Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CZ 32/11
POSTANOWIENIE
Dnia 8 grudnia 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Dariusz Dończyk
SSN Kazimierz Zawada
w sprawie z powództwa Z. N. i B. N.
przeciwko Skarbowi Państwa – Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad
w W. Oddziałowi w B.
o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 8 grudnia 2011 r.,
zażalenia strony pozwanej
na postanowienie o kosztach procesu zawarte w punkcie trzecim wyroku
Sądu Apelacyjnego
z dnia 23 listopada 2010 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i sprawę w tym zakresie
przekazuje Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania,
pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania zażaleniowego.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 23 listopada 2010 r. Sąd Apelacyjny, uwzględniając
apelację strony pozwanej Skarbu Państwa – Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i
Autostrad w W. zmienił wyrok Sądu Okręgowego z dnia 10 maja 2010 r. w ten
sposób, że powództwo Z. N. i B. N. o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli
oddalił, nie obciążając powodów kosztami zastępstwa procesowego za obie
instancje na podstawie art. 102 k.p.c. ze względu na ich subiektywne przekonanie o
zasadności dochodzonego roszczenia, jak też ich sytuację materialną.
W zażaleniu na zawarte w wyroku z dnia 23 listopada 2010 r. orzeczenie
o kosztach procesu za drugą instancję pozwany zarzucił, że subiektywne
przekonanie powodów o zasadności ich powództwa nie może stanowić podstawy
nieobciążenia ich poniesionymi przezeń kosztami zastępstwa procesowego, gdyż
w sprawie nie wystąpiły żadne wyjątkowe okoliczności świadczące o takiej
podstawie rozstrzygnięcia w zakresie kosztów. Skarżący zarzucił także, że nie jest
wiadome na jakiej podstawie Sąd ustalił, iż sytuacja materialna powodów jest zła.
W uzasadnieniu obu zarzutów pozwany podniósł również, że powodowie byli
w sprawie reprezentowani przez pełnomocnika z wyboru.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
Zażalenie na rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zasługuje na
uwzględnienie.
W wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zgodnie z art. 102
k.p.c. odstąpić od obciążenia strony przegrywającej proces kosztami postępowania
poniesionymi przez drugą stronę. Przepis ten, wyrażając zasadę słuszności
w zakresie orzekania o kosztach procesu, wprowadza wyjątek od reguły
odpowiedzialności za jego wynik przewidzianej w art. 98 § 1 k.p.c. Podstaw do
zastosowania art. 102 k.p.c. należy poszukiwać w okolicznościach konkretnej
sprawy, które przemawiają za tym, że w danym przypadku obciążenie strony
przegrywającej kosztami procesu na rzecz jej przeciwnika byłoby niesłuszne
(por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 15 lipca 2010 r., IV CZ 43/10,
3
niepubl. oraz z dnia 23 marca 2011 r., V CZ 120/10, niepubl.). Okoliczności
uzasadniające zastosowanie tego przepisu mogą wiązać się z samym przebiegiem
procesu bądź mogą mieć charakter zewnętrzny, w szczególności dotyczyć sytuacji
życiowej i materialnej strony przegrywającej (por. np. uzasadnienie wyroku Sądu
Najwyższego z dnia 29 sierpnia 1973 r., I PR 188/73, OSNCP 1974, nr 3, poz. 59,
oraz postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 1973 r., II CZ 210/73,
niepubl., z dnia 5 sierpnia 1981 r., II CZ 98/81, OSNC 1982, nr 2-3, poz. 36, z dnia
4 lutego 2010 r., IV CZ 2/10, niepubl., z dnia 21 lipca 2010 r., III CZ 21/10, niepubl.,
z dnia 19 sierpnia 2010 r., IV CZ 50/10, niepubl.). Ocena, czy w sprawie zachodzą
podstawy do zastosowania tego przepisu stanowi suwerenne uprawnienie sądu
orzekającego, ustawodawca pozostawił zatem sądowi w tym zakresie szeroki
margines swobody. Jednakże, jeżeli sąd odstępuje na tej podstawie od zasady
odpowiedzialności za wynik procesu, obowiązany jest wskazać motywy, którymi
kierował się wydając takie rozstrzygnięcie, tak aby możliwa była kontrola jego
trafności (por. m.in. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 11 lutego 2010 r.,
CZ 111/09, niepubl., z dnia 22 kwietnia 2010 r., II CZ 33/10, niepubl., z dnia
19 sierpnia 2010 r., IV CZ 51/10, niepubl. oraz z dnia 28 października 2011 r., I CZ
57/11, niepubl.).
W uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia Sąd Apelacyjny wymienił dwie
okoliczności, w żaden sposób ich nie konkretyzując.
Sytuacja majątkowa strony przegrywającej proces może uzasadniać
nieobciążenie jej obowiązkiem zwrotu kosztów stronie przeciwnej. O sytuacji takiej
powinny świadczyć poczynione przez sąd ustalenia faktyczne, które muszą znaleźć
odzwierciedlenie w uzasadnieniu rozstrzygnięcia o kosztach. W motywach
zaskarżonego orzeczenia brak jakichkolwiek danych mających obrazować sytuację
majątkową stron, co oznacza, że w obecnym stanie rzeczy nie widać podstaw do
zastosowania art. 102 k.p.c. ze względu na sytuację majątkową powodów.
Wskazanie przez Sąd odwoławczy, jako przyczyny nieobciążenia powodów
obowiązkiem zwrotu kosztów stronie przeciwnej ich subiektywnego przekonania
o zasadności dochodzonego roszczenia również pozostało bez wyjaśnienia.
Przekonanie takie może stanowić podstawę zastosowania art. 102 k.p.c. tylko
4
w wyjątkowych wypadkach, zwłaszcza ze względu na szczególny charakter
okoliczności sprawy, dochodzonych roszczeń lub specyficznych elementów
podmiotowych (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2 grudnia 2009 r.,
I CZ 92/09, niepubl.).
W sprawie niniejszej nie wiadomo, czym Sąd się w sprawie kierował,
wskazując tę przesłankę, i jakie okoliczności w tym zakresie uwzględnił. Z tego
względu jako uzasadniony należało ocenić zarzut zażalenia dotyczący braku
uzasadnienia tak ujętej przesłanki zastosowania art. 102 k.p.c.
Z omówionych przyczyn Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji, na
podstawie art. 3941
§ 3 w zw. z art. 39815
§ 1 k.p.c.

IV CZ 32/11

Powołane przepisy:

Informacje o źródle orzeczenia:

Dodatkowe informacje:

Pełny tekst orzeczenia