Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 4 kwietnia 2011 r.
I UZ 8/11
Ubezpieczony, inicjując proces sądowy, określa jego przedmiot i do
niego należy oznaczenie wartości przedmiotu sporu, a w dalszej kolejności -
wartości przedmiotu zaskarżenia. Sądowa weryfikacja przedstawionych przez
stronę wyliczeń w tym zakresie nie może prowadzić do merytorycznej oceny
zasadności dochodzonych roszczeń.
Przewodniczący SSN Bogusław Cudowski, Sędziowie SN: Halina Kiryło
(sprawozdawca), Maciej Pacuda.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 4 kwietnia
2011 r. sprawy z odwołania Leona M. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi w O. o ponowne przeliczenie wysokości emerytury, na skutek za-
żalenia ubezpieczonego na postanowienie Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia
18 stycznia 2011 r. […]
u c h y l i ł zaskarżone postanowienie.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku posta-
nowieniem z dnia 18 stycznia 2011 r. ustalił, że wartość przedmiotu zaskarżenia w
sprawie wynosi mniej niż 10.000 zł i odrzucił skargę kasacyjną ubezpieczonego Le-
ona M. od wyroku tegoż Sądu z dnia 21 kwietnia 2010 r.
W uzasadnieniu postanowienia wskazano, iż wspomnianym wyrokiem z dnia 21
kwietnia 2010 r. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymsto-
ku oddalił apelację Leona M. od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Olsztynie z dnia 20 stycznia 2010 r., wydanego w sprawie z od-
wołania ubezpieczonego od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w
O. o ponowne przeliczenie wysokości emerytury. Skargę kasacyjną od powyższego
2
wyroku złożył pełnomocnik ubezpieczonego, określając wartość przedmiotu zaskar-
żenia na kwotę 15.689 zł. Wykonując zarządzenie przewodniczącej wydziału, repre-
zentujący stronę radca prawny przedstawił szczegółowe wyliczenie wartości przed-
miotu zaskarżenia podając, że stanowi ona różnicę pomiędzy dochodzoną wysoko-
ścią emerytury skarżącego za 2009 r. (3.806,39 zł) a wysokością faktycznie otrzy-
mywanego w tym czasie świadczenia (1.430,00 zł) w ujęciu rocznym: 12 x 2.376 zł =
28.512,00 zł. Postanowieniem z dnia 13 grudnia 2010 r. Sąd Najwyższy zwrócił
skargę kasacyjną Sądowi Apelacyjnemu celem uzupełnienia jej o uzasadnienie prze-
słanek przedsądu odrębne od uzasadnienia podstaw kasacyjnych oraz sprawdzenia
wartości przedmiotu zaskarżenia. Sąd Apelacyjny postanowieniem z dnia 22 grudnia
2010 r. orzekł o sprawdzeniu wartość przedmiotu zaskarżenia w ten sposób, że zo-
bowiązał Zakład Ubezpieczeń Społecznych do wyliczenia kwoty hipotetycznej eme-
rytury ubezpieczonego, jaka przysługiwałaby wnioskodawcy przy uwzględnieniu pod-
stawy wymiaru ustalonej z uwzględnieniem wynagrodzenia za lata 1986 - 1988 oraz
do wykazania różnicy pomiędzy ową hipotetyczną wysokością emerytury a kwotą
pobieranego świadczenia. Po sporządzeniu decyzji symulacyjnej organ rentowy
podał, że ustalony od zarobków z lat 1986 - 1988 wskaźnik wysokości podstawy wy-
miaru emerytury ubezpieczonego wynosi 101,50%, zaś całe świadczenie na dzień
przyznania prawa do niego (tj. 6 kwietnia 1999r.) odpowiada kwocie 784,35 zł, a po
waloryzacji na dzień 1 stycznia 2011 r. - 1.334,89 zł. Natomiast wysokość aktualnie
pobieranej przez odwołującego się emerytury, obliczonej z zastosowaniem wskaźni-
ka podstawy wymiaru 121,10%, opiewa na kwotę 1.496,38 zł i przewyższa świad-
czenie w dochodzonej wysokości o 161,49 zł. Sąd Apelacyjny podzielił wyliczenia
dokonane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, natomiast podany przez pełno-
mocnika sposób określenia różnicy pomiędzy żądaną a faktyczną wysokością eme-
rytury uznał za pozorny, oderwany od obiektywnego kryterium i podstaw adekwat-
nych do rzeczywistego przedmiotu zaskarżenia. Przyjmując, że ustalona zgodnie z
regułami art. 22 k.p.c. wartość przedmiotu zaskarżenia jest niższa od 10.000 złotych,
Sąd drugiej instancji z mocy art. 3986
§ 2 k.p.c. orzekł o odrzuceniu skargi kasacyjnej
jako niedopuszczalnej w świetle art. 398² § 1 k.p.c.
Na powyższe postanowienie ubezpieczony złożył zażalenie, zarzucając narusze-
nie przepisów postępowania w postaci art. 22 k.p.c., poprzez błędne obliczenie war-
tości przedmiotu zaskarżenia oraz art. 398² § 1 k.p.c., poprzez jego zastosowanie i
odrzucenie skargi kasacyjnej jako niedopuszczalnej, a nadto błąd w ustaleniach fak-
3
tycznych przyjętych za podstawę zaskarżonego orzeczenia. Żalący się wniósł o
uchylenie przedmiotowego postanowienia i rozpoznanie skargi kasacyjnej oraz zasą-
dzenie na jego rzecz kosztów zastępstwa procesowego.
Zdaniem żalącego się Sąd Apelacyjny zachował się niekonsekwentnie wpierw
podzielając przedstawione w piśmie pełnomocnika strony skarżącej wyliczenie war-
tości przedmiotu zaskarżenia i przekazując skargę kasacyjną wraz z aktami sprawy
Sądowi Najwyższemu, a następnie odmawiając wiarygodności tymże wyliczeniom i
to bez umożliwienia pełnomocnikowi złożenia stosownych wyjaśnień. Swoje ustalenia
odnośnie do wartości przedmiotu zaskarżenia Sąd drugiej instancji oparł na wylicze-
niach dokonanych przez organ rentowy. Tymczasem wyliczenia te są błędne już
chociażby z tego powodu, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych określając wskaźnik
wysokości podstawy wymiaru emerytury ubezpieczonego pominął sporne między
stronami zarobki uzyskane przez wnioskodawcę z tytułu zatrudnienia w firmie I. w
1988 r. Przy uwzględnieniu tychże zarobków wskaźnik wysokości podstawy wymiaru
emerytury ustalony od dochodów skarżącego z lat 1986 - 1988 wynosi 235,58%, a
postawa wymiaru świadczenia - 1.810,15 zł, zaś sama emerytura w dacie przyznania
prawa do niej opiewa na kwotę 2.105,70 zł, a na dzień 1 marca 2010 r. - 3.619,53 zł.
To właśnie szczegółowe kwestie dotyczące wyliczenia emerytury ubezpieczonego są
istotą niniejszego sporu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Analizę prawidłowości zaskarżonego postanowienia rozpocząć wypada od przy-
toczenia treści art. 3982
§ 1 k.p.c., zgodnie z którym skarga kasacyjna jest niedo-
puszczalna w sprawach o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu zaskar-
żenia w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych jest niższa niż
dziesięć tysięcy złotych. Jednakże w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych
skarga kasacyjna przysługuje niezależnie od wartości przedmiotu zaskarżenia w
sprawach o przyznanie i o wstrzymanie emerytury lub renty oraz o objęcie obowiąz-
kiem ubezpieczenia społecznego. Przepis art. 476 § 2 i 3 k.p.c. wyjaśnia ustawowe
pojęcia spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych, stanowiąc w § 2 pkt 2, iż należą
do nich między innymi sprawy, w których wniesiono odwołanie od decyzji organów
rentowych, dotyczących emerytur i rent. Zakres rozpoznania i orzeczenia (przedmiot
sporu) w tych sprawach wyznaczony jest zatem w pierwszej kolejności przedmiotem
4
decyzji organu rentowego zaskarżonej do sądu ubezpieczeń społecznych (por. po-
stanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 1999 r., II UZ 52/99, OSNAPiUS
2000 nr 15, poz. 601), a w drugim rzędzie przedmiotem postępowania sądowego,
określonego zakresem odwołania od decyzji organu rentowego do sądu (por. posta-
nowienie z dnia 11 kwietnia 2006 r., II UZ 1/06, niepublikowane). Oznacza to, że
roszczenie niebędące przedmiotem decyzji organu rentowego oraz rozpoznania sądu
nie może podlegać uwzględnieniu przy ocenie dopuszczalności skargi kasacyjnej ani
stanowić podstawy określenia wartości przedmiotu zaskarżenia skargą kasacyjną
(por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 11 maja 2001 r., II UZ 25/01, niepubli-
kowane oraz z dnia 8 lutego 2002 r., II UKN 45/01, OSNP 2003 nr 22, poz. 553).
W niniejszym przypadku przedmiotem decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
i odwołania od niej oraz rozpoznania i rozstrzygnięcia Sądów pierwszej i drugiej in-
stancji była wysokość emerytury ubezpieczonego ponownie przeliczona z zastoso-
waniem proponowanych przez odwołującego się zasad, tj. według dochodów wnio-
skodawcy z lat 1986 - 1988, przy uwzględnieniu między innymi zarobków wykaza-
nych w jego świadectwie pracy z I. SA Oddziału w G. Mamy zatem do czynienia ze
sprawą o prawo majątkowe, w której o dopuszczalności skargi kasacyjnej decyduje
wartość przedmiotu zaskarżenia.
W sporach sądowych o wysokość powtarzających się świadczeń z ubezpiecze-
nia społecznego wartość przedmiotu zaskarżenia stanowi obliczona za okres jedne-
go roku, stosownie do wskazań zawartych w art. 22 k.p.c., różnica pomiędzy hipote-
tyczną kwotą emerytury, jaką skarżący otrzymywałby, gdyby jego żądanie ustalenia
wysokości świadczenia zostało uwzględnione, a emeryturą w kwocie faktycznie po-
bieranej (postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 1997 r., II UKN 40/96,
OSNAPiUS 1997 nr 16, poz. 301; z dnia 18 października 2000 r., II UZ 123/00,
OSNAPiUS 2002 nr 15, poz. 370; z dnia 21 lipca 2003 r., II UZ 45/03, OSNP 2004 nr
11, poz. 200; z dnia 23 listopada 2007 r., II UZ 30/07, OSNP 2009 nr 3-4, poz. 54 i z
dnia 2 października 2009 r., II UZ 30/09, LEX nr 583822). Tak oznaczona wartość
przedmiotu zaskarżenia nie może być przy tym wyższa od wartości przedmiotu
sporu. Godzi się podkreślić, że wspomniana różnica pomiędzy dochodzonym a fak-
tycznie pobieranym świadczeniem za okres dwunastu miesięcy wyznacza wartość
przedmiotu zaskarżenia także wówczas, gdy ubezpieczony dochodzi wypłaty należ-
ności za przedział czasu sprzed wydania decyzji, gdyż żądanie przyznania zwięk-
szonej emerytury (renty) za okres wcześniejszy nie jest roszczeniem odszkodowaw-
5
czym w rozumieniu prawa cywilnego i nie ma odrębnego charakteru w znaczeniu,
jakim terminem tym posługuje się art. 21 k.p.c. Dlatego też dla określenia wartości
przedmiotu zaskarżenia w tego rodzaju sporach nie stosuje się tego ostatniego prze-
pisu i nie sumuje się różnic wysokości świadczeń za okres sprzed i po wydaniu za-
skarżonej decyzji (postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 6 lutego 2010 r., II UKN
294/00, LEX nr 551037 i z dnia 21 kwietnia 2005 r., I UZ 76/04, OSNP 2006 nr 3-4,
poz. 66).
Warto nadmienić, że z mocy art. 3984
§ 3 k.p.c. skarga kasacyjna - poza inny-
mi wymaganiami, jakie stawiane są przez ustawodawcę pismom procesowym - po-
winna zawierać również oznaczenie wartości przedmiotu zaskarżenia, a Sąd Naj-
wyższy nie jest władny ani zwolnić wnioskodawcy z tego obowiązku, ani też dopuścić
skargę kasacyjną o wartości zaskarżenia niższej, niż tego wymaga przepis prawa
(por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2001 r., II UKN 706/00,
OSNAPiUS 2002 nr 24, poz. 609; z dnia 25 czerwca 2002 r., II UZ 39/02, OSNP -
wkładka 2003 nr 1, poz. 9; z dnia 21 kwietnia 2005 r., I UZ 76/04, OSNP 2006 nr 3-4,
poz. 66; z dnia 18 stycznia 2006 r., II UZ 74/05, OSNP 2007 nr 7-8, poz. 116). Do-
pełnienie tego obowiązku powinno nastąpić najpóźniej w piśmie procesowym złożo-
nym przez pełnomocnika skarżącego na wezwanie sądu drugiej instancji do usunię-
cia braków formalnych skargi kasacyjnej. Uczynienie zadość temu obowiązkowi po-
lega zaś na wskazaniu wartości przedmiotu zaskarżenia oraz podaniu podstawy i
sposobu jej wyliczenia. Nie jest wykonaniem owego zobowiązania pozorne przed-
stawienie podstaw i sposobu wyliczenia wartości przedmiotu zaskarżenia kasacyjne-
go, dokonane w oderwaniu od obiektywnych kryteriów (postanowienia Sądu Najwyż-
szego z dnia 19 marca 1999 r., I PKN 6/99, niepublikowane; z dnia 13 maja 2005r., II
UZ 25/05, OSNP 2005 nr 23, poz. 383; z dnia 27 lutego 2007 r., II UZ 67/06, niepu-
blikowane; z dnia 6 kwietnia 2007 r., II PZ 12/07, OSNP 2008 nr 11 - 12, poz. 169; z
dnia 13 października 2009 r., II UK 234/08, LEX nr 553692). W świetle art. 398 § 2
k.p.c. sąd drugiej instancji ma zaś obowiązek skontrolowania dopuszczalności skargi
kasacyjnej, co wymaga między innymi zweryfikowania w trybie art. 25 § 1 k.p.c.
wskazanej przez pełnomocnika strony wartości przedmiotu zaskarżenia (postano-
wienie Sądu Najwyższego z dnia 18 maja 2006 r., IV CZ 34/06, LEX nr 200867 i
orzeczenia tam powołane).
Przenosząc powyższe rozważania na płaszczyznę niniejszego sporu wypada
stwierdzić, że pełnomocnik ubezpieczonego wykonując zarządzenie przewodniczącej
6
Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Apelacyjnego w Białymstoku złożył
pismo procesowe, w którym wskazał podstawy i sposób wyliczenia wartości przed-
miotu zaskarżenia, a które nie zostały zakwestionowane przez Sąd, co prowadziło do
przekazania skargi kasacyjnej Sądowi Najwyższemu. Po zwrocie przez Sąd Najwyż-
szy akt sprawy celem uzupełnienia braków formalnych skargi kasacyjnej i sprawdze-
nie wartości przedmiotu zaskarżenia, Sąd Apelacyjny zobowiązany był zrealizować te
zalecenia, mając przy tym możliwość wyboru metody dokonania owego sprawdzenia,
także poprzez zobowiązanie organu rentowego do sporządzenia decyzji symulacyj-
nej. Kontrola prawidłowości wskazanego przez stronę sposobu ustalenia wartości
przedmiotu zaskarżenia nie mogła jednak odbiegać od realiów niniejszego sporu. To
ubezpieczony inicjując niniejszy proces sądowy określił jego przedmiot i do niego
należało oznaczenie wartości przedmiotu sporu, a w dalszej kolejności - wartości
przedmiotu zaskarżenia. Sądowa weryfikacja przedstawionych przez stronę wyliczeń
w tym zakresie nie mogła sprowadzać się do merytorycznej oceny dochodzonych
roszczeń. Skoro zatem przedmiotem decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i
odwołania od niej było przeliczenie emerytury ubezpieczonego z zastosowaniem wy-
nagrodzenia wnioskodawcy z lat 1986 - 1988, przy uwzględnieniu zarobków uzyska-
nych przez niego w I. SA Oddziale w G., a odwołujący się swoje pretensje w tej ma-
terii podtrzymywał w toku postępowania przed Sądami obydwu instancji oraz w skar-
dze kasacyjnej, to zlecając organowi rentowemu dokonanie symulacji wysokości
spornego świadczenia Sąd Apelacyjny powinien uwzględnić ten fakt, odpowiednio
redagując tezę zarządzenia adresowanego do organu rentowego. Pozostawienie
Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych swobody w tym zakresie sprawiło, że to organ
rentowy w rzeczywistości określił wartość przedmiotu zaskarżenia, samodzielnie we-
ryfikując dochody ubezpieczonego o sporne między stronami zarobki z okresu za-
trudnienia ubezpieczonego we wspomnianym zakładzie. Takie sprawdzenie przez
Sąd Apelacyjny wartości przedmiotu zaskarżenia, odbiegające od treści dochodzo-
nych przez odwołującego się roszczeń, należy uznać za nieprawidłowe w świetle
powołanych wyżej przepisów. W konsekwencji również postanowienie o odrzuceniu
skargi kasacyjnej z tej właśnie przyczyny wypada ocenić jako przedwczesne. Sąd
drugiej instancji powinien więc dokonać ponownego sprawdzenia wartości przed-
miotu zaskarżenia (z uwzględnieniem powyższych uwag) i zadecydować o dopusz-
czalności wniesionej przez ubezpieczonego skargi.
7
Mając powyższe na względzie, z mocy art. 398¹5
§ 1 w związku z art. 394¹ § 3
k.p.c. orzeczono jak w sentencji.
========================================