Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 5/12
POSTANOWIENIE
Dnia 30 marca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Barbara Myszka (przewodniczący)
SSN Krzysztof Strzelczyk (sprawozdawca)
SSN Anna Owczarek
w sprawie z urzędu
na skutek zawiadomienia Dyrektora Szpitala Neuropsychiatrycznego -
Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej w L.
przy uczestnictwie E. B.
o przyjęcie do szpitala psychiatrycznego bez wymaganej zgody,
na posiedzeniu jawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 30 marca 2012 r.,
na skutek zagadnienia prawnego przedstawionego
przez Sąd Okręgowy
postanowieniem z dnia 30 grudnia 2011 r.,
„Czy należy uznać za prawidłowe i oparte na treści art. 569 § 2
k.p.c. stanowisko Sądu Rejonowego Lublin-Zachód w Lublinie, iż
w przypadku przyjęcia w tzw. trybie nagłym osoby z zaburzeniami
psychicznymi na podstawie art. 23, 24 lub pozostawienia jej
w szpitalu na podstawie art. 28 u.o.z.p. (ustawy z dnia 19 sierpnia
1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego, Dz.U. 1999, Nr 111,
poz. 535 ze zm., tj. Dz.U. 2011, Nr 231, poz. 1375) należy wydać
zarządzenie tymczasowe o pozostawieniu osoby, której
postępowanie dotyczy, w szpitalu psychiatrycznym bez jej zgody,
w sytuacji, gdy sędzia wizytujący szpital uzna, że nie zachodzą
przesłanki do zarządzenia natychmiastowego wypisania tej osoby ze
szpitala na podstawie art. 45 u.o.z.p., czy też stanowisko takie jest
bezzasadne?
2
a w razie pozytywnej odpowiedzi: czy prawidłowo skonstruowana
została sentencja zarządzenia tymczasowego Sądu Rejonowego
Lublin – Zachód w Lublinie o umieszczeniu lub pozostawieniu
tymczasowo uczestnika w szpitalu do czasu prawomocnego
zakończenia postępowania czy też, według treści orzeczenia osoba,
której postępowanie dotyczy, powinna być umieszczona w szpitalu
do czasu zakończenia stosowania niezbędnych czynności
leczniczych (art. 33 ust. 1 u.o.z.p.), powodujących ustanie przyczyn
przyjęcia tej osoby do szpitala bez wymaganej zgody (art. 23 i 28
u.z.o.p.), względnie do czasu zakończenia diagnostyki medycznej,
ale nie dłużej niż do 10 dni licząc od chwili przyjęcia (art. 24
u.o.z.p.)?"
odmawia podjęcia uchwały.
Uzasadnienie
3
W postępowaniu wszczętym dnia 16 sierpnia 2011 r. z urzędu na skutek
zawiadomienia Dyrektora Szpitala Neuropsychiatrycznego – Samodzielnego
Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej o przyjęcie do szpitala uczestnika E. B. bez
jego zgody, Sąd Rejonowy postanowieniem wydanym w tym samym dniu umieścił
tymczasowo uczestnika w wymienionym szpitalu do czasu prawomocnego
zakończenia postępowania. W uzasadnieniu postanowienia Sąd Rejonowy
wskazał, że uczestnik został przyjęty do szpitala psychiatrycznego bez pisemnej
zgody. Sędzia wizytujący szpital nie znalazł podstaw do uznania, że jego pobyt w
szpitalu jest oczywiście bezzasadny. Ze względu na konieczność stosowania
niezbędnych czynności leczniczych i dopuszczenia dowodu z opinii biegłego
lekarza psychiatry, niezbędny jest tymczasowy pobyt uczestnika w szpitalu. Sąd
wskazał jako podstawę rozstrzygnięcia umieszczeniu w szpitalu art. 22, 33 i 45
ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego ( Dz. U. Nr 111,
poz. 535 ze zm. – dalej jako u.o.z.p.) oraz art. 569 § 2 k.p.c.
Przy rozpoznaniu przez Sąd Okręgowy zażalenia uczestnika na
postanowienie o umieszczeniu go w szpitalu powstały zagadnienia prawne, które
postanowieniem z dnia 30 grudnia 2011 r., wydanym na podstawie art. 390 § 1
k.p.c., zostały przedstawione do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu.
W uzasadnieniu postanowienia Sąd Okręgowy wskazał, że wprawdzie zaskarżone
zarządzenie tymczasowe stało się bezprzedmiotowe albowiem uczestnik został
wypisany ze szpitala, to jednak udzielenie odpowiedzi będzie miało znaczenie dla
rozpoznania zażalenia, w kontekście zawartych w nim zarzutów. Przyjęcie osoby
z zaburzeniami psychicznymi bez jej zgody do szpitala psychiatrycznego jest,
zdaniem Sądu Okręgowego, formą ingerencji państwa w sferę podstawowych praw
i wolności człowieka i obywatela i dlatego podstawą przyjęcia powinno być
orzeczenie sądowe, wydane po wysłuchaniu takiej osoby przez sędziego. Jeżeli
sędzia wizytujący szpital, po zapoznaniu się z pełną dokumentacją medyczną oraz
po wysłuchaniu osoby, której dotyczy postępowanie, nie znajdzie podstaw do
skorzystania z przysługującego mu z mocy art. 45 ust. 2 zdanie drugie u.o.z.p.
prawa do wydania zarządzenia o natychmiastowym wypisaniu takiej osoby, sąd
powinien skorzystać z uprawnienia przewidzianego w art. 569 § 2 k.p.c. i wydać
4
stosowne zarządzenie o pozostawieniu takiej osoby w odpowiednim zakładzie
leczniczym na czas stosowania niezbędnych czynności leczniczych, o których
mowa w art. 33 ust. 1 u.o.z.p. lub zakończenia diagnostyki medycznej na podstawie
art. 24 u.o.z.p. Brak jakiegokolwiek zarządzenia w ocenie sądu narusza
konstytucyjne prawo do poszanowania i ochrony wolności wyrażone w art. 31
Konstytucji RP oraz określone w art. 45 ust. 1 Konstytucji prawo do sądu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Jak podkreśla się w orzecznictwie Sądu Najwyższego, instytucja pytań
prawnych prowadząca do związania sądów niższej instancji w danej sprawie
poglądem Sądu Najwyższego, zawartym w podjętej uchwale, jest wyjątkiem od
konstytucyjnej zasady podległości sędziów tylko Konstytucji i ustawom. Ze względu
na tę wyjątkowość instytucja ta powinna być zatem stosowana w sposób jak
najbardziej ścisły, bez żadnych koncesji na rzecz argumentów o nastawieniu
celowościowym i utylitarnym (art. 178 Konstytucji RP, zob. m. in. uchwałę Sądu
Najwyższego z dnia 30 marca 1999 r., III CZP 62/98, OSNC 1999, nr 10, poz. 166;
postanowienie z dnia 29 października 2010 r., III CZP 78/09, nie publ.).
Dlatego przedstawiane na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. zagadnienie prawne
musi odpowiadać określonym wymaganiom.
Po pierwsze, zagadnienie musi obejmować wątpliwość prawną, której
wyjaśnienie jest niezbędne do rozpoznania środka odwoławczego, co oznacza, że
dla skorzystania z uprawnienia przewidzianego w art. 390 § 1 k.p.c. konieczny jest
związek między przedstawionym zagadnieniem prawnym a podjęciem decyzji co do
istoty sprawy, na istnienie którego musi wskazywać jurydyczna spójność
sformułowanego zagadnienia i jego uzasadnienia, a także nawiązanie w ogólnie
postawionym pytaniu do stanu faktycznego sprawy (zob. postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 19 listopada 2008 r., III CZP 21/08, nie publ., z dnia 5 grudnia
2008 r., III CZP 121/08, nie publ., z dnia 9 lipca 2009 r., III CZP 38/09, nie publ.
I z dnia 12 sierpnia 2009 r., II PZP 8/09, nie publ.).
Po drugie, zagadnienie to musi mieć charakter abstrakcyjny i dotyczyć
wykładni przepisów prawa, niedopuszczalne jest bowiem przedstawienie Sądowi
Najwyższemu zagadnienia prawnego sprowadzającego się jedynie do pytania
5
o sposób rozstrzygnięcia sprawy (zob. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia
7 września 2005 r., II UZP 8/05, OSNP 2006, nr 15 - 16, poz. 252, z dnia 10 maja
2007 r., III UZP 1/07, OSNP 2008, nr 3-4, poz. 49, z dnia 5 grudnia 2008 r., III CZP
119/08, nie publ., z dnia 9 lipca 2009 r., III CZP 38/09, nie publ. i z dnia 12 sierpnia
2009 r., II PZP 8/09, nie publ.).
Po trzecie, przedmiotem zagadnienia przedstawionego do rozstrzygnięcia
musi być kwestia prawna budząca rzeczywiście poważne wątpliwości; w razie
powstania zwykłych wątpliwości sąd drugiej instancji obowiązany jest rozwiązywać
je we własnym zakresie (zob. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia
2007 r., III CZP 100/06, nie publ., z dnia 23 kwietnia 2008 r., III CZP 34/08,
nie publ., z dnia 5 grudnia 2008 r., III CZP 121/08, nie publ. i z dnia 12 sierpnia
2009 r., III PZP 8/09, nie publ.).
Poza tym treść normatywna art. 390 § 1 k.p.c. wskazuje, że dopuszczalne
jest przedstawianie zagadnień prawnych wyłącznie do „rozstrzygnięcia” a nie do
„uzupełnienia”, które pozwalają na dalekie wykroczenie poza zakres czynionych
przez pytającego założeń (por. m. in. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia
13 kwietnia 2000 r., III CZP 2/00, OSNC 2000, nr 11, poz. 200; z dnia 19 września
2000 r., III CZP 28/00, nie publ.; z dnia 22 września 2004 r., III CZP 25/04, OSNC
2005, nr 7-8, poz. 146).
Analiza przedstawionego zagadnienia oraz uzasadnienia postanowienia
Sadu Okręgowego pozwala przyjąć, że istnieją zasadnicze powody do odmowy
podjęcia uchwały przez Sąd Najwyższy.
Sąd Okręgowy, zakładając określone konsekwencje wypisania uczestnika
postępowania ze szpitala psychiatrycznego w toku postępowania, wskazał
w uzasadnieniu postanowienia, że nie ma potrzeby dalszego prowadzenia
postępowania zażaleniowego, które należy z przyczyn formalnych umorzyć.
Stosownie do tego stanowiska sądu, zwracającego się z pytaniem, jest oczywiste,
że odpowiedź na przedstawione zagadnienia prawne nie jest potrzebna do
merytorycznego rozpoznania wniesionego zażalenia (co do skutków wypisania
osoby przyjętej bez jej zgody do szpitala psychiatrycznego dla dalszego biegu
postępowania wszczętego na podstawie art. 25 u.o.z.p., dotyczącego przyjęcia do
6
szpitala psychiatrycznego osoby wymienionej w art. 22-24 zob. uchwałę Sądu
Najwyższego z dnia 6 lutego 1996 r., III CZP 6/96, OSNC 1996/7-8/95).
Zwracając się z pytaniem prawnym na tle przepisów regulujących przyjęcie
do szpitala psychiatrycznego osoby bez jej zgody, Sąd Okręgowy skoncentrował
swe wątpliwości jedynie na zgodności tych regulacji z prawami człowieka, w tym
przede wszystkim prawem do wolności. Pierwsze zagadnienie jest typowym
przykładem pytania do uzupełnienia albowiem Sąd Okręgowy oczekuje od Sądu
Najwyższego nie tyle rozstrzygnięcia konkretnego zagadnienia ale znacznie
szerszej oceny obowiązującej regulacji pod kątem jej zgodności z prawami
człowieka oraz przepisami Konstytucji. Wymaga wobec tego podkreślenia, że ani
przepisy ustawy o ochronie życia psychicznego, ani przepisy kodeksu
postępowania cywilnego nie wprowadzają obligatoryjnego wydania przez sąd
zarządzenia o pobycie osoby w szpitalu psychiatrycznym. Pomijając istotne
wątpliwości odnośnie stanowiska tego sądu, że w każdym wypadku sąd wizytujący
szpital powinien wydać takie zarządzenie, jeśli nie zachodzą podstawy do
zastosowania art. 45 ust. 2 u.o.z.p., trzeba zwrócić uwagę, że podważanie w ten
sposób obowiązującego trybu postępowania, zawiera w istocie postulaty de lege
ferenda, których adresatem nie może być Sąd Najwyższy. Poza tym istnieje
zasadnicza różnica pomiędzy przyjęciem do szpitala w trybie art. 29 u.o.z.p. oraz
w trybie nagłym, o którym mowa w art. 23 i 24. W tym drugim przypadku, a taki
występuje w sprawie, kontroli podlega przyjęcie do szpitala, które odbyło się bez
udziału sądu.
Kognicja sądu opiekuńczego rozpoznającego sprawę o przyjęcie do szpitala
osoby bez jej zgody była przedmiotem wielu orzeczeń Sądu Najwyższego. Część
z nich wymienia sąd zwracający się z pytaniem. Wynika z nich, że sąd opiekuńczy
nie „zarządza” pobytu w szpitalu, a kontroluje jedynie spełnienie przesłanek
ustawowych, które stanowią podstawę do umieszczenia w szpitalu osoby bez jej
zgody. Na ten aspekt postępowania Sąd Najwyższy zwracał wielokrotnie uwagę,
podkreślając konieczność wnikliwej analizy przesłanek ze względu na ingerencję
w sferę wolności człowieka (zob. postanowienie z dnia 22 kwietnia 2010 r., V CSK
384/09, nie publ.).
7
Odmowę podjęcia uchwały usprawiedliwia także sposób w jaki zostały
sformułowane zagadnienia, który pozwala przyjąć, że Sąd odwoławczy oczekuje
skontrolowania prawidłowości orzeczenia sądu pierwszej instancji, w tym także
wskazania właściwego brzmienia sentencji orzeczenia tego sądu.
Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 61 § 1 ustawy
z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. Nr 240, poz. 2052 ze zm.)
postanowił, jak w sentencji.

III CZP 5/12

Powołane przepisy:

Informacje o źródle orzeczenia:

Dodatkowe informacje:

Pełny tekst orzeczenia