Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II BU 11/10
POSTANOWIENIE
Dnia 10 marca 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Maciej Pacuda
w sprawie z wniosku Z. T.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w O.
o wysokość emerytury,
na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 10 marca 2011 r.,
na skutek skargi wnioskodawcy o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 30 września 2008 r.,
odrzuca skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego wyroku.
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 30
września 2008 r. oddalił apelację wniesioną przez ubezpieczonego Z. T. od wyroku
Sądu Okręgowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w O. z dnia 23
stycznia 2008 r., a wyrokiem z dnia 12 stycznia 2010 r. oddalił apelację wniesioną
przez ubezpieczonego od wyroku Sądu Okręgowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w O. z dnia 7 lipca 2009 r.
Ubezpieczony Z. T. wywiódł skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem
wymienionych wyroków Sądu Apelacyjnego, stwierdzając że w jego ocenie wyroki
2
te są „niezgodne z prawem przez naruszenie podstawowych zasad porządku
prawnego, konstytucyjnych wolności oraz praw człowieka i obywatela (art. 4241
§ 2
w związku z art. 4245
§ 1 pkt 2 i 3 k.p.c.); przede wszystkim art. 2 Konstytucji RP i
innych, naruszając zasadę wyrażoną łacińską premią lex retro non agit”.
Skarżący podał, że wydanie przedmiotowych wyroków wyrządziło mu
szkodę, znacznie obniżając jego świadczenie emerytalne. Zasygnalizował też, że
wyliczenie arytmetyczne zostało podane w uzasadnieniu skargi.
Sąd Najwyższy zważył co następuje.
Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku jest
nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia szczególnego rodzaju. Nie jest bowiem
środkiem prawnym służącym wzruszeniu prawomocnego orzeczenia, które
pozostaje w mocy choćby było wadliwe, lecz wyłącznie środkiem służącym kontroli
legalności zaskarżonego nią orzeczenia w kontekście możliwości ubiegania się o
przyznanie od Państwa (Skarbu Państwa) odszkodowania za szkodę wyrządzoną
wydaniem prawomocnego orzeczenia (art. 4171
§ 2 k.c.). Mimo to istnieją
zauważalne analogie między tą skargą a skargą kasacyjną. Obydwa te środki
(określane mianem nadzwyczajnych) stanowią dopełniający się system kontroli
legalności orzeczeń. Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem jest jednym ze
środków nadzoru judykacyjnego Sądu Najwyższego.
Zgodnie z art. 4241
§ 1 k.p.c., skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego wyroku przysługuje od prawomocnego orzeczenia sądu drugiej
instancji kończącego postępowanie w sprawie, jeżeli przez jego wydanie stronie
została wyrządzona szkoda, a zmiana lub uchylenie tego wyroku w drodze
przysługujących stronie środków prawnych nie były i nie są możliwe.
W art. 4245
k.p.c. określone zostały wymagania, którym powinna
odpowiadać skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
orzeczenia, przy czym w § 2 wskazano wymagania formalne przewidziane dla
pisma procesowego, a w § 1 wymienione zostały wymagania istotne skargi.
Przyjęta została zatem zasada analogiczna do uregulowania w art. 3984
k.p.c.
skargi kasacyjnej.
W myśl artykułu 4245
§ 1 k.p.c. skarga o stwierdzenie niezgodności z
prawem prawomocnego orzeczenia powinna zawierać:
3
1) oznaczenie orzeczenia, od którego jest wniesiona, ze wskazaniem, czy jest ono
zaskarżone w całości lub w części;
2) przytoczenie jej podstaw oraz ich uzasadnienie;
3) wskazanie przepisu prawa, z którym zaskarżone orzeczenie jest niezgodne;
4) uprawdopodobnienie wyrządzenia szkody, spowodowanej przez wydanie
orzeczenia, którego skarga dotyczy;
5) wykazanie, że wzruszenie zaskarżonego orzeczenia w drodze innych środków
prawnych nie było i nie jest możliwe;
6) wniosek o stwierdzenie niezgodności orzeczenia z prawem.
Ponadto § 2 stanowi, że skarga powinna czynić zadość wymaganiom
przewidzianym dla pisma procesowego.
Każde z sześciu wymagań z art. 4245
§ 1 pkt 1 – 6 k.p.c. jest indywidualne i
niezależne, a zatem każde powinno być wyraźnie wyodrębnione i wypełnione. Brak
choćby jednego z nich powoduje, że skarga jest dotknięta istotną wadą,
nienaprawialną w trybie właściwym dla usuwania braków formalnych i podlega
odrzuceniu a limine (por. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 19 kwietnia
2007 r., I BP 18/07, LEX nr 489024, z dnia 21 czerwca 2007 r., I BP 9/07, LEX nr
567315, z dnia 8 stycznia 2008 r., I BP 48/07, LEX nr 442671 oraz z dnia 5 sierpnia
2010 r., IV CNP 44/10, LEX nr 603892).
Analiza rozpoznawanej skargi musi prowadzić do wniosku, że nie zostały w
niej spełnione trzy z powołanych wyżej konstrukcyjnych składników skargi o
stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, niezbędnych do
uznania skargi za sporządzoną w sposób prawidłowy i warunkujących ewentualne
przyjęcie jej do rozpoznania.
Zasadnicze uchybienie polega na nieprzytoczeniu podstaw skargi i ich
uzasadnienia (art. 4245
§ 1 pkt 2 k.p.c.). Wymóg ten jest samoistny i niezależny od
wymogu wskazania przepisu prawa, z którym zaskarżone orzeczenie jest
niezgodne. Należy podkreślić, że określenie przez prawodawcę jako dwu
odrębnych wymagań przytoczenia podstaw i ich uzasadnienia oraz wskazania
jednego, konkretnego przepisu prawa, z którym zaskarżone orzeczenie jest
niezgodne, było zabiegiem w pełni świadomym i uzasadnionym. Przytoczenie
podstaw skargi i ich uzasadnienie pozostaje w związku z treścią art. 4244
k.p.c., a
4
więc winno polegać na podaniu naruszeń prawa materialnego lub przepisów
postępowania, które spowodowały niezgodność orzeczenia z prawem i sposobu
dokonania tych naruszeń (np. przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie,
albo też niezastosowanie), natomiast wskazanie przepisu prawa, z którym
zaskarżone orzeczenie jest niezgodne jest konieczne, albowiem istotą skargi jest
właśnie stwierdzenie niezgodności zaskarżonego orzeczenia z prawem, a więc
konkretnym jego przepisem. Jak podkreślił Sąd Najwyższy w postanowieniu z 27
stycznia 2006 r. III CNP 23/05 (OSNC 2006 nr 7-8, poz. 140), instytucja skargi, o
której mowa, została ustanowiona w celu stworzenia możliwości realizacji
uprawnień wypływających z art. 4171
§ 2 k.c., zagwarantowanych w art. 77 ust. 1
Konstytucji, przewidującym odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkody
wyrządzone przez niezgodne z prawem działania przy wykonywaniu władzy
publicznej. Jest w tej sytuacji oczywiste, że niezgodność z prawem, uzasadniająca
odpowiedzialność Skarbu Państwa musi być - już na etapie wnoszenia skargi -
jasno określona przez wskazanie przepisu, z którym skarżone orzeczenie jest
niezgodne. Po drugie, same wady postępowania poprzedzającego wydanie
skarżonego orzeczenia, wytykane w ramach podstaw, nie zawsze powodują
niezgodność orzeczenia z prawem (por. art. 4244
k.p.c.), a jeśli nawet tak się
dzieje, to przepisy prawa materialnego bądź procesowego wskazane jako
naruszone w ramach podstaw nie muszą być - i często nie są - tożsame z
przepisami (przepisem), z którym orzeczenie jest niezgodne. Z tych przyczyn,
zważywszy także na względy czysto normatywne, tj. na konstrukcję art. 4245
k.p.c.,
należy przyjąć, że nie stanowi spełnienia wymagania przewidzianego w art. 4245
§
1 pkt 2 k.p.c. samo tylko wskazanie przepisu prawa, z którym zaskarżone
orzeczenie jest niezgodne. Warte podkreślenia jest bowiem to, że gdy ten sam
przepis stanowi jednocześnie element podstawy skargi i przepis, z którym
orzeczenie jest niezgodne, konieczne jest powołanie go w dwóch odrębnych
punktach, tak aby spełnienie obu omawianych wymagań nie budziło żadnych
wątpliwości. W przedmiotowej skardze nie powołano podstaw (ani ich
uzasadnienia), poprzestając na wskazaniu przepisu prawa, z którym zaskarżone
orzeczenie jest niezgodne, ograniczając się zresztą i w tym zakresie do art. 2
Konstytucji RP oraz nieokreślonych przez odwołanie się do konkretnych przepisów
5
prawnych „podstawowych zasad porządku prawnego, konstytucyjnych wolności
oraz prawa człowieka i obywatela”. Należało zatem uznać, że skarga nie spełniała
omawianego wymagania.
Trudno również uznać za spełnienie wymogu uprawdopodobnienia
wyrządzenia szkody, spowodowanej przez wydanie orzeczenia, którego skarga
dotyczy (art. 4245
§ 1 pkt 4 k.p.c.), jeśli zważyć, że w petitum skargi ubezpieczony
stwierdził jedynie, iż „wydane orzeczenia, które zaskarżamy, wyrządzają szkodę
wnioskodawcy, znacznie obniżając jego świadczenie emerytalne (vide: wyliczenia
arytmetyczne w uzasadnieniu)”, zaś właśnie w uzasadnieniu skarżący dokonał
wprawdzie hipotetycznego wyliczenia „zaległości” ZUS – u, którą określił na kwotę
204.808,74 zł, równocześnie jednak podając, że „od tej kwoty należy potrącić
dotychczas wypłacone od lipca 2004 r. okrojone emerytury”, których wartości już
nie podał, poprzestając na stwierdzeniu, iż „wyliczenie tych potrąceń oczekujemy
od ZUS”. Tym samym nie została określona przez ubezpieczonego konkretna
kwota pieniężna wskazująca szkodę, którą miały wyrządzić mu zaskarżone wyroki
sądu drugiej instancji. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego,
jego spełnienie polegać musi natomiast na przedstawieniu wywodu
przekonującego, że szkoda wystąpiła, określeniu jej rodzaju i rozmiaru, czasu
powstania oraz związku przyczynowego z wydaniem orzeczenia niezgodnego z
prawem (por. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 11 sierpnia 2005 r., III CNP
4/05, OSNC 2006/1/16, z dnia 23 września 2005 r., III CNP 5/05, niepubl., z dnia 22
listopada 2005 r. I CNP 19/05, niepubl., z dnia 27 kwietnia 2007 r., III CNP 24/07
niepubl., z dnia 7 sierpnia 2009 r., II CNP 16/09, LEX nr 584747, z dnia 24
listopada 2009 r., IV CNP 78/09, LEX nr 572139, z dnia 7 kwietnia 2010 r., II BP
15/09, LEX nr 602212, czy też z dnia 17 sierpnia 2010 r., I CNP 35/10, LEX nr
603886). Obowiązkiem skarżącego jest ponadto uprawdopodobnienie wyrządzenia
szkody, a więc wykazanie jej przy użyciu dowodów lub innych środków
niespełniających wymagań wynikających z przepisów o postępowaniu dowodowym
(art. 243 k.p.c.). Samo tylko stwierdzenie, że wysokość szkody oraz jej
uprawdopodobnienie wynika z akt postępowania sądowego przed sądem
powszechnym (w ocenianym przypadku z sugerowanego wyliczenia, którego
winien dokonać ZUS) nie może stanowić wykazania (uprawdopodobnienia) szkody
6
dla potrzeb stwierdzenia niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia (por.
wyrok Sądu najwyższego z dnia 2 lipca 2009 r., II BP 27/08, LEX nr 532129).
Zgodnie z 4245
§ 1 pkt 5 k.p.c. skarżący musi ponadto „wykazać" (nie tylko
„wskazać"), iż wzruszenie zaskarżonego wyroku (wyroków) w drodze innych
środków prawnych nie było i nie jest możliwe. Musi więc ujawnić i przedstawić w
skardze tę okoliczność w sposób wyczerpujący i nie budzący wątpliwości oraz w
drodze stosownego wywodu dowieść jej istnienia i przekonująco uzasadnić (por.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2009 r., I CNP 111/08, LEX nr
527113). Takie ujęcie tego warunku skargi oznacza, że skarżącego obciąża
obowiązek przedstawienia analizy prawnej przepisów dotyczących środków
zaskarżenia, których zastosowanie - w odniesieniu do zaskarżonego orzeczenia -
jest niedopuszczalne lub z innych przyczyn na pewno nie mogłoby odnieść skutku.
Skarżący powinien zatem wykazać, powołując odpowiednie przepisy, że od
zaskarżonego orzeczenia nie przysługuje środek prawny, przy pomocy którego
mogłoby nastąpić wzruszenie zaskarżonego orzeczenia (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 23 stycznia 2009 r., I CNP 108/08, LEX nr 527141). Te same
uwagi dotyczą także kwestii wykazania, iż występuje wyjątkowy wypadek
uzasadniający wniesienie skargi, gdy wniesiono ją stosując art. 4241
§ 2 k.p.c.
Obowiązek skarżącego w tym zakresie, oprócz wykazania, że nie jest (obecnie)
możliwa zmiana lub uchylenie zaskarżonego wyroku w drodze innych
przysługujących stronie środków prawnych, polega zaś dodatkowo na wykazaniu,
że zachodziły takie uzasadnione obiektywnie okoliczności, które uniemożliwiły
stronie zaskarżenie orzeczenia w drodze dostępnych środków prawnych, a także
na zawarciu w skardze wyodrębnionej, poprawnej jurydycznie argumentacji
przedstawiającej, na czym polega „wyjątkowość jego wypadku” i jakie podstawowe
zasady porządku prawnego lub konstytucyjne wolności albo prawa człowieka
zaskarżone prawomocne orzeczenie narusza i wskazaniu na czym polegała obraza
przepisów mających podstawowe znaczenie dla ich ochrony (por. postanowienia
Sądu Najwyższego: z dnia 4 lutego 2008 r., I BU 16/07, LEX nr 621773 i z dnia 27
lutego 2008 r., II BU 56/07, LEX nr 452485). Zawarta, tylko w petitum skargi, krótka
wzmianka na temat niemożliwości uchylenia zaskarżonych orzeczeń w drodze
przysługujących stronie środków prawnych, nie może być uznana za prawidłowe
7
(wystarczające) wypełnienie obowiązku nałożonego w art. 4245
§ 1 pkt 5 k.p.c.,
zważywszy że towarzyszyło jej jedynie stwierdzenie, iż „stały się (one)
prawomocne”, co było o tyle nieistotne, że każdy wyrok sądu drugiej instancji jest
przecież prawomocny od chwili jego wydania (ogłoszenia), a skarga kasacyjna
będąca wszak środkiem prawnym umożliwiającym zmianę lub uchylenie wyroku
przysługuje wyłącznie od prawomocnych wyroków wydanych przez sąd drugiej
instancji (art. 3981
§ 1 k.p.c.). Analogicznie należało odnieść się również do
zawartej w uzasadnieniu skargi informacji, że ubezpieczony „liczył się z
możliwością złożenia skargi kasacyjnej w sprawie …1844/09, ale przeciętne
wynagrodzenie w 2009 r. było tej wysokości (3.102,96 zł), iż wartość przedmiotu
sporu nie przekroczyła 10.000 zł”, skoro owej informacji nie towarzyszył stosowny
wywód, uwzględniający tę okoliczność, że w myśl art. 22 k.p.c. wartość przedmiotu
sporu, a więc i wartość przedmiotu zaskarżenia decydująca o dopuszczalności
skargi kasacyjnej w sprawach o prawo do świadczeń powtarzających się stanowi co
do zasady suma świadczeń za jeden rok.
Kierując się przedstawionymi motywami oraz opierając się na treści art.
4248
§ 1 k.p.c., Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji.