Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CZ 19/12
POSTANOWIENIE
Dnia 21 czerwca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marta Romańska (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Dariusz Dończyk
SSN Maria Szulc
w sprawie z powództwa T. F.
przeciwko Miejskiemu Przedsiębiorstwu Komunikacyjnemu Spółce
z ograniczoną odpowiedzialnością w Ł.
o zapłatę ,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 21 czerwca 2012 r.,
zażalenia powoda na postanowienie o kosztach zawarte w punkcie 2 wyroku
Sądu Okręgowego z dnia 28 września 2011 r.,
1) oddala zażalenie;
2) przyznaje adwokat M. W. ze środków budżetowych
Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego kwotę 120 (sto
dwadzieścia) zł wraz z należnym podatkiem od towarów i
usług, tytułem wynagrodzenia za pomoc prawną udzieloną
powodowi w postępowaniu zażaleniowym.
2
Uzasadnienie
W wyroku z 28 września 2011 r. Sąd Okręgowy zasądził od T. F. na rzecz
Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego sp. z o.o. w Ł. kwotę 600 zł tytułem
kosztów postępowania odwoławczego.
W zażaleniu na postanowienie Sądu Okręgowego powód zarzucił,
że zapadło ono z naruszeniem art. 102 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie oraz
art. 98 § 1 i 3 k.p.c. poprzez zaniechanie zwolnienia powoda od kosztów
postępowania apelacyjnego, pomimo jego wyjątkowo ciężkiej sytuacji finansowej,
która nie pozwala na pokrycie tychże kosztów bez wywołania uszczerbku
w koniecznym utrzymaniu powoda.
Powód wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie
sprawy w tym zakresie Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania. Ponadto
wniósł o zasądzenie od pozwanego na jego rzecz kosztów postępowania
zażaleniowego według norm przepisanych oraz przyznanie wynagrodzenia
pełnomocnikowi, który udziela mu pomocy prawnej z urzędu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Zgodnie z art. 102 k.p.c., w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd
może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać
jej w ogóle kosztami. Zasada słuszności w orzekaniu o kosztach stanowi wyjątek od
zasady odpowiedzialności za wynik procesu, która ma podstawowe znaczenie przy
rozstrzyganiu o kosztach postępowania cywilnego (art. 98 k.p.c.).
W art. 102 k.p.c. ustawodawca nie sprecyzował pojęcia „wypadek
szczególnie uzasadniony”, pozostawiając sądowi swobodę w dokonaniu
takiej kwalifikacji, przy uwzględnieniu całokształtu okoliczności danej sprawy
(por. m.in. postanowienie Sądu Najwyższego z 20 grudnia 1973 r., II CZ 210/73,
nie publ.). Wprowadzona w art. 102 k.p.c. możliwość odstąpienia od obciążania
strony przegrywającej kosztami postępowania stanowi zatem dyskrecjonalną
kompetencję sądu rozpoznającego sprawę. Nie oznacza to jednak, by stosowanie
3
tego przepisu mogło mieć charakter całkowicie dowolny (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z 25 marca 2011 r., IV CZ 136/10, nie publ. oraz wyrok Sądu
Najwyższego z 15 czerwca 2011 r., V CZ 23/11, nie publ.).
Odstąpienie od obciążenia strony przegrywającej obowiązkiem zwrotu
kosztów procesu przeciwnikowi mogą uzasadniać zarówno fakty związane
z samym procesem, jak i leżące poza nim, a dotyczące sytuacji życiowej,
stanu majątkowego stron, które powinny być oceniane przede wszystkim
z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego. Przepis art. 102 k.p.c. powinien
być zatem zastosowany wówczas, gdy w okolicznościach danej sprawy obciążenie
strony przegrywającej kosztami procesu na rzecz przeciwnika byłoby rażąco
niezgodne z zasadami słuszności. W orzecznictwie Sądu Najwyższego podkreśla
się, że o nieobciążeniu strony przegrywającej kosztami procesu sąd orzeka na
podstawie okoliczności konkretnej sprawy zasługujących na miano wyjątkowych
(wyrok z 15 lipca 2004 r., V CK 648/03, nie publ.). Stwierdzenie zaś, że dane
okoliczności mają charakter „wypadków szczególnie uzasadnionych” następuje
niezależnie od przyznanego stronie zwolnienia od kosztów sądowych - art. 108
ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (jedn. tekst:
Dz.U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594 ze zm., dalej: „u.k.s.c.”) (por. postanowienia Sądu
Najwyższego z 26 stycznia 2007 r., V CSK 292/06, nie publ.; z 13 października
2010 r., I CZ 100/10, nie publ.; z 19 stycznia 2011 r., V CZ 91/10, nie publ.;
z 9 lutego 2011 r., V CZ 97/10, nie publ.).
2. W niniejszej sprawie powód nie powołał się na takie okoliczności, które
można by uznać za szczególnie wyjątkowe, uzasadniające zmianę zaskarżonego
postanowienia przez sąd wyższej instancji, ze względu na status materialny
powoda czy charakter sprawy (zob. m. in. postanowienia SN z 3 grudnia 2007 r.,
I CZ 110/07, nie publ. i z 1 października 2010 r., I CZ 142/10, nie publ.).
Z akt sprawy wynika, że powód opłacił pozew kwotą 300 zł, a następnie
wystąpił o ustanowienie dla niego pełnomocnika z urzędu i ten jego wniosek został
uwzględniony postanowieniem z 23 lipca 2010 r. (k. 118). Wyrokiem z 21 grudnia
2010 r. Sąd Rejonowy oddalił powództwo, nie obciążył powoda kosztami procesu i
przyznał pełnomocnikowi ustanowionemu dla powoda z urzędu kwotę 1.464 zł
4
tytułem wynagrodzenia za pomoc prawną świadczoną mu z urzędu (k. 201). O
odstąpieniu od obciążania powoda kosztami postępowania w sprawie (art. 102
k.p.c.) zadecydowała konieczność ponoszenia przez niego wydatków na leczenie.
Zażalenie pozwanego na to postanowienie zostało uwzględnione przez Sąd
Okręgowy, który postanowieniem z 28 września 2011 r. zmienił rozstrzygnięcie o
kosztach wydane przez Sąd Rejonowy w ten sposób, że zasądził od powoda na
rzecz pozwanego 1.217 zł tytułem kosztów postępowania pierwszoinstancyjnego
oraz 360 zł tytułem kosztów postępowania zażaleniowego.
W apelacji powód wnioskował o zwolnienie go od opłat od tego środka
zaskarżenia, a w złożonym wówczas oświadczeniu majątkowym ujawnił, że nie ma
nikogo na utrzymaniu, a jego jedyne dochody to wynagrodzenie za pracę
w wysokości 981,40 zł. Kwotę tę powód przeznacza na stałe wydatki miesięczne
(czynsz, opłaty za media itp.). Na żądanie Sądu powód wyjaśnił, że wyżywienie
i inne wydatki pokrywał z dwóch kredytów bankowych, które spłaca. Ostatecznie
wniosek powoda o zwolnienie go od opłaty od apelacji został oddalony przez
referendarza sądowego i następnie – po rozpoznaniu sprzeciwu od orzeczenia
referendarza – przez Sąd, po ustaleniu, że powód na rachunku bankowym
zgromadził kwotę przekraczającą 3.000 zł. Powód opłacił apelację kwotą 300 zł.
W toku postępowania apelacyjnego i następnie zażaleniowego nie zostały
ujawnione takie okoliczności faktyczne, które by świadczyły o pogorszeniu się
sytuacji materialnej powoda i usprawiedliwiały przyjęcie, że jego status majątkowy
jest istotnie gorszy od przeciętnego
Decyzji o zastosowaniu w sprawie art. 102 k.p.c. nie uzasadniają także inne
okoliczności, dotyczące charakteru dochodzonego roszczenia, przebiegu
postępowania i postaw procesowych obu stron. Sprawa zainicjowana przez
powoda nie miała skomplikowanego charakteru, czy to pod względem faktycznym,
czy prawnym. Powód, podejmując decyzję o wytoczeniu pozwu, a następnie
zaskarżeniu niekorzystnego dla siebie wyroku Sądu pierwszej instancji, powinien
był uwzględnić możliwość ponoszenia konsekwencji procesowych - w postaci
obowiązku zwrotu kosztów poniesionych przez stronę przeciwną - w razie
przegrania sprawy, tym bardziej w sytuacji, gdy powód korzystał z pomocy
5
profesjonalnego pełnomocnika, z którym mógł skonsultować celowość zaskarżenia
orzeczenia Sądu pierwszej instancji.
Z uwagi na powyższe, na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. w zw. z art. 3941
§ 3
k.p.c. orzeczono jak w postanowieniu. Pełnomocnikowi reprezentującemu powoda
z urzędu w postępowaniu zażaleniowym przyznane zostało wynagrodzenie,
zgodnie z § 2 ust. 3, § 6 pkt 2, § 13 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie
oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej
udzielonej z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1348 ze zm.)

II CZ 19/12

Powołane przepisy:

Informacje o źródle orzeczenia:

Dodatkowe informacje:

Pełny tekst orzeczenia