Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III UK 25/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 listopada 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Kazimierz Jaśkowski (przewodniczący)
SSN Halina Kiryło (sprawozdawca)
SSN Andrzej Wróbel
w sprawie z odwołania Waldemara D.
od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S.
o prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 4 listopada 2010 r.,
skargi kasacyjnej odwołującego się od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 21 października 2009 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. decyzją z dnia 30 listopada
2004 r. odmówił ubezpieczonemu Waldemarowi D. prawa do renty z tytułu
niezdolności do pracy, albowiem niezdolność ta powstała przed podjęciem przez
wnioskodawcę zatrudnienia.
2
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 12
sierpnia 2005 r. oddalił odwołanie ubezpieczonego od powyższej decyzji, zaś Sąd
Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych postanowieniem z dnia 14
marca 2007 r. uchylił z mocy art. 477¹4
§ 4 k.p.c. zaskarżone orzeczenie wraz z
poprzedzającą go decyzją organu rentowego i przekazał sprawę Zakładowi
Ubezpieczeń Społecznych do rozpoznania oraz umorzył postępowanie w sprawie.
W toku ponownego postępowania administracyjnego Lekarz Orzecznik ZUS
orzeczeniem z dnia 29 sierpnia 2007 r. uznał Waldemara D. za zdolnego do pracy,
natomiast Komisja Lekarska ZUS orzeczeniem z dnia 21 września 2007 r.
stwierdziła, ze ubezpieczony jest trwale czesiowo niezdolny do pracy w zawodzie
kierowcy, lecz niezdolność ta powstała przed ukończeniem przez wnioskodawcę 18
roku życia. Na tej podstawie Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.
decyzją z dnia 9 października 2007 r. ponownie odmówił ubezpieczonemu prawa
do spornego świadczenia. Waldemar D. złożył odwołanie od tejże decyzji
zarzucając, iż lekarze ZUS oceniający jego stan zdrowia nie uwzględnili wszystkich
schorzeń, na jakie cierpi wnioskodawca.
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 22
maja 2009 r. oddalił odwołanie.
W postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji zasięgnięto zespołowej
opinii biegłych lekarzy specjalistów z zakresu ortopedii, okulistyki i kardiologii. Biegli
rozpoznając u badanego nadwzroczność obu oczu, niezborność nadwzroczną
lewego oka z niedowidzeniem, nadciśnienie tętnicze I stopnia wg WHO, zmiany
zwyrodnieniowo – wytwórcze kręgosłupa szyjnego, piersiowego i lędźwiowo –
krzyżowego, wczesne zmiany zwyrodnieniowe barków, wczesne zmiany
zwyrodnieniowe prawego kolana oraz paluchy koślawe, uznali ubezpieczonego za
trwale częściowo niezdolnego do pracy. Zdaniem autorów opinii niezdolność ta
spowodowana jest schorzeniami okulistycznymi i powstała przed podjęciem przez
wnioskodawcą zatrudnienia. Natomiast schorzenia ortopedyczno – neurologiczne
nie czynią badanego niezdolnym do pracy i mogą być leczone w ramach
okresowych zwolnień lekarskich. Do podobnych konkluzji doszli autorzy kolejnej
opinii z dziedziny ortopedii, neurologii i okulistyki. Ich zdaniem trwała częściowa
niezdolność do pracy ubezpieczonego, implikowana schorzeniami okulistycznymi,
3
datuje się od dzieciństwa. Uboga dokumentacja medyczna nie pozwala na
przyjęcie tezy o pogorszeniu stanu narządu wzroku odwołującego w trakcie
zatrudnienia. Podczas badania stwierdzono bardzo dużą wadę wzroku lewego oka
pacjenta, która z prawdopodobieństwem graniczącym z pewnością powstała w
dzieciństwie, tym bardziej że niedowidzenia nie można skorygować odpowiednimi
okularami. Schorzenia narządu wzroku stanowią trwałe przeciwwskazanie do
wykonywania przez skarżącego zawodu kierowcy. Natomiast współistniejące
dolegliwości układu ruchu i układu nerwowego samoistnie nie implikują
niezdolności do pracy ubezpieczonego, ale wespół z chorobą narządu wzroku
przyczyniają się do stwierdzenia tejże niezdolności.
Sąd Okręgowy podzielił treść powyższych opinii i nie dał wiary opinii zespołu
biegłych lekarzy specjalistów z zakresu neurologii i ortopedii. Biegli ci, diagnozując
u odwołującego chorobę zwyrodnieniową kręgosłupa z wielopoziomową dyskopatią
w odcinku szyjnym i lędźwiowo – krzyżowym z przewlekłym zespołem bólowo –
korzeniowym i upośledzeniem sprawności ruchowej, obystronny zespół bolesnego
barku ze znacznego stopnia ograniczeniem ruchomości lewej kończyny górnej i
umiarkowanego stopnia prawej kończyny górnej, uznali badanego za częściowo
niezdolnego do pracy na okres od 8 kwietnia 2009 r. do 8 kwietnia 2011 r. W ocenie
Sądu pierwszej instancji opinia ta jest lakoniczna, nie odnosi się do poprzednich
opinii medycznych sporządzonych w toku procesu i nie wyjaśnia przyczyn, dla
jakich biegli datują początki niezdolności do pracy skarżącego na kwiecień 2009 r.
Przyjmując, iż ubezpieczony nie spełnia tej przesłanki nabycia prawa do
renty, jaką w świetle art. 57 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr
39, poz. 353 ze zm.) jest powstanie niezdolności do pracy w okresie ubezpieczenia,
Sąd Okręgowy z mocy art. 477¹4
§ 1 k.p.c. orzekł jak w sentencji.
Powyższy wyrok został zaskarżony apelacją ubezpieczonego. Apelujący
zarzucił nieuwzględnienie przez Sąd pierwszej instancji korzystnej dlań opinii
zespołu biegłych lekarzy ortopedy i neurologa oraz oddalenie wniosku skarżącego
o przesłuchania specjalistów z zakresu okulistyki i ortopedii celem wyjaśnienia
istotnych okoliczności sprawy. W konsekwencji odwołujący domagał się zmiany
4
wyroku i uwzględnienia odwołania od decyzji organu rentowego lub uchylenia
orzeczenia i przekazania sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia
21października 2009 r. oddalił apelację.
Analizując pretensje rentowe Waldemara D. w świetle unormowań art. 57
ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004r. Nr 39, poz. 353 ze zm.)
Sąd drugiej instancji zauważył, że ubezpieczony spełnia dwie z wymienionych w
tym przepisie przesłanek przyznania spornego świadczenia, albowiem został
uznany za częściowo niezdolnego do pracy, a w dziesięcioleciu poprzedzającym
złożenie wniosku (tj. od 28 października 1994 r. do 28 października 2004 r.)
legitymuje się wymaganym okresem ubezpieczenia. Kontrowersyjny jest natomiast
wynikający z punktu 3 tegoż przepisu warunek w postaci powstania niezdolności do
pracy w okresach w nim wskazanych. W tym zakresie Sąd Apelacyjny podzielił
dokonaną przez Sąd pierwszej instancji ocenę zgromadzonego materiału
dowodowego (a zwłaszcza opinii biegłych lekarzy ) i poczynione na tej podstawie
ustalenia stanu faktycznego sprawy. Uznając, że zgromadzony materiał dowodowy
pozwala na rozstrzygnięcia spornych kwestii bez potrzebny zasięgania opinii
kolejnych specjalistów z zakresu medycyny, Sąd drugiej instancji oddalił wniosek
apelującego o przesłuchanie autorów sporządzonych opinii, gdyż okoliczność, o
której mieliby się wypowiadać biegli, czyli data powstania niezdolności do pracy
skarżącego, została już wyjaśniona przez Sąd Okręgowy, a odwołujący nie
przedstawił argumentów mogących podważyć te ustalenia.
Ubezpieczony zaskarżył powyższy wyrok skargą kasacyjną. Skargę oparto
na podstawie: 1/ naruszenia prawa materialnego poprzez błędną wykładnię art. 57
ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) i
uznanie, że odwołujący nie spełnia jednej z obligatoryjnych przesłanek przyznania
renty, wymienionej w punkcie 3 tego przepisu, a nadto 2/naruszenia przepisów
postępowania, tj. a/ art. 227 w związku z art. 224 § 1, art. 232 w związku z art. 382
w związku z art. 385 k.p.c. poprzez oddalenie wniosku o przesłuchanie biegłych
5
ortopedy i okulisty na okoliczność daty powstania niezdolności do pracy skarżącego
oraz niedanie wiary zaświadczeniu Rejonowej Przychodni w S. i zeznaniom
ubezpieczonego odnośnie do jego aktywności zawodowej i momentu pogorszenia
stanu zdrowia i b/ art. 236 w związku z art. 382 oraz z art. 286 w związku z art. 328
§ 2 w związku z art. 385 k.p.c. poprzez oparcie rozstrzygnięcia na materiale
dowodowym niedostatecznie pewnie określonym (w zakresie opinii biegłych, którym
daje się wiarę) i uznanie za niewiarygodne opinii biegłych z zakresu ortopedii i
neurologii oraz przeprowadzenie dowodu z akt sprawy IV 1894/04 bez wskazania
dokumentów, które zalicza się w poczet dowodów, jak również niewyjaśnienie
kwestii daty powstania niezdolności do pracy odwołującego przez dopuszczenie
dowodu z opinii instytutu. Skarżący wniósł o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej wskazano, że przy ferowaniu
zaskarżonego wyroku naruszono prawo materialne przez błędną wykładnię art. 57
ust. 1 pkt 3 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
przyjmując, iż ubezpieczony nie spełnia przesłanki powstania niezdolności do pracy
w wymienionych w przepisie okresach, zaś naruszenie to jest konsekwencją
uchybień proceduralnych. Skarżący nie będąc reprezentowany przez
profesjonalnego pełnomocnika, nie potrafił podważyć opinii biegłych sądowych.
Tymczasem wśród lekarzy Zakładu Ubezpieczeń Społecznych oraz biegłych
występowały rozbieżności w określeniu daty powstania niezdolności do pracy
ubezpieczonego. Wydając zespołową opinię ortopedyczno – neurologiczno –
okulistyczną jej autorzy nie ustosunkowali się do wynikających z dokumentacji
medycznej informacji na temat urazu oka, jakiego doznał odwołujący, a który to
uraz mógł wpłynąć na stan jego narządu wzroku, jak również nie odnieśli się oni do
faktu poddawania skarżącego przez pracodawcę badaniom okulistycznym celem
stwierdzenia zdolności do pracy na stanowisku kierowcy i wykonywania przezeń
tego zawodu przez wiele lat. Wobec rozbieżności w stanowiskach biegłych lekarzy
co do oceny niezdolności do pracy ubezpieczonego Sąd powinien uwzględnić
wniosek o przesłuchanie autorów opinii na rozprawie, by umożliwić odwołującemu
zadawanie im pytań i wyjaśnienie spornych kwestii, a także z urzędu dopuścić
6
dowód z opinii instytutu. Uszło uwadze Sądu Apelacyjnego, że w toku procesu u
skarżącego zdiagnozowano także inne – poza okulistycznymi - schorzenia, które
czynią go niezdolnym do pracy. To nie wada wzroku, ale zwyrodnienie kręgosłupa
było przyczyną złożenia przez ubezpieczonego wniosku rentowego. Istnienie owych
schorzeń potwierdzili biegli lekarze w poprzednim postępowaniu sądowym, uznając
odwołującego za niezdolnego z tych przyczyn do pracy w zawodzie kierowcy, ale z
możliwością przekwalifikowania. Według informacji Powiatowego Urzędu Pracy nie
ma jednak możliwości przekwalifikowania skarżącego z uwagi na występowanie
wspomnianych dolegliwości układu ruchu. Mimo mankamentów opinii specjalistów
z dziedziny ortopedii, neurologii i okulistyki Sądy obydwu instancji podzieliły ich
treść i jednocześnie odmówiły wiary opinii ortopedyczno – neurologicznej,
argumentując że nie odnosi się ona do problemu niezdolności do pracy
ubezpieczonego sprzed podjęcia zatrudnienia, podczas gdy autorzy tejże opinii, nie
będąc okulistami, nie mogli wypowiadać się na temat początków tej niezdolności,
spowodowanej stanem narządu wzroku. Dodatkowym uchybieniem procesowym
pozostaje sposób przeprowadzenia przez Sąd dowodu z akt poprzedniej sprawy i
pominięcie dowodu z przedłożonych przez skarżącego dokumentów.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stosownie do art. 398¹³ § 1 k.p.c. Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę
kasacyjną w granicach zaskarżenia oraz w granicach podstaw, a z urzędu bierze
pod rozwagę tylko nieważność postępowania. W świetle art. 398³ § 1 k.p.c. skarga
kasacyjna może być oparta na zarzutach naruszenia prawa materialnego przez
błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie (pkt 1) oraz na zarzutach
naruszenia przepisów postępowania, jeżeli uchybienia te mogły mieć wpływ na
wynik sprawy (pkt 2). Zgodnie z utrwalonym w judykaturze poglądem, pod pojęciem
podstawy skargi kasacyjnej rozumie się zaś konkretne przepisy prawa, które
zostały w niej wskazane z jednoczesnym stwierdzeniem, że wydanie wyroku
nastąpiło z ich obrazą. W razie oparcia skargi kasacyjnej na podstawie wymienionej
w art. 398³ § 1 pkt 2 k.p.c. konieczne jest przy tym, aby - poza naruszeniem
przepisów procesowych - skarżący wykazał, iż konsekwencje wadliwości
postępowania były tego rodzaju, że kształtowały treść zaskarżonego wyroku.
7
W przedmiotowej sprawie w ramach pierwszej z ustawowych podstaw
kasacyjnych skarżący zarzucił naruszenie prawa materialnego przez błędną
wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 57 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity
tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227), zaś w ramach drugiej – naruszenie
przepisów art. 227 w związku z art. 224 § 1 w związku z art. 232 w związku z art.
382 w związku z art. 385 k.p.c. oraz art. 236 w związku z art. 382 i art. 286 w
związku z art. 328 § 2 w związku z art. 385 k.p.c. Pozostaje zatem rozważyć
zasadność powyższych zarzutów.
Analizę prawidłowości zaskarżonego wyroku rozpocząć wypada od oceny
prawidłowości zastosowanych w sprawie procedur, gdyż to właśnie w uchybieniach
procesowych skarżący upatruje przyczyny wadliwych ustaleń stanu faktycznego i w
konsekwencji tegoż – niewłaściwej ich subsumcji.
Chybiony jest zarzut naruszenia przez Sąd Apelacyjny art. 227 w związku z
art. 224 § 1 w związku z art. 232 w związku z art. 382 k.p.c.
Art. 382 k.p.c. nie stanowi samodzielnej podstawy działania sądu drugiej
instancji, gdyż swoją funkcję merytoryczną (rozpoznawczą) sąd ten spełnia – w
zależności od potrzeb oraz wniosków stron – stosując (przez odesłanie zawarte w
art. 391 k.p.c.) właściwe przepisy o postępowaniu przed sądem pierwszej instancji.
Nie można zatem - z pominięciem wymagań przewidzianych w art. 398³ § 1 pkt 2
k.p.c. – zasadnie zarzucać naruszenia przez sąd drugiej instancji tego przepisu i
przypisywanych temu sądowi kompetencji w postępowaniu odwoławczym. Zarzut
naruszenia art. 382 k.p.c. w zasadzie nie może stanowić samodzielnego
uzasadnienia podstawy kasacyjnej z art. 398³ § 1 pkt 2 k.p.c., lecz konieczne jest
wskazanie także tych przepisów normujących postępowanie rozpoznawcze, którym
sąd drugie instancji, rozpoznając apelację, uchybił (wyroki Sądu Najwyższego z
dnia 6 stycznia 1999 r., II CKN 102/98, LEX nr 50665; z dnia 13 czerwca 2001 r., II
CKN 537/00, LEX nr 52600 i z dnia 12 grudnia 2001 r., III CKN 496/00, LEX nr
53130 oraz z dnia 26 listopada 2004 r., V CK 263/04, LEX nr 520044). Jeżeli
podstawa kasacyjna z art. 398³ § 1 pkt 2 k.p.c. ogranicza się do zarzutu naruszenia
ogólnej normy procesowej art. 382 k.p.c., to może być ona usprawiedliwiona tylko
wówczas, kiedy skarżący wykaże, ze sąd drugiej instancji bezpodstawnie nie
8
uzupełnił postępowania dowodowego lub pominął część zebranego materiału, jeżeli
uchybienia te mogły mieć wpływ na wynik sprawy, albo kiedy mimo
przeprowadzenia postępowania dowodowego orzekł wyłącznie na podstawie
materiału zgromadzonego przez sąd pierwszej instancji lub oparł swoje
rozstrzygnięcie na własnym materiale, pomijając wyniki postępowania dowodowego
przeprowadzonego przez sąd pierwszej instancji (postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 26 marca 1998 r., II CKN 815/97, Wokanda 1999 nr 1, poz. 6
oraz wyroki z dnia 16 marca 1999 r., II UKN 520/98, OSNP 2000 nr 9, poz. 372; z
dnia 8 grudnia 1999 r., II CKN 587/98, LEX nr 479343; z dnia 6 lipca 2000 r., V
CKN 256/00, LEX nr 52657; z dnia 13 września 2001 r., I CKN 237/99, LEX nr
52348; z dnia 22 lipca 2004 r., II CK 477/03, LEX nr 269787; z dnia 10 stycznia
2008 r., IV CSK 339/07, LEX nr 492178; z dnia 24 kwietnia 2008 r., IV CSK 39/08,
LEX nr 424361 i z dnia 24 czerwca 2008 r., II PK 323/07, LEX nr 491386). Art. 382
k.p.c. nie nakłada przy tym na sąd drugiej instancji obowiązku przeprowadzenia
postępowania dowodowego, lecz sąd ten jest władny samodzielnie dokonać
ustaleń faktycznych bez potrzeby uzupełniania materiału dowodowego zebranego
przed sądem pierwszej instancji, o ile zachodzą ku temu potrzeby. Uzupełnienie
postępowania przed sądem apelacyjnym o dowody, które mimo wniosku strony sąd
pierwszej instancji pominął, jest uzasadnione wówczas, gdy dotyczą one
okoliczności istotnych z punktu widzenia prawa materialnego mającego znaczenie
dla rozstrzygnięcia sprawy (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 26 maja 1999 r., III
CKN 254/98, LEX nr 521901; z dnia 2 marca 2000 r., III CKN 257/00, LEX nr
530723 i z dnia 17 lipca 2008 r., II CSK 102/08, LEX nr 447689).
Także art. 224 § 1 k.p.c. (normujący problematykę momentu właściwego dla
zamknięcia rozprawy), art. 227 k.p.c. (dotyczący kwestii przedmiotu dowodu) czy
art. 232 ( nakładający na strony obowiązek wskazywania dowodów dla stwierdzenia
faktów) nie zobowiązują sądu drugiej instancji do uzupełniania zebranego w
postępowaniu pierwszoinstancyjnym materiału o dowód z uzupełniającej opinii
biegłego. Art. 227 k.p.c. nie może być bowiem przedmiotem naruszenia sądu, gdyż
nie jest on źródłem obowiązków ani uprawnień jurysdykcyjnych, lecz określa
jedynie wolę ustawodawcy ograniczenia kręgu faktów, które mogą być
przedmiotem dowodu. Zarzut naruszenia art. 224 § 1 k.p.c. można uznać za
9
zasadną podstawę kasacyjną wtedy, gdy strona skarżąca wykaże, iż sąd drugiej
instancji nie przeprowadził dowodów mających istotne znaczenie dla
rozstrzygnięcia sprawy i przedwcześnie postanowił o zamknięciu rozprawy. Zarzut
tej treści nie może jednak służyć wykazaniu sprzeczności w materiale dowodowym
oraz błędów w jego ocenie. Z kolei na podstawie art. 232 k.p.c. można zarzucać
sądowi niedopuszczenie dowodu z urzędu, ale nie można postawić zarzutu
niedopuszczenia dowodu zawnioskowanego przez stronę (wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 25 czerwca 2008 r., II UK 327/07, LEX nr 496393). To ostatnie
zagadnienie w odniesieniu do wnioskowanego przez ubezpieczonego dowodu z
przesłuchania biegłych na rozprawie uregulowane jest w art. 286 k.p.c., którego
naruszenia skarżący nie zarzuca w ramach tej części podstawy kasacyjnej. Nadto
także w kontekście tego ostatniego przepisu uwzględnienie wniosku strony o
zażądanie od biegłego ustnego wyjaśnienia opinii sporządzonej na piśmie lub
wydania dodatkowej opinii pozostawione jest uznaniu sądu i powinno wynikać z
indywidualnych okoliczności danej sprawy (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 21
maja 1997 r., II UKN 131/97, OSNP 1998 nr 3, poz. 100; z dnia 4 sierpnia 1999 r., I
PKN 20/99, OSNP 2000, nr 22, poz. 807; z dnia 2 marca 2000 r., IIICKN 257/00,
LEX nr 530723, z dnia 6 września 2001 r., II UK 457/00, OSNP 2003, nr 11, poz.
277 i z dnia 11 marca 2008 r., II CSK 545/07, LEX nr 385597).
W rozpoznawanej sprawie skarżący upatruje naruszenia wskazanych
przepisów proceduralnych w fakcie nieprzeprowadzenia przez Sąd Okręgowy, a
następnie Sąd Apelacyjny, dowodu z przesłuchania autorów sporządzonych w
toku procesu opinii lekarskich, co uniemożliwiło rzetelne wyjaśnienie kwestii daty
powstania niezdolności do pracy ubezpieczonego.
Rzecz w tym, że w toku postępowania pierwszoinstancyjnego zasięgnięto
trzech opinii zespołowych (dwóch opinii ortopedyczno – neurologiczno –
okulistycznych i jednej opinii ortopedyczno – neurologicznej), do których odwołujący
miał możliwość ustosunkowania się i z możliwości tej korzystał, a jego zastrzeżenia
były przedmiotem uzupełniających opinii biegłych, zaś Sąd Okręgowy
przeanalizował cały zebrany materiał dowodowy i jako podstawę swoich ustaleń w
istotnych dla rozstrzygnięcia sporu kwestiach przyjął dwie pierwsze w
wymienionych opinii, wskazujące na stan narządu wzroku jako przyczynę trwałej
10
częściowej niezdolności do pracy badanego i sytuujące początki tej niezdolności w
okresie poprzedzającym podjęcie przezeń zatrudnienia. Sąd Apelacyjny uznał zaś
tenże materiał za kompletny, a poczynione w oparciu o niego ustalenia za
prawidłowe, bez potrzeby przeprowadzania uzupełniających dowodów. Wbrew
zarzutom skarżącego, biegłym oraz Sądom orzekającym w sprawie znany był fakt
posiadania przez ubezpieczonego uprawnień kierowcy i wykonywania przez niego
tego zawodu, gdyż do tak oznaczonych kwalifikacji odnoszono ocenę predyspozycji
zdrowotnych odwołującego do zatrudnienia. Przyjmując, że niezdolność do pracy
badanego datuje się od dzieciństwa, autorzy opinii szczegółowo uzasadnili swoje
stanowisko. Oceny tej nie może zmienić podana przez pacjenta w wywiadzie
informacja o doznanym w przeszłości urazie oka, skoro nie została ona poparta
żadną dokumentacją lekarską. To właśnie ubogą dokumentacją medyczną biegli
tłumaczyli niemożność stwierdzenia istotnego pogorszenia stanu narządu wzroku
ubezpieczonego w trakcie zatrudnienia. Rozważania na temat ewentualnego
wpływu urazu na przebieg schorzeń okulistycznych, na jakie cierpi odwołujący,
mają więc czysto teoretyczny charakter.
Odnośnie do zarzutu naruszenia art. 236 w związku z art. 382 oraz art. 286
w związku z 328 § 2 k.p.c. warto zauważyć, że ostatni z powołanych przepisów
może stanowić usprawiedliwioną podstawę kasacyjną wtedy, gdy uzasadnienie
wyroku sądu drugiej instancji nie posiada wszystkich koniecznych elementów lub
gdy zawiera kardynalne braki, które uniemożliwiają kontrolę kasacyjną. Chodzi o
sytuację, gdy treść uzasadnienia orzeczenia uniemożliwia całkowicie dokonanie
oceny toku wywodu, który doprowadził do wydania wyroku (orzeczenia Sądu
Najwyższego z dnia 8 października 1997 r., I CKN 312/97; z dnia 19 lutego 2002 r.,
IV CKN 718/00; z dnia 20 lutego 2003 r., I CKN 656/01 i z dnia 22 maja 2003 r., II
CKN 121/02, niepublikowane oraz z dnia 10 listopada 1998 r., III CKN 792/98,
OSNC 1999, nr 4, poz. 83; z dnia 9 marca 2006 r., I CSK 147/05, LEX nr 190753 i z
dnia 9 lipca 2008 r., I PK 2/08, LEX nr 497691). Trzeba pamiętać, iż art. 328 § 2
k.p.c. zastosowany odpowiednio do uzasadnienia orzeczenia sądu drugiej instancji
(art. 391 § 1 k.p.c.) oznacza, że uzasadnienie to nie musi zawierać wszystkich
elementów uzasadnienia wyroku sądu pierwszej instancji, ale takie elementy, które
ze względu na treść apelacji i na zakres rozpoznawanej sprawy, wyznaczony
11
przepisami ustawy, są potrzebne do rozstrzygnięcia sporu przez tenże sąd (wyrok
Sadu Najwyższego z dnia 20 września 2007 r., II CSK 244/07, LEX nr 487508). W
sytuacji, gdy sąd drugiej instancji nie uzupełnia postępowania dowodowego ani, po
rozważeniu zarzutów apelacyjnych, nie znajduje podstaw do zakwestionowania
oceny dowodów i ustaleń faktycznych orzeczenia pierwszoinstancyjnego, może te
ustalenia przyjąć za podstawę faktyczną swojego rozstrzygnięcia. Wystarczające
jest wówczas, by stanowisko to znalazło odzwierciedlenie w uzasadnieniu
orzeczenia sądu odwoławczego (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 2000
r., I CKN 356/98, LEX nr 50863 i z dnia 17 lipca 2009 r., IV CSK 110/09, LEX nr
518138).
W niniejszym przypadku uzasadnienie zaskarżonego wyroku zawiera
wszystkie wymagane elementy konstrukcyjne, a jego treść pozwala na pełną
kontrolę instancyjną wydanego orzeczenia. Sąd Apelacyjny wyjaśnił, dlaczego
podziela ocenę materiału dowodowego dokonaną przez Sąd Okręgowy i które
ustalenia tego Sądu przyjmuje za własne, a także z jakich powodów nie widzi
konieczności uwzględniania dalszych wniosków dowodowych strony. Między innymi
obszernie umotywował swoje stanowisko w kwestii niewiarygodności odosobnionej
opinii ortopedyczno - neurologicznej wskazującej na późniejszy - niż przyjęli
pozostali biegli - moment powstania niezdolności do pracy ubezpieczonego z uwagi
na schorzenia narządu ruchu. Skarżący polemizując ze stanowiskiem Sądu drugiej
instancji w tej kwestii wkracza w sferę sędziowskiej swobodnej oceny dowodów z
art. 233 § 1 k.p.c. Tymczasem w świetle art. 398³ § 3 oraz art. 398¹³ § 2 k.p.c.
podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące ustalania faktów lub
oceny dowodów, a Sąd Najwyższy związany jest ustaleniami faktycznymi
stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia.
Co do naruszenia art. 236 w związku z art. 382 k.p.c., określającego
wymagania odnośnie do treści postanowienia o przeprowadzeniu dowodu, które to
naruszenie - zdaniem skarżącego - miałoby polegać na niewskazaniu przez Sąd
pierwszej instancji w postanowieniu o dopuszczeni dowodu z akt sprawy sygn. IV U
1894/04 dokumentów, które zalicza w poczet dowodów, należy stwierdzić, że
uchybienie to nie miało wpływu na wynik niniejszego sporu Z uzasadnienia
zaskarżonego wyroku wynika bowiem, że dokonane w oparciu o ten dowód
12
ustalenia dotyczą jedynie sentencji zapadłych w poprzednim procesie orzeczeń, a
Sądy rozstrzygające niniejszą sprawę oparły swoje ustalenia faktyczne w zakresie
spełnienia przez ubezpieczonego przesłanek nabycia prawa do renty na
zgromadzonym przez siebie materiale dowodowym.
Niesłuszny jest wreszcie zarzut naruszenia przy ferowaniu przedmiotowego
wyroku art. 286 w związku z art. 382 k.p.c. Również i ten przepis (podobnie jak
wskazany wcześnie art. 227 i art. 224 § 1 w związku z art. 382 k.p.c.) nie obliguje
sądu do uwzględniania każdego wniosku strony o żądanie ustnego wyjaśnienia
przez biegłego opinii złożonej na piśmie lub zasięgnięcia dodatkowej opinii od tych
samych bądź innych biegłych. Zasada ta dotyczy także dowodu z opinii instytutu
naukowego lub naukowo - badawczego. Przepis art. 290 § 1 k.p.c. (którego
skarżący nawet nie powołuje) pozostawia sądowi przeprowadzającemu
postępowanie dowodowe ocenę, czy w sprawie zachodzi potrzeba zasięgnięcia
tego rodzaju opinii. Dopuszczenie dowodu z opinii instytutu jest zaś celowe wtedy,
gdy istnieją trudności diagnostyczne wymagające dokonania specjalistycznych
badań względnie obserwacji oraz gdy nie da się usunąć sprzeczności w
dostępnych opiniach. Natomiast nie uzasadnia zarzutu naruszenia tegoż przepisu
ocena strony niezadowolonej z dotychczasowych opinii biegłych (wyrok Sadu
Najwyższego z dnia 5 maja 2009 r., I UK 1/09, LEX nr 515412). W przedmiotowej
sprawie nie zachodzi żadna z wymienionych okoliczności. Istota niniejszego
problemu sprowadza się bowiem do określenia początkowej daty niezdolności do
pracy ubezpieczonego w sytuacji, gdy sama niezdolność i jej stopień nie są
kwestionowane i w związku z tym nie istnieje potrzeba przeprowadzenia
specjalistycznych badań lub obserwacji dla zdiagnozowania aktualnego stanu
zdrowia odwołującego i określenia jego predyspozycji do zatrudnienia. Odpowiedź
na zasadnicze dla rozstrzygnięcia sporu pytanie tkwi w dostępnej dokumentacji
medycznej pacjenta, pochodzącej z wcześniejszego okresu czasu, a ta była
przedmiotem analizy biegłych sądowych. Rozbieżności w konkluzjach autorów
opinii sporządzonych w toku procesu zostały zaś przez Sąd Okręgowy i Sąd
Apelacyjny wyjaśnione w drodze zasięgnięcia opinii uzupełniających i ostatecznej
oceny wiarygodności zgromadzonego materiału dowodowego.
13
Wobec bezzasadności zarzutów podnoszonych w ramach podstawy
kasacyjnej naruszenia przepisów postępowania, chybiony jest również zarzut
naruszenia prawa materialnego przy ferowaniu zaskarżonego wyroku, będący –
według skarżącego - konsekwencją uchybień proceduralnych. Skoro bowiem
zgodnie z niewadliwymi ustaleniami Sądów orzekających w sprawie częściowa
niezdolność do pracy ubezpieczonego powstała w dzieciństwie, a stan zdrowia
odwołującego nie uległ istotnemu pogorszeniu w trakcie zatrudnienia, to skarżący
nie spełnia określonej w art. 57 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U.
z 2009 r. Nr 153, poz. 1227) przesłanki nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności
do pracy. Prawidłowe jest zatem rozstrzygnięcie o oddaleniu apelacji od
negatywnego dla ubezpieczonego wyroku pierwszoinstancyjnego.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy z mocy art. 398¹4
k.p.c. orzekł
o oddaleniu skargi kasacyjnej.