Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 92/09
UCHWAŁA
Dnia 17 listopada 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jacek Gudowski (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSA Barbara Trębska (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Adama K.
przeciwko Związkowi Piłki Nożnej w K.
o ochronę dóbr osobistych i zapłatę,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 17 listopada 2009 r.,
zagadnienia prawnego przedstawionego
przez Sąd Apelacyjny
postanowieniem z dnia 7 lipca 2009 r.,
„Czy w razie dochodzenia w ramach ochrony dóbr osobistych
roszczenia niemajątkowego i majątkowego - pieniężnego
(tj. zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel
społeczny) należna opłata sądowa od pozwu składa się tylko ze
stałej opłaty (o której mowa w art. 26 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia
28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych zwanej
dalej UKSC), czy także z opłaty stosunkowej obliczonej od wysokości
dochodzonego roszczenia majątkowego - pieniężnego (art. 13
UKSC)?”
podjął uchwałę:
Opłatę stałą przewidzianą w art. 26 ust. 1 pkt 3 ustawy
z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz. 1398 ze zm.) pobiera się od pozwu
o ochronę dóbr osobistych w części dotyczącej roszczeń
niemajątkowych.
2
Uzasadnienie
Zarządzeniem z dnia 13 maja 2009 r. przewodniczący posiedzenia - Sądu
Okręgowego w K. na podstawie art. 1302
§ 1 k.p.c. zwrócił pozew o ochronę
dóbr osobistych i zapłatę w części obejmującej roszczenie majątkowe
o zasądzenie wskazanej kwoty na cel społeczny, z uwagi na fakt, że od pozwu
uiszczono jedynie stałą opłatę sądową w kwocie 600 zł, którą przewodniczący
potraktował jako opłatę od roszczenia niemajątkowego.
Rozpoznając zażalenie powoda od powyższego orzeczenia, Sąd
Apelacyjny z uwagi na niejednolite stanowisko prezentowane
w dotychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyższego odnośnie do stosowania
art. 26 ust. 1 pkt 3 u.k.s.c., powziął wątpliwość co do zasad opłacania pozwu
o ochronę dóbr osobistych obejmującego zarówno roszczenie niemajątkowe jak
i majątkowe. Wątpliwość tę wyraził w zagadnieniu prawnym przedstawionym
Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Z art. 26 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych
w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398 ze zm.; dalej – „u.k.s.c.”)
wynika, że w sprawach o ochronę dóbr osobistych opłata jest stała i wynosi 600
zł. Przepis ten, w zestawieniu z art. 12 u.k.s.c., zgodnie z którym opłatę stałą
pobiera się w sprawach o prawa niemajątkowe oraz we wskazanych w ustawie
niektórych sprawach o prawa majątkowe, budzi w orzecznictwie poważne
wątpliwości. U ich podstaw leży niekwestionowane stwierdzenie, że przez
sprawy o ochronę dóbr osobistych rozumie się nie tylko sprawy, w których
dochodzone są roszczenia określone w art. 24 § 1 k.c. mające charakter
niemajątkowy, ale także sprawy służące ochronie dóbr osobistych o charakterze
majątkowym (art. 445 § 1 i art. 448 k.c.), w których powód dochodzi zasądzenia
na swoją rzecz lub na wskazany cel społeczny określonej kwoty pieniężnej, przy
czym te odmienne co do charakteru roszczenia mogą być dochodzone jednym
pozwem lub oddzielnie. Przepis art. 26 ust. 1 pkt 3 u.k.s.c. nie rozstrzyga wprost
zagadnienia, którego z wymienionych znaczeń zwrotu „sprawy o ochronę dóbr
osobistych" unormowanie w nim zawarte dotyczy. Dotychczasowe stanowisko
Sądu Najwyższego podejmującego to zagadnienie, a sprowadzające się do
3
odpowiedzi na pytanie, czy w sprawach o ochronę dóbr osobistych pobiera się
opłatę stałą określoną w art. 26 ust. 1 pkt 3 u.k.s.c. bez względu na charakter
zgłoszonych w niej roszczeń (majątkowych i niemajątkowych), czy też opłata
stała dotyczy jedynie roszczeń o charakterze niemajątkowym, nie było - jak
trafnie wskazał Sąd Apelacyjny - jednolite. W niepublikowanych
postanowieniach z 10 listopada 2006 r., I CZ 62/06, z dnia 22 czerwca 2007 r.,
V CZ 59/07 oraz z dnia 4 października 2007 r., V CZ 79/07, wyrażony został
pogląd, że stosownie do art. 26 ust. 1 pkt 3 u.k.s.c. opłata stała pobierana jest
od każdego pozwu o ochronę dóbr osobistych niezależnie od charakteru
dochodzonych w nim roszczeń. W orzeczeniach tych Sąd Najwyższy odwołał się
do wykładni językowej i systemowej, wskazując, że ustawodawca
w omawianym przepisie nie rozróżnił roszczeń w sprawie o ochronę dóbr
osobistych pod względem ich majątkowego bądź niemajątkowego charakteru,
w przeciwieństwie do porównywalnych sytuacji występujących w sprawach
o ochronę praw autorskich i patentowych, w stosunku do których w art. 26 ust.
1 pkt 4 i 5 u.k.s.c. jasno wskazał, iż w sprawach tych opłatę stałą pobiera się
wyłącznie od roszczeń o ochronę praw niemajątkowych. W powołanych
postanowieniach Sąd Najwyższy wskazując nadto na art. 12 i art.13 oraz art. 68
i art. 69 u.k.s.c. doszedł do wniosku, że nie ma podstaw do zrównania sprawy
o prawa majątkowe z roszczeniem majątkowym oraz że redakcja art. 26 nie jest
przypadkowa i użyte w nim określenia przedmiotu sprawy wskazują, iż charakter
roszczenia nie stanowi kryterium kwalifikacji sprawy pod kątem rodzaju opłat,
co w rezultacie pozwala stwierdzić, że niezależnie od tego co jest przedmiotem
roszczeń w sprawie o ochronę dóbr osobistych, pobierana jest tylko oplata stała
w kwocie 600 zł.
Odmienny pogląd, że art. 26 ust. 1 pkt 3 u.k.s.c. ma zastosowanie jedynie
do niemajątkowych roszczeń o ochronę dóbr osobistych, Sąd Najwyższy wyraził
w postanowieniach z dnia 21 grudnia 2006 r., III CZ 94/06 (OSNC-ZD
2008/1/12), z dnia 8 marca 2007 r., III CZ 12/07 (OSNC 2008/2/26),
w postanowieniach niepublikowanych z dnia 27 czerwca 2008 r., V CSK
100/08, z dnia 12 lipca 2006 r., V CZ 54/06, z dnia 17 grudnia 2008 r., I CZ
107/08, z dnia 29 stycznia 2008 r., IV CZ 7/08, z dnia 3 września 2008 r., I CZ
4
44/09, w motywach uchwały z dnia 22 sierpnia 2007 r. III CZP 77/07
(OSNC 2008/10/109), oraz w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 16 października 2009 r. w sprawie III CZP 54/09 (niepubl.).
W tej ostatniej uchwale, podjętej w składzie powiększonym, Sąd Najwyższy,
podtrzymując wykładnię zaprezentowaną w wymienionych orzeczeniach,
stwierdził, że opłatę stałą przewidzianą w art. 26 ust. 1 pkt 3 u.k.s.c. pobiera się
od pozwu o ochronę dóbr osobistych w części dotyczącej wyłącznie roszczeń
niemajątkowych. Sąd Najwyższy wskazał, że kontekst językowy art. 26 ust. 1
pkt 4 i 5 u.k.s.c. nie może jednoznacznie – za pomocą reguł wykładni -
a contrario - prowadzić do wniosku, iż wobec innej redakcji art. 26 ust. 1 pkt 3
u.k.s.c., od pozwu o ochronę dóbr osobistych pobiera się opłatę stałą
niezależnie od zgłoszonych w nim roszczeń. Stanowisko to skład orzekający
podziela.
Przy wykładni art. 26 ust. 1 pkt 3 u.k.s.c. należy uwzględnić
zasadnicze kryterium wyznaczające rodzaj pobieranej opłaty, którym
w myśl art. 12 i 13 u.k.s.c. jest charakter sprawy - o prawa majątkowe
lub o prawa niemajątkowe. Opłata stała pobierana jest w sprawie o prawa
niemajątkowe, a w sprawie o prawa majątkowe, tylko wówczas, gdy
ustawa tak wskazuje (art. 12 uk.s.c.). W sprawie, w której zgłoszono
roszczenie majątkowe, pobierana jest opłata stosunkowa ustalana
w oparciu o wartość przedmiotu sporu (art. 13 u.k.s.c.). Rozstrzygając
o majątkowym bądź niemajątkowym charakterze sprawy na potrzeby określenia
opłat sądowych, należy kierować się tym, czy dochodzone prawa są
bezpośrednio uwarunkowane interesami ekonomicznymi podmiotu
uprawnionego, a nie niemajątkowym bądź majątkowym charakterem
chronionego przez te roszczenia prawa podmiotowego (por. postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 2007 r., III CZ 12/07, OSNC 2008/2/26).
W myśl tej zasady, za sprawę o charakterze majątkowym w rozumieniu
art. 13 u.k.s.c. należy uznać sprawę, której przedmiotem jest
żądanie majątkowe, a więc której pozytywne rozstrzygniecie przedstawia
dla powoda wartość majątkową. Taki charakter ma niewątpliwie sprawa,
w której powód na podstawie art. 445 § 1 lub art. 448 k.c.
5
dochodzi zasądzenia na jego rzecz zadośćuczynienia lub na wskazany cel
społeczny określonej kwoty pieniężnej, nawet jeżeli obok tego roszczenia
zgłasza na podstawie art. 24 § 1 k.c. żądanie niemajątkowe. W tej sytuacji
pozew o ochronę dóbr osobistych obejmujący roszczenia o charakterze
majątkowym i niemajątkowym podlega zarówno opłacie stałej (na podstawie
art. 26 ust. 1 pkt 3 u.k.s.c. od żądania niemajątkowego), jak i opłacie
stosunkowej (na podstawie art. 13 u.k.s.c. od żądania zasądzenia
zadośćuczynienia lub kwoty pieniężnej na cel społeczny). Trzeba wskazać,
że w dotychczasowej praktyce nie budziło wątpliwości, iż roszczenie
o zadośćuczynienie pieniężne za naruszenie dóbr osobistych dochodzone
w odrębnej sprawie podlega opłacie stosunkowej i że przepis art. 26 ust. 1 pkt
3 u.k.s.c. nie ma w tym wypadku zastosowania. Brak argumentów dla
stanowiska, że praktyka ta była błędna albo że sama kumulacja w jednym
pozwie o ochronę dóbr osobistych roszczenia niemajątkowego i majątkowego
prowadzi do zmiany zasad uiszczania opłat sądowych od roszczeń, które są
dochodzone rozłącznie (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 22 sierpnia
2007 r., III CZP 77/07, OSNC 2008/10/109)
Biorąc to pod uwagę, należy za poglądem Sądu Najwyższego wyrażonym
w uchwale z dnia 16 października 2009 r. przyjąć, że uwzględnienie przy
odczytywaniu treści normatywnej art. 26 ust. 1 pkt 3 u.k.s.c. zapatrywania,
iż roszczenie o zasądzenie kwoty pieniężnej na podstawie art. 445 § 1 i art. 448
k.c. ma charakter sprawy o prawa majątkowe w rozumieniu art. 13 u.k.s.c., nie
pozwala zasadnie twierdzić, że przepis ten oparty został na konstrukcji jednej
stałej opłaty od pozwu o ochronę dóbr osobistych bez względu na charakter
zgłoszonych roszczeń. Odmienna wykładnia pociągałaby za sobą niespójność
kontekstu językowego wyrażonej w nim normy, wynikającego zarówno z treści
przepisów sąsiednich, jak i przepisów statuujących ogólne zasady określania
rodzaju pobieranych opłat sądowych.
Z tych przyczyn, Sąd Najwyższy rozstrzygnął przedstawione mu
zagadnienie prawne jak w uchwale (art. 390 § 1 k.p.c.).