Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PZ 6/09
POSTANOWIENIE
Dnia 5 sierpnia 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Roman Kuczyński (przewodniczący)
SSN Bogusław Cudowski
SSN Katarzyna Gonera (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Jerzego Ż.
przeciwko P. – G. Spółce Akcyjnej z siedzibą w N. Oddział w T.
o ustalenie wypadku przy pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 5 sierpnia 2009 r.,
zażalenia powoda na postanowienie Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w G. z dnia 24 marca 2009 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie.
Uzasadnienie
Powód Jerzy Ż. w pozwie skierowanym przeciwko pozwanej „P.-G.” S.A.
wniósł o ustalenie, że zdarzenie z 16 października 2006 r., w wyniku którego doznał
w pracy urazu kręgosłupa, było wypadkiem przy pracy. Powód nie oznaczył w
pozwie wartości przedmiotu sporu, a Sąd Rejonowy w G., przed którym toczyło się
postępowanie, nie zobowiązał go do oznaczenia tej wartości.
Wyrokiem z 30 czerwca 2008 r., Sąd Rejonowy w G. - Sąd Pracy w ustalił,
że „zdarzenie którego doznał powód u strony pozwanej w dniu 16 października
2006 r. było wypadkiem przy pracy”.
2
Apelację od wyroku Sądu Rejonowego złożyła pozwana. Ponieważ w
apelacji nie została oznaczona wartość przedmiotu zaskarżenia, pełnomocnik
strony pozwanej został wezwany do uzupełnienia braków formalnych apelacji przez
wskazanie wartości przedmiotu zaskarżenia (k. 240). W odpowiedzi na to wezwanie
pełnomocnik strony pozwanej podał, że wartość przedmiotu zaskarżenia wynosi
5.000 zł (k. 242)
Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w G. uwzględnił
apelację strony pozwanej i wyrokiem z 16 grudnia 2008 r. zmienił wyrok Sądu
Rejonowego i oddalił powództwo.
Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Okręgowego wniósł w imieniu powoda
jego pełnomocnik. W skardze kasacyjnej nie oznaczono wartości przedmiotu
zaskarżenia.
Postanowieniem z 24 marca 2009 r. Sąd Okręgowy odrzucił skargę
kasacyjną na podstawie art. 3986
§ 2 k.p.c. uznając ją za niedopuszczalną z dwóch
przyczyn.
Przede wszystkim Sąd Okręgowy podkreślił, że zgodnie z art. 3982
§ 1 k.p.c.
skarga kasacyjna jest niedopuszczalna w sprawach o prawa majątkowe, w których
wartość przedmiotu zaskarżenia jest niższa niż pięćdziesiąt tysięcy złotych, w
sprawach gospodarczych - niższa niż siedemdziesiąt pięć tysięcy złotych, a w
sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych - niższa niż dziesięć
tysięcy złotych. Sąd drugiej instancji przyjał, że wartość przedmiotu zaskarżenia w
niniejszej sprawie została określona na 5.000 zł, a zatem skarga kasacyjna nie
przysługuje.
Sąd Okręgowy stwierdził ponadto, „na marginesie” rozważań o wartości
przedmiotu zaskarżenia, że skarga kasacyjna wniesiona w imieniu powoda nie
spełnia wymagań konstrukcyjnych określonych w art. 3984
k.p.c. Zgodnie z
utrwalonym orzecznictwem, określone w art. 3984
§ 1 k.p.c. wymagania skargi
kasacyjnej mają charakter nieusuwalnych wad i powodują odrzucenie skargi
a limine (na podstawie art. 3986
§ 2 k.p.c.). Spełnienie wymagania przytoczenia
podstaw kasacyjnych i ich uzasadnienia polega na tym, że skarżący powinien
wskazać, na jakiej z przewidzianych w art. 3983
§ 1 k.p.c. podstaw kasacyjnych
opiera skargę kasacyjną, przytoczyć naruszone przepisy prawa i wyjaśnić, na czym
3
ich naruszenie polega, oraz wykazać, że naruszenie przepisów postępowania
mogło mieć wpływ na wynik sprawy. Wniosek o przyjęcie skargi kasacyjnej do
rozpoznania musi ściśle nawiązywać do przesłanek skargi wskazanych w art. 3989
§ 1 k.p.c., a uzasadnienie wniosku wymaga wykazania, że istnieje potrzeba
wykładni przepisów budzących poważne wątpliwości lub wywołujących
rozbieżności w orzecznictwie sądów, że określony przepis prawa, mimo że budzi
poważne wątpliwości, nie doczekał się wykładni bądź niejednolita wykładnia
wywołuje rozbieżności w orzecznictwie. Przytoczona przez skarżącego w skardze
kasacyjnej podstawa kasacyjna i wniosek o przyjęcie skargi do rozpoznania nie
zostały uzasadnione, bowiem łączne uzasadnienie obu wniosków sprowadza się
jedynie do polemiki z wybranymi ustaleniami opisanymi w uzasadnieniu wyroku
Sądu Okręgowego, nie zawiera profesjonalnych wywodów prawnych
uzasadniających przytoczoną podstawę skargi kasacyjnej ani jurydycznego
wywodu uzasadniającego wniosek o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania.
Zażalenie na postanowienie Sądu Okręgowego złożył w imieniu powoda
jego pełnomocnik, zarzucając naruszenie art. 3982
§ 1 k.p.c. poprzez uznanie, że
powództwo o ustalenie wypadku przy pracy jest sprawą o prawo majątkowe, w
przypadku której konieczne jest podanie wartości przedmiotu sprawy - zaskarżenia.
Wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia i nadanie skardze kasacyjnej biegu.
W uzasadnieniu zażalenia pełnomocnik skarżącego podniósł, że wartość
przedmiotu zaskarżenia określiła na 5.000 zł strona pozwana w piśmie z 2
października 2008 r., nie podając tej sumy w apelacji. Skarżący zwrócił uwagę, że o
takich ustaleniach nie był w ogóle powiadomiony. Zdaniem pełnomocnika
skarżącego, uprzednie uznanie przez sąd, że doznał on wypadku przy pracy,
spowodowałoby dopiero ustalenie procentu uszczerbku na zdrowiu i wyliczenie
należnego odszkodowania, czyli ustalenie wartości przedmiotu sporu. Skarżący
podniósł, że podawanie wartości tego roszczenia na początku procesu „byłoby
przedwczesne i dowolne”. Powód w pozwie żądał „tylko”, żeby Sąd ustalił, że
zdarzenie, jakie miało miejsce w czasie jego pracy w dniu 16 października 2006 r.,
miało charakter wypadku przy pracy. Wysokość należnego odszkodowania będzie
dopiero skutkiem stosownych badań lekarskich i wyliczeń finansowych.
4
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie jest uzasadnione, choć nie wszystkie podniesione w nim
argumenty mają oparcie w prawie.
Przede wszystkim nietrafny jest pogląd pełnomocnika powoda, że
„podawanie wartości roszczenia na początku procesu byłoby przedwczesne i
dowolne”. Sprawa o ustalenie wypadku przy pracy (ustalenie, że konkretne
zdarzenie było wypadkiem przy pracy) jest niewątpliwie sprawą o prawa
majątkowe, a w takiej sprawie powód ma obowiązek oznaczyć wartość przedmiotu
sporu (art. 1261
§ 1 k.p.c., art. 187 § 1 pkt 1 k.p.c.), zaś przewodniczący w sądzie
pierwszej instancji ma obowiązek wyegzekwować od powoda tę wartość pod
rygorem zwrotu pozwu (art. 130 § 1 i 2 k.p.c. w związku z art. 187 § 1 pkt 1 k.p.c. i
art. 1261
§ 1 k.p.c.). W sprawie z zakresu prawa pracy o prawa majątkowe
uzupełnienie braku formalnego pozwu, polegającego na nieoznaczeniu wartości
przedmiotu sporu, może być ewentualnie dokonane w toku czynności
wyjaśniających (art. 467 i 468 k.p.c.).
Zgodnie z art. 1261
§ 1 k.p.c., w każdym piśmie należy podać wartość
przedmiotu sporu lub wartość przedmiotu zaskarżenia, jeżeli od tej wartości zależy
właściwość rzeczowa sądu, wysokość opłaty lub dopuszczalność środka
odwoławczego, a przedmiotem sprawy nie jest oznaczona kwota pieniężna. W
sprawie o ustalenie wypadku przy pracy (o ustalenie, że zdarzenie miało charakter
wypadku przy pracy) od wartości przedmiotu sporu zależy właściwość rzeczowa
sądu (albo rejonowego - art. 16, albo okręgowego - art. 17 pkt 4 k.p.c.), a także
wysokość opłat sądowych (art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach
sądowych w sprawach cywilnych) i choćby z tych przyczyn ustalenie wartości
przedmiotu sporu jest niezbędne. Podkreślenia wymaga, że oznaczenie wartości
przedmiotu sporu należy do powoda (a nie do pozwanego), bo to wartość interesów
majątkowych powoda domagającego się ochrony wyznacza wartość przedmiotu
sporu. Dlatego art. 187 § 1 pkt 1 k.p.c. wymaga, aby powód w pozwie dokładnie
określił żądanie, a w sprawach o prawa majątkowe także oznaczył wartość
przedmiotu sporu, chyba że przedmiotem sprawy jest oznaczona kwota pieniężna.
5
Pełnomocnik powoda zdaje się utożsamiać sprawę o prawa majątkowe z
roszczeniem pieniężnym, prezentując w uzasadnieniu zażalenia pogląd, że powód
nie miał obowiązku oznaczyć w pozwie wartości przedmiotu sporu, skoro domagał
się „tylko” ustalenia, że zdarzenie miało charakter wypadku przy pracy, a wysokość
należnego odszkodowania „będzie dopiero skutkiem stosownych badań lekarskich i
wyliczeń finansowych”. Jest to pogląd błędny. Roszczenie majątkowe nie musi
mieć charakteru pieniężnego. Żądanie - a tym samym sprawa, w której to żądanie
jest rozpoznawane - ma charakter majątkowy wówczas, gdy zmierza do realizacji
prawa lub uprawnienia mającego bezpośredni wpływ na stosunki majątkowe stron,
przy czym takimi sprawami mogą być zarówno sprawy o świadczenie, jak i o
ustalenie albo o ukształtowanie prawa lub stosunku prawnego (por. postanowienie
Sądu Najwyższego z 11 lipca 2001 r., IV CZ 108/01, LexPolonica nr 355374; por.
też postanowienia z 28 lutego 2001 r., I CZ 152/00, LexPolonica nr 1543382; z 28
listopada 2001 r., II UZ 81/01, OSNAPiUS 2003 nr 18, poz. 450; z 3 grudnia 2001 r.,
I PZ 95/01, OSNAPiUS 2003 nr 23, poz. 572 oraz z dnia 23 lutego 2004 r., I PZ
132/03, OSNP 2004 nr 24, poz. 423, a ostatnio z 14 maja 2009 r., I PZ 5/09,
niepublikowane).
Jeżeli oczekiwania powoda co do rozstrzygnięcia sądu skierowane są
bezpośrednio na zaspokojenie interesu ekonomicznego, to sprawa dotyczy praw
majątkowych, jeżeli zaś zamiarem powoda jest ukształtowanie stosunków
osobistych (np. rodzinnych, dotyczących dóbr osobistych), to roszczenie ma
charakter niemajątkowy, bo nie zmierza do bezpośredniego skutku ekonomicznego
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z 3 grudnia 2002 r., I CZ 163/02, OSP 2004
nr 5, poz. 60 z glosą S. Sołtysińskiego). O majątkowym bądź niemajątkowym
charakterze prawa, którego dotyczy roszczenie, decyduje zatem majątkowy bądź
niemajątkowy charakter dobra, którego naruszenia powód upatruje i którego
ochrony się domaga. Wobec tego należy uznać, że prawami majątkowymi są
wszelkie prawa wywodzące się bezpośrednio ze stosunków prawnych
obejmujących ekonomiczne interesy stron. Niemajątkowe są natomiast np. prawa
służące ochronie dóbr osobistych oraz stosunków rodzinnych pomiędzy
małżonkami, krewnymi, powinowatymi.
6
W dotychczasowym orzecznictwie Sąd Najwyższy konsekwentnie przyjmuje,
że do kategorii spraw o prawa majątkowe należą sprawy o sprostowanie protokołu
powypadkowego (por. postanowienie z 27 marca 2003 r., II UZ 3/03, OSNP 2004 nr
7, poz. 130; Monitor Prawa Pracy 2004 nr 7, s. 19 z glosą A. Świątkowskiego) oraz
o ustalenie, że dane zdarzenie jest wypadkiem przy pracy (postanowienia z 4
kwietnia 2006 r., I UZ 4/06, oraz z 14 maja 2009 r., I PZ 5/09, niepublikowane). W
tych sprawach o ustalenie (art. 189 k.p.c.) roszczenie procesowe zmierza bowiem
bezpośrednio do realizacji prawa lub uprawnienia mającego wpływ na stosunki
majątkowe stron (powoda). Przede wszystkim chodzi w nich o możliwość uzyskania
świadczeń z ubezpieczenia społecznego z tytułu wypadku przy pracy (jednorazowe
odszkodowanie, renta z tytułu niezdolności do pracy, zasiłek chorobowy), a także
ewentualnie o świadczenia przysługujące od pracodawcy (odszkodowanie za utratę
lub uszkodzenie w związku z wypadkiem przedmiotów osobistego użytku oraz
przedmiotów niezbędnych do wykonywania pracy - art. 2371
§ 2 k.p.,
odszkodowawcze świadczenia uzupełniające dochodzone na podstawie Kodeksu
cywilnego - art. 444, 445, 446 i 447 k.c.), ewentualnie o zapobieżenie
przedawnieniu roszczeń majątkowych. Sąd Najwyższy przyjmuje, że powództwo o
ustalenie, iż konkretne zdarzenie było wypadkiem przy pracy w rozumieniu
przepisów o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób
zawodowych, jest dopuszczalne na podstawie art. 189 k.p.c. (por. uchwała z 29
marca 2006 r., II PZP 14/05, OSNP 2006 nr 15-16, poz. 228; Przegląd Sądowy
2008 nr 2, s. 91 z glosą Ł. Kozłowskiego; wyroki z 16 marca 1999 r., II UKN 510/98,
OSNAPiUS 2000 nr 9, poz. 366 oraz z 5 czerwca 2007 r., I UK 8/07, OSNP 2008 nr
15-16, poz. 228; poprzednio uchwała z 11 maja 1994 r., I PZP 1/94, OSNAPiUS
1994 r. nr 6, poz. 97 oraz postanowienie z 15 lutego 1995 r., II PZP 1/95,
OSNAPiUS 1995 nr 15, poz. 188). W uzasadnieniu uchwały z 29 marca 2006 r., II
PZP 14/05, Sąd Najwyższy wywiódł istnienie interesu prawnego (art. 189 k.p.c.)
przede wszystkim z bezpośredniego oddziaływania wyroku w sprawie o ustalenie
wypadku na interesy majątkowe powoda (możliwość dochodzenia świadczeń z
ubezpieczenia społecznego, przewidzianych w ustawie z 30 października 2002 r. o
ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych,
oraz roszczeń odszkodowawczych przewidzianych w prawie cywilnym).
7
Podstawowym (głównym) i bezpośrednim przedmiotem ochrony, którego dotyczy
powództwo o ustalenie wypadku przy pracy, jest interes ekonomiczny powoda, a
więc jest to sprawa o prawo majątkowe.
Spór pomiędzy stronami w rozpoznawanej sprawie dotyczył zatem
niewątpliwie roszczenia o charakterze majątkowym. Dlatego obowiązkiem powoda
było oznaczenie wartości przedmiotu sporu, a obowiązkiem Sądu pierwszej
instancji skuteczne wyegzekwowanie od powoda tego obowiązku, czego jednak
Sąd Rejonowy nie uczynił. Doprowadziło to do sytuacji, w której powód został
zaskoczony ustaloną przez Sąd Okręgowy – jedynie na podstawie twierdzeń strony
pozwanej - wartością przedmiotu zaskarżenia. Słusznie w związku z tym podnosi
w zażaleniu pełnomocnik powoda - i jest to jedyna przyczyna uwzględnienia
zażalenia - że Sąd Okręgowy odrzucając skargę kasacyjną powoda z powodu jej
niedopuszczalności (wyprowadzonej z treści art. 3982
§ 1 k.p.c.) oparł się na
wartości przedmiotu zaskarżenia oznaczonej przez stronę pozwaną, po wezwaniu
jej pełnomocnika do usunięcia braków formalnych apelacji, a nie na twierdzeniach
powoda co do jego oceny wartości jego interesów majątkowych stanowiących
przedmiot roszczeń zgłoszonych przez niego w procesie. Wartości przedmiotu
sporu nie mogą wyznaczać arbitralne twierdzenia strony pozwanej, niepoparte
jakąkolwiek argumentacją faktyczną lub prawną dotycząca podstaw wyliczenia tej
wartości.
Brak oznaczenia w skardze kasacyjnej wniesionej w imieniu powoda
wartości przedmiotu zaskarżenia powinien był skłonić przewodniczącego w Sądzie
Okręgowym do wezwania pełnomocnika powoda o uzupełnienie tego - usuwalnego
(art. 3984
§ 3 k.p.c.) - braku formalnego skargi przez oznaczenie tej wartości (art.
3986
§ 1 k.p.c.). Słuszny jest w związku z tym zarzut naruszenia zaskarżonym
postanowieniem art. 3982
§ 1 k.p.c., ponieważ do tej pory nie została w prawidłowy
sposób ustalona wartość przedmiotu zaskarżenia kasacyjnego, pozwalająca na
ocenę dopuszczalności skargi kasacyjnej ze względu na tę wartość.
W sprawie o ustalenie wypadku przy pracy z reguły jest możliwe (choćby w
przybliżeniu, co jest wystarczające) ustalenie wartości przedmiotu sporu w
odniesieniu do ewentualnego roszczenia o jednorazowe odszkodowanie, nawet bez
orzeczenia lekarza orzecznika ZUS. Zgodnie z art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 30
8
października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i
chorób zawodowych (Dz.U. Nr 199, poz. 1673 ze zm.), jednorazowe
odszkodowanie przysługuje bowiem w wysokości 20% przeciętnego wynagrodzenia
za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu. Stopień stałego
lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu według oceny procentowej w odniesieniu
do poszczególnych uszkodzeń czynności organu, narządu lub układu oraz
towarzyszących powikłań jest natomiast określony w załączniku do rozporządzenia
Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 18 grudnia 2002 r. w sprawie
szczegółowych zasad orzekania o stałym lub długotrwałym uszczerbku na zdrowiu,
trybu postępowania przy ustalaniu tego uszczerbku oraz postępowania o wypłatę
jednorazowego odszkodowania (Dz.U. Nr 234, poz. 1974). Strona reprezentowana
przez profesjonalnego pełnomocnika jest w stanie oznaczyć wartość przedmiotu
sporu lub zaskarżenia w sprawie o ustalenie wypadku przy pracy (art. 19 § 2
k.p.c.).
Powyższe okoliczności stanowiły wystarczającą podstawę do uchylenia
przez Sąd Najwyższy zaskarżonego postanowienia na podstawie art. 3941
§ 3
k.p.c. w związku z art. 39815
§ 1 k.p.c. Uchylenie postanowienia o odrzuceniu skargi
kasacyjnej nie oznacza, że skardze może być w tej chwili nadany bieg, a jedynie,
że jej braki powinny zostać uzupełnione w odpowiednim trybie.
Należy odnieść się także do przyczyny odrzucenia skargi kasacyjnej
wspomnianej „na marginesie” przez Sąd Okręgowy. Co prawda Sąd Najwyższy,
rozpoznając zażalenie (art. 3941
k.p.c.), jest związany przedstawionymi w nim
zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa procesowego (art. 378 § 1 w związku z
art. 39821
oraz w związku z art. 3941
§ 3 k.p.c.; por. uchwałę składu siedmiu
sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 r., zasadę prawną, III CZP
49/07, OSNC 2008 nr 6, poz. 55; por. też postanowienie z dnia 11 stycznia 2007 r.,
II CZ 114/06, LEX nr 258549), a w zażaleniu nie podniesiono zarzutu naruszenia
art. 3984
§ 1 i 2 k.p.c., tym niemniej Sąd Najwyższy uznał za celowe odniesienie się
(„na marginesie”) do wywodów Sądu Okręgowego dotyczących nieusuwalnych
braków konstrukcyjnych skargi kasacyjnej.
Należy przypomnieć, że Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z 1 lipca 2008 r.,
SK 40/07, OTK-A 2008 nr 6, poz. 101, orzekł, że art. 3986
§ 2 i 3 k.p.c. w związku z
9
art. 3984
§ 1 pkt 3 k.p.c., w zakresie, w jakim przewiduje odrzucenie - bez
wezwania do usunięcia braków - skargi kasacyjnej niespełniającej wymagań
określonych w art. 3984
§ 1 pkt 3 k.p.c., jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w związku z
art. 31 ust. 3 i art. 2 Konstytucji RP. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego został
ogłoszony 8 lipca 2008 r. (Dz.U. z 2008 r. Nr 120, poz. 779). Od tej chwili był
wiążący dla wszystkich sądów. Zaskarżone postanowienie Sądu Okręgowego o
odrzuceniu skargi kasacyjnej zostało wydane 24 marca 2009 r. Sąd Okręgowy był
związany treścią wyroku Trybunału Konstytucyjnego, z którego wynikało, że
Trybunał nadał wymaganiu dotyczącemu przedstawienia wniosku o przyjęcie skargi
kasacyjnej do rozpoznania i jego uzasadnienia charakter jedynie usuwalnego braku
formalnego. Jeżeli zatem po ogłoszeniu wyroku w sprawie SK 40/07 Sąd Okręgowy
dostrzegł brak formalny skargi kasacyjnej polegający na nieprzedstawieniu wniosku
o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania oraz uzasadnienia tego wniosku, to
powinien był wezwać profesjonalnego pełnomocnika powoda do usunięcia tego
braku, czego również nie uczynił.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy uwzględnił zażalenie na
podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. w związku z art. 3941
§ 3 k.p.c.