Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UZ 39/11
POSTANOWIENIE
Dnia 2 sierpnia 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Halina Kiryło (sprawozdawca)
SSN Roman Kuczyński
w sprawie z wniosku K. G.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi we W.
na skutek skargi o wznowienie postępowania,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 2 sierpnia 2011 r.,
zażalenia wnioskodawcy na postanowienie Sądu Apelacyjnego
z dnia 10 maja 2010 r.,
oddala zażalenie.
.
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 19
grudnia 2005 r., sygn. akt … 2896/04 oddalił apelację ubezpieczonego K. G. od
wyroku Sądu Okręgowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we W. z dnia
17 czerwca 2004 r., sygn. akt … 608/03, mocą którego oddalono jego odwołanie od
decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału we W. odmawiającej
wnioskodawcy prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy.
Ubezpieczony wniósł skargę o wznowienie postępowania zakończonego
powyższym wyrokiem Sądu drugiej instancji. Skargę oparto na podstawie z art. 403
§ 2 k.p.c., powołując się na fakt późniejszego wykrycia prawomocnego wyroku
2
Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 1999 r., II UKN 622/98, dotyczącego tego
samego stosunku prawnego, który to wyrok dowodzi naruszenia przez Sądy
orzekające w sprawie przepisów postępowania, tj. art. 47710
§ 2 k.p.c. oraz § 8 pkt
4 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8 sierpnia 1997 r. w
sprawie orzekania o niezdolności do pracy dla celów rentowych (Dz.U. Nr 99, poz.
612) przy wydawaniu decyzji przez organ rentowy, powodujące nieważność
postępowania przed tym organem. Skarżący zakwestionował również dokonaną
przez Sądy pierwszej i drugiej instancji wykładnię przepisu art. 12 ust. 3 ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.),
definiującego pojęcie częściowej niezdolności do pracy.
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych postanowieniem z
dnia 10 maja 2010 r. odrzucił skargę o wznowienie postępowania. W uzasadnieniu
postanowienia wskazał, że przedmiotowa skarga nie jest oparta na ustawowej
podstawie wznowienia z art. 403 § 2 k.p.c., albowiem powołany przez skarżącego
wyrok Sądu Najwyższego dotyczy innych stron; nie jest więc wyrokiem dotyczącym
tego samego stosunku prawnego, a nadto nie stanowi środka dowodowego w
rozumieniu tegoż przepisu. Skarżący nie wskazał zaś żadnych innych okoliczności
faktycznych ani środków dowodowych, które mogłyby mieć wpływ na wynik sprawy,
a z których nie mógł skorzystać w poprzednim postępowaniu.
W zażaleniu na powyższe postanowienie ubezpieczony zarzucił naruszenie:
1/ art. 403 § 2 k.p.c. w związku z art. 410 § 1 k.p.c. poprzez przyjęcie, że podana
przyczyna wznowienia nie stanowi ustawowej podstawy wznowienia, 2/ art. 410 §
2 k.p.c. poprzez odrzucenie skargi na posiedzeniu niejawnym, co uniemożliwiło
skarżącemu uprawdopodobnienie okoliczności stanowiących o dopuszczalności
skargi oraz 3/ art. 405 § 2 zdanie drugie k.p.c. poprzez rozstrzygnięcie w
przedmiocie skargi przez niewłaściwy sąd. Skarżący wniósł o uchylenie
zaskarżonego postanowienia, zniesienie postępowania wywołanego skargą o
wznowienie i przekazanie sprawy do rozpoznania sądowi właściwemu, tj. Sądowi
Okręgowemu we W. oraz zasądzenie kosztów postępowania zażaleniowego
według norm przepisanych.
3
Zdaniem żalącego się wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 1990 r., II
UKN 622/98, zawiera prawidłową wykładnię art. 47710
§ 2 k.p.c. i jednocześnie
wskazuje na naruszenie tego przepisu przez Sądy orzekające w sprawie …
2896/04 przez nieprzekazanie sprawy do ponownego rozpoznania organowi
rentowemu, mimo przedstawienie przez ubezpieczonego szeregu nowych
dowodów i zgłoszenia przezeń nowego żądania. Nadto w skardze o wznowienie
postępowania powołano także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 września 2006
r., I UK 103/06, potwierdzający fakt błędnej wykładni przez Sąd Apelacyjny art. 12
ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i
zawartego w tym przepisie pojęcia częściowej niezdolności do pracy. Według
skarżącego orzeczenia te dotyczą tego samego stosunku prawnego, aczkolwiek
zapadły na tle odmiennego stanu faktycznego. Są one nowymi dowodami w
sprawie, które w postępowaniu objętym skargą o wznowienie były wnioskodawcy
nieznane.
Odrzucenie skargi postanowieniem wydanym na posiedzeniu niejawnym
pozbawiło skarżącego możliwości wykazania prawidłowości podstaw wznowienia i
stanowiło naruszenie art. 410 § 1 i 2 k.p.c. W zakresie badania na posiedzeniu
niejawnym podstaw wznowienia mieści się jedynie stwierdzenie, czy skarżący
wskazał owe podstawy i czy odpowiadają one podanym w Kodeksie postępowania
cywilnego. Nie leży w gestii sądu na tym etapie postępowania analizowanie, czy
wskazane podstawy wznowienia rzeczywiście istnieją.
W ocenie żalącego się doszło także do naruszenia art. 405 zdanie drugie
k.p.c., gdyż sądem orzekającym co do istoty sprawy, a zatem sądem właściwym do
rozpoznania skargi o wznowienie postępowania, był Sąd pierwszej instancji, skoro
Sąd drugiej instancji oddalił apelację.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie.
Analizując trafność poszczególnych zarzutów zażalenia wypada w pierwszej
kolejności odnieść się do kwestii właściwości rzeczowej Sądu Apelacyjnego do
rozpoznania przedmiotowej skargi o wznowienie postępowania.
W tym zakresie warto przytoczyć treść art. 405 k.p.c., zgodnie z którym do
wznowienia postępowania z przyczyn nieważności oraz na podstawie przewidzianej
4
w art. 401¹ k.p.c. właściwy jest sąd, który wydał zaskarżone orzeczenie, a jeżeli
zaskarżono orzeczenia sądów różnych instancji, właściwy jest sąd instancji
wyższej. Do wznowienia postępowania na innej podstawie właściwy jest sąd, który
ostatnio orzekał co do istoty sprawy. Wątpliwości na tle wykładni użytego w tym
przepisie pojęcia „sądu, który ostatnio orzekał co do istoty sprawy” zostały
rozstrzygnięte w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 3
kwietnia 2007 r., III CZP 137/06 (OSNC 2007, nr 9, poz. 125). Przyjęto w niej, że
sąd drugiej instancji, który oddalił apelację, jest sądem orzekającym ostatnio co do
istoty sprawy w rozumieniu art. 405 zdanie drugie k.p.c., właściwym do wznowienia
postępowania na podstawach określonych w art. 403 k.p.c.
W uzasadnieni uchwały przytoczono i podzielono wcześniejsze poglądy
judykatury na temat charakteru postępowania apelacyjnego, zawarte m.in. w
uchwale Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 1999 r., III CZP 59/98 (OSNC 1999,
nr 7-8, poz. 124), mającej moc zasady prawnej. Stwierdzono w niej w
szczególności, że sąd drugiej instancji ma obowiązek poczynić własne ustalenia,
także na podstawie odmiennie ocenionych ustaleń faktycznych dokonanych w
postępowaniu pierwszoinstancyjnym, oraz zastosować do nich w sposób
autonomiczny przepisy prawa materialnego. Tak wyrażona wypowiedź sądu
apelacyjnego, w postaci oddalenia apelacji lub zmiany wyroku sądu pierwszej
instancji, ma charakter merytoryczny (co do istoty sprawy). Powołano też wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 2000 r., III CKN 812/98 (OSNC 2000, nr 10,
poz. 193) oraz postanowienie z dnia 4 października 2002 r., III CZP 62/02 ( OSNC
2004, nr 1, poz. 7),w których Sąd Najwyższy akcentował fakt, że sąd drugiej
instancji, prowadząc postępowanie wywołane wniesieniem apelacji, rozpoznaje
sprawę, nie apelację. Postępowanie apelacyjne stanowi bowiem - mimo
kontrolnego charakteru - kontynuację merytorycznego rozpoznania sprawy, a sąd
odwoławczy jest przede wszystkim instancją merytoryczną, która rozpoznaje
sprawę samodzielnie, bez związania zarzutami apelacyjnymi, z ograniczeniem
wynikającym tylko z granic zaskarżenia. Konkludując Sąd Najwyższy stwierdził, iż
zawarte w art. 385 k.p.c. sformułowanie, że sąd drugiej instancji oddala apelację,
jeżeli jest ona bezzasadna, oznacza jedynie określenie samej formalnej treści
orzeczenia. Z charakteru postępowania apelacyjnego wynika natomiast, że
5
następuje w nim merytoryczne rozpoznanie sprawy, a oddalenie apelacji jest
efektem oceny istoty sprawy (art. 378 § 1 k.p.c.). Takie orzeczenie jest nie tylko
wynikiem oceny samej apelacji, lecz przede wszystkim efektem rozpoznania
meritum sprawy w granicach zaskarżenia, równoznacznym z potwierdzeniem, że
sąd apelacyjny rozstrzyga sprawę w taki sam sposób, jak uczynił to sąd pierwszej
instancji.
Odnosząc powyższe rozważania do realiów niniejszej sprawy należy
stwierdzić, że sądem właściwym do rozpoznania skargi o wznowienie
postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego – Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 19 grudnia 2005 r., sygn. akt … 2896/04,
był ten Sąd.
Chybiony jest również zarzut naruszenia przepisów art. 410 § 1 i 2 k.p.c.
przy ferowaniu zaskarżonego postanowienia, polegającego na rozpoznaniu skargi
na posiedzeniu niejawnym i uniemożliwieniu skarżącemu wykazania istnienia
ustawowych podstaw wznowienia. Jak bowiem wyjaśnił Sąd Najwyższy w
uzasadnieniu postanowień z dnia 7 lipca 2005 r., IV CO 6/05 (LEX nr 155376) oraz
z dnia 26 września 2007 r. IV CZ 48/07 (LEX nr 485887) i z dnia 15 stycznia 2008 r.
III UZ 13/07 (LEX nr 442729), artykuł 410 § 1 k.p.c. w nowym brzmieniu stanowi,
że sąd odrzuca skargę wniesioną po upływie przepisanego terminu,
niedopuszczalną lub nieopartą na ustawowej podstawie, a postanowienie w tym
przedmiocie może być wydane na posiedzeniu niejawnym. Przytoczone
uregulowanie wykracza poza ramy postępowania wstępnego ze skargi o
wznowienie postępowania. Zastosowanie tego przepisu oznacza, że przedmiotem
badania sądu jest zachowanie terminu oraz oparcie skargi na jednej z ustawowych
podstaw wznowienia, a w konsekwencji - także dopuszczalności skargi z mocy
ustawy i legitymację do jej wniesienia. Stwierdzenie, na posiedzeniu niejawnym,
dopuszczalności wznowienia nie ogranicza się do badania, czy wskazane przez
skarżących okoliczności dają się podciągnąć pod przewidzianą w ustawie podstawę
wznowienia, lecz obejmuje badanie i ustalenie, czy podstawa wznowienia
rzeczywiście istnieje. Nastąpiła bowiem - wskutek uchylenia art. 411 k.p.c. -
eliminacja dwustopniowego postępowania. Skarga o wznowienie postępowania
podlega, myśl art. 410 § 1 k.p.c., odrzuceniu jeżeli - w okolicznościach konkretnej
6
sprawy - podawana podstawa nie zostanie przez sąd stwierdzona. W
postanowieniu z dnia 28 października 1999 r. II UKN 174/99 (OSNP 2001, nr 4,
poz. 133), a następnie w postanowieniu z dnia 21 września 2007 r. V CZ 88/07 LEX
nr 486003), Sąd Najwyższy wyjaśnił, że jeżeli z uzasadnienia skargi wynika, iż
okoliczności w niej wskazane nie wyczerpują ustawowej przesłanki wznowienia
postępowania, wymienionej w przepisach k.p.c., to podnoszona w żądaniu
podstawa prawna wznowienia nie zachodzi.
Z taką zaś sytuacją mamy do czynienia w niniejszym przypadku.
Inicjując rozważania w tej kwestii warto podkreślić, że instytucja wznowienia
opiera się na przysługującej poza tokiem instancji skardze o presumpcję wadliwego
procesu i zastąpienie zapadłego orzeczenia orzeczeniem nowym. Zakres
postępowania zapoczątkowanego skargą o wznowienie wytycza norma art. 412 § 1
k.p.c., zgodnie z którą sąd rozpoznaje sprawę na nowo w granicach, jakie zakreśla
podstawa wznowienia. Z brzmienia cytowanego przepisu jednoznacznie wynika, iż
przedmiotem postępowania jest udowodnienie istnienia podstawy, na której oparto
skargę w konkretnej sprawie. W konsekwencji zakres ponownego rozpoznania
sprawy uwarunkowany jest przyczyną wznowienia wskazaną przez skarżącego. W
świetle art. 409 k.p.c. istotnym elementem skargi o wznowienie postępowania jest
zatem podanie podstawy tegoż wznowienia oraz jej uzasadnienie i to zarówno z
punktu widzenia analizy skargi w trybie art. 410 § 1 k.p.c. pod kątem jej
dopuszczalności, jak i z uwagi na przepis art. 412 § 1 k.p.c. ograniczający kognicję
sądu do tak zakreślonych granic.
Nadzwyczajny charakter tego środka prawnego, skierowanego przeciwko
prawomocnemu orzeczeniu powoduje, że wznowienie postępowania może nastąpić
wyłącznie z powodów ściśle określonych w ustawie. Katalog podstaw wznowienia
został zawarty w art. 401-403 k.p.c. i jest on wyczerpujący. Wszelkie inne
okoliczności, wykraczające poza sytuacje taksatywnie wymienione w powołanych
przepisach, nie mogą stanowić oparcia dla omawianej skargi. W doktrynie
funkcjonuje przy tym podział podstaw wznowienia na przyczyny nieważności (art.
401 k.p.c.), które stanowią bezwzględny powód wznowienia w tym znaczeniu, że
ich stwierdzenie w każdym przypadku skutkuje uchyleniem zaskarżonego
orzeczenia oraz tzw. podstawy restytucyjne (art. 403), których istnienie uzasadnia
7
uchylenie orzeczenia tylko w przypadku wystąpienia związku przyczynowego
zachodzącego między nimi a treścią rozstrzygnięcia, jak i wreszcie tę podstawę,
jaką jest wydanie wyroku w oparciu o akt normatywny uznany przez Trybunał
Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją, umową międzynarodową lub ustawą
(art. 4011
k.p.c.).
W niniejszej sprawie jako podstawę wznowienia wskazano przepis art. 403
§ 2 k.p.c., powołując się na późniejsze wykrycie prawomocnych wyroków Sądu
Najwyższego z dnia 25 maja 1999 r., II UKN 622/98 oraz z dnia 15 września 2006
r., I UK 103/06.
Godzi się przypomnieć, że zgodnie z brzmieniem art. 403 § 2 k.p.c. można
również żądać wznowienia w razie późniejszego wykrycia prawomocnego wyroku,
dotyczącego tego samego stosunku prawnego, albo wykrycia takich okoliczności
faktycznych lub środków dowodowych, które mogłyby mieć wpływ na wynik sprawy,
a z których strona nie mogła skorzystać w poprzednim postępowaniu. Pod pojęciem
wykrycia prawomocnego wyroku, dotyczącego tego samego stosunku prawnego,
należy rozumieć sytuację, gdy przedmiotem rozstrzygnięcia w tym wyroku są te
same prawa i obowiązki, dotyczące tych samych podmiotów, wynikające z
określonych norm prawnych, które pomiędzy nimi były przedmiotem rozstrzygnięcia
w postępowaniu, którego wznowienia dotyczy skarga (postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 26 marca 1999 r., III AO 10/99, LEX nr 36977). Z kolei co do
okoliczności faktycznych i środków dowodowych w rozumieniu komentowanego
przepisy warto zacytować pogląd wyrażony w uzasadnieniu postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 22 października 2009 r., II UZ 64/09 9LEX nr 560531), w
świetle którego z brzmienia przepisu art. 403 § 2 k.p.c. wynika jednoznacznie, że
dotyczy on sfery faktów, a nie sfery prawa. Chodzi w nim o okoliczności faktyczne i
środki dowodowe (dowody), które, stosownie do art. 227 k.p.c., służą do ustalenia
faktów mających dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie. Ta przesłanka
wznowienia postępowania obejmuje podstawę faktyczną wyroku, a nie jego
podstawę prawną. Podstawę prawną wyroku stanowi wskazanie przepisu, na
którym oparto rozstrzygnięcie, przy czym zastosowanie określonej norm prawnej
wiąże się zwykle z koniecznością dokonania jej wykładni. Stąd też wykładnia prawa
krajowego nie stanowi ani okoliczności faktycznej, ani środka dowodowego w
8
rozumieniu omawianego przepisu i w związku z tym bez znaczenia pozostaje to czy
strona mogła się na nią powołać w poprzednim postępowaniu, czy też nie.
Identyczne stanowisko dotyczy wyroków jakichkolwiek sądów czy trybunałów, w
których dokonywana jest wykładnia prawa, nawet wtedy, kiedy wynika z nich
odmienna interpretacja przepisów niż ta, jakiej dokonał sąd rozstrzygający sprawę
objętą skargą o wznowienie postępowania. Wykładnia dokonana przez sądy i
trybunały, dotycząca sfery prawa, nie jest ani okolicznością faktyczną, ani środkiem
dowodowym. Podobnie w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada
1998 r., II UKN 402/98 (OSNAPiUS 1999 r. Nr 24, poz. 805) stwierdza się, że
wskazanie przez stronę, iż przepisy przyjęte za podstawę prawomocnego wyroku
zostały następnie inaczej zinterpretowane w uchwale Sądu Najwyższego, nie
uzasadnia wznowienia postępowania według art. 403 § 2 k.p.c.
W kontekście zaprezentowanych rozważań słuszną jest teza zawarta w
uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia, iż wykrycie przez ubezpieczonego
wspomnianych wyroków Sądu Najwyższego nie wyczerpuje podstawy wznowienia
postępowania z art. 403 § 2 k.p.c., gdyż wyroki te nie dotyczą jego samego
stosunku prawnego ani nie są okolicznościami faktycznym lub środkami
dowodowymi w rozumieniu tegoż przepisu. Skarga niemająca ustawowej podstawy
podlega zaś odrzuceniu z mocy art. 410 § 1 k.p.c. W konsekwencji zaskarżone
postanowienie należy uznać za prawidłowe.
Mając powyższe na uwadze, orzeczono stosownie do art. 39814
k.p.c. w
związku z art. 394¹ § 3 k.p.c.