącą częściowo w
odniesieniu do zaprezentowanej przez nią własnej wersji zdarzeń, które nie
znajdują odzwierciedlenia w poczynionych w sprawie przez Sądy obu instancji
ustaleniach, a skarga kasacyjna nie zawiera zarzutu naruszenia przepisów
postępowania w tym zakresie. Niezależnie od tego, skarżąca prezentuje błędny
pogląd, że wskazanie pracownikowi w wypowiedzeniu umowy o pracę
(odpowiednio – poprzez art. 42 § 1 k.p. – w wypowiedzeniu warunków pracy i
płacy) przyczyny nierzeczywistej i nieuzasadnionej stanowi naruszenie przepisów o
wypowiadaniu umów, a konkretnie art. 30 § 4 k.p.
Przepis art. 30 § 4 k.p. w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie w
sprawie, w której wniesiona została rozpoznawana skarga kasacyjna, stanowi, że w
oświadczeniu pracodawcy o wypowiedzeniu umowy o pracę na czas nieokreślony
(odpowiednio o wypowiedzeniu warunków pracy i płacy) powinna być wskazana
przyczyna uzasadniająca wypowiedzenie. W orzecznictwie Sądu Najwyższego
utrwalił się pogląd, że przepis ten należy do przepisów o wypowiadaniu umów o
pracę, którego zakresem objęte jest jedynie zachowanie przez pracodawcę
formalnego wymagania wskazania przyczyny wypowiedzenia, która – w jego
przekonaniu – wypowiedzenie to uzasadnia. Celem regulacji zawartej w art. 30 § 4
k.p. jest umożliwienie pracownikowi obrony przed wypowiedzeniem umowy o pracę
(warunków pracy i płacy), a zatem ujęcie przyczyn wypowiedzenia powinno być na
tyle konkretne i precyzyjne, aby umożliwiało pracownikowi rzeczową obronę w razie
ewentualnego procesu. W konsekwencji pracodawca nie wywiązuje się z
obowiązku wynikającego z art. 30 § 4 k.p. wówczas, gdy albo w ogóle nie wskazuje
12
przyczyny wypowiedzenia, albo kiedy wskazanie przyczyny jest pozorne w tym
znaczeniu, że jest ona niedostatecznie jasna, konkretna, a w rezultacie
niezrozumiała dla pracownika (por. między innymi wyroki z dnia 2 września 1998 r.,
I PKN 271/98, OSNAPiUS 1999 nr 18, poz. 577; z dnia 14 maja 1999 r., I PKN
47/99, OSNAPiUS 2000 nr 14, poz. 548; z dnia 19 stycznia 2000 r., I PKN 481/99,
OSNAPiUS 2001 nr 11, poz. 373; z dnia 10 października 2000 r., I PKN 641/99,
OSNAPiUS 2001 nr 20, poz. 618; z dnia 5 maja 2003 r., I PK 446/02, Wokanda
2004 nr 7-8, str. 42; z dnia 15 listopada 2006 r., I PK 112/06, Prawo Pracy 2007 nr
5, poz. 27; z dnia 3 sierpnia 2007 r., I PK 79/07, Monitor Prawa Pracy 2007 nr 12,
poz. 651). Innymi słowy, do naruszenia obowiązku określonego w art. 30 § 4 k.p.
dochodzi wówczas, gdy oświadczenie pracodawcy o wypowiedzeniu pracownikowi
umowy o pracę (warunków pracy i płacy) nie zawiera spełniającego powyższe
wymagania uzasadnienia przyczyny, która - w przekonaniu pracodawcy - legła u
podstaw dokonanego wypowiedzenia.
Wypełnienie przez pracodawcę formalnego wymagania wskazania przyczyny
wypowiedzenia jest czym innym niż jej zasadność. Wynika to z art. 45 § 1 k.p., w
myśl którego nieskuteczność wypowiedzenia, a w konsekwencji powstanie po
stronie pracownika roszczeń w przepisie tym określonych powoduje zarówno
niewypełnienie wymogów formalnych (np. złożenia oświadczenia o wypowiedzeniu
na piśmie, wskazania przyczyny uzasadniającej w przekonaniu pracodawcy
wypowiedzenie, konsultacji zamiaru wypowiedzenia z zakładową organizacją
związkową), które stanowią o zgodności lub niezgodności wypowiedzenia z
przepisami o wypowiadaniu umów, jak i ocena, że wskazana przez pracodawcę
przyczyna jest pozorna w tym znaczeniu, że jest nieprawdziwa (nierzeczywista) i
przez to niezasadna lub że przyczyna ta w rzeczywistości zaistniała, lecz jest
niewystarczająca dla uznania zasadności wypowiedzenia. A zatem podanie w
oświadczeniu o wypowiedzeniu umowy o pracę przyczyny pozornej (fikcyjnej,
nierzeczywistej, nieprawdziwej) jest równoznaczne z brakiem wskazania przyczyny
uzasadniającej wypowiedzenie w tym sensie, że takie wypowiedzenie jest
nieuzasadnione w rozumieniu art. 45 § 1 k.p. Inaczej rzecz ujmując, wskazanie
przez pracodawcę w sposób konkretny i zrozumiały dla pracownika przyczyny
wypowiedzenia, która następnie (w toku procesu) okazała się nierzeczywista, nie
13
stanowi naruszenia art. 30 § 4 k.p., ale powoduje niezasadność tego
wypowiedzenia w świetle art. 45 § 1 k.p. Jest tak dlatego, że w art. 30 § 4 k.p.
chodzi jedynie o to, czy przyczyna uzasadniająca w ocenie pracodawcy
wypowiedzenie została przez niego formalnie wskazana, a nie o to, czy w
rzeczywistości występowała i była wystarczająca do uznania wypowiedzenia za
uzasadnione. Ta kwestia jest objęta art. 45 § 1 k.p., który pozwala na uznanie
nieskuteczności zarówno wypowiedzenia dokonanego z naruszeniem formalnego
wymogu określonego w art. 30 § 4 k.p., jak i wypowiedzenia, w którym pracodawca,
podając przyczynę wypowiedzenia, nie naruszył wskazanego przepisu, lecz była
ona zbyt małej wagi aby uzasadniać wypowiedzenie bądź okazała się nieistniejąca
(nierzeczywista, nieprawdziwa) i z tego względu nieuzasadniająca wypowiedzenia,
a więc powodująca uznanie tego wypowiedzenia za nieuzasadnione.
W skardze kasacyjnej nie kwestionuje się trafności uznania przez Sądy obu
instancji, że w dokonanym powódce wypowiedzeniu zmieniającym formalnie
wskazana została przyczyna uzasadniająca to wypowiedzenie. Jest to stanowisko
prawidłowe, gdyż powołanie się na potrzeby kadrowe w związku z przekroczeniem
stanu zatrudnienia w jednej jednostce organizacyjnej pracodawcy (Izba Przyjęć
Szpitala) i jego niedobór w drugiej (Zakład Opiekuńczo-Lecznicy) – stanowi
przyczynę uzasadniającą wypowiedzenie zmieniające w rozumieniu art. 30 § 4 k.p.
w związku z art. 42 § 1 k.p. Natomiast ocena okoliczności leżących u podstaw
takiego stanu rzeczy, powodująca uznanie wypowiedzenia za uzasadnione lub
nieuzasadnione, leży w płaszczyźnie art. 45 § 1 k.p. W rezultacie
zakwestionowanie oceny, że wskazana przez pracodawcę przyczyna
wypowiedzenia była rzeczywista i czyniąca wypowiedzenie uzasadnionym
wymagało dla swej skuteczności powołania art. 45 § 1 k.p., stosowanego poprzez
art. 42 § 1 k.p. Tak skonstruowanego zarzutu w tym kontekście skarga kasacyjna
nie zawiera.
W konsekwencji niezasadny okazał się zarzut naruszenia art. 385 k.p.c.,
polegający, zdaniem skarżącej, na uwzględnieniu bezzasadnej apelacji strony
pozwanej w wyniku oczywiście wadliwej oceny, że nie doszło do naruszenia art. 42
§ 1 i 2 k.p. w związku z art. 30 § 4 k.p.
14
Z tych względów skarga kasacyjna podlega oddaleniu z mocy art. 39814
k.p.c.
/tp/