Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 297/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 25 lutego 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Mirosław Bączyk (przewodniczący)
SSN Dariusz Dończyk (sprawozdawca)
SSN Kazimierz Zawada
w sprawie z powództwa „T.(…)” Spółki z o.o. w W.
przeciwko „K.(…)” Spółce z o.o. w B.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 25 lutego 2010 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 12 marca 2009 r., sygn. akt I ACa (…),
uchyla zaskarżony wyrok w punkcie 1 (pierwszym) w zakresie zmieniającym
wyrok Sądu Okręgowego w W. z dnia 24 października 2008 r. sygn. akt X GC (…) i
uwzględniającym powództwo oraz w punkcie 2 (drugim) w części rozstrzygającej
o kosztach postępowania apelacyjnego i w tym zakresie przekazuje sprawę do
ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu, pozostawiając temu Sądowi
rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Powód „T.(…)” spółka z o.o. w W. wniósł o zasądzenie od pozwanego „K.(…)”
spółki z o.o. w B. kwoty 57.960.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia
13.01.2006 r. do dnia zapłaty z tytułu kar umownych za niewykonanie przez pozwanego
obowiązków wynikających z umowy o współpracę z dnia 10 września 2004 r. Na
dochodzą kwotę składały się kary umowne: w kwocie 16.980.000 zł z tytułu opóźnienia
w przekazaniu przez pozwanego stronie powodowej oprogramowania symulacyjnego
Systemu w wersji Medium, za okres od dnia 20.11.2004 r. do 8.06.2006r.; w kwocie
15.930.000 zł z tytułu opóźnienia w stworzeniu i przekazaniu powodowej spółce
symulatora sprzętowego do przeprowadzenia testów Systemu w wersji Medium, za
okres od dnia 25.12.2004 r. do 8.06.2006 r.; w kwocie 12.990.000 zł z tytułu opóźnienia
we wdrożeniu do produkcji Systemu w wersji Medium, za okres od dnia 2.04.2005 r. do
8.06.2006 r. oraz w kwocie 12.060.000 zł z tytułu opóźnienia w przekazaniu stronie
powodowej egzemplarza Systemu w wersji Medium, za okres od dnia 3.05.2005 r. do
8.06.2006 r.
Wyrokiem z dnia 24 października 2008 r. Sąd Okręgowy w W. powództwo oddalił.
Sąd Okręgowy ustalił, że w dniu 10 września 2004 r. strony zawarły umowę
współpracy, której przedmiotem miała być m.in. dostawa przez pozwanego Systemu
(urządzenia wraz z oprogramowaniem firmware oraz urządzeniami uzupełniającymi
takimi jak klawiatura komputera pokładowego, moduł rozszerzeń, breloki) wraz z
urządzeniami peryferyjnymi w określonej w zamówieniach konfiguracji, dostawa przez
pozwanego egzemplarzy oprogramowania klienckiego wraz z licencją kliencką na to
oprogramowanie, udzielenie powodowi ograniczonej terytorialnie wyłączności na
sprzedaż Systemu, oprogramowania klienckiego wraz z licencją kliencką na to
Oprogramowanie, udzielenie licencji na oprogramowanie symulacyjne i udzielenie
niewyłącznej licencji na oprogramowania klienckie. Produkt – oznaczony jako M.(…) –
miał być sprzedawany przez powoda. Urządzenie umożliwiało rejestrację parametrów
pracy pojazdów i maszyn roboczych oraz nadzorowanie tych parametrów, a także
współpracujących z nimi urządzeń.
W terminie 10 tygodni pozwany zobowiązany był stworzyć i przekazać symulator
sprzętowy do przeprowadzenia testów Systemu w wersji Light, a w terminie 15 tygodni
w wersji Medium oraz stworzyć i przekazać powodowi na nośniku CD oprogramowanie
symulacyjne Systemu w wersji Medium i Light. W terminie 6 miesięcy od daty
3
otrzymania przez powoda poprawnie działających symulatorów i oprogramowania do
nich, powód miał stworzyć i wdrożyć Platformę Usługową współpracującą z Systemem i
oprogramowaniem klienckim pod warunkiem dostosowania przez pozwanego
oprogramowania klienckiego do protokołu wymiany informacji z Platformą Usługową.
Powód zobowiązał się na bieżąco przekazywać pozwanemu, nie później niż do 22
tygodnia od dnia podpisania umowy, wymogi dostawania oprogramowania klienckiego
do protokołu wymiany informacji z Platformą Usługową. Wdrożenie do produkcji
Systemu w wersji Light nastąpić miało w terminie 15 tygodni od dnia dokonania przez
powoda wpłaty kwoty 1.000.000 zł, zaś System w wersji Medium miał być gotowy do
produkcji w terminie 6 miesięcy od dnia dokonania przez powoda wymienionej wyżej
wpłaty. Jednocześnie pozwany zobowiązał się do przekazania powodowi do celów
testowych po jednym egzemplarzu Systemu w wersji Light i Medium.
Dostawa Systemu, urządzeń peryferyjnych i oprogramowania klienckiego miała
odbywać się na podstawie szczególnych zamówień składanych K.(…) przez powoda.
Pozwany był zobowiązany do zapłaty powodowi kary umownej w wysokości 30.000 zł za
każdy dzień opóźnienia z przyczyny leżącej po jego stronie w dostawie symulatora
sprzętowego, oprogramowania symulacyjnego, protokołu komunikacyjnego, a także za
opóźnienie w realizacji innych obowiązków określonych w umowie. Powód uiścił w dniu
30 września 2004 r. tytułem przedpłaty kwotę 1.220.001,22 zł.
W dniu 14 września 2004 r. doszło do przekazania przez pozwanego pełnej
specyfikacji protokołu komunikacyjnego definiowanego przez System w dotychczas
produkowanej wersji. Pozwany 18 listopada 2004 r. przekazał przedstawicielowi powoda
płytę CD z oprogramowaniem Symulatora M.(…) w wersji Light wraz z opisem protokołu
komunikacyjnego oraz formatem zapisu danych. W protokole przekazania wskazano na
potrzebę rozszerzenia protokołu komunikacyjnego w związku z rozszerzoną
funkcjonalnością M.(…) w wersji Light Plus i Medium Plus, co miało być ustalone
wspólnie przez obie strony w terminie późniejszym. Punktem wyjścia miały być
założenia przesłane przez firmę R.(…). W dniu 21 stycznia 2005 r. pozwany przekazał
powodowi uniwersalny symulator sprzętowy do przeprowadzenia testów Systemu w
wersji Light, Medium oraz modułu EB. Przedstawicielowi powoda przekazano w dniu 14
kwietnia 2005 r. zestaw M.(…) do symulacji, w skład którego wchodziły: moduł główny
Light, obudowa modułu EB, karta SIM, karta identyfikacyjna radiowa, magnes,
klawiatura komputera pokładowego, antena GPS, antena GSM, mikrofon i pulpit
symulatora.
4
Pismem z dnia 28 grudnia 2005 r. powód wezwał pozwanego do usunięcia w
terminie do dnia 12 stycznia 2006 r. naruszeń postanowień umowy polegających m.in.
na zwłoce w dostarczeniu przez pozwanego egzemplarza w wersji Medium do celów
testowych, we wdrożeniu przez pozwanego do produkcji Systemu w wersji Medium, w
dostarczeniu symulatora sprzętowego Systemu w wersji Medium, braku funkcjonalności
uzgodnionej przez strony. Pismem z dnia 20 stycznia 2006 r. pozwany uznał umowę o
współpracy za rozwiązaną, co zostało uznane przez powoda, w piśmie z dnia 24
stycznia 2006 r., za bezpodstawne.
W ocenie Sądu Okręgowego, powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie, gdyż
pozwany wykonał część obowiązków umownych. Dotyczyło to przekazania powodowi
symulatora, który umożliwiał testy wszystkich trzech wersji Systemu: Strong, Light i
Medium, przekazania pełnej specyfikacji protokołu komunikacyjnego definiowanego
przez System w dotychczas produkowanej wersji, przekazania płyty CD z
oprogramowaniem symulatora M.(…) w wersji Light wraz z opisem protokołu
komunikacyjnego oraz formatem zapisu danych. Pozwany w terminie wdrożył do
produkcji uniwersalny moduł główny M.(…) wspólny dla wersji Light i Medium oraz
wykonał i oprogramował klawiatury alfanumeryczne stanowiące jeden z elementów
Systemu Medium. Ostatni z elementów tego Systemu – układ elektroniczny skrzynki
przyłączeniowej – był przygotowany do produkcji.
Przyczyna opóźnienia w wykonaniu części obowiązków umownych przez
pozwanego nie tkwiła w działaniu pozwanej spółki, lecz w zaniedbaniach strony
powodowej w zakresie przekazania oprogramowania Platformy Usługowej. Ponadto
kara umowna nie należy się wierzycielowi, który nie poniósł szkody. Na powodzie jako
wierzycielu spoczywał ciężar dowodu, że powód poniósł szkodę na skutek opóźnienia w
wykonaniu umowy przez dłużnika – pozwaną spółkę, czego jednak powód nie wykazał.
Na skutek apelacji wniesionej przez powoda od wyroku Sądu pierwszej instancji
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 12 marca 2009 r. zmienił zaskarżony wyrok w ten
sposób, że zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 1.698.000 zł wraz z
ustawowymi odsetkami liczonymi do dnia zapłaty: – od kwoty 1.212.000 zł od dnia 13
stycznia 2006 r., – od kwoty 486.000 zł od dnia 5 sierpnia 2006 r., oddalając dalej idące
powództwo oraz oddalił apelację w pozostałej części.
Sąd Apelacyjny uzupełnił ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego ustalając, że w
załączniku nr 1 do umowy określone zostały gwarantowane możliwości Systemu wraz z
urządzeniami peryferyjnymi w odniesieniu do Systemu w wersji Light, Light-Plus,
5
Medium, który miał być wyposażony w dodatkowe akcesoria oraz skrzynkę
przyłączeniową i Medium-Plus, w którym następowała dalsza rozbudowa Systemu o
moduł rozszerzeń. System w wersji Medium – według załącznika nr 1 do umowy - miał
mieć rozszerzoną funkcjonalność o przesyłanie i odbiór zadań do wykonania dla
kierowcy na wyświetlacz alfanumeryczny w trybie „on-line”, identyfikację podłączonej
naczepy lub przyczepy, rejestrację temperatury w ładowni pojazdu, identyfikację
towarów przewożonych przez pojazd, identyfikację i rozliczenia pracy dwóch kierowców.
Do Systemu w wersji Medium mogły być podłączone dodatkowe urządzenia, które nie
podlegały połączeniu w Systemie Light.
W dniu 18 listopada 2004 r. strona pozwana przekazała stronie powodowej płytę
CD z oprogramowaniem Symulatora M.(…) wersji Light i opisem protokołu
komunikacyjnego oraz formatu zapisu danych. W trakcie przekazania strony poczyniły
m.in. uzgodnienia, że oprogramowanie M.(…) w wersji Medium oraz w wersjach Light,
Plus i Medium Plus, będzie przesyłać dane w tym samym formacie. Wskazano przy tym,
że rozszerzona funkcjonalność tych wersji urządzeń spowoduje konieczność
rozszerzenia protokołu komunikacyjnego, co miało zostać przeprowadzone przez obie
strony na podstawie wspólnych ustaleń w terminie późniejszym. Jako punkt wyjściowy
traktować należało założenia przysłane przez firmę R.(…) w piśmie z dnia 16 września
2004 r.
Wdrożenie Systemu w wersji Light w firmie S.(…) napotkało wiele problemów,
które związane były głównie z zawieszaniem się przesyłu danych z urządzeń i
pojazdów, na których były zamontowane. Usterki te miały związek z wadliwym ich
montażem oraz funkcjonowaniem Platformy Usługowej, za co odpowiedzialność
ponosiła powodowa spółka. Kłopoty, jakie wówczas wystąpiły, skłoniły strony do
podpisania w dniu 14 września 2005 r. aneksu do umowy, w ramach którego
ograniczyły prace badawcze nad Systemem w wersji Medium, zamierzając skupić
swoje wysiłki na usunięciu błędów w funkcjonowaniu Systemu w wersji Light.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, pozwany nie wykonał swojego zobowiązania w
zakresie opracowania oprogramowania symulacyjnego Systemu w wersji Medium, co w
konsekwencji doprowadziło do tego, że taki System nie przeszedł testów na
symulatorach, jak również nie osiągnął fazy wdrożenia go do produkcji. Niewykonanie
przez pozwanego w terminie 10 tygodni od zawarcia umowy obowiązku określonego w
art. IV ust. 7 umowy – stworzenia i przekazania na nośniku CD oprogramowania obu
Systemów, w tym wersji Medium, jak również definiowanego przez nie protokołu
6
komunikacyjnego - nie było uzależnione od wykonania jakichkolwiek obowiązków przez
powoda, w szczególności od przekazania pozwanemu wymogów dostosowania
oprogramowania klienckiego do protokołu wymiany informacji z Platformą Usługową
(art. IV ust. 8 umowy). Miały być one przekazywane na bieżąco, jednakże ostateczny
termin wykonania tego zobowiązania przypadał na 22 tydzień od dnia zawarcia umowy,
tj. 12 tygodni po upływie terminu do przekazania oprogramowania Systemów, których
dotyczyła umowa. Ustalenie takiej sekwencji zdarzeń wyklucza związek pomiędzy
realizacją tych dwóch zakresów zobowiązań. Ponadto strony przewidziały możliwość
zrezygnowania przez powoda z tworzenia własnej Platformy Usługowej na rzecz
korzystania z Platformy Internetowej pozwanego (art. II ust. 5 oraz art. VII), co czyniłoby
realizowanie wyżej wymienionych obowiązków powodowej spółki za bezprzedmiotowe.
Ponieważ w załączniku do umowy określone zostały obszary zastosowań
poszczególnych Systemów oraz ich wersji, a dodatkowo określone zostały konkretne
oczekiwania potencjalnego klienta, jakim była firma R.(…), co do funkcjonalności
Systemu w wersji Medium, to - w ocenie Sądu Apelacyjnego – strona pozwana
dysponowała niezbędnymi danymi wyjściowymi do opracowania oprogramowania dla
tego Systemu. Zaniechanie przez pozwanego prac nad tym oprogramowaniem nie
znajduje usprawiedliwienia i dlatego pozwany pozostaje w zwłoce w realizacji tego
obowiązku przez cały okres, za który powód naliczył karę umowną z tego tytułu, tj. za
okres od dnia 20 listopada 2004 r. do dnia 8 czerwca 2006 r. Brak dostarczenia
oprogramowania symulacyjnego dla wersji Medium czynił bezprzedmiotowym
rozważania na temat, czy dostarczony powodowej spółce w dniu 21 stycznia 2005 r.
symulator sprzętowy był dostosowany do przeprowadzenia testu tego Systemu skoro i
tak testy bez oprogramowania nie mogły zostać na nim przeprowadzone.
Konsekwencją braku oprogramowania dla tej wersji Systemu, było również
niewypełnienie przez pozwanego obowiązków wynikających z art. IV ust. 15 umowy, tj.
przygotowania Systemu w wersji Medium do produkcji oraz przekazania powodowi
jednego egzemplarza tej wersji Systemu.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, powodowi należała się zastrzeżona w art. XIII ust.
4 umowy kara umowna w wysokości 30.000 zł za każdy dzień opóźnienia. Powód,
zgodnie z art. 484 § 1 k.c., mógł żądać jej zapłaty bez względu na to, czy poniósł
szkodę na skutek niewykonania obowiązków umownych przez pozwanego. Powód nie
był jednak uprawniony do naliczenia wielokrotności kary umownej określonej w art. XIII
ust. 4 umowy w sytuacji, gdy pozwany pozostawał równolegle w zwłoce w zakresie
7
dostarczenia oprogramowania Systemu w wersji Medium, jak również w realizacji
pozostałych zobowiązań dotyczących tego Systemu, tj. dostarczenia symulatora do
przeprowadzenia testów, wdrożenia go do produkcji oraz jednego egzemplarza
Systemu w wersji Medium. Spośród wszystkich obowiązków pozwanego najwcześniej
wymagalnym był obowiązek przedłożenia oprogramowania symulacyjnego Systemu w
wersji Medium, którego termin wykonania upłynął bezskutecznie w dniu 19 listopada
2004 r. Powodowi należała się od pozwanego kara umowna w kwocie 16.980.000 zł,
liczona od tego dnia do dnia 8 czerwca 2006 r., tj. za 566 dni zwłoki.
Kara ta, zgodnie z zarzutem podniesionym przez pozwanego, powinna podlegać
miarkowaniu na podstawie art. 484 § 2 k.c. Pozwany wykonał umowę w części
dotyczącej Systemu w wersji Light. Realizację umowy w tym zakresie, należało uznać
za wykonanie jej w znacznej części skoro System w wersji Medium, nie miał stanowić
zasadniczo innego produktu od tego, który został wprowadzony przez powoda na rynek
w wykonaniu tej umowy. Ponadto kara umowna jest nadmiernie wygórowana.
Przyjmując, że powód doznał szkody na skutek niewykonania zobowiązania przez
pozwanego, chociażby w postaci pozbawienia potencjalnych zysków ze sprzedaży
Systemu w wersji Medium, Sąd Apelacyjny ocenił, że zyski te nie byłyby znaczne.
Uwzględniając powyższe, Sąd obniżył karę umowną do 10% jej wartości, tj. do kwoty
1.698.000 zł.
Ponieważ powód pismem z dnia 28 grudnia 2005 r. wezwał pozwanego do
uiszczenia w terminie do dnia 12 stycznia 2006 r. naliczonych przez niego kar
umownych za 404 dni zwłoki w zakresie obowiązku dostarczenia oprogramowania
Systemu w wersji Medium, pozwany pozostawał w opóźnieniu w zapłacie kwoty
1.212.000 zł, od dnia 13 stycznia 2006 r. W zakresie pozostałej należności z tego tytułu
powód nie wykazał, aby przed wytoczeniem powództwa wezwał pozwanego do jej
uregulowania. Ponieważ odpis pozwu został doręczony pozwanej spółce w dniu 28 lipca
2006 r. po upływie 7 dni, pozwany pozostawał w opóźnieniu uzasadniającym żądanie
zasądzenia odsetek ustawowych od kwoty 486.000 zł.
Od wyroku Sądu Apelacyjnego skargę kasacyjną wniósł pozwany, który zaskarżył
wyrok w części zasądzającej od pozwanego na rzecz powoda kwotę 1.698.000 zł wraz
z ustawowymi odsetkami. Skargę oparto na podstawie naruszenia przepisów
postępowania mających istotny wpływ na wynik sprawy:
- art. 89 § 1 k.p.c. oraz art. 68 k.p.c. w zw. z art. 67 § 1 k.p.c. w zw. z art. 379 pkt 2
k.p.c.;
8
- art. 378 § 1 k.p.c. w zw. z art. 321 § 1 k.p.c.;
- art. 236 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c.;
- art. 47912
§ 2 k.p.c.;
- art. 278 § 1 k.p.c. w zw. z art. 232 k.p.c.;
- art. 229 k.p.c.;
- art. 231 k.p.c.;
- art. 233 § 1 k.p.c.;
- art. 382 k.p.c.;
- art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.;
Ponadto, jako podstawę skargi kasacyjnej wskazano naruszenie przepisów prawa
materialnego:
- art. 484 § 2 k.c. w zw. z art. 362 k.c.;
- art. 471 k.c. w zw. z art. 483 § 1 k.c.;
- art. 65 § 2 k.c.;
- art. 354 § 2 k.p.c.;
- art. 362 k.c.;
- art. 475 § 1 k.c.;
- art. 476 k.c.
Pozwany wniósł o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W skardze zarzucono nieważność postępowania, spowodowaną wadliwym
umocowaniem pełnomocnika powoda wskutek uwierzytelnienia przez samego
pełnomocnika dokumentu wykazującego umocowanie osób, które podpisały
pełnomocnictwo procesowe w imieniu powoda. Przed Sądem pierwszej instancji
pełnomocnik powoda, do udzielonego mu pełnomocnictwa procesowego załączył,
poświadczoną przez siebie za zgodność z oryginałem, kserokopię odpisu z Krajowego
Rejestru Sądowego. Z treści odpisu wynikało umocowanie osób, podpisanych na
pełnomocnictwie procesowym, do reprezentowania powoda. Zgodnie z art. 89 § 1 k.p.c.,
pełnomocnik jest obowiązany przy pierwszej czynności procesowej dołączyć do akt
sprawy pełnomocnictwo z podpisem mocodawcy lub wierzytelny odpis pełnomocnictwa,
przy czym m.in. adwokat może sam uwierzytelnić odpis udzielonego mu
pełnomocnictwa. W sytuacji, w której pełnomocnictwo pochodzi od osoby prawnej
pełnomocnik wraz z pełnomocnictwem procesowym, powinien złożyć także dokument
9
wykazujący umocowanie organu do działania w imieniu osoby prawnej – strony
postępowania, zgodnie z art. 68 k.p.c. w zw. z art. 67 § 1 k.p.c. Dokumentem tym, w
przypadku powoda, jest odpis z Krajowego Rejestru Sądowego prowadzonego dla
przedsiębiorców. W stanie prawnym obowiązującym w chwili złożenia przez
pełnomocnika procesowego powoda pełnomocnictwa procesowego, pełnomocnicy
procesowi nie byli uprawnieni do poświadczenia za zgodność z oryginałem kopii
dokumentów z wyjątkiem określonym w art. 89 § 1 zd. drugie k.p.c. W uchwale Sądu
Najwyższego z dnia 30 marca 2006 r., III CZP 14/06 (OSNC z 2006 r., nr 10, poz. 165)
przyjęto jednak, że dokument, o którym stanowi art. 68 k.p.c. w związku z art. 67 § 1
k.p.c., stanowi część pełnomocnictwa procesowego, gdy pełnomocnictwo jest udzielane
przez stronę będącą osobą prawną. Skoro pełnomocnik procesowy, będący m.in.
adwokatem, może sam uwierzytelnić odpis udzielonego mu pełnomocnictwa, to
uprawnienie to obejmuje również treść dokumentu wykazującego umocowanie osób,
które w imieniu osoby prawnej podpisały pełnomocnictwo procesowe. Według tego
stanowiska, które podziela skład rozpoznający skargę kasacyjną, za niezasadny należy
uznać zarzut nieważności postępowania na skutek naruszenia przez Sąd Apelacyjny
przepisów art. 89 § 1 k.p.c. oraz art. 68 k.p.c. w zw. z art. 67 § 1 k.p.c. i art. 379 pkt 2
k.p.c. Trzeba mieć także na uwadze, że z odpisu KRS, złożonego przez powoda na
etapie postępowania kasacyjnego, wynika, że pełnomocnictwo procesowe zostało
podpisane przez osoby, które w chwili jego udzielenia były uprawnione do
reprezentowania powoda. Dlatego nie ma podstaw do przyjęcia, że zachodzi przesłanka
nieważności postępowania określona w art. 379 pkt 2 k.p.c., a mianowicie, że
pełnomocnik powoda nie był należycie umocowany przed Sądem drugiej instancji, a
wcześniej również przed Sądem pierwszej instancji.
Podstawą skargi kasacyjnej, zgodnie z art. 3983
§ 3 k.p.c., nie mogą być zarzuty
dotyczący ustaleń faktów oraz oceny dowodów. Z tego względu w postępowaniu
kasacyjnym nie może być uwzględniony zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c.
motywowany naruszeniem przez sąd zasady swobodnej oceny dowodów wyrażonej w
tym przepisie (por. wyrok SN z dnia 29 marca 2007 r., II PK 231/06, OSNP z 2008 r., nr
9-10, poz. 124, wyrok SN z dnia 8 maja 2008 r., V CSK 579/07, niepubl.). Dlatego nie
mógł zostać uwzględniony zarzut skargi kasacyjnej naruszenia art. 233 § 1 k.p.c.,
uzasadniony wadliwą oceną dowodów.
Nie był także zasadny zarzutu naruszenia art. 236 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1
k.p.c., który pozwany wiązał z zaniechaniem wydania przez Sąd Apelacyjny
10
postanowienia o przeprowadzeniu dowodu z dokumentu – pisma firmy R.(…) z dnia 16
września 2004 r. Z uzasadnienia zaskarżonego wyroku wynika, że podstawą ustaleń
faktycznych Sądu nie był dowód w postaci pisma firmy R.(…). Sąd Apelacyjny nie
przeprowadził dowodu z tego dokumentu, a istnienie tego pisma Sąd ustalił na
podstawie innych dowodów przeprowadzonych w sprawie - dowodu z dokumentu w
postaci protokołu z dnia 18 listopada 2004 r. oraz dowodu z zeznań świadka B. K.
Istnienie i treść dokumentu może zostać ustalona nie tylko dowodem z samego
dokumentu, ale także innymi dowodami.
Bezzasadny okazał się zarzut naruszenia art. 229 k.p.c., bowiem strona
powodowa nie przyznała, że nie współpracowała z pozwanym przy wykonywaniu
umowy, lecz twierdziła, że zarówno z treści umowy, jak i również charakteru
obowiązków stron przewidzianych umową, nie wynikał obowiązek współdziałania stron.
Przyjęcie, że powód przyznał, że nie współdziałał z pozwanym mogłoby nastąpić
jedynie wówczas, gdyby powód nie kwestionował istnienia obowiązku współdziałania
między stronami na podstawie zawartej umowy. Stanowisko powoda, że z umowy
zawartej przez strony nie wynikał obowiązek współdziałania z pozwanym przy
wykonywaniu umowy, nie wykluczało możliwości ustalenia przez Sąd Apelacyjny, że
doszło do przekazania pozwanemu oczekiwań firmy R.(…) wobec Systemu w wersji
Medium, jeżeli okoliczność ta wynikała z treści przeprowadzonych w sprawie dowodów.
Sąd Apelacyjny nie naruszył art. 378 § 1 k.p.c. przez dokonanie odmiennych
ustaleń faktycznych od sądu pierwszej instancji. Według art. 378 § 1 k.p.c., sąd drugiej
instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji; w granicach zaskarżenia bierze
jednak pod uwagę z urzędu nieważność postępowania. Jak wyjaśnił to Sąd Najwyższy
w uchwale z dnia 31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07 (OSNC z 2008 r., nr 6, poz. 55), sąd
drugiej instancji, rozpoznający sprawę na skutek apelacji, nie jest związany
przedstawionymi w niej zarzutami dotyczącymi prawa materialnego, wiążą go natomiast
zarzuty dotyczące naruszenia prawa procesowego; w granicach zaskarżenia bierze
jednak pod uwagę z urzędu pod uwagę nieważność postępowania. Sąd drugiej instancji
rozpoznaje sprawę, a nie tylko środek odwoławczy, biorąc pod uwagę, zgodnie z art.
382 k.p.c., materiał dowodowy zebrany przed sądem pierwszej i drugiej instancji.
Podstawą wyroku sądu drugiej instancji są ustalenia faktyczne tego sądu, co należy do
jego obowiązków niezależnie od tego czy w apelacji podniesiono zarzut dokonania
wadliwych ustaleń faktycznych bądź ich braku (por. uzasadnienie uchwały z dnia 31
stycznia 2008 r., III CZP 49/07 oraz uchwałę SN z dnia 23 marca 1999 r., III CZP 59/98,
11
OSNC z 1999 r., nr 7-8, poz. 124). Sąd Apelacyjny był więc uprawniony do dokonania
własnych ustaleń faktycznych odmiennych od ustaleń faktycznych Sądu pierwszej
instancji niezależnie od tego, czy ustalenia te były kwestionowane w apelacji. Tym
bardziej było to uzasadnione, gdy w apelacji strona powodowa zarzuciła dokonanie
przez Sąd Okręgowy błędnej oceny dowodów przeprowadzonych w sprawie, a Sąd
odwoławczy zarzut ten uznał za uzasadniony. Odmienne ustalenia faktyczne były więc
konsekwencją oceny dowodów dokonanej przez Sąd Apelacyjny.
Nie nastąpiło także naruszenie art. 378 § 1 k.p.c. w zw. z art. 321 § 1 k.p.c.
Według tego ostatniego przepisu, sąd nie może wyrokować co do przedmiotu, który nie
był objęty żądaniem, ani zasądzać ponad żądanie. Z regulacji tej wynika obowiązek
orzeczenia przez sąd o żądaniu zgłoszonym przez powoda w granicy wskazanej przez
niego podstawy faktycznej powództwa. Naruszeniem tego przepisu jest oparcie
rozstrzygnięcia sądu na innych okolicznościach faktycznych niż wykazywanych w
procesie przez powoda (por. wyrok SN z dnia 18 marca 2005 r., II CK 556/04, OSNC z
2006 r., nr 2, poz. 38). Ograniczenia wynikające z art. 321 § 1 k.p.c. dotyczą także sądu
odwoławczego. Badając, czy sąd przekroczył granice z art. 321 § 1 k.p.c. w zakresie
podstawy faktycznej powództwa, należy mieć na uwadze nie tylko fakty przytoczone
przez powoda w pozwie, ale także te fakty, na które powołał się powód po wniesieniu
pozwu i które nie uległy prekluzji. Mogą być to również fakty powołane przez
pozwanego i przyznane przez powoda (por. wyrok SN z dnia 9 maja 2008 r., III CSK
17/08, niepubl.). Od powołania przez powoda określonych okoliczności faktycznych,
uzasadniających zgłoszone żądanie (causa petendi), należy odróżnić ocenę prawną
tych faktów przedstawianą w procesie przez powoda, którą – podobnie jak oceną
prawną pozwanego - Sąd nie jest związany. Uwzględniając powyższe, za niezasadny
należy uznać zarzut naruszenia art. 321 § 1 k.p.c. przez Sąd Apelacyjny na skutek
dokonania ustaleń faktycznych dotyczących sporządzenia w dniu 18 listopada 2004 r.
protokołu odbioru, w którym powołano się na oczekiwania firmy R.(…) zawarte w jej
piśmie z dnia 16 września 2004 r. Fakt sporządzenia protokołu w dniu 18 listopada 2004
r. został podniesiony w odpowiedzi na pozew. Okoliczności tej, która była także
przedmiotem ustaleń faktycznych Sądu pierwszej instancji, powód nie zaprzeczył. Sąd
drugiej instancji mógł także ustalić okoliczność przekazania pozwanej oczekiwań firmy
R.(…) wobec Systemu w wersji Medium, jeżeli wynikała ona z przeprowadzonych w
sprawie dowodów albo wynikała z zastosowania domniemania faktycznego.
12
W skardze kasacyjnej podniesiono zarzut naruszenia art. 231 k.p.c. na skutek
zastosowania domniemania faktycznego na podstawie zapisu zawartego w protokole z
dnia 18 listopada 2004 r. o przekazaniu oczekiwań (wytycznych) firmy R.(…)
pozwanemu. Zarzut naruszenia tego przepisu jest bezzasadny, bowiem podstawą
ustaleń faktycznych Sądu Apelacyjnego były jedynie dowody powołane w uzasadnieniu
zaskarżonego wyroku. Żadne z ustaleń faktycznych nie zostało dokonane przez Sąd
Apelacyjny w oparciu o zastosowanie domniemania faktycznego. Również fakt
przekazania pozwanemu wytycznych firmy R.(…) został ustalony na podstawie
przeprowadzonych w sprawie dowodów, tj. protokołu z dnia 18 listopada 2004 r. oraz
zeznań świadka B. K.
Nie był zasadny zarzut naruszenia art. 382 k.p.c. motywowany tym, że Sąd
Apelacyjny dokonał ustaleń faktycznych sprzecznych z treścią zebranego w sprawie
materiału dowodowego. Tak sformułowany zarzut zmierza w istocie do obejścia zakazu
oparcia skargi kasacyjnej na zarzutach dotyczących ustalenia faktów i oceny dowodów
(art. 3983
§ 3 k.p.c.).
Nie zasługiwał na uwzględnienie zarzut naruszenia art. 47912
§ 2 k.p.c., który
określa obowiązek załączenia do pozwu przez powoda reklamacji lub wezwania
pozwanego do dobrowolnego spełnienia świadczenia. Przepis ten jest adresowany do
strony powodowej, a nie do sądu. Regulacja zawarta w art. 47912
§ 2 k.p.c. zmierza do
eliminacji pochopnego wszczynania procesów między przedsiębiorcami bez
wcześniejszej próby uzyskania świadczenia od kontrahenta w drodze wezwania go do
dobrowolnego spełnienia świadczenia. Przepis ten nie określa konsekwencji prawnych
zaniechania wykonania tego obowiązku przez stronę powodową. Skutki te mają
charakter procesowy, a nie materialno-prawny i polegają na obowiązku zwrotu pozwu
przez sąd pierwszej instancji (art. 4798a
k.p.c. – który obowiązywał do dnia 30 czerwca
2009 r. – obecnie art. 130 k.p.c. w zw. z art. 47912
§ 3 k.p.c.) lub obciążeniu strony
powodowej kosztami wywołanymi zbędnym wytoczeniem powództwa lub wadliwym
określeniem jego zakresu niezależnie od wyniku sprawy (art. 47912
§ 4 k.p.c.). Zarzut
naruszenia art. 47912
§ 2 k.p.c. jest nieuzasadniony w okolicznościach rozpoznanej
sprawy, także dlatego, że pozwany przed wszczęciem procesu został wezwany do
uiszczenia dochodzonych pozwem kar umownych i żądania tego nie uznał co do
zasady. W tych okolicznościach zbędne było wzywanie pozwanego do zapłaty tych
samych kar umownych wyliczonych za dalszy okres zwłoki w realizacji przez
pozwanego jego obowiązków umownych.
13
Powód dochodził w procesie zapłaty przez pozwanego kar umownych. Zasadnie
przyjął Sąd Apelacyjny, że wierzyciel może żądać od dłużnika zapłaty kary umownej w
przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego
także wówczas, gdy wierzyciel nie poniósł z tej przyczyny szkody. Zagadnienie to
wywoływało kontrowersje w orzecznictwie i w doktrynie, co stało się przyczyną
wypowiedzi w uchwale siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada 2003 r. III
CZP 61/03 (OSNC z 2004 r., nr 5, poz. 69), w której przyjęto, że kara umowna należy
się wierzycielowi bez względu na to, czy wierzyciel poniósł szkodę na skutek
niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego przez
dłużnika. Brak szkody bądź jej wysokość może mieć natomiast znaczenie dla
miarkowania szkody na podstawie art. 484 § 2 k.c. Uwzględniając powyższe, za
bezzasadny należy uznać zarzut naruszenia art. 483 § 1 k.c. na skutek przyjęcia, że
brak szkody po stronie wierzyciela nie zwalnia dłużnika od zapłaty kary umownej.
Ponadto, zarzut ten został podniesiony w oderwaniu od ustaleń faktycznych Sądu
drugiej instancji, który przyjął, że powód poniósł szkodę wskutek niewykonania
zobowiązania umownego przez pozwanego w części dotyczącej opracowania i
przekazania Systemu w wersji Medium.
Sąd Apelacyjny nie naruszył art. 471 k.c. w zw. z art. 483 § 1 k.c. Z wykładni tego
przepisu wynika domniemanie, że niewykonanie bądź nienależyte wykonanie
zobowiązania przez dłużnika jest następstwem okoliczności, za które dłużnik ponosi
odpowiedzialność. W takim przypadku wierzyciel, dochodzący roszczeń
odszkodowawczych, ma obowiązek wykazania, że dłużnik nie wykonał bądź
nienależycie wykonał swoje zobowiązanie. Na dłużniku, kwestionującym swą
odpowiedzialność odszkodowawczą, spoczywa ciężar dowodu, że niewykonanie lub
nienależyte wykonanie zobowiązania jest następstwem okoliczności, za które nie ponosi
on odpowiedzialności.
Takie same reguły w zakresie rozkładu ciężaru dowodu obowiązują także w
przypadku zastrzeżenia kary umownej. Dłużnik, broniąc się przed żądaniem zapłaty
kary umownej, musi wykazać, że niewykonanie lub nienależyte wykonanie
zobowiązania było następstwem okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialności.
Strony nie zmieniły tych reguł w zawartej umowie, w której przewidziano kary umowne
za opóźnienie w wykonaniu obowiązków przez pozwanego pod warunkiem, że
przyczyna opóźnienia leży po stronie K.(…) (pozwanego). Należy zwrócić uwagę na to,
że strony posłużyły się w umowie pojęciem opóźnienia, które - jak to wynika z art. 476
14
zd. drugie k.c. – dotyczy niespełnienia świadczenia przez dłużnika w terminie, także w
następstwie okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności. Dodanie przez
strony w postanowieniu umowy zastrzegającym karę umowną, że kara należy się w
razie opóźnienia w wykonaniu obowiązków umownych pod warunkiem, że przyczyna
opóźnienia leży po stronie K.(…) oznacza, że strony pojęciu „opóźnienia” nadały takie
samo znaczenie jakie ma „zwłoka” w ujęciu art. 476 zd. pierwsze kodeksu cywilnego.
Oceniana klauzula umowna określała więc zasadę odpowiedzialności pozwanego z
tytułu kary umownej (odpowiedzialność na zasadzie winy), a nie rozkład ciężaru
dowodu, który podlegał regulacji zawartej w art. 471 k.c. w związku z art. 483 § 1 k.c.
Powoda obciążał więc ciężar dowodu, że pozwany nie wykonał swojego zobowiązania,
natomiast pozwany był obowiązany wykazać, że niewykonanie zobowiązania było
następstwem okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialności.
Nie zasługuje na uwzględnienie także zarzut naruszenia art. 484 § 2 k.c. wskutek
– jak podniesiono w skardze kasacyjnej – nieuwzględnienia wszystkich przesłanek
miarkowania kary umownej. Sąd Apelacyjny, miarkując karę umowną, wziął pod uwagę
zarówno okoliczność, że zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane przez
pozwanego, jak również to, że kara umowna jest rażąco wygórowana, ze względu na
relację wysokości kary umownej do szkody, jaką poniósł powód. Ustalenia dotyczące
zarówno doznania przez powoda szkody, wskutek niewykonania części zobowiązania
przez pozwanego, jak również jej wysokości należą do ustaleń faktycznych sądu
odwoławczego, którymi Sąd Najwyższy jest związany. Podniesienie zarzutu naruszenia
prawa materialnego, w tym wypadku art. 484 § 2 k.c., nie może zmierzać do
kwestionowania ustaleń faktycznych sądu. To samo dotyczy nieuwzględnienia przez
Sąd Apelacyjny przy miarkowaniu kary umownej braku współdziałania powoda przy
realizacji umowy, co pozwany wiązał z zarzutem naruszenia art. 484 § 2 k.c. w zw. z art.
362 k.c. Skoro Sąd Apelacyjny ustalił, że takie współdziałanie nie było konieczne to
kwestionowanie tego stanowiska w skardze kasacyjnej nie może przybrać formy zarzutu
naruszenia prawa materialnego – art. 484 § 2 k.c. w zw. z art. 362 k.c. przez
niewłaściwą wykładnię tego przepisu, ani poprzez jego niewłaściwe zastosowanie.
Niezasadny był zarzut naruszenia art. 475 § 1 k.c., który dotyczy następczej
niemożliwości świadczenia. Przepis ten w sprawie nie ma w ogóle zastosowania,
bowiem zawarta między stronami umowa była umową wzajemną, a w takim przypadku
następcza niemożliwość świadczenia jest uregulowana w art. 495 k.c. Ponadto obrona
pozwanego nie opierała się na zarzucie, że po powstaniu zobowiązania nastąpiły
15
okoliczności, wskutek, których świadczenie stało się niemożliwe i zobowiązanie
wygasło. Pozwany, broniąc się przed zapłatą kar umownych, podniósł, że nie wykonał w
części swojego zobowiązania, w tym wynikającego z art. IV ust. 7 umowy – stworzenia i
przekazania powodowi oprogramowania symulacyjnego w wersji Medium, gdyż
wymagało to przekazania mu dodatkowych informacji przez powoda ponad te, które
były zawarte w umowie oraz wykonania przez powoda jego obowiązków przewidzianych
w art. IV ust. 8 umowy. Przyczyną niewykonania przez pozwanego części obowiązków
umownych były więc okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność powód, a
mianowicie zwłoka powoda jako dłużnika wzajemnego (w zakresie realizacji obowiązku
przewidzianego w art. IV ust. 8 umowy) oraz brak współdziałania powoda jako
wierzyciela przy wykonywaniu obowiązków umownych pozwanego.
Zważywszy na taki sposób obrony pozwanego, należy wyraźnie odróżnić zarzut
niewykonania wzajemnego obowiązku umownego przez powoda (zwłoki powoda jako
dłużnika z umowy wzajemnej) od zarzutu braku współdziałania powoda przy
wykonywaniu zobowiązania przez pozwanego jako dłużnika (zarzut wyprowadzany z
art. 476 zd. drugie k.c. w zw. z art. 354 § 2 k.c.). Nie można zarzucać wierzycielowi
braku współdziałania z dłużnikiem przy wykonywaniu przez niego zobowiązania
wówczas, gdy wierzyciela obciąża przewidziany w umowie obowiązek określonego
działania bądź zaniechania. Obowiązek współdziałania wierzyciela z dłużnikiem
aktualizuje się wtedy, gdy ze względu na właściwości świadczenia dłużnika nie jest ono
możliwe do wykonania bez określonego działania bądź zaniechania wierzyciela, który
nie jest przedmiotem obowiązku wierzyciela określonego w umowie. W takim przypadku
obowiązek współdziałania wierzyciela z dłużnikiem wynika z art. 354 § 2 k.c.
Dla rozstrzygnięcia sprawy zasadnicze znaczenie miało więc ustalenie, czy
warunkiem prawidłowego wykonania obowiązków umownych przez pozwanego – w tym
obowiązku stworzenia i przekazania oprogramowania symulacyjnego w wersji Medium –
było wcześniejsze wykonanie obowiązków przewidzianych w art. IV ust. 8 umowy przez
powoda oraz czy powód powinien współdziałać przy wykonywaniu obowiązków
umownych przez pozwanego. Gdyby brak wykonania części obowiązków umownych
przez powoda ewentualnie brak jego współdziałania uniemożliwiał wykonanie
obowiązków przez pozwanego, to niewykonanie tych obowiązków byłoby następstwem
okoliczności, za które pozwany nie ponosi odpowiedzialności. W konsekwencji kara
umowna nie byłaby zasadna (art. 483 § 1 k.c. w zw. z art. 471 k.c.). Natomiast gdyby
brak wykonania obowiązku umownego przez powoda bądź brak współdziałania jedynie
16
utrudniał możliwość terminowego wykonania obowiązków przez pozwanego, to byłaby
to okoliczność, która mogłaby mieć wpływ na miarkowanie kary umownej na podstawie
art. 484 § 2 k.c. z wyłączeniem zastosowania w takim przypadku art. 362 k.c. (por.
wyrok SN z dnia 8 lipca 2004 r., IV CK 522/03, OSNC z 2005 r., nr 7-8, poz. 131).
Sąd Apelacyjny przyjął, że pozwany nie wykonał swojego zobowiązania w
następstwie okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność. Podstawą tego stanowiska
była wykładnia umowy łączącej strony dokonanej przez Sąd Apelacyjny, który przyjął,
że według postanowień umowy wykonanie obowiązków pozwanego, w tym stworzenie i
przekazanie oprogramowania symulacyjnego Systemu w wersji Medium, nie było
uzależnione od wcześniejszego wykonania obowiązków wzajemnych powoda, ani też
nie istniała konieczność współdziałania powoda przy wykonywaniu obowiązków
umownych przez pozwanego. Ocena ta, zważywszy na uzasadnione niżej zarzuty
skargi kasacyjnej, była przedwczesna.
W skardze kasacyjnej podniesiono naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391
§ 1 k.p.c. Art. 328 § 2 k.p.c. określa elementy, jakie powinno zawierać uzasadnienie
wyroku sądu pierwszej instancji. Przepis ten ma odpowiednie zastosowanie także do
uzasadnienia sądu drugiej instancji. Zważywszy na specyfikę postępowania
apelacyjnego, będącego postępowaniem kontrolnym nad postępowaniem przed sądem
pierwszej instancji, obowiązkiem sądu odwoławczego jest odniesienie się w
uzasadnieniu wyroku do zarzutów podniesionych w apelacji. Szczegółowość tego
odniesienia wymaga uwzględnienia przez sąd drugiej instancji wagi podniesionego
zarzutu dla rozstrzygnięcia sprawy oraz jego relacji do innych ocenionych przez sąd
zarzutów apelacji. Zarzut skargi kasacyjnej naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art.
391 § 1 k.p.c. może być uwzględniony wyjątkowo, gdy treść uzasadnienia sądu drugiej
instancji nie pozwala ustalić podstawy faktycznej bądź prawnej rozstrzygnięcia, czy też,
jakie stanowisko zajął sąd odwoławczy w stosunku do zarzutów zawartych w apelacji, a
w konsekwencji nie jest możliwe przeprowadzenie kontroli zaskarżonego skargą
kasacyjną orzeczenia (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 2001 r., II UKN
446/00, OSNP z 2003 r., nr 7, poz. 182, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 października
2005 r., IV CK 122/05, niepubl., wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 lutego 2006 r., II
CSK 136/05, niepubl. oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 stycznia 2007 r., V CSK
364/06, niepubl.). Uwzględniając powyższe, należy stwierdzić, że zarzut naruszenia art.
328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. nie był uzasadniony w takim zakresie, w jakim
w skardze kasacyjnej zarzucono brak odniesienia się Sądu odwoławczego do części
17
dowodów przeprowadzonych w sprawie oraz pominięcia dokonania dalszych,
wskazanych w uzasadnieniu skargi kasacyjnej, ustaleń faktycznych. Brak
szczegółowego odniesienia się Sądu Apelacyjnego do części dowodów
przeprowadzonych w sprawie i zaniechanie dokonania dodatkowych ustaleń
faktycznych był konsekwencją przyjęcia przez ten Sąd określonej wykładni postanowień
umowy zawartej przez strony, w następstwie czego Sąd przyjął brak korelacji pomiędzy
obowiązkami umownymi stron oraz brak obowiązku współdziałania powoda przy
wykonywaniu obowiązków umownych przez pozwanego. Uzasadnienie zaskarżonego
wyroku zawiera także wskazanie podstawy prawnej rozstrzygnięcia.
Zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. jest natomiast
zasadny w zakresie, w jakim Sąd odwoławczy nie odniósł się do zarzutu zawartego w
apelacji powoda wydania rozstrzygnięcia przez Sąd pierwszej instancji z pominięciem
przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego w sytuacji, w której – jak zarzucono w
apelacji – Sąd ten wypowiedział się w kwestiach wymagających wiedzy specjalnej. Sąd
Apelacyjny w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku nie zajął stanowiska, czy w sprawie –
zważywszy na przedmiot sporu dotyczący wykładni i wykonania umowy, której
przedmiotem były specjalistyczne i nowatorskie urządzenia informatyczne - istniała
konieczność przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego, a jeżeli tak, czy zachodziły
przesłanki do dopuszczenia tego dowodu z urzędu wobec braku takiego wniosku
dowodowego stron. Brak odniesienia się Sądu Apelacyjnego do tego zarzutu
apelacyjnego uzasadnia także zarzut naruszenia przez ten Sąd art. 378 § 1 k.p.c. z
uwagi na to, że w tym zakresie Sąd odwoławczy nie spełnił swojej funkcji kontrolnej w
ramach postępowania apelacyjnego.
Uchybienie wskazanym przepisom prawa procesowego mogło mieć istotny wpływ
na treść zaskarżonego wyroku. Sąd Apelacyjny, pomijając bowiem odniesienie się do
zarzutu apelacji dokonania oceny dowodów przez Sąd pierwszej instancji bez
przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego, dokonał odmiennej od Sądu Okręgowego
wykładni umowy zawartej przez strony, przyjmując brak konieczności wcześniejszego
wykonania obowiązków umownych powoda dla możliwości wykonania obowiązków
umownych pozwanego oraz brak konieczności współdziałania powoda przy
wykonywaniu obowiązków umownych przez pozwanego. Dokonana przez Sąd
Apelacyjny wykładnia umowy, w spornym aspekcie, stała się podstawą oceny dowodów
osobowych – „wyjaśnień” reprezentanta strony pozwanej oraz zeznań świadków: E. P.,
J. J. i B. K. – przeprowadzonych m.in. na okoliczność relacji pomiędzy obowiązkami
18
stron oraz konieczności współdziałania powoda przy wykonywaniu zobowiązania przez
pozwanego.
Strony w procesie przestawiały odmienne interpretacje postanowień umownych
dotyczących relacji pomiędzy obowiązkami stron oraz obowiązku współdziałania
powoda przy wykonywaniu zobowiązania przez pozwanego. Dlatego zachodziła
konieczność dokonania wykładni umowy przy uwzględnieniu zasad zawartych w art. 65
k.c. Według art. 65 § 2 k.c., w umowach należy badać raczej zgodny zamiar stron i cel
umowy aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu. Z tego względu w procesie
wykładni umów, które zostały zawarte w formie pisemnej, argumenty wynikające z
analizy logiczno-językowej tekstu umowy muszą ustąpić przed argumentami
dotyczącymi woli stron, ich zamiaru i celu. Nie oznacza to, że wykładnia umowy może
pomijać treść umowy zwerbalizowaną na piśmie (por. wyrok SN z dnia 14 lutego 2007
r., II CSK 427/06, niepubl.).
Sąd Apelacyjny przyjął na podstawie analizy logiczno-językowej umowy, że nie
zachodziła zależność pomiędzy realizacją obowiązku umownego pozwanego
przewidzianego w art. IV ust. 7 umowy (obowiązku stworzenia i przekazania na nośniku
CD oprogramowania symulacyjnego obu Systemów) a obowiązkiem powoda
przewidzianym w art. IV ust. 8 umowy (przekazania pozwanemu wymogów
dostosowania oprogramowania klienckiego do protokołu wymiany informacji z Platformą
Usługową). Brak korelacji pomiędzy obowiązkami stron Sąd Apelacyjny przyjął na
podstawie analizy przewidzianych umową terminów wykonania tych obowiązków przez
strony. Sąd Apelacyjny, w ramach wykładni logiczno-językowej umowy, nie wyjaśnił
jednak istotnego dla rozstrzygnięcia sprawy pojęcia „oprogramowania symulacyjnego”,
którym posłużyły się strony w art. IV ust. 7 umowy. W uzasadnieniu zaskarżonego
wyroku brak jest odniesienia się Sądu do sformułowań zawartych w art. IV ust. 7
umowy, że przekazane oprogramowanie symulacyjne zgodne będzie z „dostarczoną
specyfikacją oraz z wymaganiami określonymi w załączniku nr 10 do umowy”. Analiza
logiczno-językowa postanowień umowy, przyjęta przez Sąd Apelacyjny, pomija
wyjaśnienie znaczenia sformułowania zawartego w postanowieniu art. IV ust. 8 umowy,
według którego obowiązek określony w tym postanowieniu (przekazania wymogów
dostosowania oprogramowania klienckiego do protokołu wymiany informacji z Platformą
Usługową) powód miał wykonać nie tylko do 22 tygodnia po zawarciu umowy, lecz „na
bieżąco”. Tak sformułowana treść obowiązku powoda nie wykluczała konieczności jego
częściowego wykonania jako warunku umożliwiającego wykonanie obowiązków
19
umownych pozwanego, w tym obowiązku przewidzianego w art. IV ust. 7 umowy.
Wykładnia postanowień umowy nie może pomijać technicznych aspektów obowiązków
stron i ich wzajemnych relacji. Niezależnie bowiem od przyjętych w umowie terminów
wykonania przez strony wzajemnych obowiązków istotne jest, czy ze względu na
uwarunkowania techniczne pozwany mógł wykonać swój obowiązek bez
wcześniejszego wykonania obowiązków powoda przewidzianych w art. IV ust. 8 umowy.
Uwzględniając powyższe, nie można odeprzeć zarzutu naruszenia art. 65 § 2 k.c.
Sąd Apelacyjny, wykluczając obowiązek współdziałania powoda z pozwanym w
zakresie przekazania dodatkowych informacji dotyczących funkcjonalności Systemu w
wersji Medium, odwołał się do załączników umowy, w których określono funkcjonalności
Systemu w wersji Medium, jak również do pisma firmy R.(…), zawierającego
oczekiwania tej firmy wobec Systemu. Treść tych dokumentów dowodziła, że pozwany
posiadał wystarczające dane potrzebne do wykonania swoich obowiązków umownych.
Podstawą tak uzasadnionego stanowiska Sądu Apelacyjnego mogło być posiadanie
przez ten Sąd odpowiednich wiadomości specjalnych. Poza tym stanowisko Sądu
Apelacyjnego jest niekonsekwentne. Nadanie znaczenia okoliczności przekazania
pozwanemu oczekiwań firmy R.(…), zawartych w piśmie z dnia 16 września 2004 r.,
oznacza, że dodatkowe informacje ponad te, które strony określiły w umowie, dotyczące
Systemu w wersji Medium, Sąd Apelacyjny uznał za istotne dla możliwości wywiązania
się przez pozwanego z jego zobowiązań umownych. Pozostaje to w sprzeczności z
kategorycznym stanowiskiem tego Sądu, że umowa wraz z załącznikami zawierała
wszystkie niezbędne dane pozwalające pozwanemu wykonać jego zobowiązanie, co
wykluczało obowiązek powoda współpracy z pozwanym przy wykonywaniu jego
zobowiązania.
W odniesieniu do umowy, której przedmiotem są nietypowe i wyspecjalizowane
przedsięwzięcia, (np. techniczne i informatyczne) zawierającej dla określenia
obowiązków stron zwroty specjalistyczne, nie można wykluczyć konieczności
dopuszczenia przez sąd dowodu z opinii biegłego w celu pozyskania wiedzy specjalnej,
niezbędnej do dokonania przez sąd prawidłowej wykładni oświadczeń woli zawartej w
takiej umowie. W procesie wykładni umowy należy mieć wiedzę nie tylko o znaczeniu
użytych zwrotów o charakterze specjalistycznym, ale również o technicznych aspektach
obowiązków będących przedmiotem umowy i ich wzajemnych związkach. Należy mieć
także na uwadze, że obowiązek współdziałania wierzyciela przy wykonywaniu
20
zobowiązania przez dłużnika nie musi wynikać wprost z postanowień umownych, może
wynikać z właściwości świadczenia dłużnika.
Sąd nie może dokonywać oceny dowodów wymagających wiedzy specjalnej i na
tej podstawie dokonywać ustaleń faktycznych samodzielnie bez przeprowadzenia
dowodu z opinii biegłego chociażby sam dysponował taką wiedzą specjalną (por. wyrok
SN z dnia 24 listopada 1999 r., I CKN 223/98, Wokanda z 2000 r., nr 3, s. 7,
postanowienie SN z dnia 9 maja 2000 r., IV CKN 1209/00, niepubl., wyrok SN z dnia 26
października 2006 r., I CSK 166/06, niepubl.). Zgodnie z art. 278 § 1 k.p.c., w
wypadkach wymagających wiadomości specjalnych sąd może wezwać jednego lub kilku
biegłych w celu zasięgnięcia ich opinii. Gdy dla oceny przeprowadzonych dowodów i
dokonania ustaleń faktycznych w sprawie niezbędne jest posiadanie wiadomości
specjalnych, przeprowadzenie dowodu z opinii biegłych może uzasadniać dopuszczenie
tego dowodu z urzędu na podstawie art. 232 k.p.c., chyba że Sąd uzna, że zachodzi
podstawa do wyciągnięcia negatywnych konsekwencji procesowych – wynikających z
zaniechania inicjatywy dowodowej - wobec strony, na której spoczywał ciężar
wykazania faktu, którego ustalenie wymagało przeprowadzenia dowodu z opinii
biegłego (por. wyrok SN z dnia 26 października 2006 r., I CSK 166/06). Należy mieć
jednak na uwadze, że granica pomiędzy sytuacją, w której sąd może ocenić materiał
dowodowy bez udziału biegłego, a sytuacją, w której niezbędne jest przeprowadzenie
takiego dowodu, często nie jest wyraźna, a ostatecznie od oceny sądu zależy uznanie,
czy taki przypadek zachodzi w sprawie (por. wyrok SN z dnia 11 marca 2008 r., II CSK
545/07, niepubl.). Ponadto, dowód z opinii biegłego jest dowodem szczególnym, gdyż
nie służy pozyskaniu wiedzy sądu o faktach mających znaczenie dla rozstrzygnięcia
sprawy, lecz pozyskaniu wiedzy specjalnej niezbędnej do oceny dowodów
przeprowadzonych w sprawie lub potrzebnej do konstruowania domniemań faktycznych.
Jest to więc dowód pomocny sądowi w procesie oceny dowodów i dokonywania ustaleń
faktycznych w sprawie (por. postanowienie SN z dnia 22 lipca 1998 r., II CKN 831/97,
niepubl.).
Przedstawione rozważania uzasadniają wniosek, że Sąd Apelacyjny dokonał
samodzielnej oceny dowodów, wymagającej wiedzy specjalnej, bez dopuszczenia
dowodu z opinii biegłego, co uzasadnia zarzut naruszenia art. 278 § 1 k.p.c. Wskazane
uchybienia procesowe mogły mieć istotny wpływ na treść rozstrzygnięcia.
Zważywszy na uwzględnienie zarzutów naruszenia prawa procesowego,
przedwczesne było rozważenie zarzutu naruszenia art. 476 k.c.
21
Uwzględniając powyższe Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie art.
39815
k.p.c. oraz art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c.