Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 19 stycznia 2012 r.
I PK 82/11
W postępowaniu ze skargi o wznowienie sąd nie rozpoznaje zarówno
roszczeń zgłoszonych po raz pierwszy w tym postępowaniu, jak i roszczeń
uprzednio zgłoszonych, których nie dotyczy podstawa wznowienia (art. 412 § 1
k.p.c.).
Przewodniczący SSN Józef Iwulski (sprawozdawca), Sędziowie SN: Maciej
Pacuda, Małgorzata Wrębiakowska-Marzec.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 19 stycznia
2012 r. sprawy z powództwa Stanisławy G. przeciwko „S.” SA w O. o odszkodowa-
nie, na skutek skarg kasacyjnych strony pozwanej i powódki od wyroku Sądu Apela-
cyjnego w Katowicach z dnia 11 lutego 2011 r. […]
1. o d d a l i ł obie skargi kasacyjne i zniósł wzajemnie między stronami
koszty postępowania kasacyjnego,
2. przyznał adwokat Annie B. od Skarbu Państwa (Sąd Apelacyjny w Katowi-
cach) tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w postępo-
waniu kasacyjnym kwotę 1.350 (jeden tysiąc trzysta pięćdziesiąt) zł powiększoną o
obowiązującą stawkę podatku od towarów i usług.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 9 grudnia 2009 r. […] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Bielsku-Białej: 1) zasądził od pozwanej „S.” SA w O. na rzecz
powódki Stanisławy G. kwotę 1.981,11 zł tytułem odprawy oraz kwotę 2.264,22 zł ty-
tułem skapitalizowanych odsetek należnych od odprawy z ustawowymi odsetkami od
dnia 4 lipca 1998 r.; 2) zasądził od pozwanej Spółki na rzecz powódki kwotę 5.000 zł
tytułem odszkodowania za brak prawa do emerytury z ustawowymi odsetkami od
dnia 4 lipca 1998 r.; 3) oddalił powództwo w pozostałej części oraz 4) orzekł o kosz-
tach procesu.
2
Wyrok ten zapadł w następującej sytuacji procesowej. Powódka domagała się
zasądzenia od strony pozwanej odszkodowania za utracone należności ze stosunku
pracy wskutek niezgodnego z prawem rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedze-
nia przez pracodawcę. Dochodzonym odszkodowaniem miały być objęte należności
z tytułu utraconego prawa do wcześniejszej emerytury przysługującej pracownikom
zwalnianym z przyczyn ekonomicznych, wynagrodzenia za okres wypowiedzenia,
odprawy emerytalnej, prawa do nagrody z zysku, nagród i premii z odrębnych fundu-
szy oraz utraty prawa do ponownego zatrudnienia. Ponadto powódka żądała zapłaty
ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop wypoczynkowy w 1995 r., wyna-
grodzenia za dni wolne oraz zadośćuczynienia za doznaną krzywdę wraz z ustawo-
wymi odsetkami.
Wyrokiem z dnia 8 listopada 2001 r. […] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Bielsku-Białej zasądził od strony pozwanej na rzecz powódki
kwotę 814,58 zł tytułem ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop wypo-
czynkowy z odsetkami ustawowymi od dnia 25 sierpnia 1998 r. do dnia zapłaty oraz
kwotę 200 zł tytułem wynagrodzenia za dni wolne z odsetkami ustawowymi od dnia 1
września 1995 r. do dnia zapłaty, natomiast w pozostałym zakresie oddalił powódz-
two. W pisemnych motywach tego orzeczenia Sąd Okręgowy przyjął w szczególno-
ści, że problem wadliwości złożonego przez pracodawcę w dniu 25 sierpnia 1995 r.
oświadczenia o rozwiązaniu z powódką umowy o pracę został ostatecznie rozstrzy-
gnięty wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 25 sierpnia 1998 r., na mocy którego za-
sądzono powódce od strony pozwanej odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia
za okres wypowiedzenia z należnymi odsetkami liczonymi od daty bezprawnego roz-
wiązania umowy o pracę. Zdaniem Sądu Okręgowego, nie było podstaw do zasądze-
nia na rzecz powódki zadośćuczynienia pieniężnego w oparciu o art. 445 k.c., bo-
wiem rozpoznana u niej choroba wrzodowa dwunastnicy nie pozostaje w związku
przyczynowym z rozwiązaniem stosunku pracy przez pracodawcę. Ponadto Sąd
Okręgowy uznał, że rozwiązanie umowy o pracę nie było przejawem naruszenia jej
dóbr osobistych. Sąd Okręgowy nie uwzględnił również pozostałych roszczeń, bo-
wiem uznał, że przyznane powódce w poprzednim procesie odszkodowanie z tytułu
niezgodnego z prawem rozwiązania umowy o pracę (w oparciu o przepisy Kodeksu
pracy) rekompensuje jej wszelkie szkody związane z wadliwym rozwiązaniem sto-
sunku pracy przez pracodawcę.
3
Apelacja powódki wniesiona od wyroku Sądu pierwszej instancji w części od-
dalającej powództwo została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Katowicach z
dnia 31 października 2002 r. […] (Sąd Apelacyjny skorygował orzeczenie Sądu Okrę-
gowego jedynie w zakresie daty, od której należało liczyć odsetki ustawowe od kwoty
814,58 zł i zasądził odsetki ustawowe od zaległych odsetek od dnia wytoczenia po-
wództwa).
Wyrokiem z dnia 22 stycznia 2004 r., I PK 252/03, (LEX nr 519965) Sąd Naj-
wyższy oddalił kasację powódki od orzeczenia Sądu drugiej instancji (za wyjątkiem
tej części, która obejmowała roszczenie o wynagrodzenie za pracę należne za sier-
pień 1995 r., w stosunku do której sprawa została przekazana Sądowi Apelacyjnemu
do ponownego rozpoznania). Jednym z powodów oddalenia kasacji było uznanie za
bezzasadny zarzutu naruszenia art. 77 Konstytucji RP i art. 58 k.p.
Powódka wniosła skargę konstytucyjną do Trybunału Konstytucyjnego, żąda-
jąc stwierdzenia niekonstytucyjności art. 58 k.p. interpretowanego w ten sposób, że
przewidziane w tym przepisie odszkodowanie wyczerpuje wszelkie roszczenia pra-
cownicze wynikające z wadliwego rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia.
Wyrokiem z dnia 27 listopada 2007 r., SK 18/05 (OTK-A 2007 nr 10, poz. 128) Trybu-
nał Konstytucyjny orzekł, iż art. 58 k.p. w związku z art. 300 k.p. rozumiany w ten
sposób, że wyłącza dochodzenie innych, niż określone w tym przepisie roszczeń od-
szkodowawczych, związanych z bezprawnym rozwiązaniem umowy o pracę bez wy-
powiedzenia jest niezgodny z art. 64 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji RP.
Powołując się na to orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego powódka wniosła
do Sądu Najwyższego skargę o wznowienie postępowania zakończonego
prawomocnym wyrokiem tego Sądu z dnia 22 stycznia 2004 r., I PK 252/03. W skar-
dze tej domagała się zmiany wydanych uprzednio wyroków Sądu Apelacyjnego i
Sądu Okręgowego przez zasądzenie na jej rzecz następujących kwot: 1) 25.750,17
zł - tytułem odszkodowania za pozbawienie jej prawa do wcześniejszej emerytury z
ustawowymi odsetkami od dnia 16 czerwca 1998 r.; 2) 3.570,80 zł - tytułem odszko-
dowania za skrócony okres wypowiedzenia (art. 361
k.p.) z odsetkami od dnia 16
czerwca 1998 r.; 3) 5.356 zł - tytułem utraconego prawa do odprawy emerytalnej z
ustawowymi odsetkami od dnia 16 czerwca 1998 r.; 4) 122.516,86 zł - tytułem utraco-
nych korzyści wynikających z prawa do ponownego zatrudnienia oraz 5) 1.800 zł -
tytułem utraconej nagrody z zysku za 1995 r.
4
Wyrokiem z dnia 8 lipca 2008 r., I PO 1/08 (OSNP 2009 nr 21-22, poz. 285),
Sąd Najwyższy wznowił postępowanie zakończone prawomocnym wyrokiem z dnia
22 stycznia 2004 r., przyjmując, że podstawą wznowienia jest art. 4011
k.p.c. w
związku z art. 190 ust. 4 Konstytucji RP. Mając na uwadze art. 412 § 4 k.p.c., Sąd
Najwyższy przekazał rozpoznanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu w Katowicach w
części objętej skargą.
Wyrokiem z dnia 28 listopada 2008 r., Sąd Apelacyjny zmienił punkt trzeci
swego wyroku z dnia 31 października 2002 r. w ten sposób, że uchylił punkt drugi
wyroku Sądu Okręgowego z dnia 8 listopada 2001 r. i w tym zakresie przekazał
sprawę Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
Rozpoznając sprawę (we wznowionym postępowaniu) Sąd pierwszej instancji
przyjął, że rozwiązanie z powódką umowy o pracę przez pozwanego pracodawcę
było niezgodne z prawem i z tego tytułu powódce zasądzono odszkodowanie w wy-
sokości trzymiesięcznego wynagrodzenia. Sąd ustalił, że początek konfliktu pomię-
dzy stronami wystąpił z chwilą wypowiedzenia powódce warunków pracy i płacy i
powierzenia jej w okresie wypowiedzenia pracy sprzątaczki. Pracę te powódka
uznała za nieodpowiadającą kwalifikacjom zawodowym i dlatego odmówiła jej podję-
cia. Między stronami nie doszło do kompromisu, w efekcie czego pozwana rozwią-
zała stosunek pracy w trybie art. 52 k.p. Według Sądu Okręgowego, skierowanie pra-
cownika do wykonywania innej pracy w okresie wypowiedzenia zmieniającego musi
odpowiadać kwalifikacjom pracownika, zatem nie może to być skierowanie do jakiej-
kolwiek pracy. Niewątpliwie polecenie powódce wykonywania pracy w charakterze
sprzątaczki nie odpowiadało jej kwalifikacjom, a więc zachowanie pracodawcy było w
tym względzie wadliwe. Skoro pracodawca nie dysponował pracą odpowiadającą
warunkom i kwalifikacjom powódki, to powinien definitywnie wypowiedzieć jej umowę
o pracę z powołaniem się na przyczyny ekonomiczne i organizacyjne (likwidację wy-
działu) oraz wypłacić jej z tego tytułu odprawę na zasadach określonych w ustawie o
zwolnieniach grupowych (w wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia powódki -
1.981,11 zł). Ponieważ pracodawca tego nie uczynił, powódka niewątpliwie poniosła
szkodę w wysokości równiej odprawie, jaka by się jej należała, gdyby została zwol-
niona z przyczyn nieleżących po jej stronie. Naturalną konsekwencją wypowiedzenia
umowy o pracę w trybie przepisów ustawy o zwolnieniach grupowych i utraty źródła
zarobkowania byłoby - w ocenie Sądu pierwszej instancji - złożenie przez powódkę
wniosku o prawo do wcześniejszej emerytury w oparciu o przepisy rozporządzenia
5
Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 stycznia 1990 r. w sprawie wcześniej-
szych emerytur dla pracowników zwalnianych z pracy z przyczyn leżących po stronie
zakładu pracy (Dz.U. Nr 4, poz. 27). Rozporządzenie to umożliwiało uzyskanie
uprawnień emerytalnych bez względu na wiek przez kobiety, które przepracowały co
najmniej 35 lat. Ten warunek powódka spełniała w dacie rozwiązania stosunku pracy.
Zatem z dużą dozą prawdopodobieństwa, kierując się zasadami doświadczenia ży-
ciowego, można przyjąć, że powódka uzyskałaby prawo do emerytury. Jednak - zda-
niem Sądu Okręgowego - powódka w żaden sposób nie wykazała, że nabyłaby
prawo do emerytury, gdyż nie złożyła stosownego wniosku w organie rentowym ani
nawet nie podjęła wstępnych kroków celem złożenia takiego wniosku. Nadto, powód-
ka obecnie domaga się zasądzenia odszkodowania za „pozbawienie jej możliwości
powrotu do pracy”. Skoro powódka jest niekonsekwentna w zgłaszanych roszcze-
niach, to - według Sądu Okręgowego - można zasadnie wnioskować, że nie doznała
szkody w wysokości odpowiadającej wartości emerytury niewypłaconej jej przez or-
gan rentowy. Mimo to, Sąd Okręgowy ustalił wysokość odszkodowania z tego tytułu
na kwotę 5.000 zł, „miarkując” wysokość szkody odpowiednio do stopnia prawdopo-
dobieństwa wystąpienia szkody oraz do zakresu, w jakim powódka wykazała jej ist-
nienie. Zdaniem Sądu Okręgowego, uwzględnione roszczenia odszkodowawcze
mieszczą się w granicach adekwatnego związku przyczynowo-skutkowego w rozu-
mieniu art. 361 § 1 k.c., co uzasadnia odpowiedzialność pozwanego pracodawcy za
szkodę. Jeśli chodzi o pozostałe roszczenia, to - według Sądu Okręgowego - nie
można ich uznać ani za udowodnione, ani nawet za uprawdopodobnione przez po-
wódkę, między innymi dlatego, że powódka nie wskazała żadnych wniosków dowo-
dowych na wykazanie swych twierdzeń, mimo że była reprezentowania przez facho-
wego pełnomocnika. W szczególności powódka w żaden sposób nawet nie uprawdo-
podobniła, by pracodawca zastosował względem niej skrócony okres wypowiedzenia
lub miał taki zamiar albo by taka praktyka była stosowana w podobnych sytuacjach.
Powódka nie wykazała również, aby mogła być ponownie zatrudniona w pozwanej
Spółce. Zresztą takie zatrudnienie wchodziło w rachubę nie później niż do jesieni
1997 r., bowiem wtedy powódka złożyła wniosek o emeryturę w związku z osiągnię-
ciem wieku emerytalnego. Według oświadczenia strony pozwanej w tym okresie za-
trudniano nowych pracowników, ale byli to głównie absolwenci szkoły przyzakładowej
w celu odbycia praktyki zawodowej. Powódka natomiast nie wykazała, aby ubiegała
się o przyjęcie do pracy, dopytywała o taką możliwość lub podjęła w tym kierunku
6
jakiekolwiek inne czynności faktyczne. W zakresie roszczenia o nagrodę specjalną
za 1995 r. Sąd Okręgowy stwierdził, że powódka nie nabyłaby do niej uprawnień,
gdyż w grudniu 1995 r. i tak by już nie pracowała w Spółce z uwagi na upływ okresu
wypowiedzenia. Jako niepozostające w związku przyczynowo-skutkowym Sąd ocenił
także roszczenie odszkodowawcze związane z niedokończeniem budowy domu
przez powódkę. Sąd pierwszej instancji zwrócił uwagę, że powódka już po wznowie-
niu postępowania w sprawie przez Sąd Najwyższy zgłosiła dodatkowo żądanie zasą-
dzenia na jej rzecz kwoty ubezpieczenia w związku ze śmiercią jej matki w dniu 7
kwietnia 2009 r. oraz żądanie rekompensaty za utratę prawa do nagród jubileuszo-
wych za 40 i 45 lat pracy, a nadto podniosła, że gdyby pozostawała w zatrudnieniu u
strony pozwanej, to jej emerytura po osiągnięciu przez nią wieku 60 lat mogłaby być
wyliczona na korzystniejszych zasadach niż obecnie. W odniesieniu do tych roszczeń
Sąd Okręgowy stwierdził, że rozszerzenie powództwa na etapie wznowienia postępo-
wania jest niedopuszczalne w świetle art. 412 k.p.c. Sąd rozpoznający sprawę po
wznowieniu postępowania nie może bowiem orzec w zakresie roszczeń nieobjętych
tym wznowieniem, a zgłoszone w takiej sytuacji roszczenia powinny zostać odda-
lone.
Od wyroku Sądu pierwszej instancji apelacje wywiodły obie strony, przy czym
powódka domagała się zmiany orzeczenia Sądu Okręgowego w części oddalającej
powództwo, ewentualnie przekazania w tym zakresie sprawy Sądowi Okręgowemu
do ponownego rozpoznania, pozwana natomiast zaskarżyła wyrok Sądu pierwszej
instancji w całości, żądając oddalenia powództwa. Wyrokiem z dnia 11 lutego 2011 r.
[…] Sąd Apelacyjny w Katowicach: 1) zmienił częściowo wyrok Sądu pierwszej in-
stancji (w punktach drugim i trzecim) w ten sposób, że zasądził od pozwanej Spółki
na rzecz powódki kwotę 11.195,22 zł tytułem odszkodowania za brak prawa do eme-
rytury z ustawowymi odsetkami od dnia 4 lipca 1998 r., 2) w pozostałym zakresie od-
dalił apelację powódki, 3) oddalił w całości apelację strony pozwanej oraz 4) orzekł o
kosztach postępowania.
Sąd Apelacyjny uznał apelację strony pozwanej za bezzasadną, natomiast
przyznał powódce częściowo rację w zakresie, w jakim kwestionowała rozstrzygnię-
cie Sądu Okręgowego dotyczące roszczenia odszkodowawczego z tytułu utraty
prawa do emerytury. Sąd Apelacyjny podzielił ustalenia Sądu pierwszej instancji i
przyjął je za własne, tym niemniej „wobec ich niekompletności” uzupełnił postępowa-
nie dowodowe w zakresie wysokości szkody poniesionej przez powódkę. Sąd Apela-
7
cyjny zgodził się z Sądem Okręgowym w szczególności co do tego, że elementem
poniesionej przez powódkę szkody pozostającej w adekwatnym związku przyczyno-
wym z zawinionym działaniem pracodawcy polegającym na wadliwym rozwiązaniu z
powódką stosunku pracy, jest utrata przez powódkę emerytury za okres
przypadający od 1 listopada 1995 r. do 11 listopada 1997 r. Z dużą dozą
prawdopodobieństwa można bowiem założyć, że powódka uzyskałaby uprawnienia
do tego świadczenia. Sąd odwoławczy nie podzielił jednak stanowiska Sądu pierw-
szej instancji co do potrzeby miarkowania wysokości szkody w tym zakresie. Wpraw-
dzie zachowanie powódki w toku postępowania nie było konsekwentne (na początku
twierdziła, że gdyby została zwolniona z przyczyn ekonomicznych, to mogłaby uzy-
skać prawo do wcześniejszej emerytury, ale później domagała się również odszkodo-
wania za pozbawienie jej możliwości powrotu do pracy), tym niemniej art. 440 k.c.
pozwala na miarkowanie odszkodowania wyłącznie w stosunkach między osobami
fizycznymi, gdy ze względu na stan majątkowy poszkodowanego lub osoby odpowie-
dzialnej za szkodę wymagają takiego ograniczenia zasady współżycia społecznego.
Z kolei, art. 322 k.p.c. uprawnia sąd orzekający w sprawie o naprawienie szkody do
ustalenia odpowiedniej sumy odszkodowania według jego oceny opartej na rozważe-
niu wszystkich okoliczności sprawy, wyłącznie wtedy, gdy sąd ten uzna, że ścisłe
udowodnienie wysokości żądania jest niemożliwe lub nader utrudnione. Tymczasem
w rozpoznawanej sprawie żadna z tych okoliczności nie zachodzi, bo strona po-
zwana jest osobą prawną, zaś wyliczenie wysokości utraconej przez powódkę eme-
rytury za okres przypadający od momentu ustania stosunku pracy do chwili faktycz-
nego uzyskania emerytury jest możliwe. Na podstawie opinii biegłego Sąd Apelacyjny
ustalił, że emerytura, jaką powódka mogłaby uzyskać z dniem 1 listopada 1995 r. na
podstawie przepisów rozporządzenia z dnia 26 stycznia 1990 r. wynosiłaby 374,85 zł
netto miesięcznie. Mając to na uwadze, Sąd doszedł do wniosku, że poniesiona
przez powódkę szkoda w postaci utraconej emerytury za okres od 1 listopada 1995 r.
do 11 listopada 1997 r. wynosi 11.195,22 zł netto. Natomiast w zakresie dalej idących
roszczeń powódki, Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko Sądu Okręgowego, wskazu-
jąc na ich bezzasadność. Powódka nie wykazała, by poniosła szkodę w większym
rozmiarze niż ustalony wyżej, mimo że to na niej w świetle art. 6 k.c. spoczywał cię-
żar dowodu w tym przedmiocie. W szczególności Sąd odwoławczy - w ślad za Są-
dem Okręgowym - przyjął, że powódka w żaden sposób nie wykazała, aby mogło
dojść do jej powtórnego zatrudnienia w pozwanej Spółce. Jeśli takie zdarzenie byłoby
8
prawdopodobne, to nie później niż do jesieni 1997 r., kiedy to powódka złożyła wnio-
sek o emeryturę w związku z osiągnięciem wieku emerytalnego. Sąd Apelacyjny po-
dzielił również stanowisko Sądu pierwszej instancji odnośnie do zakazu rozszerzenia
powództwa na etapie postępowania wznowionego.
Od wyroku Sądu Apelacyjnego obie strony wniosły skargi kasacyjne.
Pozwana zaskarżyła wyrok Sądu Apelacyjnego w całości, domagając się jego
zmiany, jak również zmiany wyroku Sądu Okręgowego i oddalenia skargi o wznowie-
nie postępowania lub orzeczenia co do istoty sprawy przez oddalenie powództwa w
całości i zasądzenie kosztów postępowania, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Pozwana zarzuciła naruszenie art. 190 ust. 4 Konstytucji RP, art. 61 § 6 i art. 62
ustawy o Sądzie Najwyższym oraz art. 4011
, art. 316 § 1 w związku z art. 410 § 1,
art. 406 oraz art. 412 § 1 i 2 i art. 39820
k.p.c. wskutek wznowienia postępowania
zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2004
r. na nieistniejącej podstawie prawnej i nieuwzględnienia przy wydawaniu zaskarżo-
nego wyroku uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia
2009 r., III PZP 2/09, mającej moc zasady prawnej, zgodnie z którą orzeczenie Try-
bunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją określonego przepisu, które
nie powoduje utraty mocy obowiązującej tego przepisu nie stanowi podstawy wzno-
wienia postępowania określonej w art. 4011
k.p.c. Według strony pozwanej, Sąd Ape-
lacyjny wadliwie przystąpił do oceny słuszności roszczeń powódki, mimo że wcze-
śniej Sąd Najwyższy orzekł o dopuszczalności wznowienia, bowiem wyrok Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 27 listopada 2007 r. (SK 18/05) - który nie usunął z porządku
prawnego art. 58 k.p., a jedynie dokonał jego interpretacji - nie może stanowić pod-
stawy wznowienia postępowania cywilnego określonej w art. 4011
k.p.c. z dwóch
przyczyn: po pierwsze - z uwagi na pogląd prawny wyrażony w uchwale powiększo-
nego składu Sądu Najwyższego, III PZP 2/09 (zasadzie prawnej), a po drugie - ze
względu na to, że powództwo wynika ze zdarzenia, które miało miejsce przed dniem
wejścia w życie Konstytucji RP.
Z kolei powódka - reprezentowana przez adwokata ustanowionego z urzędu -
zaskarżyła wyrok Sądu Apelacyjnego w części odnoszącej się do „kwoty nie zasą-
dzonej” przez Sąd a dochodzonej tytułem odszkodowania. Powódka zarzuciła naru-
szenie: 1) art. 58 w związku z art. 300 k.p., art. 415 k.c. oraz art. 6 i 5 k.c., wskutek
oddalenia roszczenia odszkodowawczego wynikającego z niezastosowania przez
9
pracodawcę skróconego okresu wypowiedzenia, z pozbawienia powódki prawa do
powtórnego zatrudnienia oraz z utraconych korzyści „w przypadku należnego jej pra-
wem utrzymania zatrudnienia”, a także w wyniku bezzasadnego uznania, iż mimo
udziału fachowego pełnomocnika powódka nie udowodniła swych żądań; 2) art. 58
k.p. w związku z art. 24 k.c., przez oddalenie roszczenia o zadośćuczynienie w sy-
tuacji, gdy to roszczenie „pojawiło się już w pozwie, bezzasadnie zostało pominięte i
nie rozpoznane, a bezprawne pozbawienie prawa do pracy jest oczywistym narusze-
niem dobra osobistego, jakim jest gwarantowane ustawą zasadniczą i kodeksem
pracy, prawo do pracy”; 3) art. 2, 64 i 65 Konstytucji RP oraz art. 5 k.c., art. 8, art. 10
§ 1 oraz art. 111
i 113
k.p., przez naruszenie zasady sprawiedliwości społecznej,
prawa do pracy i zakazu czynienia ze swojego prawa użytku sprzecznego z jego spo-
łeczno-gospodarczym przeznaczeniem i zasadami współżycia społecznego; 4) art.
217 § 1, art. 227, art. 228 § 2, art. 231, art. 233 § 1, art. 316 § 1 i art. 328 § 2 k.p.c.,
przez „pominięcie roszczenia pozwu o przyznanie powódce zadośćuczynienia oraz
pominięcie żądania przyznania emerytury za okres od 1 września 1995 r. do 1 listo-
pada 1995 r. oraz oddalenie pozostałych żądań, pominięcie przeprowadzenia w tym
kierunku wnioskowanego postępowania dowodowego i oparcie rozstrzygnięcia na
sprzecznie z rzeczywistym stanem rzeczy zinterpretowanym materiale dowodowym”;
5) art. 472 w związku z art. 232 oraz art. 4771
k.p.c., wskutek „niesłusznego obarcze-
nia powódki konsekwencjami z art. 6 k.c.”.
W uzasadnieniu podstaw kasacyjnych powódka wywiodła w szczególności, że
wielokrotnie wskazywała na wolę świadczenia pracy do 60 roku życia. Nie godziła się
na emeryturę „z przymusu” a najwyraźniejszym tego dowodem jest fakt, iż pierwszym
żądaniem, z jakim wystąpiła do sądu pracy, było żądanie przywrócenia do pracy. We-
dług powódki, niezrozumiałe jest dlaczego Sąd Apelacyjny przy ustalaniu odszkodo-
wania za utraconą emeryturę brał pod uwagę jedynie okres przypadający od 1 listo-
pada 1995 r. do 11 listopada 1997 r., skoro domagała się zasądzenia odszkodowania
za brak prawa do emerytury za okres od 1 września 1995 r. do 30 listopada 1997 r.
Skarżąca podkreśliła, że roszczenie o zadośćuczynienie z tytułu naruszenia dóbr
osobistych nie jest nowym roszczeniem zgłoszonym przez nią po wznowieniu postę-
powania w sprawie - jak niesłusznie przyjął Sąd odwoławczy - bowiem zostało ono
po raz pierwszy zgłoszone już w pozwie i powódka nigdy z niego nie zrezygnowała.
W tym sensie wznowienie postępowania w sprawie obejmowało również postępowa-
nie w zakresie tego zadośćuczynienia, wobec czego podlegało ono merytorycznemu
10
rozpoznaniu. Powódka wniosła o uchylenie wyroku Sądu Apelacyjnego w zaskarżo-
nej części oraz poprzedzającego go wyroku Sądu Okręgowego i przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji, ewentualnie o uchylenie wy-
roku Sądu Apelacyjnego w zaskarżonej części i przekazanie temu Sądowi sprawy do
ponownego rozpoznania lub o orzeczenie co do istoty sprawy zgodnie z żądaniem
zawartym w skardze o wznowienie postępowania. Ponadto skarżąca wniosła o zasą-
dzenie kosztów postępowania za wszystkie instancje, w tym o przyznanie pełnomoc-
nikowi procesowemu reprezentującemu powódkę zwrotu kosztów pomocy prawnej
świadczonej z urzędu.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną strony pozwanej powódka wniosła o jej
oddalenie, ewentualnie o odmowę przyjęcia do rozpoznania oraz o zasądzenie kosz-
tów postępowania. Z kolei w odpowiedzi na skargę kasacyjną powódki strona po-
zwana wniosła o odmowę przyjęcia skargi do rozpoznania, względnie o jej oddalenie
i o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego.
Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje:
Co do skargi kasacyjnej strony pozwanej to nie ma ona usprawiedliwionych
podstaw. Skarżąca Spółka powołuje się na pogląd prawny przyjęty w uchwale składu
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 2009 r., III PZP 2/09, zasadzie
prawnej (OSNP 2010 nr 9-10, poz. 106; OSNC 2010 nr 7-8, poz. 97; Zeszyty NSA
2010 nr 2, s. 158, z glosą J. Trzcińskiego; Przegląd Sejmowy 2010 nr 3, s. 153, z
glosą M. Wiącka; OSP 2010 nr 10, poz. 103, z glosą A. Kustry; PiP 2010 nr 10, s.
136, z glosą G.J. Wąsiewskiego), zgodnie z którym orzeczenie Trybunału Konstytu-
cyjnego stwierdzające w sentencji niezgodność z Konstytucją określonej wykładni
aktu normatywnego, które nie powoduje utraty mocy obowiązującej przepisu, nie sta-
nowi podstawy do wznowienia postępowania przewidzianej w art. 4011
k.p.c. Ta za-
sada prawna nie może być jednak stosowana w rozpoznawanej sprawie z uwagi na
występującą w niej sytuację procesową. Kluczowe znaczenie ma w niej bowiem wy-
danie wyroku z dnia 8 lipca 2008 r., I PO 1/08 (OSNP 2009 nr 21-22, poz. 285), któ-
rym Sąd Najwyższy wznowił postępowanie zakończone prawomocnym wyrokiem
Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2004 r., I PK 252/03 (LEX nr 519965) w części
objętej punktem 2 tego wyroku. To rozstrzygnięcie w sposób definitywny przesądziło,
że postępowanie w tej konkretnej sprawie zostało wznowione ze względu na wydanie
11
przez Trybunał Konstytucyjny wyroku z dnia 27 listopada 2007 r., SK 18/05 (Dz.U. Nr
225, poz. 1672; OTK-A nr 10, poz. 128; PiP 2008 nr 12, s. 126, z glosą A. Musiały),
stwierdzającego, że art. 58 w związku z art. 300 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. -
Kodeks pracy (Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, ze zm.), rozumiany w ten sposób, że
wyłącza dochodzenie innych, niż określone w art. 58 kodeksu pracy, roszczeń od-
szkodowawczych, związanych z bezprawnym rozwiązaniem umowy o pracę bez wy-
powiedzenia, jest niezgodny z art. 64 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji Rzeczypo-
spolitej Polskiej oraz nie jest niezgodny z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji. Wy-
rok Sądu Najwyższego z dnia 8 lipca 2008 r., I PO 1/08, związał zarówno Sądy orze-
kające we wznowionym postępowaniu (Sąd Okręgowy i Sąd Apelacyjny), jak również
wiąże Sąd Najwyższy rozpoznający skargi kasacyjne (art. 365 § 1 k.p.c.). Z tego
punktu widzenia rozstrzyganie problemu, czy w następstwie wydania przez Trybunał
Konstytucyjny wyroku w sprawie SK 18/05 (który w sposób formalny nie usunął z
systemu prawnego art. 58 k.p.) zachodzi podstawa wznowienia prawomocnie zakoń-
czonego postępowania cywilnego w oparciu o art. 4011
k.p.c. (por. uchwałę Sądu
Najwyższego z dnia 9 czerwca 2009 r., II PZP 6/09, OSNP 2009 nr 21-22, poz. 275),
na obecnym etapie postępowania jest już prawnie niedopuszczalne. Kwestia ta w
rozpoznawanej sprawie została ostatecznie rozstrzygnięta właśnie wyrokiem z dnia 8
lipca 2008 r., I PO 1/08 i dlatego nie może być już rozważana. Taki charakter tego
wyroku wynika z treści jego sentencji oraz uzasadnienia, w którym wyraźnie stwier-
dzono dopuszczalność wznowienia z powodu istnienia jego ustawowej podstawy.
Stwierdzono przy tym, że wznowienie postępowania w przypadku, gdy dotyczy wy-
roku Sądu Najwyższego, jest materią wyrokową, toteż wyrok stwierdzający dopusz-
czalność wznowienia jest pierwszym etapem merytorycznego rozpoznania skargi o
wznowienie. Wydanie go oznacza, że Sąd Apelacyjny nie może już odrzucić skargi o
wznowienie postępowania z powodu jej niedopuszczalności. Odnosi się to odpowied-
nio do Sądu Najwyższego rozpoznającego skargi kasacyjne od wyroku wydanego w
wyniku wznowienia postępowania (uwzględnienie zarzutów skargi kasacyjnej pozwa-
nej powodowałoby odrzucenie skargi o wznowienie postępowania). Z tych przyczyn
skarga kasacyjna strony pozwanej podlegała oddaleniu.
Co do skargi kasacyjnej powódki, to jej zarzuty również nie są usprawiedli-
wione. Przede wszystkim należy stwierdzić - na co trafnie zwróciły uwagę Sądy obu
instancji - że po wznowieniu postępowania sąd rozpoznaje sprawę na nowo, ale wy-
łącznie w granicach, jakie zakreśla podstawa wznowienia (art. 412 § 1 k.p.c.). Wy-
12
nika stąd zakaz brania pod uwagę innych podstaw wznowienia niż przytoczone przez
stronę w skardze i uwzględnione przy wznowieniu. Sąd orzekający w postępowaniu
wznowionym ogranicza więc rozpoznanie sprawy do rozstrzygnięcia, jaki wpływ
miała uwzględniona (powołana w skardze) podstawa wznowienia (w rozpoznawanej
sprawie chodzi o wyrok Trybunału Konstytucyjnego) na wynik prawomocnie zakoń-
czonej sprawy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2009 r., III UK 5/09,
OSNP 2011 nr 1-2, poz. 17). Istotą postępowania wznowionego nie jest bowiem roz-
poznanie sprawy po raz kolejny, na nowo, od początku, w pełnym zakresie (tak, jak
czyni to sąd pierwszej, czy drugiej instancji podczas pierwotnego rozpoznawania
sprawy), lecz ukierunkowanie czynności sądu na wyjaśnieniu, czy podana w skardze
postawa wznowienia zaistniała oraz - w przypadkach przewidzianych w art. 403 i 404
k.p.c. - czy miała istotny wpływ na treść wyroku zaskarżonego skargą. Innymi słowy,
zakres ponownego rozpoznania sprawy uwarunkowany jest przyczyną (przyczynami)
wznowienia podniesioną przez skarżącego i nie jest dopuszczalne wyjście poza te
przyczyny (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2007 r., III CSK 56/07, LEX
nr 334985 i z dnia 30 czerwca 2011 r., III CSK 311/10, LEX nr 960541 oraz postano-
wienie z dnia 25 lutego 2009 r., II CSK 501/08, LEX nr 528129). Jeżeli podstawę
wznowienia stanowi oparcie rozstrzygnięcia na akcie normatywnym uznanym następ-
nie przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją, ratyfikowaną umową
międzynarodową lub ustawą, rozpatrywanie sprawy powoduje konieczność uwzględ-
nienia innego stanu prawnego w takim zakresie, w jakim wpływa on na orzeczenie
wydane w tym postępowaniu (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2009
r., III UK 20/09, OSNP 2011 nr 1-2, poz. 25).
Mając to na uwadze należy stwierdzić, że podstawą wznowienia postępowania
w sprawie zakończonej prawomocnym wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 22 stycz-
nia 2004 r., I PK 252/03, nie zostało objęte roszczenie powódki o zadośćuczynienie z
tytułu naruszenia jej dóbr osobistych, spowodowanego wadliwym rozwiązaniem sto-
sunku pracy. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27 listopada 2007 r. stwierdza-
jący niekonstytucyjność art. 58 k.c. w ogóle takiego roszczenia nie dotyczył, a tym
samym nie „otwierał” pracownikom bezprawnie zwolnionym z pracy możliwości do-
chodzenia przez nich od pracodawcy roszczeń z tytułu naruszenia dóbr osobistych.
Według utrwalonego orzecznictwa Sądu Najwyższego możliwe było (przed wyda-
niem powołanego orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego) i nadal jest możliwe do-
chodzenie od pracodawcy roszczeń z tytułu naruszenia dóbr osobistych wynikają-
13
cego z różnych zdarzeń faktycznych (por. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego
z dnia 5 października 2006 r., I PZP 3/06, OSNP 2007 nr 11-12, poz. 151 i powołane
tam orzecznictwo). W tym zakresie art. 58 k.p. - niezależnie jak interpretowany - nie
stanowił przeszkody w dochodzeniu roszczeń a wyrok Trybunału Konstytucyjnego,
SK 18/05, niczego nie zmienił. W konsekwencji należy uznać, iż niezależnie od tego,
czy żądanie zadośćuczynienia z tytułu naruszenia dóbr osobistych było rzeczywiście
konsekwentnie podtrzymywane w toku całego procesu od samego jego początku, na
etapie „zwykłego” postępowania (jak twierdzi powódka), czy też roszczenie z tego
tytułu zostało przez powódkę zgłoszone dopiero po wznowieniu postępowania, to -
jako nieobjęte podstawą wznowienia przewidzianą w art. 4011
k.p.c. - nie podlegało
rozpoznaniu we wznowionym postępowaniu (art. 412 § 1 a contrario k.p.c.). Oznacza
to, że w postępowaniu ze skargi o wznowienie sąd nie rozpoznaje zarówno roszczeń
zgłoszonych po raz pierwszy w tym postępowaniu, jak i roszczeń uprzednio zgłoszo-
nych, których nie dotyczy podstawa wznowienia (art. 412 § 1 k.p.c.).
Co się tyczy zarzutu, w którym powódka neguje zasadność przyjętego w za-
skarżonym wyroku stanowiska w zakresie, w jakim Sąd odwoławczy przy ustalaniu
wysokości odszkodowania należnego powódce za utratę prawa do wcześniejszej
emerytury pominął okres przypadający od 1 września 1995 r. do 1 listopada 1995 r.,
to sprowadza się on w gruncie rzeczy do zakwestionowania ustaleń faktycznych sta-
nowiących podstawę wyroku Sądu drugiej instancji, co nie jest dopuszczalne w po-
stępowaniu kasacyjnym (Sąd Najwyższy jest związany ustaleniami faktycznymi sta-
nowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia - art. 39813
§ 2 k.p.c.). W myśl tych
wiążących ustaleń faktycznych (bo taki jest ich charakter, choć dotyczą zdarzeń hipo-
tetycznych) powódka po rozwiązaniu z nią umowy o pracę za wypowiedzeniem (za-
miast bezprawnego rozwiązania bez wypowiedzenia) wystąpiłaby z wnioskiem o
wcześniejszą emeryturę od 1 listopada 1995 r. Wobec tego została pozbawiona tego
świadczenia za okres od 1 listopada 1995 r. do 11 listopada 1997 r. (kiedy nabyła
prawo do emerytury w zwykłym wieku). Nadto istotne znaczenie ma, że w poprzed-
nim procesie powódka otrzymała od pracodawcy na podstawie art. 58 k.p. odszkodo-
wanie za wadliwe rozwiązanie umowy o pracę, którego wysokość odpowiadała wyna-
grodzeniu (trzymiesięcznemu) za okres wypowiedzenia. To odszkodowanie podlega
zaliczeniu na poczet roszczenia odszkodowawczego dochodzonego w oparciu o
przepisy Kodeksu cywilnego (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 czerwca 2010 r., I
PK 38/10, OSNP 2011 nr 23-24, poz. 290).
14
Pozostałe zarzuty skargi dotyczą oddalenia roszczeń odszkodowawczych
wskutek uznania przez Sądy, że powódka nie udowodniła swych żądań. Zarzuty te
sprowadzają się w istocie do zakwestionowania ustalonego w sprawie stanu faktycz-
nego lub oceny przeprowadzonych dowodów, co nie może odnieść skutku w postę-
powaniu kasacyjnym (art. 3983
§ 3 k.p.c.). Podstawą tych roszczeń był art. 415 k.c. i
Sądy obu instancji trafnie przyjęły, że na powódce (niezależnie, czy była reprezento-
wana przez fachowego pełnomocnika) spoczywał ciężar udowodnienie szkody pozo-
stającej w związku przyczynowym z zachowaniem sprawcy wyrządzającym tę
szkodę (art. 6 k.c.).
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy oddalił obie skargi kasacyjne na
podstawie art. 39814
k.p.c. i zniósł wzajemnie koszty postępowania kasacyjnego po-
między stronami na mocy art. 100 k.p.c. O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej
udzielonej powódce przez pełnomocnika ustanowionego z urzędu Sąd Najwyższy
orzekł na podstawie § 13 ust. 4 pkt 2 i § 2 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedli-
wości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz po-
noszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z
urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1348 ze zm.).
========================================