Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 323/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 13 stycznia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jan Górowski (przewodniczący)
SSN Hubert Wrzeszcz
SSA Barbara Trębska (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Wojskowej Agencji Mieszkaniowej
w W. przeciwko Gminie T. o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 13 stycznia 2010 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 29 stycznia 2009 r., sygn. akt I ACa (…),
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Wojskowa Agencja Mieszkaniowa wniosła o zasądzenie od Gminy T.
odszkodowania w kwocie 77.974,47 zł z ustawowymi odsetkami, z tytułu
2
niedostarczenia lokali socjalnych, przyznanych przez Sąd Rejonowy w G. w wyrokach
nakazujących opróżnienie lokali pozostających w zasobach powódki. Żądana kwota
stanowiła równowartość nieuiszczonych opłat przez lokatorów, którym przyznano prawo
do lokalu socjalnego.
Wyrokiem z dnia 29 września 2008 r. Sąd Okręgowy w S. oddalił powództwo, a
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 29 stycznia 2009 r. oddalił apelację powódki.
Sąd Apelacyjny podzielił ustalenia Sądu pierwszej instancji stanowiące podstawę
faktyczną rozstrzygnięcia. Wynika z nich, że w trzech sprawach o eksmisję z
powództwa Skarbu Państwa - Wojskowej Agencji Mieszkaniowej, Sąd Rejonowy w G.
wyrokami z dnia 21 sierpnia 2003 r., 13 marca 2003 r. i 23 października 2003 r.
nakazując pozwanym: rodzinie K., J. i T., wydanie powodowi opisanych w wyrokach
lokali mieszkalnych, ustalił, że pozwanym przysługuje prawo do lokalu socjalnego i
wstrzymał wykonanie opróżnienia lokali do czasu złożenia przez Gminę T. oferty
zawarcia umowy najmu lokali socjalnych. Zaległości w opłatach lokalowych
eksmitowanych rodzin, za okres od uprawomocnienia się powyższych wyroków do
kwietnia 2007 r. stanowią kwotę dochodzoną pozwem. Pozwana w sprawie niniejszej
Gmina T. nie złożyła oferty zawarcia umów najmu lokali socjalnych.
Sąd Apelacyjny jako prawidłowe ocenił stanowisko Sądu Okręgowego o braku
legitymacji procesowej po stronie powodowej Agencji. Powołując się na przepisy ustawy
o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych oraz orzecznictwo Sądu Najwyższego wskazał, że
Wojskowa Agencja Mieszkaniowa jest jedynie administratorem powierzonego jej mienia
Skarbu Państwa. Wykonuje ona prawo własności i inne prawa rzeczowe w imieniu i na
rzecz Skarbu Państwa, a dokonywane przez nią czynności prawne dotyczące mienia
Skarbu Państwa wywołują bezpośredni skutek w jego majątku. Tym samym,
uprawnienie do dochodzenia odszkodowania jest uprawnieniem Skarbu Państwa a nie
Agencji. Skoro Agencja wystąpiła z roszczeniem odszkodowawczym przysługującym
właścicielowi to powództwo należało oddalić z uwagi na brak legitymacji procesowej
czynnej.
Zakładając, że powództwo wytoczył jednak uprawniony podmiot, Sąd Apelacyjny
zmienił kwalifikację materialną roszczenia z art. 417 k.c., na art. 4201
k.c. w brzmieniu
obowiązującym przed 1 września 2004 r. W ocenie tego Sądu, w rozpoznawanej
sprawie nie mają zastosowania przepisy ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie
praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (j.t.
Dz.U. z 2005 r., Nr 31, poz. 266 ze zm.), dotyczące odpowiedzialności gminy za
3
niedostarczenie lokalu socjalnego osobie uprawnionej do niego z mocy wyroku. Za
błędny uznał pogląd Sądu Okręgowego, że w niniejszej sprawie znalazłby zastosowanie
art. 18 ust. 5 tej ustawy. Obowiązuje on bowiem dopiero od dnia 1 stycznia 2007 r.
Natomiast zgodnie z art. 1a powyższej ustawy, obowiązującego od 1 lipca 2004 r.,
przepisów ustawy nie stosuje się do lokali będących w dyspozycji Wojskowej Agencji
Mieszkaniowej.
Sąd Apelacyjny podzielił pogląd Sądu Okręgowego o uchybieniu przez powódkę
obowiązkowi wykazania szkody, w związku z niedostarczeniem przez pozwaną gminę
lokali socjalnych uprawnionym na podstawie wyroków eksmisyjnych. Wykazanie, że
właściciel uzyskałby określony czynsz za zajęty lokal, zakłada, iż ma on prawną i
faktyczną możliwość jego wynajęcia, a powódka nie przedstawiła żadnego dowodu na
to, że były osoby oczekujące na przydział przedmiotowych lokali. Sąd drugiej instancji
uznał, że nie można wiązać odpowiedzialności gminy za szkodę z samym faktem
niedostarczenia przez gminę lokalu socjalnego, ani z faktem niepłacenia czynszu przez
osobę podlegającą eksmisji do lokalu socjalnego.
Za niezasadny uznał Sąd Apelacyjny zarzut dotyczący błędnego przyjęcia przez
Sąd pierwszej instancji, że powódka nie wykazała wysokości szkody. Zauważył, że na
okoliczność szkody powódka, poza dokumentami dotyczącymi osób eksmitowanych,
nie zaoferowała żadnych innych dowodów umożliwiających weryfikację zestawień
wynikających ze złożonych dokumentów, np. w postaci umów najmu zawartych z
najemcami lokali mieszkalnych powódki zajmujących lokale o podobnym standardzie,
powierzchni, położeniu jak lokale zajmowane przez osoby, które zobowiązane są płacić
powódce odszkodowanie. Dochodząc odszkodowania właściciel musi wykazać, że
uzyskałby z wynajmu zajętego lokalu określony dochód i że nie pokrywa on całości
straty, jaką ponosi w związku z zajmowaniem jego lokalu przez osobę bez tytułu
prawnego. Dodał, że powódka uniknęłaby powstania szkody z tytułu nieuiszczania opłat
należnych od lokatorów, gdyby wyegzekwowała należności od lokatorów zajmujących
jej mieszkania bez tytułu prawnego. Sąd nie uznał przedstawionej przez powódkę
dokumentacji komorniczej za dowód skutecznie prowadzonej windykacji należności
czynszowych przeciw byłym lokatorom. Stwierdził, że nie wynika z niej jakich kwot i za
jaki okres powódka dochodziła w drodze egzekucji. Podkreślił też, że skuteczność
egzekucji zależy w dużym stopniu od faktycznych działań wierzyciela, od jego
zaangażowania, właściwego monitorowania jej przebiegu.
W skardze kasacyjnej powódka skarżąc w całości powyższy wyrok zarzuciła:
4
- naruszenie prawa materialnego, a to: art. 33 i 34 k.c. oraz art. 15 ust. 1 i art. 8
ustawy z dnia 22 czerwca 1995 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych, art. 417 k.c. w
zw. z art. 361 § 1 i 2 k.c. i art. 18 ust. 3 i 5 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o
ochronie praw lokatorów, art. 6 k.c. w zw. z art. 417 k.c. i art. 18 ust. 5 ustawy o
ochronie praw lokatorów oraz
- naruszenie przepisów postępowania, a to: art. 328 § 2 w zw. z art. 391 § 1, art. 64 §
1, art. 65 § 1, art. 245 w zw. z art. 233 § 1, art. 232, art. 253, art. 309 k.p.c.
W konkluzji wniosła skarżąca o zmianę wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 29
stycznia 2009 r. oraz poprzedzającego go wyroku Sądu Okręgowego z dnia
29 września 2008 r. i uwzględnienie pozwu w całości, ewentualnie o uchylenie w całości
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
W pierwszej kolejności rozważenia wymagały zarzuty dotyczące uznania przez
Sąd Apelacyjny, że powódka nie ma legitymacji czynnej do wystąpienia z roszczeniem
odszkodowawczym będącym przedmiotem sporu w niniejszej sprawie. Nie ma racji
skarżąca, że swym stanowiskiem w tym zakresie Sąd Apelacyjny naruszył art. 64 § 1 i
art. 65 § 1 k.p.c. Przepisy te stanowią bowiem jedynie o tym, komu w procesie cywilnym
przysługuje zdolność sądowa i zdolność procesowa. Jest oczywistym, że powódka jako
osoba prawna zdolność tę posiada i okoliczność ta nie była kwestionowana. Braki w
tym zakresie musiałyby skutkować odrzuceniem pozwu (art. 199 § 1 pkt 3 k.p.c.), a nie
oddaleniem powództwa. Czym innym jest natomiast, nieuregulowana w powołanych
wyżej przepisach, legitymacja procesowa (czynna i bierna), której brak po stronie
powódki dostrzegł Sąd Apelacyjny. Legitymacja ta, to uprawnienie określonego
podmiotu do występowania z roszczeniem przeciwko innemu podmiotowi, które
znajduje oparcie bądź w określonym stosunku materialnoprawnym łączącym owe
strony, bądź w ustawie. Tylko więc przepis prawa materialnego, stanowiącego
podstawę interesu prawnego, stwarza dla określonego podmiotu legitymację procesową
strony. Strona jest zatem pojęciem materialnoprawnym, a nie procesowym, a przeto o
tym czy dany podmiot jest stroną postępowania cywilnego, tj., czy ma uprawnienie do
wystąpienia z roszczeniem, przesądzają przepisy prawa materialnego, mające
zastosowanie w konkretnym stanie faktycznym, nie zaś przepisy procesowe.
W rozpoznawanej sprawie, zasadnym było zatem poszukiwanie podstawy
prawnej uprawnienia Wojskowej Agencji Mieszkaniowej do wytoczenia powództwa o
odszkodowanie, w przepisach regulujących funkcjonowanie tej Agencji, a więc w
5
ustawie z dnia 22 czerwca 1995 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej
Polskiej (Dz. U. z 2005 r., Nr 41, poz. 398 ze zm., zwanej dalej „ustawą"), w brzmieniu
nadanym jej nowelą z dnia 16 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o zakwaterowaniu Sił
Zbrojnych RP (Dz. U. Nr 116, poz. 1203). Zgodnie z art. 8 ust. 1 i 3 ustawy, utworzona
na jej podstawie Wojskowa Agencja Mieszkaniowa jest państwową osobą prawną,
której Skarb Państwa powierza wykonywanie w jego imieniu i na jego rzecz prawa
własności i innych praw rzeczowych w stosunku do nieruchomości stanowiących jego
własność (art. 14 ust. 1). Obejmując te składniki we władanie, Agencja wstępuje w
prawa i obowiązki z nimi związane w stosunku do Skarbu Państwa oraz osób trzecich
(art. 15 ust. 1). Gospodarowanie powierzonym mieniem, prowadzenie działalności
gospodarczej należy do zadań własnych Agencji (art. 16 ust. 1), która prowadzi
samodzielną gospodarkę finansową, a jej przychodami są m.in. przychody z tytułu opłat
za używanie lokali mieszkalnych, przychody z innej działalności gospodarczej oraz inne
przychody (art. 19 ust. 1 i 3). Na gruncie tak ukształtowanego stanu prawnego, na
podstawie którego działa powodowa Agencja, Sąd Apelacyjny odmówił jej legitymacji do
wytoczenia powództwa o odszkodowanie za szkodę poniesioną w związku z
niewywiązaniem się przez pozwaną Gminę z nałożonego na nią w wyrokach sądowych
obowiązku zawarcia umowy najmu lokali socjalnych, uznając, że legitymację taką
posiada tylko właściciel lokali mieszkalnych, czyli Skarb Państwa. Argumentację swą
poparł orzeczeniem Sądu Najwyższego z dnia 20 kwietnia 2005 r. (V CK 834/04), w
którym wskazano, iż Wojskowa Agencja Mieszkaniowa jest jedynie administratorem
powierzonego jej mienia Skarbu Państwa, wykonuje prawo własności i inne prawa
rzeczowe w imieniu Skarbu Państwa i na jego rzecz, a dokonywane przez nią czynności
prawne dotyczące mienia Skarbu Państwa wywołują bezpośredni skutek w majątku
Skarbu Państwa, jako właściciela tego mienia, czego wyraźnym potwierdzeniem jest
regulacja zawarta w art. 14 ust. 3 ustawy, według której Skarbowi Państwa
reprezentowanemu przez Agencję przysługuje prawo własności lub inne prawa,
uzyskane z tytułu zbycia lub obciążenia prawem rzeczowym bądź innym prawem mienia
Skarbu Państwa, o którym mowa w ust. 1.
Sąd Najwyższy rozpoznający niniejszą sprawę podziela powyższe stanowisko
zaprezentowane także w innych orzeczeniach Sądu Najwyższego (por. postanowienie z
dnia 18 lutego 2005 r., V CK 771/04, nie publ., z dnia 19 stycznia 2005 r., V CK 768/04 i
z dnia 19 stycznia 2005 r., V CK 767/04, OSNC 2006/1/8). Uszło jednak uwadze Sądu
Apelacyjnego, że sprawy w jakich pogląd ten został wyrażony dotyczyły zgoła innej
6
materii, niż sprawa niniejsza. Nie chodziło w nich o legitymację procesową Wojskowej
Agencji Mieszkaniowej, ale o zagadnienie, czy może być ustanowiona na jej rzecz
hipoteka zabezpieczająca wierzytelność z tytułu ceny sprzedaży nieruchomości Skarbu
Państwa, dokonanej przez Agencję. W sprawie niniejszej zaś nie chodzi o prawa
uzyskane z tytułu zbycia lub obciążenia prawem rzeczowym bądź innym prawem mienia
Skarbu Państwa, o czym stanowi art. 14 ust. 3 ustawy, na który powołuje się Sąd
Apelacyjny jako na przepis wyłączający legitymację procesową Wojskowej Agencji
Mieszkaniowej. Przepis ten jako szczególny uznaje Agencję za reprezentanta Skarbu
Państwa tylko w sprawach w nim wymienionych. Okoliczność, że Agencja wykonuje w
imieniu Skarbu Państwa i na jego rzecz prawo własności i inne prawa rzeczowe w
stosunku do stanowiących jego własność nieruchomości, nie pozbawia jej jednak
samodzielnej legitymacji procesowej do dochodzenia roszczeń mających na celu
zachowanie prawa i pobieranie należnych pożytków, czy żądania naprawienia szkody
wyrządzonej przez osoby trzecie w majątku Skarbu Państwa powierzonym Agencji do
gospodarowania. Wszak Agencja obejmując we władanie składniki mienia Skarbu
Państwa, o których mowa w art. 14 ust. 1 wstępuje w prawa i obowiązki z nimi związane
zarówno w stosunku do Skarbu Państwa, jak i osób trzecich (art. 15 ust. 1 ustawy).
Podstawowym zadaniem Agencji jest gospodarowanie powierzonym jej mieniem,
stanowiącym własność Skarbu Państwa, (art. 16 ust. 1 ustawy), które polega na
kompleksowym i stałym prowadzeniu spraw związanych z zasobami mieszkaniowymi.
W uchwale z dnia 3 października 2003 r., Sąd Najwyższy uznał za działalność
gospodarczą Agencji dochodzenie przez nią ochrony prawa własności Skarbu Państwa
do składnika zasobu mieszkaniowego, którym gospodarowanie należy do jej zdań,
przez realizację roszczenia windykacyjnego w sprawie o opróżnienie lokalu
wchodzącego we skład zasobu mieszkaniowego, którym Agencja gospodaruje (III CZP
59/03, OSNC 2004/12/187).
Reasumując, biorąc pod uwagę, że Agencja jest odrębnym od Skarbu Państwa
podmiotem prawa, któremu ustawa przyznała osobowość prawną ( art. 33 k.c.) i już
chociażby z tego względu nie można jej przypisać statusu stationes fisci w rozumieniu
art. 67 § 2 k.p.c., że wyposażona została w samodzielność gospodarczą (art. 19
ustawy), że realizuje zadania własne, do których należy przede wszystkim
gospodarowanie powierzonym jej mieniem Skarbu Państwa, że wykonuje prawo
własności i inne prawa rzeczowe na rzecz Skarbu Państwa występując na zewnątrz z
mocy art. 15 ust. 1 ustawy jako dysponent określonego prawa, uznać należy, że
7
Wojskowa Agencja Mieszkaniowa posiada legitymację procesową do dochodzenia
należności związanych z powierzonym jej zasobem mieszkaniowym, w tym i
naprawienia szkody wyrządzonej w tym mieniu przez osoby trzecie. Wskazać trzeba, iż
w art. 45 ustawy, w jego brzmieniu obowiązującym od 1 lipca 2004 r., przewidziana jest
legitymacja procesowa i to dyrektora oddziału regionalnego Agencji do wytoczenia
powództwa o nakazanie opróżnienia lokalu mieszkalnego, orzeczenie o uprawnieniu do
lokalu socjalnego, o wezwanie do udziału w procesie gminy oraz określenie
odszkodowania.
W rezultacie zatem zasadny okazał się zarzut skarżącej naruszenia w
omawianym tu zakresie prawa materialnego, a mianowicie art. 15 ust. 1 ustawy o
zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP. Wydaje się, że i Sąd Apelacyjny nie był przekonany
do odmiennego stanowiska, choć je za Sądem Okręgowym prezentował, skoro
jednocześnie dokonał oceny zasadności dochodzonego roszczenia, co przy przyjęciu
braku legitymacji czynnej powódki było zbędne.
Odnośnie do skargi kasacyjnej dotyczącej tej części rozważań Sądu
Apelacyjnego, za niezasadny należy uznać zarzut naruszenia prawa procesowego - art.
328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. Sąd Najwyższy już wielokrotnie wyjaśniał, że
zarzut naruszenia powyższego przepisu może być usprawiedliwiony tylko w tych
wyjątkowych okolicznościach, w których treść uzasadnienia orzeczenia sądu drugiej
instancji uniemożliwia całkowicie dokonanie oceny argumentacji, która doprowadziła do
wydania zaskarżonego orzeczenia, odczytania jaki stan faktyczny lub prawny stanowił
podstawę rozstrzygnięcia, a tym samym gdy nie poddaje się ono kontroli kasacyjnej
(por. niepublikowane wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 3 października 2008 r., II PK
48/08, z dnia 19 września 2007 r. sygn. akt II CSK 175/07; z dnia 7 listopada 2007 r.,
sygn. akt II CSK 390/07; z dnia 9 listopada 2007 r., sygn. akt V CSK 263/07; z dnia 28
listopada 2007 r„ sygn. akt V CSK 288/07; z dnia 11 stycznia 2008 r., sygn. akt V CSK
240/07, z dnia 6 lutego 2008 r., sygn. akt II CSK 421/07, z dnia 11 kwietnia 2008 r.,
sygn. akt II CSK 615/07, z dnia 13 listopada 2003 r., IV CK 183/02, postanowienia Sądu
Najwyższego: z dnia 29 maja 2008 r., sygn. akt II CSK 58/08 i z dnia 29 maja 2008 r.,
sygn. akt II CSK 59/08). Sytuacja taka nie zachodzi w niniejszej sprawie, ponieważ Sąd
Apelacyjny w motywach swojego rozstrzygnięcia wskazał przyczynę, dla której uznał
roszczenie za niezasadne. Nie kwestionując bezprawności działania pozwanej, która
wbrew ciążącemu na niej obowiązkowi wynikającemu z wydanych orzeczeń sądowych,
nie zaoferowała byłym lokatorom zawarcia umowy najmu lokali socjalnych, uznał Sąd
8
drugiej instancji, że powódka nie wykazała szkody i jej wysokości doznanej wskutek
zaniechania pozwanej, co czyniło jej żądanie niezasadnym.
W związku z tą częścią rozważań, w pierwszej kolejności ustalenia wymagało
zagadnienie postaci szkody jaką ponosi właściciel wskutek tego, że gmina mimo
nałożonego na nią obowiązku nie dostarcza lokalu socjalnego dla osoby eksmitowanej,
która nie uiszcza opłat za zajmowany lokal, a ma prawo z niego korzystać do czasu
zaoferowania jej przez gminę lokalu socjalnego. Sąd Apelacyjny przedstawił w swych
motywach zmieniający się stan prawny w tym zakresie, a mianowicie art. 18 ustawy dnia
21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o
zmianie Kodeksu cywilnego (j. t. Dz. U. z 2005 r., Nr 31, poz. 266 ze zm., dalej
„u.o.p.l."). Trafna jest konstatacja tego Sądu, iż ustawa ta począwszy od dnia 1 lipca
2004 r. nie ma zastosowania do lokali będących w dyspozycji Wojskowej Agencji
Mieszkaniowej, co wynika z jej art. 1a wprowadzonego ustawą z dnia 16 kwietnia 2004
r. o zmianie ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej oraz
niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 116, poz. 1203). Oznacza to, że kwestię szkody i jej
naprawienia w wyniku bezczynności gminy w zakresie obowiązku zawarcia umowy
najmu lokalu socjalnego nałożonego wyrokiem sądowym, w wypadku gdy chodzi o
byłego lokatora lokalu mieszkalnego należącego do zasobów Wojskowej Agencji
Mieszkaniowej, reguluje wyłącznie kodeks cywilny, jako że także w ustawie o
zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP, nie ma postanowień zagadnienie to normujących.
Jedynie w jej art. 45 przytoczonym wyżej przewidziana jest procedura wystąpienia do
sądu z pozwem o nakazanie opróżnienia lokalu mieszkalnego, orzeczenia o
uprawnieniu do otrzymania lokalu socjalnego, o wezwanie do udziału w procesie gminy
oraz określenie odszkodowania, ale i on nie precyzuje sposobu określenia
odszkodowania, a zatem i w tym przypadku, winno być ono ustalane na podstawie
przepisów kodeksu cywilnego. Wskazać trzeba, że i obecnie obowiązujący art. 18 ust. 5
u.o.p.l., w przypadku gdy gmina nie dostarczyła lokalu socjalnego osobie uprawnionej
do niego z mocy wyroku, przewiduje dla właściciela roszczenie odszkodowawcze do
gminy na podstawie art. 417 k.c. Oznacza to, że ustawa nie ogranicza szkody,
naprawienia której może żądać właściciel w przypadku niewykonania przez gminę
wyroku obligującego ją do zaoferowania lokalu socjalnego. Nie powinno zatem ulegać
wątpliwości, iż jego roszczenie odszkodowawcze obejmować może wynagrodzenie
szkody w pełnej wysokości (taki też pogląd na gruncie art. 18 ust. 5 u.o.p.l. wyraził Sąd
Najwyższy w postanowieniu z dnia 25 czerwca 2008 r., III CZP 46/08, niepubl.).
9
W związku ze sporem zaistniałym w niniejszej sprawie pozostaje do ustalenia
pojęcie szkody według zasad określonych w art. 361 § 1 k.c., czyli jako normalnego
następstwa zaniechania pozwanej Gminy. W istocie chodzi o to, czy normalnym
następstwem bezczynności gminy jest - w myśl tego przepisu - tylko szkoda w postaci
utraconych korzyści, będąca konsekwencją braku możliwości korzystania z tego lokalu
przez przyznanie go innym uprawnionym i pobieranie pożytków (co jak się wydaje
przyjął Sąd Apelacyjny), czy też szkodą tą są także straty ponoszone przez właściciela
lokalu w związku z zajmowaniem go przez byłego lokatora, któremu gmina nie
dostarczyła lokalu socjalnego, a który nie płaci żadnych opłat związanych z posiadanym
lokalem. Zarzucając Sądowi Apelacyjnemu naruszenie art. 361 § 1 k.c. skarżący
słusznie wywodzi, iż Sąd ten pominął, że szkoda, naprawienia której dochodzi, dotyczy
straty jaką poniósł w związku z tym, że byli lokatorzy, którym pozwana wbrew nakazowi
wynikającemu z wyroków sądowych nie zaoferowała lokali socjalnych, nie płacą już od
kilku lat żadnych opłat obciążających zajmowane przez nich lokale, przerzucając
ciężary z tym związane na właściciela. Nie sposób zgodzić się z Sądem Apelacyjnym,
że taka postać szkody nie pozostaje w normalnym związku przyczynowym
z bezczynnością pozwanej Gminy w wykonaniu wyroków sądowych w zakresie
dostarczenia lokali socjalnych, jak i z poglądem, że powódka mogłaby dochodzić z tego
tytułu odszkodowania dopiero po wykazaniu bezskuteczności egzekucji skierowanej do
byłych lokatorów zalegających z opłatami (Sąd drugiej instancji uznał, że powódka nie
wykazała takiej bezskuteczności), co wskazywałoby, że Sąd ten przyjął
odpowiedzialność subsydiarną gminy za należności związane z korzystaniem z lokalu
mieszkalnego przez byłego lokatora, który do czasu zaoferowania mu lokalu socjalnego
ma uprawnienie do zajmowania dotychczasowego lokalu mieszkalnego. Nie ulega
kwestii, że taki lokator, mimo orzeczonej w stosunku do niego eksmisji, ma obowiązek
uiszczania opłat za korzystanie z lokalu mieszkalnego, choć dla lokali wchodzących w
skład zasobów Wojskowej Agencji Mieszkaniowej nie wynika on z powołanego w
skardze kasacyjnej art. 18 ust. 3 u.o.p.l., gdyż jak wyżej podniesiono ustawa ta do
zasobów mieszkaniowych Agencji nie ma zastosowania, lecz z przepisów ustawy
o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP (art. 37, 37a), która określa także zasady ustalania
tych opłat.
Gdy chodzi zaś o zasadnicze w niniejszej sprawie - z punktu widzenia postaci
szkody, naprawienia której może żądać powódka - zagadnienie, a mianowicie, czy
gmina ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną właścicielowi w związku z
10
nieuiszczaniem przez byłego lokatora opłat za używanie lokalu, na gruncie art. 18 ust. 3
u.o.p.l., według którego osoba uprawniona do lokalu socjalnego, jeżeli sąd orzekł o
wstrzymaniu wykonania opróżnienia lokalu do czasu dostarczenia im takiego lokalu
opłacają odszkodowanie w wysokości czynszu albo innych opłat za używanie lokalu,
jakie byłyby obowiązane opłacać, Sąd Najwyższy wyraził pogląd, iż po pierwsze,
odpowiedzialność gminy za szkodę wynikłą z zajmowanego lokalu bez tytułu prawnego
przez osobę uprawnioną z mocy wyroku do lokalu socjalnego oraz tej osoby jest
odpowiedzialnością in solidum (uchwała z dnia 7 grudnia 2007 r., III CZP 121/07, OSNC
2008/12/137) i po drugie, że odpowiedzialność odszkodowawcza gminy wobec
właściciela za niedostarczenie lokalu socjalnego nie jest odpowiedzialnością
subsydiarną w stosunku do obowiązku tej osoby wynikającego z art. 18 ust. 1 i 3 u.o.p.l.
(wyrok z dnia 19 czerwca 2008 r., V CSK 31/08, nie publ.). W obydwu tych
orzeczeniach nie budziła wątpliwości Sądu Najwyższego odpowiedzialność
odszkodowawcza gminy względem właściciela, za poniesioną przez niego szkodę w
postaci straty spowodowanej nieuiszczaniem przez byłego lokatora opłat za używanie
lokalu mieszkalnego. W wyroku z dnia 19 czerwca 2008 r. Sąd Najwyższy stwierdził
m.in., iż dopóki gmina nie dostarczy lokalu socjalnego, właściciel, otrzymujący od
zajmującego nadal lokal byłego lokatora świadczenia w wysokości określonej w art. 18
ust. 3 u.o.p.l., może ponieść szkodę w rozumieniu art. 361 § 2 k.c., to jest doznać
uszczerbku w wysokości różnicy między majątkiem, jaki miałby, gdyby dysponował
lokalem swobodnie, a majątkiem jaki ma, nie mogąc lokalem swobodnie dysponować z
powodu niemożności wykonania eksmisji na skutek niedostarczenia lokalu socjalnego.
Jego szkoda będzie oczywiście jeszcze większa, gdy były lokator, uprawniony do lokalu
socjalnego, nie wywiązuje się - co w praktyce jest regułą - z obowiązku, o którym mowa
w art. 18 ust. 1 i 3 u.o.p.l. Odpowiedzialność gminy na podstawie obecnie art. 417 § 1
k.c. obejmuje zatem całą szkodę pozostającą w normalnym związku przyczynowym z jej
zaniechaniem wypełnienia obowiązku dostarczenia lokalu socjalnego osobie do tego
uprawnionej (art. 361 § 2 k.c.).
Reasumując, na gruncie art. 18 ust. 3 i 5 u.o.p.l. nie budzi wątpliwości
przekonanie, iż pozostaje w normalnym związku przyczynowym z zaniechaniem przez
gminę wypełnienia obowiązku dostarczenia lokalu socjalnego osobie do tego
uprawnionej, strata właściciela lokalu mieszkalnego spowodowana nieuiszczeniem
przez byłego lokatora opłat za używanie zajmowanego lokalu i że za i tę postać szkody
gmina ponosi odpowiedzialność na podstawie art. 417 § 1 k.c. Ponieważ także i ta
11
podstawa prawna wchodzi w grę, gdy chodzi o odpowiedzialność gminy za szkodę
wyrządzoną w związku z nieprzyznaniem lokalu socjalnego byłym lokatorom lokali
mieszkalnych wchodzących do zasobu Wojskowej Agencji Mieszkaniowej (w
odniesieniu do okresu przed dniem 1 września 2004 r. - na podstawie art. 4201
k.c., a w
odniesieniu do okresu od dnia 1 września 2004 r. - na podstawie art. 417 § 1 k.c., w
brzmieniu obowiązującym od tego dnia (por. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego
z dnia 7 grudnia 2007 r., sygn. akt III CZP 121/07, oraz wyroku z dnia 19 czerwca 2008
r., V CSK 31/08), przyjąć należy odpowiedzialność pozwanej Gminy także za tę postać
szkody wyrządzonej powodowej Agencji.
Sąd Apelacyjny niezasadnie ograniczył swe rozważania do szkody w postaci
utraconych korzyści, pomijając iż powódka dochodziła naprawienia szkody w postaci
poniesionych strat. Nie dostarczając osobie uprawnionej z mocy wyroku sądowego
lokalu socjalnego, gmina ponosi odpowiedzialność nie tylko za szkodę spowodowaną
niemożnością dysponowania lokalem przez właściciela i pobieraniem pożytków (jak to
przyjął Sąd Apelacyjny, co jednak nie było przedmiotem żądania), ale i za straty jakie
poniósł właściciel w związku z tym, że uprawniony do lokalu socjalnego nie uiszcza opłat
za zajmowany lokal mieszkalny (o co wnosił powód). Za należność tę gmina odpowiada
pierwszorzędnie, tj. niezależnie od możliwości jej wyegzekwowania przez właściciela od
byłego lokatora oraz in solidum z obowiązanym do zapłaty byłym lokatorem.
Ponieważ Sąd Apelacyjny - jak zasadnie podniósł skarżący - błędnie wykładając
pojęcie szkody jako następstwa bezczynności gminy (art. 361 § 1 k.c.), nie rozpoznał
apelacji powódki w aspekcie szkody w rozumieniu wyżej przedstawionym, Sąd
Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. i art. 108 § 2 k.p.c. w zw. z art. 39821
k.p.c.
orzekł jak w sentencji.